1. НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНД УХААЛАГ ТЭЭВРИЙН
СИСТЕМИЙГ /INTELLIGENT TRANSPORT SYSTEM/
НЭВТРҮҮЛЭХ НЬ
Н.Өлзийжаргал[1] Ж.Должинсүрэн[2]
ШУТИС. Компьютер Техник Менежментийн Сургууль
e-mail: jdoljko@yahoo.com, lun_125@yahoo.com

2. Хураангуй:
Монгол улсын эдийн засагт нөлөөлөх олон хүчин зүйлсийн дотор хотын нийтийн
тээврийн үйлчилгээ тодорхой байр суурь эзлэнэ. Нийслэл Улаанбаатар хотын нийтийн
тээвэр болох автобусанд хийсэн нэгэн судалгаанаас үзэхэд сүүлийн хоёр жилийн
байдлаар иргэдийн ажлын бүтээмж 50 хувиар буурсан байна. Үүнийг даган хүний эрүүл
мэнд, мотив, сэтгэл ханамж төдий хэмжээгэээр буурна. Энэ нь бизнесийн хөгжилд
сөргөөр нөлөөлж байна.
Орчин үеийн хотыг сайтар зохион байгуулагдсан нийтийн тээврийн үйлчилгээгүйгээр
төсөөлөхийн аргагүй бөгөөд нийтийн тээврийн үйлчилгээ нь нийгмийн захиалгат
үйлчилгээ гэдэг утгаараа эрэлтийн хэмжээ нь харьцангуй тогтмол байдаг. Үйлчилгээний
гол эрэлт нь өглөө оройд иргэд ажил руугаа зорчих, буцаж харих бөгөөд оргил ачааллын
үед зорчигчдын эрэлтийг хангаж байхаар нийтийн тээврийн хэрэгслийн төрөл, тоог
тооцоолж, үйлчилгээний цагийн хуваарь, давтамжийг төлөвлөдөг. Түүнчлэн албан бусаар
ажил эрхлэгчид олширсон, их дээд сургуулийн тоо нэмэгдсэн зэргээс өдрийн бусад цагаар
ч үйлчилгээний эрэлт бага бус хэмжээгээр өсч байна.
Түлхүүр үг: Ухаалаг, нийтийн, тээвэр, систем, удирдлага, зохион байгуулалт, хэрэгсэл,
зам, үйлчилгээ, нийслэл, хот
Оршил
Хотын оршин суугчдын зорчих хэрэгцээг хангахын тулд нийтийн тээврийн хэрэгслийн
зорчигчдод үзүүлэх үйлчилгээнд зэрэглэл тогтоох, удирдлага, зохион байгуулалтыг
боловсронгуй болгох, зорчигчдод үйлчлэх чанарын үзүүлэлтүүдийг сайжруулах,
төлөвлөлтийг боловсронгуй болгох асуудал чухал юм.
Нийтийн тээврийн үйлчилгээ нь орчин үед улам боловсронгуй болж хөгжиж байгааг
харгалзан манай улсын хөгжил байдалд тохирсон удирдлага зохион байгуулалтыг бий
болгох явдал чухлаар тавигдаж байна. Монголын эдийн засагт нөлөөлөх олон хүчин
зүйлсийн дотор хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээг оновчтой зохион байгуулах,
дэвшилтэт арга хэлбэрүүдийг өөрийн онцлогт тохируулан хэрэгжүүлэх шаардлага эх
тэргүүний асуудал юм.
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний удирдлага нь мэдээлэл, эрэлт, нийлүүлэлтээс хамаарч
дахин зохицох удирдлагын хэв шинжийг агуулж байдаг. Олон хүчин зүйлсийн нөлөөллийг
судалж шинжилснээр хувилбарууд боловсруулж сонголт хийх замаар тээврийн
үйлчилгээний үр ашгийг дээшлүүлнэ.
Нийслэлийн хүн амын 80 хувь нь нийтийн тээврийн унаагаар явж байна. Нийтийн
тээврийн унааг саадгүй явуулж байх олон арга зам байдаг. Нийтийн тээврийн хэрэгслүүд
тусгай замаар /тусгай эгнээгээр / явдаг байж болно. Хэрэв тусгай замтай

3. /эгнээтэй/болчихвол нийтийн тээврийн унаа түгжрэхээ больж, хувийн машинаараа явснаас
илүү баталгаатай байх болно. Ийм тохиолдолд буудал нь хаана байх вэ? зорчигчид
буудалдаа яаж саадгүй хүрч байх вэ гээд маш нарийн зохион байгуулалт хэрэгтэй болно.
Зарим улс оронд нийтийн тээврийн унаа дөхөөд ирэхээр гэрэл дохионы ногоон гэрэл асаж,
бусад машин зогсож газар зохицуулсан байдаг. Хүн амын өсөлт, суурьшил, хот хаашаа
тэлэхээс ихээхэн хамаардаг. Үүнийг дагаж нийтийн тээврийн хэрэгслийн төрөл болон,
бусад дэд бүтцийн асуудлыг шаардлагатай юм.
Нийслэлийн нийтийн тээврийн өнөөгийн байдал
Нийслэлийн нийтийн тээврийн газар нь Нийслэлийн Засаг Даргын 2009 оны 14 дүгээр
захирамжаар Нийслэлийн Нийтийн Тээврийн гаүар болон зохион байгуулагдаж
Захиргааны алба, Тээврийн төлөвлөлтийн хэсэг, Диспетчерийн алба, Хяналт шалгалтын
хэлтэс гэсэн нэгжтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Тус газар нь 59 чиглэлд төрийн
өмчит 3, хувийн хэвшлийн 23 компаны нийт 783 том оврын, хувийн хэвшлийн 25
компаний 358 бага оврын автобустай гэрээ байгуулан ажилладаг.
Нэг сая гаруй хүн амтай хотод нийтийн тээврийн стандартын шаардлага хангасан 1000
гаруй автобус үйлчилж байвал үйлчилгээ хэвийн явах боломжтой гэж үздэг. Нийслэл
хотод 800 гаруй автобус үйлчилж байгаа. Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд том оврын
автобус явуулах боломжгүй газарт бага оврын автобус үйлчилдэг. Ийм үйлчилгээнд 2000
шахам бага оврын автобус явж байна. Харин такси 400 орчим үйлчилж, хүрэлцээ муу
байгаа. Нийтдээ нийслэлийн нийтийн тээвэрт 3000 гаруй тээврийн хэрэгсэл үйлчилж
байна.
Нийтийн тээврийн газраас үйлчилгээний компаниудад тэдгээрийн шугамын цаг, рейсийн
нэгдсэн даалгаварыг гаргаж өгч нийслэлийн нийтийн тээврийн бодлого зохицуулалтын
хөдөлгөөний хяналтын системээр хянадаг. Түүнээс гадна диспетчерүүд биечлэн хяналт
тавьдаг. Мөн нийтийн тээврийн үйлчилгээний компаниудын шугамын цаг, рейсийн
нэгдсэн даалгаварыг 21 хоногийн интервалаар гаргаж, өдөр бүрийн гүйцэтгэлийг үнэлдэг.
Нийслэлийн тээврийн бодлого зохицуулалтын хөдөлгөөний хяналтын систем гэдэг нь
тухайн чиглэлийн автобус болон харъяалагдах жижиг оврын тээврийн хэрэгслүүд нь
чиглэлийнхээ дугаа цагийн дагуу зорчигдодоо тээвэрлэж байгаа эсэхийг хянадаг хяналтын
систем юм. Өөрөөр хэлбэл бүх том оврын автобуснууд дотоод сүлжээнд холбогдсон
холбоотой байдаг бөгөөд хотын болон хот орчмын газруудад байрласан нийт 59 станц
хяналт тавьж, дотоод холбоогоор мэдээлж хөдөлгөөн хяналтын системийн серверт
мэдээлэл ирж байдаг.
2002 оноос өмнө 142 диспетчер хотын болон хот орчмын газруудад байрлан ажилладаг
байсан бол уг системийг нэвтрүүлснээр 59 станц бий болж 83 диспетчерийн цалин, тэдний
ажлын байрны түрээс , цахилгаан, усны мөнгө зэрэг тухайн үед маш том хэмнэлт гаргаж
байсан.

4. Нийтийн тээврийн салбарт дараах асуудлууд тулгамдаж байна.
Судалгааны үр дүнгээс харахад
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний чанарын асуудал хэд хэдэн хүчн зүйлийн улмаас
доголдож байна. Үүнд:
1. Улаабаатар хотын хэмжээний зам тээврийн хөгжлийг тодорхойлсон чиг хандлага
бодлогын системийг бий болгож, нийтийн зорчигч тээврийн сүлжээг оршин
суугчдын эрэлт хэрэгцээ, хотын хөгжлийн шаардлагад нийцүүлэн өргөжүүлэн
зохион байгуулах зайлшгүй шаардлаг тулгамдаж байна.
2. Нийтийн тээврийн үйлчилгээний чиглэлийг шинээр нээх, хаах журмыг хянан үзэж
үндсэн чиглэлийн замналыг өөрчлөлгүйгээр уг чиглэлд буудал нэмэх, буудлын
байршлыг өөрчлөх, улмаар тусгай үйлчилгээг нэвтрүүлэх.
3. Түүнчлэн сүүлийн 10 гаруй жилд ниытиын тээврийн зорчигч урсгалын болон
үйлчилгээний маршрутуудад чанарын үзүүлэлтийн иж бүрэн нэгдсэн судалгаа,
хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээний хэтийн төлөвлөлт хийгдээгүй.
4. Одоогийн сүлжээ, маршрутын тогтолцоонд судалгаа хийх, нэг чиглэлд их, бага
багтаамжийн автобус олноор давхцан явдаг чиглэл, замыг тусгаарлаж өгөх, их
багтаамжийн автобусны нэвтрүүлэх чадамжийг сайжруулах зорилгоор судалгаа
хийх
5. Нийтийн тээврийн үйлчилгээний буудал, зогсоолуудын байршил, эзэмшил газрыг
баталгаажуулан зориулалтын дагуу ашиглах.
6.
Их багтаамжийн автобусны, троллейбусны парк шинэчлэлтийг төрөөс
бодлоготойгоор зохицуулан шийдвэрлэж байх.
7. Замын хөдөлгөөний түгжрэл саатлаас үүдэн нийтийн автобусууд хөдөлгөөний
чиглэл графикаар явж чадахгүй, ашиглалтын хурд багассан.
8. Авто замын сүлжээ муутайгаас үүдэн нийтийн тээврийн үйлчилгээний
автобусуудын чиглэл, маршрутын зохиомол давхцал /хүссэн ,хүсээгүй/ бий болж
байна.
9. Авто тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн ихтэй зарим гудамж, замуудын ачааллыг
сийрүүлэх, их, бага багтаамжийн автобусны чиглэлүүд олноор давхцаж байгаагаас
буудал зогсоол дээрээ багтахгүй замын хөдөлгөөнд саад учруулж, зам тээврийн
хэрэг зөрчил нэмэгдэж байна.
10. Гэр хороолол хотоос алслагдсан хүрээ тэлж байгаа болон сургууль, үйлчилгээний
төв, хувийн үйлдвэрүүд нэгдсэн нэг хороололгүйгээр энд тэнд /замтай замгүйгээр/
нээгдэн үйл ажиллагаа явуулж тухай бүрдээ нийтийн тээврийн үйлчилгээг
шаарддаг болсон нь нийтийн зорчигч тээврийн үйлчилгээний сүлжээний нэгдсэн
зүй тогтолцоог эвдэж, хотын захад 2-4 км замд салаалж, хотын төвийн гол
замуудаар давхцан явах олон чиглэл нээгдэх нөхцлийг бүрдүүлж байна.

5. 11. Хотын доторх зорчигч тээдрийн үйлчилгээний ихэнх чиглэлд бага оврын
автобусууд ажиллах болсон нь гудамж, замын хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлж,
зориулалтын буудал дээрээ зогсож багтахгүй болоод байна.
12. Буудал зогсоолын газруудыг нийтийн тээврийн зориулалтаар баталгаажуулж хотын
ерөнхий төлөвлөгөөнд тусгаагүйгээс хэн хүссэн нь дур зоргоороо үгүй болгож гол
зангилаа хэсгүүд дэх зорчигч тээрийн үйлчилгээний автобусны томоохон талбай,
зогсоолууд байхгүй болсон.
13. Нийтийн тээврийн үйлчилгээний ажилчид үйлчлүүлэгчтэй зүй бусаар харьцдаг.
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний өнөөгийн байдалд нөлөөлж байгаа хүчин зүйлсийг
дараах байдлаар гаргаж байна.
•
Замын хөдөлгөөний түгжрэл, саатал:
Дэд бүтэц муу хөгжсөн манай улсын хувьд замын хөдөлгөөний түгжрэл, саатал нийтийн
тээврийн үйлчилгээний чанарт ихээр нөлөөлж хүчин зүйлсийг нэг нь юм. Жил жилийн
нийтийн тээврийн статистик үзүүлэлтээс харахад нийтийн тээврийн тоо багассан ч
иргэдийн хувийн авто машины тоо жил ирэх тусам нэмэгдсээр байгаа. Үүний улмаас
замын ачаалалаа даахгүй орой, өглөөд ажил тарах үед замын түгжрэл саатал ихээр бий
болдог. Үүнийг багасгахын тулд дараах арга хэмжээг авах шаардлагатай. Үүнд:
•
Замын хөдөлгөөний түгжрэлийг бууруулах асуудлын хүрээнд авто зогсоолын
хураамж, түгжрэл их үүсдэг авто замаар зорчисоны хураамжийг бий болгох,
нийтийн тээврээр зорчидог ажилчиддаа урамшуулах олгох;
•
Зарим ачаалалтай гудамж замаар зөвхөн нийтийн тээврийн хэрэгсэл давуу
эрхтэйгээр явдаг болгоход бодлогын хүрээнд дэмжлэг үзүүлэх шаардлагатай
байна.
1.1-р зураг. Замын хөдөлгөөний түгжрэл саатал

6. •
Үйлчилгээний ажилчдын харилцаа:
Хоёрдогч эх үүсвэрээс авсан судалгаанаас хархад үйлчилгээний ажилчдын харилцаа
нэлээд муу үнэлгээг авсан байна. Зорчих явцад үйлчилгээний ажилчдын зан харилцаа
хэрэглэгчдийн уур бухимдлыг хамгийн ихээр хүргэдэг. Кондукторууд зогсох болон ирсэн
буудлын хаягийг зарлаж өгөх ховор тохиолдол байдаг бөгөөд шаардлага тавихад уур
бухимдалтайгаар хүлээн авдаг байна.Жолоочдын хувьд жолоодох ур чадварт дундаж
байдаг нь судалгааны үр дүнгээс харагдаж байна. Жолоочдын хувьд замын хөдөлгөөний
дүрмийг баримталдаггүй замын хөдөлгөөнд оролцдог гэж үнэлсэн байна.
•
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний чанарын үзүүлэлтүүд:
 Хүртээмжтэй байдал
 Үр ашигтай байдал
 Найдвартай байдал
 Үйлчлүүлэхэд хялбар байдал
Хүртээмжтэй байдал нь Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт нийтийн тээврийн
үйлчилгээний хүрсэн байдал /чиглэлийн сүлжээний нягтаршил,чиглэлийн хөдөлгөөний
давтамж/, зорчигчдыг үйлчилгээний талаарх мэдээллээр хангасан байдал /зорчих чиглэл,
зогсоолын нэр болон бусад мэдээллийг зорчигчдод зарлан мэдээлж ажиллах/, хямд үнэ
тариф /нийгмийн амьдралын түвшинд тохирхуйц бөгөөд тогтвортой байх/ гэсэн
үзүүлэлтүүдийг агуулна.
1.2-р зураг. Хотын нутаг дэвсгэрт нийтийн тээврийн үйлчилгээ хүрсэн байдал
Үр ашигтай байдал нь зорчих цаг хугацааны хэмнэлт /нийтийн тээврийн хэрэгслээр
зорчих хугацаа хувийн автомашинаар зорчих хугацаанаас бага байх/, зорчих үедээ
зорчигчид ядрахгүй байх /зорчигчид нийтийн тээврийн автобусаар ажил, хичээл

7. сургуульдаа ирж очихдоо хөдөлмөрийн чадвараа 10-15 хувь алддаг гэсэн тооцоо байдаг/
гэсэн 2 шаардлагыг хангасан байх шаардлагатай.
Үйлчлүүлэхэд хялбар байдал нь автобус дүүргэлт тав тухтай байдлын нийлбэр цогц юм.
Найдвартай байдал нь автобус хоорондын хүлээлгийн хугацаа тогтмол байх/цагийн
хуваарийн дагуу үйлчлэх/, үялчилгээ тасалдахгүй байх, зорчигч аюулгүй зорчих нөхцлөөр
хангагдсан байх /техникийн хувьд бүрэн бүтэн тээврийн хэрэгслээр үйлчлүүлэх/ гэсэн
үзүүлэлтүүдээр илэрхийлэгдэнэ.
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний доголдын шалтгаан:
 Замын хөдөлгөөний түгжрэлд орох
 Хөдөлгөөний цагийн хуваарийн мөрдөлт алдагдах
 Автобус хоорондын хүлээлгийн хугацаа нэмэгдэх
 Зогсоол дээр зорчигчдын бөөгнөрөл үүсэх
 Автобусанд тав тухтай зорчих нөхцөл алдагдах
 Нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх сонирхол буурч хувийн автомашинаар
зорчихыг илүүд үзэх
Шийдвэрлэх арга зам:
 Нийтийн тээврийн байгууллагуудын чадавхийг сайжруулах
 Сүлжээ төлөвлөлтийг оновчтойгоор зохион байгуулах
 Нийтийн тээврийн хэрэгслийн үр ашигтай төрлийг нэвтрүүлэх
 Нийтийн тээвэрт дэвшилтэд мэдээллийн технологийг нэвтрүүлэх
Нийслэлийн зорчигч тээврийн үйлчилгээний салбарын 2009,2010,2011 оны
техник эдийн засгийн үзүүлэлтүүд
1-р хүснэгт
1
Үзүүлэлт
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний чиглэлийн
урт
Хот доторх автобус
Тролейбус
Хот орчим
Микро автобус
Зуслан
Нийтийн тээвэр эрхэлж байгаа аж ахуйн
Үүнээс
№
Хэмжих нэгж
километр
2009
2010
2011
Км
Км
Км
Км
Км
тоо
1348.1
69.7
686.5
1899.2
410.5
1390.5
69.7
882.5
1426.2
366.5
1608.7
57.3
1046.2
1152.5
256.8

8. 4
Үүнээс
Үүнээс
5
үүнээс
3
Үүнээс
2
нэгжүүд
Автобус
троллейбус
Хувийн
Бага багтаамжийн автобус
Такси
Шинээр нэмэгдсэн чиглэлийн тоо
Үндсэн чиглэл
Туслах чиглэл
Буухиа чиглэл
Зуслангийн чиглэл
Хот орчмын чиглэл
Шугаманд өдөрт ажилласан тээврийн
хэрэгсэл
Төрийн
Хувийн
Троллейбус
Туслах чиглэл
Буухиа чиглэл
Хот орчмын чиглэл
Такси
Хүлээлтийн хугацаа
Их дунд багтаамжийн автобус
Троллейбус
Бага багтаамжийн автобус
8
Үүнээс
Үүнээс
7
Үүнээс
6
Дансны хөдлөх бүрэлдэхүн
Төрийн
Хувийн
Троллейбус
Туслах чиглэл
Буухиа чиглэл
Такси
Хасагдсан тээврийн хэрэгсэл
Төрийн
Хувийн
Троллейбус
Туслах чиглэл
Буухиа чиглэл
Такси
Парк шинэчлэлт
Их багтаамжийн автобус
Троллейбус
Такси
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
тоо
Тоо
2
1
23
55
21
2
1
23
47
22
2
1
21
36
19
12
3
0
0
3
2
4
0
0
2
6
0
0
0
1
Тоо
Тоо
тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Минут
минут
минут
минут
187
417
34
447
716
45
409
205
407
34
345
451
69
453
210
511
36
233
457
116
526
7.5
8.2
7.5
7.4
7.8
5.9
7.7
7.6
6.9
255
692
51
982
727
511
250
643
47
589
646
566
250
693
47
436
534
658
0
182
0
147
88
298
0
107
4
337
221
18
0
190
0
340
325
50
404
5
109
85
9
47
198
11
403
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо
Тоо

9. о
т
Шинээр нэмэгдсэн чиглэлийн тоо
25
20
15
10
5
0
үндсэн чиглэл
туслах чиглэл
буухиа чиглэл
зуслангийн
чиглэл
хот орчмын
чиглэл
2009
12
3
0
0
3
2010
2
4
0
0
2
2011
6
0
0
0
1
Бүгд
20
7
0
0
7
3-р зураг
2011 онд өмнөх оныхоос үндсэн чиглэл нь 66.6% , хот орчмын чиглэлийн 50% өссөн. Шинээр
чиглэлийн тоо нэмэгдэж байгаа нь нийтийн тээврийн үйлчилгээ улам бүр өргөжин тэлж байгааг
харуулж байна. Чиглэлийн тоо нэмэгдэж байгаа нь сайн үзүүлэлт хэдий ч хувийн авто машины
тоо, хотын хүн амын тоо нэмэгдэж байгаа замын хэт ачааллыг ихэсгэж байна.
р
т
е
м
о
л
и
к
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний чиглэлийн урт
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
хот доторх
автобус
троллейбус
хот орчим
микро
автобусны
зуслан
бүгд
4347.3
196.7
2615.2
4477.9
1033.8
2011
1608.7
57.3
1046.2
1152.5
256.8
2010
1390.5
69.7
882.5
1426.2
366.5
2009
1348.1
69.7
686.5
1899.2
410.5
4-р зураг
2011 онд өмнөх оныхоос хот доторх автобус 13.7%, хот орчмын чиглэл 15.6% иар өссөн.
Чиглэлийн урт нэмэгдэж байгаа нь хөдөөгийн иргэд хотод суурьших явдал эрс
нэмэгдсэнтэй холбоотой бөгөөд үүнийгээ хот төлөвлөлтийн асуудалд нарийн анхаарах
шаардлагатай. Шинээр бий болсон чиглэлд автобусны хаяг, байршлыг тогтоож буудал,
зогсоолыг түргэн хугацаанд байршуулах шаардлагатай. Буудлын зогсоол, хаяг
мэдэгдэхгүй аль эсвэл зарлахгүй байснаас хэрэглэгчидийн хувьд сөрөг үр дагаврыг

10. авчирна. Жишээлбэл: Буудал андуурч буух, автобус зогсоолын газрыг мэдэхгүй байх,
өөрийн төлөвлөсөн цаг хугацаандаа амжихгүй байх...гэх мэт...
о
т
Парк шинэчлэлт
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
их багтаамжийн автобус
троллейбус
такси
бүгд
687
25
559
2011
198
11
403
2010
85
9
47
2009
404
5
109
5-р зураг
2011 онд өмнөх оныхоос их багтаамжийн автобус 57.7 , троллейбус 18.1%, такси 88.3%
өссөн. Парк шинэчлэлтийн хувьд нийтийн тээврийн үйлчилгээнд явж буй такси үйлчилгээ
жил бүр өссөн үзүүлэлттэй байна. Энэ нь замын түгжрэлийг үүсгэдэг гол шалтгааны нэг
юм. Дуудлагын болоод хувийн таксиний үйлчилгээг сүүлийн үед хэрэглэгчид илүү ихээр
сонирхож байгаа. Хэрэглэчдийн хувьд автобусанд ороод шахалдах, чихэлдэх, буудал
болгон дээр удаан хугацаагаар зогсох, нийтийн тээврийн хэрэгсэлд зогсож явах зэрэгт
бургүй байдаг.
о
т
Шугаманд өдөрт ажилласан тээврийн хэрэгсэл
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
төрийн
хувийн
троллейбу
с
туслах
чиглэл
буухиа
чиглэл
хот
орчмын
чиглэл
такси
бүгд
602
1398
104
1025
1624
230
1388
2011
210
511
36
233
457
116
526
2010
205
470
34
345
451
69
453
2009
187
417
34
447
716
45
409
6-р зураг
2011 онд өмнөх оныхоос төрийн автобус 2.3%, хувийн автобус 20.3%, троллейбус 5.5%,
буухиа чиглэлийн автобус 1.3%, хот орчмын чиглэл 40.5%, такси 13.8% өссөн.

11. Нийслэлийн хүн амын хэт өсөлт нь энэ асуудлын гол үзүүлэлт юм. Энэ нь замын хэт
ачааллыг бий болгож байгаа.
Хотын доторх нийтийн тээврийн хөдлөх бүрэлдэхүүн
2-р Хүснэгт
Бүгд
Он
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Төрийн автобус
Хувийн автобус
троллейбус
Бага оврын автобус
Такси
618
553
562
535
544
535
502
838
890
1428
2513
2921
3874
5864
5788
5432
5435
4630
4004
3529
3218
2741
418
355
364
344
340
326
303
344
369
326
251
288
260
254
100
305
240
136
125
90
255
250
0
0
0
0
0
0
0
149
187
292
386
445
386
318
498
385
372
492
480
638
692
643
150
148
148
141
154
159
149
145
134
134
119
100
90
90
90
53
50
50
52
48
51
47
0
0
0
0
0
0
0
50
15
581
1577
1800
2002
1762
1920
2016
2304
2345
1989
1944
1709
1235
50
50
50
50
50
50
50
150
185
95
180
288
1136
3400
3180
2673
2269
1607
1358
809
511
566
Хот доторх нийтийн тээврийн хөдлөх бүрэлдэхүүн
8000
6000
4000
2000
0
бүгд
төрийн автобус
хувийн автобус
троллейбус
бага оврын автобус
такси
7-р зураг
Зорчигчдод чанартай, найдвартай үйлчилгээ үзүүлэхэд үйлчилгээнд ажиллаж буй
тээврийн хэрэгслийн техникийн бүрэн бүтэн байдал маш чухал үүрэгтэй юм. Өнөөдрийн
байдлаар нийтийн тээврийн үйлчилгээнд ажиллаж байгаа их багтаамжийн автобусны 60
орчим хувь нь үйлдвэрлэгдснээсээ хойш 7-оос дээш жил ашиглагдсан тээврийн хэрэгсэл
байгаа үйлчилгээний чанарт муугаар нөлөөлж байна.

12. 8-р зураг
Сүүлийн 2 жилийн туршид шугаманд өдөрт ажилласан тээврийн хэрэгсэлийн тоогоор
нийт дансны хөдлөх бүрэлдэхүүний 50-60 хувийг бүрэн ашиглаж чадаж байгаа гэсэн эерэг
үзүүлэлт гарсан байна. Хүн амын суурьшил нэмэгдэх хирээр шугаманд ажиллах тээврийн
хэрэгслийн тоо нэмэгдэнэ. Энэ хирээр хот тохижилт, зам тээврийн асуудлыг нарийн нягт
шийдвэрлэх шаардлагатай.
•
2011 оны байдлаар хувийн автомашин 56.3%,туслах чиглэлийн автобус 9,9%
хасагдсан харин буухиа чиглэлийн автобус 68% такси 36% өссөн байна. Цаашлаад
нийтийн тээврийн хэрэгслийн тоог нэмэгдүүлж хувийн авто машины тоог багасгах
шаардлагатай.
•
Нийтийн тээврийн хэрэгслийн хүлээлтийн хугацаа сүүлийн 2 жилийн хугацаанд 4.9
хуьиар өссөн үзүүлэлттэй байна. Хүлээлт удаан байснаар хэрэглэгчдийн уур
бухимдал хүрж, нийтийн тээврийн хэрэгсэлд таагүй уур амьсгал бүрдүүлэх, ажил
сургуулиасаа хоцрох, өөр тээврийн хэрэгслийг /такси/ сонгох сөрөг үр дагавартай.
Нийтийн тээвэрт дэвшилтэд мэдээллийн технологийг нэвтрүүлэх
Ухаалаг тээврийн систем.
Тээврийн ухаалаг систем гэдэг нь тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал,
замын түгжрэлийг бууруулах, жолооч хамгийн дөт зам сонгоход мэдээллийн технологи
болон бусад технологийн тусламжтайгаар тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй
байдлыг хангах систем юм.
Ухаалаг тээврийн системийн бүтэц:
•
Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний удирдлагын ухаалаг систем
•
Ачаа тээврийн хөдөлгөөний ухаалаг систем , smart car болно.

13. 1.3-р зураг. Мэдээлэл цуглуулах систем
Нийслэл хотын нийтийн тээврийн үйлчилгээнд ухаалаг тээврийн системийн бүрдэл
хэсгүүд
Нийслэл хотод ухаалаг тээврийн систем нь доорх 9 хэсгээс бүрдэх ба өөр өөрсдийн
үйлчилгээ үзүүлэх онцлог, шинж чанартай болно. Одоо Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа
явуулж байгаа нийтийн тээврийн чанар, үр бүтээмжийг доорх байдлаар сайжруулах
боломжтой.Үүнд:
1. Байршлыг тогтоох, чиглүүлэх систем:
•
Хөдөлгөөн чиглэлийн мэдээллээр хангах /Тухайн тээврийн хэрэгслийн
байршил, хөдөлгөөнийг автомашины компьютерт харуулж, чиглэлээ сонгох,
аялалын замнал, хугацааг тодорхойлох, хөдөлгөөнийг хянах, зогсоол сонгох
боломжоор хангана./
•
Замналын дагуух мэдээллээр хангах / Бүс нутаг, хот суурин, дүүрэг зэрэг
нутаг дэвсгэрийн хэсгүүдийн автозамын дагуух дэд бүтэц, үйлчилгээний
болон бусад /цаг агаар, үнэ ханш, тариф гэх мэт.../ мэдээлэл авна./
•
Авто зогсоолын мэдээллээр хангах / Хотын төв, дүүрэгдэх авто зогсоолын
байрлал, сул зогсоол байгаа эсэх зэрэг мэдээлэл авна./

14. 2. Авто замын төлбөрийн цахим төхөөрөмж:
•
Замын төлбөрийг цахим төхөөрөмжөөр гүйцэтгэх / Төлбөртэй замын
мөнгө хураах хаалтад замын хураамжийг автомашинд суурилуулсан цахим
төхөөрөмжийн тусламжтайгаар төлбөрийн картаас шууд төлнө. Төлбөрийг
автомашины явдал дунд зогсохгүйгээр гүйцэтгэж болно. /
•
Жолоодлого ба замын нөхцлийн мэдээллээр хангах /Тээврийн хэрэгслийн
хөдөлгөөний хурд, жолоодлого болон замын аюултай хэсгүүдийн
мэдээллийг жолоочид дамжуулна./
3. Жолоодлогын аюулгүй байдлыг хангах систем:
•
Аюулыг анхааруулах систем /Замын хэсгүүд, автомашинд суулгасан
төхөөрөмжийн тусламжтай аюултай нөхцөл байдал үүсмэгц автоматаар
ажиллаж, аюулгүй байдлыг хангана./
•
Жолоодлогод зөвлөгөө өгөх систем /Энэ системийн тусламжтайгаар
автомашины жолоодлого, хурдыг хянаж, бусад автомашин, замын саадын
байрлалыг тодорхойлон, хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах зөвлөмжийг
хүргэнэ./
•
Хурдны зам дахь автомат жолоодлогын систем / Хурдны замын дагуу
суулгасан төхөөрөмжийн тусламжтай автомашиныг жолоодолгүйгээр
явуулна./
4. Хөдөлгөөний удирдлагыг оновчтой зохион байгуулах:
•
Хөдөлгөөний оновчтой чиглэлийг сонгох /Замын хөдөлгөөний хурд,
бөглөрөл саатлыг мэдээллэж, саадгүй, хурдан зорчих чиглэлийг
тодорхойлно./
•
ЗТО, саатлыг зохицуулах, мэдээллээр хангах /Энэ систем нь ЗТО, саатлыг
шуурхай тодорхойлж, хөдөлгөөнийг зохицуулна./
5. Замын ашиглалтыг сайжруулах:
•
Замын засвар үйлчилгээг сайжруулах /Замын засвар үйлчилгээний
оновчтой цаг хугацааг тогтоож, үйлчлүүлэгчид мэдээллэнэ./
•
Зөвшөөрлөөр хязгаарлагдах хөдөлгөөнийг мэдээллэх /Даац, зориулалт,
оврын хязгаарлалтыг тээвэрлэгчид мэдээллэнэ./
•
Замын онцгой нөхцөл байдлыг мэдээллэх /Цас, бороо, манан, үер, ус,
халтиргаа зэрэг байгалийн бэрхшээлээс үүссэн замын онцгой нөхцлийг
мэдээллэнэ./

15. 6. Нийтийн тээврийн үйлчилгээг дэмжих:
•
Нийтийн тээврийн үйлчилгээний мэдээллээр хангах /Үйлчлүүлэгч
нийтийн тээврийн үйлчилгээний чиглэл, зогсоол, хөдөлгөөний цагийн
хуваарь, үнэ тариф зэрэг мэдээллийг авна./
Нийтийн тээврийн хэрэгслийн
бүртгэл, хяналтыг GPS системд
тулгуурлан хөгжүүлэх:
 Автобусны цагийн хуваарийг
иргэдэд шууд хүргэх
 Автобусны бүртгэл сайжирах
1.4-р зураг.Тээврийн хэрэгслийн мэдээлэл авах байдал
•
Нийтийн тээврийн үйл ажиллагааг удирдах, зохицуулах /Нийтийн
тээврийн үйлчилгээний хөдөлгөөний ачаалал, хуваарийг зохицуулна./
Нийтийн тээвэрт төлбөрийн цахим
картын системийг нэвтрүүлэх :
 Төлбөрийн цахим карт дээр
тулгуурлан
зорчих
зайнаас
хамаарч төлбөрөө төлдөг болох
бөгөөд ингэмнээр хөлс төлөлтийн
шударга систем бий болно
1.5-р зураг.Төлбөрийн цахим карт
•
Нийтийн тээврийн хэрэгслийн байрлалыг тодорхойлох /Автобус,
таксины байрлалыг тодорхойлж, аюулгүй байдлыг хангана./
7. Агаарын тээвэрлэлтийг оновчтой зохицуулах:
•
Агаарын тээврийн үйл ажиллагааг удирдах, зохицуулах /Ачааны тээврийн
хэрэгслийн замнал, байршлыг тодорхойлох, хяналт тавих, тээвэрлэлтийг
зохион байгуулах, төлөвлөхөд ашиглана./
•
Цуваагаар тээвэрлэлт гүйцэтгэх /Цуваагаар тээвэрлэлт гүйцэтгэхэд
тээвэрлэлтийг төлөвлөх, зохион байгуулах, хяналт тавих, шуурхай
зохицуулалт хийх ач холбогдолтой./
8. Явган зорчигчийн хөдөлгөөн:

16. •
Явган зорчигчийн хөдөлгөөнийг хамгаалах /Явган ба дугуйтай зорчигчдын
хөдөлгөөнийг зохицуулах./
•
Автомашин-явган зорчигчийн ослоос сэргийлэх систем:
 Явган зорчигч гарцаар гарах хүртэл ногоон гэрлийг барина.
 Явган зорчигч осолд орох нөхцөл бүрдэхэд автомашинд мэдээллэж,
автомашиныг зогсоох автомат систем ажиллана.
9. Түргэн тусламжийн хөдөлгөөнийг зохицуулах систем:
•
ЗТО-ыг автоматаар илрүүлж, мэдээллэх систем /ЗТО гарахад ослын
дуудлагыг мэдээллийн төв, түргэн тусламжийн газарт шууд хүргэснээр
ослын байрлалыг богино хугацаанд мэдээллэж, тусламжийг шуурхай
хүргэнэ./
•
Түргэн тусламжийг шуурхай хүргэх /Түргэн тусламжийн автомашины
хөдөлгөөнийг уулзварт саатах, зогсохгүйгээр нэвтрэхэд гэрлийн
зохицуулалтыг удирдана./
Улаанбаатар хотын нийтийн тээврийн сүлжээний төлөвлөлт /2020 оны байдлаар/
BRT-1
Тусгай замын автобус
2015-2016 онд
ашиглалтанд оруулах
BRT-2
Тусгай замын автобус
2016-2018 онд
ашиглалтанд оруулах
BRT-2 L = 26 км
LRT L = тээврийн салбарт хэрэжүүлж байгаа төсөл хөтөлбөрүүд
Нийтийн 28,3 км
BRT-1 L = 24 км
LRT
Бага багтаамжийн метро
2015-2020 онд
ашиглалтанд оруулах