1. Kontzeptua:
Kontzeptua materia eta energia lortzeko izaki bizidunek burutzen dituzten prozesu multzoei
deritzegu.
Zer da: Elikagaiak substantzia bakunak bihurtu Gogoratu
anabolismoeta
•Digestio prozesua Non: Digestio-aparatuan ematen da katabolismoa!!
Zer da: O2 barneratu eta CO2 kanporatu metabolismoak aurrera egiteko
•Arnasketa Non: Arnas-aparatuan ematen da
Zer da: Organismoko zelula guztietara O2 eta mantenugaiak eraman eta hondakinak eta
Animaliak •Zirkulazioa CO2hartu
Non: Zirkulazio-aparatuan ematen da
Zer da: Mantenugaiek sufritzen dituzten prozesu kimikoak
•Metabolismoa
Nutrizio Non: Zeluletan
Zer da: Metabolismoak sortutako hondakinak kanporatzea da
prozesuak •Iraizketa
Non: Iraitz-aparatuan ematen da
•Xurgatzea
•Izerdi landugabearen garraioa
Nutrizioa Landareak •Gas trukea eta ebapotranspirazioa
•Fotosintesia
•Izerdi landuaren garraioa
Kontzeptua:
Kontzeptua digestio aparatuaren baitan gertatzen diren fenomeno guztiak
• Zer da? Elikagaien barneratzea
Ingestioa •Non? Digestio hodietan gertatzen da
• Zer da? Guruinek entzimak isurtzen dituzte digestio aparatura elikagaiak deskonposatzeko
Prozesua Digestioa kanpokoa gorputzetik kanpo (araknidoek)
• 2 mota:
barnekoa gorputzaren barnean: mekanikoa (hortzak) eta kinikoa (entzimak..)
Animalien • Zer da? Mantenugaiak digestio-aparatutik odolera joatea, azken honek zelula guztietara
Xurgatzea
digestioa garraiatuko ditu.
Egestioa • Zer da? Digeritu ez diren elikagai hondakinak digestio-aparatutik kanporatzea
• Ahoa: elikagaiak birrindu eta listuarekin nahastu
Ornodunen • Faringea eta hestegorria: elikagaiak urdailera bidali
digestioa • Urdaila: digestio gastrikoa
1, 2, 3, 6 • Heste meharra: digestioarekin bukatu
ariketak • Heste lodia: egestioa
• Guruinak: entzimak etab. jariatu digestioa errazteko

2. Kontzeptua:
Kontzeptua arnasketa zelularra egiteko O2 behar da, CO2 kanporatzen da. Gas trukea arnas-
aparatuan ematen da. Meheak, hezeak eta odol-hodiz estalitako gainaaletan (birikak)
• Harrek eta anfibio helduek egiten dute
Larruazal arnasketa
•Gas-trukea gorputzeko gainazal osoaren bidez egiten da
Animalien • Uretako animaliek egiten dute
arnasketa Brankia arnasketa •Gas-trukea branikietan gertatzen da (gorputzaren gainazalaren orri
itxurako luzakin meheak).
Animalien • Lehorreko artropodoek egiten dute
arnasketa Trakea arnasketa •Trakeak hodi adarkatuak dira, gorputz-atal guztietara ailegatzen dira, O2
motak zelula guztietara iristen da eta bertan gertatzen da gas-trukea.
Kanpokaldeareki espirakuluen bidez konektatzen dira
• Zenbait ornodunek (ugaztunak..) eta zenbait ornogabek
(barraskiloak..) egiten dute
• Biriketan egiten da gas trukea (ugaztunetan albeoloetan)
Birika-arnasketa
• Airea sudurretik sartu eta faringea, laringea trakea eta
bronkioak zeharkatzen ditu.
Nutrizioa • 2 mugimendu gertatzen dira: arnasgora eta arnasbehera
Kontzeptua:
Kontzeptua zirkulazio-aparatuak bi funtzio betetzen ditu: mantenugaiak eta oxigenoa
zelula guztietara eramatea eta metabolismoaren ondorioz sortutako hondakinak eta CO2
organismotik kanporatzea.
•Garraiorako ikidoa: barnealdetik zirkulatzen du
ikidoa odola
Elementuak •Hodiak: 3 mota: arteriak (odol garbia bihotzeti gorputzera), zainak (odol zikina gorputzetik bihotzera)
Hodiak
Animalien eta kapilarrak (pareta meheak non arteriak eta zainak aurkitzen diren eta gas trukea egiten den)
zirkulazio •Bihotza: Garrio-likidoa ponppatzen duen organoa.
Bihotza
- aparatua • Molusku eta artropodo askok
•Hodiek ez dute zirkuitu itxirik, odolak barrunbeak buztitzen ditu
Zirkulazio aparatu irekia eta bertan dauden zelulek gas trukea eta mantenugaien trukea
egiten dute.
Zirkulazio •Zeluletatik odola bihotzera itzultzen da ostioloetatik.
aparatu motak • Anelidoek, zefalopodoek eta ornodunek
• Odolak hodien barnealdean zirkulatzen du beti. Bihotzetik
Zirkulazio aparatu itxia irten, odola zeharkatu eta bihotzera itzultzen da odola.
• Bakuna: odola behin bakarrik igarotzen da
7, 11, 12,13, • Bi mota
bihotzetik (arrainek).
14ariketak •Bikuna: odola bi aldiz igarotzen da bihotzetik
zirkulazio txikia eta zirkulazio handia.

3. Kontzeptua:
Kontzeptua hondakin substantziak hartu eta berauek organismotik kanpora botatzeko prozesua.
• Malphigiren hodixkak: alde batetik digestio aparatura irekita dauden eta
Intsektuak bestetik itxita dauden hodi mehe-meheak dira. Bertara isurtzen dira
hondakin-substantziak
Animalien • Guruin berdeak: Buruan, antenen behekaldean agertzen diren guruinak dira,
Animalien Krustazeoak
iraitz bertan hondakin substantziak pilatzen dira gero kanporatuak izan daitezen.
iraizketa
aparatua • Giltzurrunak: gernua sortzen dute, haren bidez dira hondakin substantziak,
motak adibidez gernua.
• Ureterra: Giltzurrunetatik gernu maskuriara gernuak zeharkatzen dituen
hodixkak.
Ornodunak
•Gernu-maskuria: gernua pilatzen da bertan.
• Uretra: nondik gernua kanporatzen den.
•Gatza jariatzeko guruinak: ur gazia edaten duten hegazteiek eta narrastiek
buruan daude eta haiei esker kanporatzen da gehigizko gatza.
Nutrizioa
•Xurgatzea •Ura eta gatz mineralak (izerdi landugabea) lurzorutik sustraiaren barnealderan igitzea.
•Prozesu hau sustraietan gertatzen da, ile xurgatzaileetan hain zuzen ere.
• Izerdi landugabea sustraietatik barneratu izan ondoren xilema izeneko
•Izerdi landugabearen garraioa hodietatik garraiatua izango da hostoetara, non fotosintesian erabiliko
den.
Nutrizioa
• Izerdi landugabea hostoetara ailegatzean ur ugari galtzen da
landareetan estomen bidez ebapotranspirazioa (disolbatutako gatz mineralak
•Gas trukea eta ebapotranspirazioa geratzen dira).
•Fotosintesirako beharrezkoa den CO2 hartzen da eta O2 kanporatu
estometan.
•Hostoetako zeluletako kloroplastoetan fotosintesia gertatuko da (izerdi landugabeaz eta
•Fotosintesia CO2az baliatuz) materia organikoa (izerdi landua) eta oxigenoa lortuko dira.
•Sortzen den oxigenoaren zati bat arnasketa zelularrean erabiliko da, ganerakoa kanporatua
izango da.
•Izerdi landuaren garraioa • Izerdi landua banatu egiten da sortu den lekutik landarearen atal
14, 16, 18 guztietara, hau floema izeneko hodietatik egiten da.
ariketak