http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N 36
თემა N 6
ჟანგვა-აღდგენითი რეაქციები.
დაჟანგულობის ხარისხი
დაჟანგულობის ხარისხი პირობითი მუხტია, რომლებიც ექნებოდათ ატომებს
ნივთიერებებში თუ ჩავთვლიდით, რომ ატომებს შორის განხორციელებული ყოველი
პოლარული ბმა იონურია.
სხვაგვარად, დაჟანგულობის ხარისხი გვიჩვენებს, რამდენი ელექტრონი აქვს
მიერთებული ან გაცემული ატომს ნაერთის წარმოქმნისას ზემოთ მოტანილი
პირობითობის გათვალისწინებით.
იონური ბმის შემცველ ნაერთებში ატომთა დაჟანგულობის ხარისხი იონის მუხტის
ტოლია.
NaCl შედგება Na+ და Cl- იონებისგან. დაჟანგულობის ხარისხია:
+1 -1
NaCl
(დაჟანგულობის ხარისხის აღსანიშნავად ჯერ იწერება + ან -, შემდეგ რიცხვი.
ამასთან ეს რიცხვი შესაბამისი სიმბოლოს თავზე იწერება). აქვე ავღნიშნოთ, რომ
“დაჟანგულობის ხარისხის” ნაცვლად ზოგჯერ იყენებენ ტერმინს “ჟანგვითი რიცხვი”.
MgF2 შესაბამისი იონებია Mg2+ და F-. დაჟანგულობის ხარისხია:
+2 -1
MgF2
პოლარული კოვალენტური ბმის შემცველ ნაერთების შემთხვევაში უნდა
ჩავთვალოთ, რომ ატომებს შორის პოლარულ კოვალენტური ბმა კი არ გვაქვს, არამედ
იონური. ე.ი. უფრო ელექტროუარყოფითი ატომი უნდა წარმოვიდგინოთ
უარყოფითი იონის (ანიონის) სახით, ხოლო ნაკლებად ელექტროუარყოფითი კი
დადებითი იონის (კათიონის) სახით.
მაგ: განვიხილოთ მეთანის მაგალითი:
H
CH4 H C H
H
ნახშირბადის ელექტროუარყოფითობა (2,5) უფრო მაღალია, ვიდრე წყალბადის
- +
(2,1). ამიტომ C – H ბმაში ელექტრონული წყვილი ნახშირბადის ატომისკენაა
გადახრილი. თუ ჩავთვლით, რომ ბმა იონურია, მაშინ წყალბადის ოთხი ატომისგან

2. -4
ნახშირბადის ატომი იღებს ოთხ ელექტრონს და იმუხტება C , ხოლო თითოეული
+1
წყალბადი კარგავს ერთ ელექტრონს და იმუხტება H .
-4 +1
ე.ი. CH4
თუ განვიხილავთ CCl4, ანუ
Cl
Cl C Cl
Cl
ამ შემთხვევაში ნახშირბადის ელექტროუარყოფითობა უფრო დაბალია
+ -
(ქლორის ელექტროუარყოფითობაა 3,0). ამიტომ C – Cl ბმაში საზიარო
ელექტრონული წყვილი ქლორის ატომისკენაა გადახრილი. თუ ჩავთვლით, რომ
ქლორის ატომებსა და ნახშირბადის ატომს შორის იონური ბმებია, ცხადია, რომ
+4 -1
მიღებული იონები იქნება C და Cl . ხოლო მათი შესაბამისი დაჟანგულობის
+4 -1
ხარისხები გამოისახება C Cl4 .
მარტივი ნივთიერებების მოლეკულებში არაპოლარული კოვალენტური ბმებია.
ამიტომ მათი დაჟანგულობის ხარისხი ნულის ტოლია:
0 0
მაგ: H2 H–H ან H2 H
ასევეა ყველა დანარჩენი მარტივი ნივთიერებებისთვის.
0 0 0 0 0
Fe P N2 O2
მაგ: Al და ა.შ.
ზოგადად ატომთა დაჟანგულობის ხარისხის გამოსათვლელად უნდა
დავეყრდნოთ შემდეგ ორ წესს:
1. არსებობენ ელემენტები, რომლებიც რთულ ნივთიერებებში ყოველთვის
ერთიდაიგივე დაჟანგულობის ხარისხს ავლენენ. ეს ელემენტებია:
Li. Na, K - +1 (ყველა ნაერთში), H+ თითქმის ყოველთვის.
Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Zn +2
+3
Al ,
-1 -2
აგრეთვე F, O (თითქმის ყოველთვის).
2. მოლეკულის შემადგენლობაში მყოფი ყველა ატომის დაჟანგულობის
ხარისხების ალგებრული ჯამი ნულის ტოლია, ხოლო რთულ იონებში –
იონის მუხტის.
ამ ორ წესზე დაყრდნობით შესაძლებელია გამოვთვალოთ ნებისმიერი ატომის
დაჟანგულობის ხარისხი რთულ ნივთიერებებში.
მაგ: გამოვთვალოთ ატომთა დაჟანგულობის ხარისხები კალიუმის ბიქრომატში
K2Cr2O7.

3. +1 -2
K და O მუდმივი დაჟანგულობის ხარისხის მქონეა - K და O . Eე.ი.
+1 x -2
K2Cr2O7
2 (+1) + 2x + 7(-2) = 0
2 + 2x – 14 = 0
x = +6
+1 +6 -2
ე.ი. K2Cr2O7
განვიხილოთ NH4NO3 – ამონიუმის ნიტრატის შემთხვევა. ეს მარილი ორი ტიპის
იონისგან შედგება – NH4+ - ამონიუმის იონი და NO3- - ნიტრატ ანიონი.
(NxH4+1)+1 (NxO3-2)-1
x + 4  1 = +1 x – 6 = -1
x = -3 x = +5
ნიტრატ ანიონი მჟავას ნაშთს შეესაბამება. ზოგადად მჟავას ნაშთის ანიონის
უარყოფითი მუხტის სიდიდე მისივე ვალენტობის სიდიდეს ემთხვევა.
-3 +1 +5 -2
ე.ი. NH4NO3
ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში VII ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ყველა
ელემენტის (ფთორის გარდა, რომლის დაჟანგულობის ხარისხი ყოველთვის –1)
დაჟანგულობის ხარისხი იცვლება –1-დან +7-მდე.
VI ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ყველა ელემენტის (ჟანგბადის გარდა, რომლის
დაჟანგულობის ხარისხი თითქმის ყოველთვის –2-ის ტოლია. გამონაკლისია F2O
სადაც O+2, აგრეთვე პეროქსიდები_ მაგ: H-O-O-H სადაც OO-1) დაჟანგულობის ხარისხი
იცვლება –2-დან +6-მდე.
V ჯგუფის მთავარი ქვეჟგუფის ყველა ელემენტის დაჟანგულობის ხარისხი
იცვლება –3-დან +5-მდე.
IV ჯგუფის მთავარი ქვეჟგუფის ყველა ელემენტის დაჟანგულობის ხარისხი
იცვლება –4-დან +4-მდე.
+1 -1 +1 -1
წყალბადის შემთხვევაში კი –1-დან +1-მდე ( NaH HCl ).
ყველა დანარჩენი ელემენტი მხოლოდ დადებით დაჟანგულობის ხარისხს ავლენს,
რომლის მაქსიმალური სიდიდე რიცხობრივად თითქმის ყოველთვის ემთხვევა
ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში იმ ჯგუფის ნომერს, რომელშიც ეს ელემენტია
მოთავსებული.
მაგ: ელემენტი აზოტი წარმოქმნის შემდეგ ოქსიდებსა და წყალბადნაერთებს:
x +1 0 x -2 x -2
NH3 N2 N2O NO
x+3=0 2x-2=0 x-2=0
x=-3 x=+1 x=+2

4. -3 +1 +1 -2 +2 -2
NH3 N2O NO
x -2 x -2 x -2
N2O3 NO2 N2O5
2x-6=0 x-4=0 2x-10=0
x=+3 x=+4 x=+5
+3 -2 +4 -2 +5 -2
N2O3 NO2 N2O5
საშინაო დავალება:
1. რა არის დაჟანგულობის ხარისხი?
2. როგორია ატომთა დაჟანგულობის ხარისხი შემდეგ ნაერთებში?
a) HCl, HClO, HClO2, HClO3, HClO4.
b) H2S, Al2S3, SO2, H2SO3, SO3, H2SO4.
გ) FeO, Fe2O3, FeCl2, FeCl.
d) Mg(ClO4)2, Mg3(PO4)2, Na2WO4, H2CrO4.
e) Na2O2 (Na – O – O – Na)
FeS2
S
Fe
S