Harri sedimentarioak BATX.1

1. PROZESU GEOLOGIKOAK


Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso geldiro.
Milaka edo milioika urte igaro behar izaten dira
aldaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioi
urtekoa da denbora unitatea.
Prozesu geologikoak beroaren eta grabitatearen
arteko interakzioaren ondorio dira. Materialak
berotzen direnean gora egiteko joera dute; hozten
direnean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialen
etengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikaren
arrazoia.

2. PROZESU GEOLOGIKOAK
BARNE-ETA KANPO-PROZESU GEOLOGIKOEK MOLDATZEN DUTE
ERLIEBEA

3. KANPO-ERAGILEAK
Bi kanpo-eragile mota daude:

ERAGILE METEOROLOGIKOAK harriak puskatu
edo
kimikoki
aldatzen
dituzte,
hau
da,
meteorizatzen dute harria. Ez dira mugitzen.
Adib. tenperatura-aldaketa.

KANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAK garraiatu egiten
dituzte harrien materialak, beraz, harriak
higatzeko gai dira. Gainera, indarra galtzean
material horiek sedimentatu egiten dira.
Adib. ibaia.

4. KANPO-ERAGILEAK ETA
KANPO-PROZESUAK
KANPO-ERAGILEAK
KANPO-PROZESUAK
 Eragile
•
Meteorizazioa
(fisikoa edo
kimikoa)
 Kanpo-eragile
•
Garraioa
Higadura
Sedimentazioa
meteorologikoak
geologikoak
•
•

9. Meteorizazioa eta lurzoruaren
eraketa
Lurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzen
dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.
Lurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izan
daiteke.
Lurzouraren eraketa prozesu luzea da eta hainbat etapatan gertatzen da.

13. GARRAIOA
Meteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragile
geologikoek garraiatzen dituzte.
Bi garraio mota:
•Era solidoan :




Suspentsioan
Jauzika
Biraka
Herrestan
•Disoluzioan
GLAZIARRAK dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak,
ez dute materialak hautatzen. HAIZEAK, berriz, oso garraio
selektiboa du. IBAIEK eta ITSASOAK garraiorako duten
gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.

14. Kanpoko
SEDIMENTAZIOA garraiatutako
eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean,
materialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialei
sedimentu esaten zaie. Sedimentazioa da garraioa eteten denean
gertatzen den prozesua.
Disoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeuden
gatzak prezipitatu egiten dira.
Era solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren arabera
jalkitzen dira.
Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.

15. SEDIMENTAZIOA



Sedimentazioa ez da prozesu etengabea.
Sedimentazio aldi bakoitzean sedimentu geruza bat osatzen
da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena.
Gainjartzearen printzipioaren arabera, geruza segida batean
behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.

16. SEDIMENTUAK HARRI
SEDIMENTARIOAK BIHURTZEA


Sedimentuak harri sedimentario bihurtzen
dituen prozesu multzoari LITIFIKAZIOA edo
DIAGENESIA
deritzo.
Prozesu
horiek
lurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbil
daudenean eragiten dute, presio eta tenperatura
moderatuetan.
Sedimentuen gainean geruza berriak jalkin
ahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituzten
baldintzak, eta aldaketa horren ondorioz
gertatzen da litifikazioa.

17. LITIFIKAZIO-PROZESUAK
 Trinkotzea
 Zementazioa
 Berrorientatzea
 Ordezkatzea

18. TRINKOTZEA

Goiko sedimentuen pisua jasatean, poroak eta
bertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egiten
dira, eta sedimentuak trinkotu egiten dira.

19. ZEMENTAZIOA

Sedimentuen artean dagoen urak hainbat gai ditu
disolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroak
betetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gai
batek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztu
egiten du porositatea. Prozesu horri zementazioa
esaten zaio.

20. BERRORIENTATZEA ETA
ORDEZKATZEA

Beste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrak
berrorientatzea edo ordezkatzea, hau da,
sedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineral
batzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekin
erreakzionatu ondoren.

21. FOSILTZEA
Fosil
esaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunen
edozein hondakini edo haren jardueraren edozein
arrastori.
Fosiltzeko
ezinbestekoa da sedimentuek hondakinak
laster lurperatzea. Era horretan, saihestu egiten da
beste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondorioz
sedimentuak
suntsitzea,
eta
horrez
gainera,
mikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa ere
murriztu egiten da.

23. ARIKETA

24. EGITURA SEDIMENTARIOAK:
estratifikazioa
Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da,
hau da, estratutan edo geruzatan agertzea.
a) Taula formako estratifikazioa
da ohikoena, sedimentazioaldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez denean
jarraitua izan

25. b)
Estratifikazio masiboa,
estratifikazioa eten ez
bada eta jarraitua izan
bada, ezin dira geruzak
bereizi.

26. EGITURA SEDIMENTARIOAK
ESTRATU AZALEAN
•RIPPLEAK
•KORRONTE-MARKAK

27. EGITURA SEDIMENTARIOAK
ESTRATU AZALEAN
LEHORTZEPITZADURAK

28. HARRI SEDIMENTARIOAK
Sedimentuak litifikatzean eratzen diren harriak harri
sedimentarioak dira.
Harri
sedimentario detritikoak : sedimentuak
solido eran garraiatuak izan badira.
Harri
sedimentario
ez
detritikoak :
sedimentuak beste era batera garraiatuak
izan badira, adib. disolbatuta.
Bitarteko
harri sedimentarioak : aurreko
bien ezaugarriak dituztenak.

29. 1) HARRI SEDIMENTARIO
DETRITIKOAK

30. 2) HARRI SEDIMENTARIO
EZ-DETRITIKOAK
Osaera kimikoaren
arabera sailkatzen dira,
honek harrien jatorria
erakusten baitu.
Harri karbonatodunak
Ebaporitak
Harri organogenoak

31. 2) HARRI SEDIMENTARIO
EZ DETRITIKOAK

32. 3) BITARTEKO HARRI
SEDIMENTARIOAK
Tuparriak edo margak kareharri eta
lutita bitarteko harri sedimentario oso
arruntak dira.

33. HARRI SEDIMENTARIOETAKO
MINERALAK
Mineral sedimentarioak,
detritikoak edo prezipitazio
kimikokoak izan daitezke,
jatorriaren arabera:
Mineral detritikoak:
ugarienak kuartzoa, mineral
buztintsuak eta mikak dira.
Prezipitazio kimikokoak:
ohikoena kaltzita.

34. NOLA OSATU GUNE BATEKO
HISTORIA GEOLOGIKOA
Harri
sedimentario
baten
ezaugarriak
hainbat
osagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituen
eragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zer
garraio motak izan diren, arro sedimentarioaren
baldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izaki
bizidunak, Tª…
Beraz,
harri
baten
ezaugarriek
sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.
Lurrazaleko
inguru
eremu bateko baldintzak denbora zehar
alda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak ere
aldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretan
osatutako harrien segidan islatuko dira.

35. ARIKETA

36. NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA
GEOLOGIKOA
Lurraren historian zehar, mugimendu erlatiboak
gertatu dira kontinentearen eta ozeanoaren artean,
bai litosfera zein itsas mailaren gorabeherak direlaeta.
• TRANSGRESIOA:
egiten duenean.
itsasoak
kontinenterantz
•
ERREGRESIOA:
duenean.
itsasoak
atzera
egiten

37. NOLA OSATU GUNE BATEKO
HISTORIA GEOLOGIKOA
TRANSGRESIO BATEN SEGIDA

38. ARIKETA

39. ARIKETA