1. สามัคคีเภทคาฉันท์
จัดทาโดย
นายนพนนท์ จันทร์ มศรี
ี
ชั้น ม. ๖/๓ เลขที่ ๖
เสนอ
คุณครู นิตยา ทองดียง
ิ่
โรงเรียนรัษฎานุประดิษฐ์ อนุสรณ์

2. อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
๏ ควรเพื่อจะสมเพช ภยเวทนาการ
ด้วยท่านพฤฒาจารย์ พะกระทบประสบทัณฑ์
๏ โดยเต็มกตัญญู กตเวทิตาครัน
ใหญ่ยงและยากอัน
ิ่ นรอื่นจะอาจทน
๏ หยังชอบนิยมเชื่อ
่ สละเนี้อและเลือดตน
ยอมรับทุเรศผล ขรการณ์พะพานกาย
๏ ไป่ เห็นกะเจ็บแสบ ชิวแทบจะทาลาย
มอบสัตย์สมรรถหมาย มนมันมิหวันไหว
่ ่
๏ หวังแผน ณ แผ่นดิน ผิถวิลสะดวกใด
เกื้อกิจในสฤษฏ์ไป บ มิเลี่ยงจะเบี่ยงเบือน
๏ ยากที่จะมีใคร หฤทัยประทักษ์เหมือน
กัดฟัน บ ฟั่นเฟื อน สติอดสะกดเอา
๏ พวกราชมัลโดย พลโบยมิใช่เบา
สุ ดหัตถแห่งเขา ขณะหวดสิ พึงกลัว
๏ บงเนื้อก็เนื้อเต้น พิศเส้นก็สรี ร์รัว
ทัวร่ างและทั้งตัว
่ ก็ระริ กระริ วไหว
๏ แลหลังละลามโล หิตโอ้เลอะหลังไป
่
เพ่งผาดอนาถใจ ระกะร่ อยเพราะรอยหวาย
๏ เนื่องนับอเนกแนว ระยะแถวตลอดลาย
เฆี่ยนครบสยบกาย สิ รพับพะกับคา

3. ๏ หมู่ญาติอมาตย์มิต รสนิทและเสนา
สังเวช ณ เหตุสา หสล้วนสลดใจ
๏ สุ ดที่จะกลั้นโท มนโศกอาลัย
่
ถ้วนหน้ามิวาใคร ขณะเห็น บ เว้นคน
๏ แก้ไขและได้คืน สติฟ้ื นประทังตน
จึ่งราชบุรุษกล บกกรก็โกนหัว
๏ เสื่ อมสี สะผมเผ้า สิ ริเปล่าประจานตัว
เป็ นเยียงประหยัดกลัว
่ ผิมลักจะหลาบจา
๏ เสร็จกิจประการกัล ปนพลันประกาศทา
ปัพพาชนียกรรม ดุจราชโองการ
๏ แน่นหน้ามหาชน ขณะยลทิชาจารย์
สุ ดแสนจะสงสาร สรศัพท์ประสาสันทน์
๏ บางคนกมลอ่อน อุระข้อนพิไรพรรณน์
บางพวกพิสัยฉัน กุธเกลียดก็เสี ยดสี
๏ บางเหล่าก็เป็ นกลาง พิเคราะห์ขางพิจารณ์ดี
้
บางหมู่กรุ ณมี ณ หทัยก็ให้ของ
๏ พราหมณ์วสสการเส
ั กลเล่ห์และทานอง
ท่าทางละอย่างผอง นรสิ้ น บ สงสัย
๏ ปลงอาตม์นิราศรา ชคฤห์ฐานมุ่งไป
สู่ เทศสถานไกล บุรรัฐวัชชี ฯ
ถอดความ อินทรวิเชียร ฉันท์ ๑๑
น่าสมเพชวัสสการพราหมณ์ตองได้รับทุกข์เวทนา ด้วยความกตัญญูกตเวทีอนยิงใหญ่ และยาก
้ ั ่
ที่จะมีบุคคลใดทนได้ เพื่อทดลองความคิด โดยยอมสละเนื้อและเลือดของตนเอง ยอมรับผลอันน่า
เวทนาและเหตุร้ายที่เกิดขึ้นกับตนเอง แม้ชีวตแทบสู ญสิ้ นก็ไม่เห็นจะเจ็บแสบแต่อย่างใด เพราะมันใจ
ิ ่

4. ในความซื่อสัตย์อย่างไม่แปรผัน เมื่อพระเจ้าแผ่นดินมีพระราชประสงค์จะดาเนินแผนการของแผ่นดิน
โดยความสะดวกวิธีใด ก็ปฏิบติสนองไปตามพระราชประสงค์โดยมิได้หลีกเลี่ยงและบิดเบือน ยากจะมี
ั
ผูใดมีจิตใจเข้มแข็ง กัดฟันทน ตั้งสติมนคงเช่นนี้ เจ้าหน้าที่ผทาหน้าที่ลงโทษโบยอย่างหนัก หวดลงไป
้ ั่ ู้
จนสุ ดแรงดูน่าเกรงกลัว มองดูเห็นเนื้อเต้นระริ ก เส้นเอ็นสั่นรัวไปทัวทั้งร่ างกาย มองดูที่แผ่นหลังเลือด
่
ไหลเปอะไปหมด แผลแตกเป็ นริ้ วรอยดูน่าอนาถใจ รอยแผลนั้นนับไม่ถวนเต็มไปหมดทั้งตัว ครั้น
้
เฆี่ยนครบก็หมดสติ ญาติสนิทมิตรสหายและทหารพากันสลดใจในเหตุร้าย ไม่สามารถกลั้นความเศร้า
่
โศกเสี ยใจได้ทุกคนไม่วาใคร เมื่อได้เห็นไม่เว้นสักคนเดียว เมื่อแก้ไขจนฟื้ นคืนสติแล้ว ช่างตัดผมก็
โกนหัวเป็ นที่เสื่ อมเสี ยศีรษะและเผ้าผม ความเป็ นมงคลก็หมดไป เป็ นการประจานตัวเอง เป็ น
เยียงอย่างให้เกิดความเกรงกลัว ถ้าใครได้เห็นก็เกิดความขยาดและจาไว้ เมื่อโกนผมเสร็จก็ขบไล่ตาม
่ ั
พระราชโองการมหาชนมากมายพากันมุงดูพราหมณ์เฒ่าด้วยความสงสาร ต่างพากันพูดจาเซ็งเซ่ บาง
คนจิตใจอ่อนไหวก็ร้องไห้คร่ าครวญ บางคนมีใจโกรธแค้นก็ด่าเสี ยดสี บางคนมีใจเป็ นกลางก็มองใน
ด้านดี ส่ วนคนที่มีใจเมตตาก็ให้สิ่งของ วัสสการพราหมณ์แกล้งทาอุบาย ท่าทางแต่ละอย่าง จนคน
ทั้งหลายไม่สงสัยเลย แล้วก็ตกลงใจเดินมางจากราชคฤห์มุ่งตรงไปแคว้นวัชชี
คุณค่ าด้ านวรรณศิลป์
เรื่ องสามัคคีเภทคาฉันท์ มีที่มาจากหนังสื อธรรมจักษุ ซึ่งสมเด็จพระสังฆราชเจ้ากรมหลวงวชิ
รญาณวงศ์ (ม.ร.ว.ชื่น นภวงศ์) นายชิต บุรทัต ได้อ่านนิทานแล้วเห็นว่าเป็ นเรื่ องที่ดีมีคติจึงแต่งเป็ น
ฉันท์ นายชิต บุรทัต มีฝีมือเชี่ยวชาญในการแต่งคาประพันธ์ประเภทฉันท์เป็ นอย่างมาก โดยเฉพาะการ
เลือกฉันท์ชนิดต่างๆ มาใช้สลับกันอย่างเหมาะสมกับเนื้อเรื่ องและลีลาของแต่ละตอน จนได้รับการยก
ย่องว่ามีความไพเราะ งดงาม เป็ นที่นิยมอ่านแล้วจดจาตลอดมา นายชิต บุรทัต แต่งเรื่ องสามัคคีเภท
คาฉันท์เสร็จเมื่ออายุเพียง ๒๓ ปี
๑. การสรรหาคา เป็ นการเลือกใช้คาในลักษณะต่างๆ เพื่อความคิดและความรู ้สึกได้แก่
๑.๑) การเลือกใช้คาได้ถกต้อง มีความหมายชัดเจน สั้นแต่ได้ใจความ เช่น
ู
๏ บางคนกมลอ่อน อุระข้อนพิไรพรรณน์
บางเพวกพิสัยฉัน กุธเกลียดก็เสี ยดสี

5. ๏ บางเหล่าก็เป็ นกลาง พิเคราะห์ขางพิจารณ์ดี
้
บางหมู่กรุ ณมี ณ หทัยก็ให้ของ
๑.๒) การเลือกใช้คาเหมาะสมกับฐานะของบุคคลในเรื่ อง เช่น ตอนที่วสสการพราหมณ์ถูก
ั
เนรเทศออกจากเมือง
๏ แก้ไขและได้คืน สติฟ้ื นประทังตน
จึ่งราชบุรุษกล บกกรก็โกนหัว
๏ เสื่ อมสี สะผมเผ้า สิ ริเปล่าประจานตัว
เป็ นเยียงประหยัดกลัว
่ ผิมลักจะหลาบจา
๏ เสร็จกิจประการกัล ปนพลันประกาศทา
ปัพพาชนียกรรม ดุจราชโองการ
๑.๓) การเลือกใช้คาให้เหมาะแก่ลกษณะคาประพันธ์ เหมาะกับเนื้อเรื่ อง เช่น
ั
๏ ควรเพื่อจะสมเพช ภยเวทนาการ
ด้วยท่านพฤฒาจารย์ พะกระทบประสบทัณฑ์
๏ โดยเต็มกตัญญู กตเวทิตาครัน
ใหญ่ยงและยากอัน
ิ่ นรอื่นจะอาจทน
๏ หยังชอบนิยมเชื่อ
่ สละเนี้อและเลือดตน
ยอมรับทุเรศผล ขรการณ์พะพานกาย

6. ๑.๔) การเลือกใช้คาโดยคานึงเสี ยง
(๑.) มีการเล่นคาสัมผัสคล้องจอง เช่น
๏ หยังชอบนิยมเชื่อ
่ สละเนีอและเลือดตน
้
ยอมรับทุเรศผล ขรการณ์พะพานกาย
๏ ไป่ เห็นกะเจ็บแสบ ชิวแทบจะทาลาย
มอบสัตย์สมรรถหมาย มนมันมิหวันไหว
่ ่
(๒.) การย้าคาที่มีความหมายเหมือนกันหรื อใกล้เคียงกัน เช่น
- ทัวร่ างและทั้งตัว
่
(๓.) การเล่นอักษร เสี ยงสัมผัสสระ และสัมผัสพยัญชนะ ให้มีจงหวะไพเราะ เช่น
ั
- ก็ระริ กระริ วไหว
๒. การใช้โวหาร ดังนี้
๒.๑) บรรยายโวหาร เป็ นการใช้ถอยคาเล่าเรื่ องราวต่างๆ ตามลาดับเหตุการณ์จนเห็นภาพ
้
ชัดเจน ดังตัวอย่าง
๏ บงเนื้อก็เนื้อเต้น พิศเส้นก็สรี ร์รัว
ทัวร่ างและทั้งตัว
่ ก็ระริ กระริ วไหว
๏ แลหลังละลามโล หิตโอ้เลอะหลังไป
่
เพ่งผาดอนาถใจ ระกะร่ อยเพราะรอยหวาย
๏ เนื่องนับอเนกแนว ระยะแถวตลอดลาย
เฆี่ยนครบสยบกาย สิ รพับพะกับคา

7. ๒.๒) พรรณนาโวหาร เป็ นการให้ละเอียดในเรื่ องโดยแทรกอารมณ์ความรู ้สึกลงไปเพื่อสร้าง
มโนภาพให้ผอ่านเกิดภาพขึ้นในใจ
ู้
๏ เสร็จกิจประการกัล ปนพลันประกาศทา
ปัพพาชนียกรรม ดุจราชโองการ
๏ แน่นหน้ามหาชน ขณะยลทิชาจารย์
สุ ดแสนจะสงสาร สรศัพท์ประสาสันทน์
๏ บางคนกมลอ่อน อุระข้อนพิไรพรรณน์
บางพวกพิสัยฉัน กุธเกลียดก็เสี ยดสี
๏ บางเหล่าก็เป็ นกลาง พิเคราะห์ขางพิจารณ์ดี
้
บางหมู่กรุ ณมี ณ หทัยก็ให้ของ
๏ พราหมณ์วสสการเส
ั กลเล่ห์และทานอง
ท่าทางละอย่างผอง นรสิ้ น บ สงสัย