3. AGENTE ATMOSFERIKOAK
EURIA / ELURR
Urak harriak bustitzean zenbait mineral
disolbatzen ditu (erreakzio kimikoak) eta
harrien konposizioa eta erresistentzia
aldatzen da meteorizazioa
4. AGENTE ATMOSFERIKOAK
TENPERATURA ALDAKETAK:
Beroarekin harriak dilatatzen dira, hotzarekin
uzkurtu, bolumen aldaketak gertatzen dira
meteorizazioa
8. METEORIZAZIO MOTAK
METEORIZAZIO BIOLOGIKOA:
Izaki bizidunek (sastraiek, onddoek,
animaliek) eragiten dute harrien zatikatzea,
bai presioaren ondorioz edo erreakzio
kimikoengatik.
10. ERLIEBEAREN MOLDAKETA
• Higadura: materialak jatorrizko lekutik kentzea da. Adb.:
haizeak harriak urratu. Higaduraren eraginkortasuna
agente geologikoaren energiaren eta harriaren
erresistentziaren araberakoa izango da.
11. ERLIEBEAREN MOLDAKETA
Garraioa: klastoak garraitzeko ahalmena agente geologiko
guztiek dute. Garraio-moduak: hondoan zeharreko
garraioaklastoek Hondoan zehar doaz errestan edo
Esekidura garraioa gora eta behera dabiltza.
13. AGENTE GEOLOGIKOAK
HAIZEA
Higadura: higadura ahalmen txikia du, haizeak hareak eta
buztinak hartzen ditu deflazioa. Honen ondorioz
materialik pisutsuenak geratzen dira, harri-eremuak,
haueu reg deritzegu.
Garraioa: materialik mehenak garraiatzen ditu, garraioan,
hareak lixaketa eragiten du beste harri batzuetan, honi
urradura eoliko deritzogu, eta perretxiko itxurako
egiturak sortzen dira.
Sedimentazioa: Garraioan zehar zenbait hauts-metaketa
gertatzen dira, honek loess izeneko lur emankorrak
sortzen ditu. Harea pilatzean, dunak sortzen
dira.Hareazko basamortuei, erg deritze ,ilargierdi itxurako
dunei barjan.
15. AGENTE GEOLOGIKOAK
GLAZIARRAK
Izotza pilatzen den lekuetatik (zirku glaziarra) urtzen den
arte mihi glaziarretik mugitzen diren izotz-masak dira.
Elur pilaketak dira, elurra geruzatan pilatzen da, azpiko
geruzek, pisuaren eraginez airea galtzen dute eta
trinkotzen dira, izotz bihurtuz. Bi glaziar mota: glaziar
alpetarrak eta kasko glaziarrak.
Higadura: higadura ahalmen handia du meteorizazio
mekanikoa dela eta.U itxurako haranak sortzen dituzte.
Garraioa: mihi glaziarretik harri kopuru handiak garraiatzen
dira, morrenak osatuz (alboko morrenak, morrena
zentrala eta aurreko morrena).
Sedimentazioa: Izotza urtzean geratutako materialak dira
morrena harritsuak.
17. AGENTE GEOLOGIKOAK
ITSASOA
Olatuek itsaslabar behealdea zulatzen dute, eta, harri
zati handiak erortzen dira. Ondorioz, itsaslabarrak
atzera egiten du, abrasio-plataformak sortuz.
Higaduraren ondorioz sortzen den harea metatzean,
hondartzak eratzen dira.
Olatuek itsaslabarra modelatzen dute:arkuak, bloke-
isolatuak eta beste egiturak sortzen dituzte.
Haize nagusia itsasertzarekiko zeiharra denean, jitoko
ur-lasterrak sortzen dira. Ur laster horiek
kostaldearekiko paralelo garraiatzen dute harea eta
hau metatzean urmael isolatuak (albuferak),
geziak edota tonboloak sor daitezke.
19. AGENTE GEOLOGIKOAK
IBAIA
Ur-laster iraunkorrak dira, ibai nagusi batean edota itsasoan
jaurtitzen dituzte euren urak. V formako haranak eatzen dituzte.
Higadura: Zenbat eta sakonagoa ibaiaren ibilgua, malda eta
higadura ahalmen txikiagoa izango du, eta meandroak osatuko
dira, hauek azpil erako haranak sortuko dituzte.
Garraioa: Ibaiaren maila igotzean urez beteko den lur-eremuari
uholde-lautada esango diogu. Ibaiak bere ibilguan zehar
garraituko ditu sedimentuak.
Sedimentazioa: ibaiak indarra galtzean bere ibilguan jalkiko ditu
sedimentuak, ur-goraldietan uholde-lautadan, baina gehienetan
itsasora ailegatuok dira. Ibaiaren bokalean itsasoak sedimentuak
kendu baino azkarrago ibaiak pilatzen dituenean, deltak eratzen
dira.
21. AGENTE GEOLOGIKOAK
UR BIZIAK
Klima lehorreko lekuetan euria barra-barra erortzean,
lurzoruak ez du horrenbesteko ur kantitatea xurgatzeko
ahalmenik eta gainazaletik doa, lurzorua higatuz. V
itxurako haranak.
Urak ildaskak sortzen ditu, hauek sakanak edo haranak
sortuz, malda handiko lekuetan ildaska sakonek
karkabak osatzen dituzte. Higatu gabe isolatuta geratu
diren estruktura geologikoei maitagarri-tximiniak
deritzegu.
Zenbait ildaska elkartzean errekak sortzen dira, hauetan
harrera arroa, isurbidea eta deiekzio-konoa (azken
honi oso handia bada alubioi-konoa da) ezberdintzen
direla.
23. AGENTE GEOLOGIKOAK
LURPEKO URAK
Gainazaleko uraren zati bat lurrean sartzean sortzen dira. Akuiferoak
lurpeko uren metaketak dira. Harriak disolbatzen direnean modelatze
karstikoa gertatzen da, disolbaezinak direnean, ura arrakala eta
poroetatik sartzen da.
Modelatze karstikoa: Uretan karbono dioxidoa disolbatuta dagoenean, ura
azidoa da.
Azidotutako ur horrek kareharria (bere minerala den kaltzita zehazki)
disolba dezake, harrietako mineral hauek disolbatzean, lurpeko zuloak
eta gainazaleko aztarnak sortzen dira. Hauei modelatu karstikoa
deritze.
• Lurpeko zuloak: haitzulo (lurrazpiko zulo handiak) eta leizeak
(gainazalarekin lotutako hodi bertikalak).
• Kaltzio karbonatoa disolbatuta daraman urak berau jalkitzen du
estalaktita (goian) zein estalagmitak (behean) sortuz.
• Dolinak: haitzuloak behera erortzean dolinak eratzen dira.
