เพื่อการศึกษา

1. ไฟลัมแพลทิเฮลมินทีส
PhylumPlatyhel minthes
เสนอ
ดร.สุภาพร ปาโมกข

2. ไฟลัมแพลทิเฮลมินทีส
PhylumPlatyhel minthes
• Platyhelminthes
• มาจากภาษากรีก (platy + helminth = flat worm) หมายถึง หนอนที่มีลําตัวแบน
ไดแก พวกหนอนตัวแบน
• ชื่อสามัญ flat worm มีทั้งที่ดํารงชีวิตอยางอิสระ เรียก หนอนตัวแบน และพวกที่เปน
พยาธิในสัตวอื่น เรียก พยาธิตัวแบน โดยสัตวในไฟลัมนี้อาศัยอยูทั้ง
ในน้ําเค็ม น้ําจืด และบริเวณพื้นดินที่มีชื้นสูง พบประมาณ 20,000 สปชีส

3. • จําแนกออกเปน4 คลาสคือ
• 1. คลาสเทอรเบลลาเรีย(Turbellaria)ซึ่งมีสมาชิกประมาณ 4,500 ชนิด มีขนาดลําตัว
ประมาณ 5-50เซนติเมตรไดแกหนอนที่เปนอิสระ พบทั้งในน้ําจืดและน้ําเค็มมี 2 - 3 ชนิด
ที่พบตามดินชื้นในปาที่รูจักกันดีคือ พลานาเรีย (Planaria) มีลําตัวสีเทาหรือสีน้ําตาล สวน
หัวเปนรูปสามเหลี่ยม มีซีเลียอยูที่ชั้นอิพิเดอรมิสทางดานทองถัดเขามาเปนชั้นของ
กลามเนื้อวงกลม กลามเนื้อตามยาว กลามเนื้อตั้งฉาก หนอนตัวแบนขนาดเล็กจะวายน้ํา
โดยใชการโบกพัดของซีเลียรวมกับการหดตัวของกลามเนื้อ พวกที่มีขนาดใหญจะมีการ
ทํางานประสานงานกันของกลามเนื้อทั้ง3 ชนิด โดยชนิดหนึ่งหดตัวอีกชนิดหนึ่งคลายตัว
นอกจากนี้ยังมีเซลลต(Rhabdiites) ทําหนาที่สรางเมือกลื่น ซึ่งเปนสารเคมีชวยในการ
เคลื่อนที่ และปองกันอันตรายจาการถูกกิน

4. ภาพที่ 1 หนอนตัวแบนชนิดตาง ๆ
(ที่มาภาพ : http://rivers.snre.umich.edu/www311/aqanimal.html
http://digilander.libero.it/enrlana/plmo4.jpg
http://planarian.net/gf/2000/intestin-A.jpg)

5. ภาพที่ 2 โครงสรางของพลานาเรีย
(ที่มาภาพ : http://www.southtexascollege.edu/nilsson/4_GB_LectureNotes_f/4_GB_23_
Cla_Ani_In_Spr2003.html)

6. • หนอนตัวแบนเปนสัตวกินเนื้อ โดยกินสัตวไมมีกระดูกสันหลังขนาดเล็ก ปากจะอยูบริเวณดานทองตรง
กลางลําตัว ทอทางเดินอาหารประกอบดวยหอยและถุงลําไส ซึ่งทําหนาที่ยอยอาหารและดูดซึม ไมมี
ทวาร ของเสียจะถูกขับออกทางปากเชนเดียวกับไนดาเรียน พลานาเรียสามารถจับสัตวขนาดใหญกวา
เปนอาหารไดโดยการคลานขึ้นไปรัดรอบเหยื่อ แลวยื่นคอหอยออกมาจากโพรงปาก ดูดอาหารเขาไปใน
โพรงทางเดินอาหาร โดยการบีบรัดของกลามเนื้อของผนังทางเดินอาหาร การยอยอาหารจะเปนแบบ
ภายนอกเซลลกอน บริเวณผนังลําไสอาหารที่เหลือจากการใชสามารถเก็บสะสมไวในเซลลชั้นแกสโตร
เดอรมิส
• ผนังลําตัวของพลานาเรียบางและรูปรางแบนจึงทําใหมีการแพรของออกซิเจนและคารบอนไดออกไซด
ไดงายและพอเพียงซึ่งรางกายแตละสวนตองการแลกเปลี่ยนในปริมาณที่ตางกัน เชน สวนหัวตองการ
มากกวาสวนอื่น ของเสียที่เกิดขึ้นจะถูกขับถายโดย โปรโตเนพฟริเดีย (Protonephridia) ซึ่งอยูในชั้น
พาเรนไคมา ซึ่งจะเปนพวกแอมโมเนีย นอกจากนี้ยังชวยปรับระดับความสมดุลของน้ําในรางกายดวย

7. ภาพที่ 3 ระบบตาง ๆ ของพลานาเรีย
(ที่มาภาพ : http://dragon.seowon.ac.kr/~bioedu
/bio/ohp/t-162.jpg)
ภาพที่ 4 Frame cell เซลลในระบบขับถายของพลานาเรีย
(ที่มาภาพ : http://faculty.uca.edu/~johnc/PlanarianPronephr.gif)

8. • 2. คลาสโมโนกีเนีย (Monogenea) ในหนังสือบางเลมจัดกลุมพยาธิชนิดนี้เปนอันดับ (order) หนึ่ง
ของพยาธิใบไมแตวามีลักษณะหลายอยางที่ทําใหมีความแตกตางมากเพียงพอที่จะแยกออกไป
เปนคลาสใหมไดทุกชนิดพยาธิที่อยูในคลาสนี้ดํารงชีวิตเปนปรสิตที่อยูภายนอกของปลามีบางที่พบ
ในกระเพาะปสสาวะของกบและเตาพยาธิเหลานี้กอใหเกิดผลเสียตอโฮสทเพียงเล็กนอยเทานั้น วง
ชีวิตของโมโนโกเนียอาศัยโฮสทเพียงชนิดเดียว ไขที่ฟกออกมาจะเปน larvae ที่มีขนสั้นรอบตัว
เกาะติดกับโฮสท หรือวายน้ําอยูใกล ๆ กับโฮสท

9. ภาพที่ 5 สัตวในคลาส Monogenea
(ที่มาภาhttp://www.nhc.ed.ac.uk/images/collections/invertebrates/parasitic/LgMonogenea.jpg)

10. • 3.คลาสทรีมาโตดา(Trematoda)เปนหนอนตัวแบนที่เปนปรสิตเชน พยาธิใบไม (Flukes) มี
ประมาณ11,000ชนิดสวนมากจะเปนปรสิตภายใน โดยสัตวมีกระดูกสันหลังเปนโฮสทแรก
(Primary host) และสัตวไมมีกระดูกสันหลังเปนโฮสทรอง (Intermidiate host) รูปรางของพยาธิ
ใบไม จะเปนตัวแบน รูปไข หรือยาวรีลําตัวยาวไมเกิน 2 - 3 มิลลิมตร ไมมีซีเลียปกคลุม ผิวหนัง
ชั้นนอกเปนสารไกลโคโปรตีน ปากตั้งอยูบริเวณปลายสุดของสวนหัว ซึ่งจะมีปุมดูดรอบปาก
(Sucker) ทอทางเดินอาหารประกอบดวยคอหอยซึ่งเปนกลามเนื้อเขาสูหลอดอาหารสั้น ๆ และมีถุง
ลําไสตลอดความยาวตามแนวดานขางของลําตัว อาหารของพยาธิใบไมไดแก น้ําเมือก และเลือด
ของโฮสท มีอวัยวะขับถายของเสียเรียก โปรโตเนพฟริเดีย ระบบประสาทคลายพวกพลานาเรีย แต
ไมมีอวัยวะรับความรูสึก

11. ภาพที่ 6 พยาธิใบไม
(ที่มาภาพ :http://mylesson.swu.ac.th/mb322/echinostoma.jpg
http://th.kapook.com/upload/media_library/malisa/sport/thai/sea/16775
.jpg)

12. • วงชีวิตของพยาธิใบไมสลับซับซอนโดยเริ่มจากไขถูกขับถายออกมากับอุจจาระของ primary host
และฟกตัวในบริเวณที่ชื้นแฉะไดตัวออนที่มีซีเลียวายน้ําเขาไปอยูในลําไสของหอยและเจริญ
เปลี่ยนแปลงรูปรางไปเปนแบบมีหางยาวชวยในการวายน้ําออกจากโฮสทรองชนิดแรก (first -
intermidiate) ไปยังโฮสทรองชนิดที่สองเชนฝงตัวอยูในเนื้อปลา และถูกกินโดยโฮสทหลักแลว
เคลื่อนที่ไปอยูบริเวณทอน้ําดีเจริญเปนตัวแก
• พยาธิใบไมที่กอใหเกิดปญหาในคนและสัตวเลี้ยงคือพยาธิใบไมที่อยูใน subclass Dignea เชน
พยาธิใบไมในตับ Poisthorchis sp. ซึ่งเปนพยาธิใบไมในตับที่มีการแพรกระจายในแถบเอเซียใต
ญี่ปุน และจีน นอกจากคนแลวยังพบในสุนัข แมว และหมูดวย พยาธิใบไมในเลือดที่สําคัญไดแก
พยาธิใบไมในเลือด Schistosomaซึ่งถูกจัดวาเปนหนึ่งในพยาธิใบไมที่มีความสําคัญมาก ประมาณ
วาประมาณ 200 ลานคนที่ถูกรุกรานดวยพยาธิชนิดนี้ ทําใหเกิดภาวะของโรคขาดเลือด มีอาการ
รุนแรงถึงสมองดวย นอกจากนี้ยังมีพยาธิใบไมในปอด Paragoimus westermani

13. ภาพที่ 7 วงชีวิตของหนอนตัวแบนพวกพยาธิใบไม
(ที่มาภาhttp://www.stanford.edu/class/humbio103/ParaSites2004
/Heterophyidae/rightbottom.html)

14. • 4.คลาสเซสโตดา(Cestoda)ทุกชนิดเปนปรสิตภายในรางกายของสัตวมีกระดูกสันหลัง (แตมี
ระยะตัวออนอยูในสัตวไมมีกระดูกสันหลัง) มีประมาณ 3,400 ชนิด ลําตัวไมมีซีเลียปกคลุม ลําตัว
จะแตกตางจากคลาสอื่นๆ คือ ปลายสุดของสวนหัวประกอบดวยปุมดูด และขอเกี่ยว เรียกสโคเลกซ
(Scolex) พยาธิตัวตืดมีคอสั้นซึ่งเชื่อมตอระหวางสโคเลกซกับลําตัวยาวที่เรียกวา สตรอบิลา
(Strobila) ลําตัวจะแบงเปนปลอง เรียกแตละปลองวา โปรกลอททิด (Proglottid) ปลองที่อยูติดกับ
สวนคอจะเปนปลองที่เกิดขึ้นใหม

15. ภาพที่ 8 โครงสรางสําคัญของพยาธิตัวตืด
(ที่มาภาพ : http://www.personal.psu.edu/users/t/r/trp2/tapeworm.jpeg)

16. ภาพที่ 9 วงชีวิตของพยาธิตัวตืดในวัว
(ที่มาภาพ : http://universe-review.ca/I10-82-tapeworm.jpg)

17. ภาพที่ 10 วงชีวิตของพยาธิตัวตืดในหมู
(ที่มาภาพ : http://www.humanillnesses.com/original/images/hdc_0001_0003_0_img0261.jpg)

18. ลักษณะที่สําคัญ
• มีสมมาตรเปนแบบครึ่งซีก (bilateral symmetry)
• มีเนื้อเยื่อ 3 ชั้นครบถวน (triloblastics) ไมมีชองตัว (acoelomate) คือ ไมมีชองวางระหวางผนัง
ลําตัวกับผนังทางเดินอาหาร ผนังชั้นนอกออนนุม บางชนิดมีซิเลีย เชน พลานาเลีย บางชนิดมีคิว
ทิเคิล (cuticle) หุมและมีปุมดูด หรือขอเกี่ยว (hooks) สําหรับยึดเกาะกับโฮสต (host) เชน พยาธิ
ใบไม (flukes) พยาธิตัวตืด (tapeworms)
• รางกายแบนทางดานหลังและดานทอง (dorsoventrally) ไมมีขอปลอง แตบางชนิด เชน พยาธิ
ตัวตืด มีขอปลอง แตเปนปลองที่เกิดขึ้นเฉพาะที่ผิวลําตัวเทานั้น

19. • พวกที่มีการดํารงชีวิตอยางอิสระ จะมีเมือกลื่นๆ หุมตัว เพื่อใชในการเคลื่อนที่ สวนพวกที่ดํารงชีวิต
แบบปรสิต (parasitic type) จะมีคิวทิเคิล (cuticle) หุมตัวซึ่งสรางจากเซลลที่ผิวของลําตัว ทํา
หนาที่ปองกันอันตรายซึ่งเกิดจากน้ํายอยของผูถูกอาศัย (host)
• มีทอทางเดินอาหารที่เปนปลายตัน หรือเปนแบบที่ไมสมบูรณ มีปากแตไมมีทวารหนัก และพบวา
ทางเดินอาหารแตกแขนงออกเปน 2-3 แฉก สวนในพยาธิตัวตืดไมมีทางเดินอาหาร
• สัตวในไฟลัมนี้เริ่มมีการรวมตัวของอวัยวะแสดงลักษณะหัว (cephalization) คือ มีปมประสาท
สมอง อวัยวะรับความรูสึก และชองปากมารวมกันอยูทางดานหนาของลําตัว

20. • ระบบขับถาย มีอวัยวะ ที่เรียกวา โพรโตเนฟริเดีย (protonephridia) มีลักษณะเปนทอที่ปลายดาน
ในปด และมีทอไปเปดออกดานนอก ซึ่งประกอบดวยทอตามยาวหลายทอ (protonephridial canal)
จากทอเล็กๆ นี้จะมีทอแยกไปเปนทอยอย (capillary) ที่ปลายทอยอยมีเซลลโพรโตเนฟริเดีย
ลักษณะเปนรูปถวย (flame bulb) มีแฟลกเจลลัมเปนกระจุกอยูดานในของถวย ซึ่งจะโบกพัดไปมา
คลายเปลวเทียน จึงเรียกวา เฟลมเซลล (flame cell = เซลลเปลวไฟ) การโบกพัดของแฟลกเจลลัม
ทําใหเกิดแรงดึงน้ําผานเขาสูทอของเสียที่โพรโตเนฟริเดีย กําจัดออกในรูปของแอมโมเนียที่ละลาย
อยูในน้ํา ซึ่งจะไหลออกมาตามทอ และออกสูภายนอกทางชองเปด ที่เรียกวา เนฟริดิโอพอร
(nephridiopore)

21. • ไมมีอวัยวะที่ใชในการหายใจโดยเฉพาะ ในพวกปรสิตจะหายใจแบบไมใชออกซิเจน (anaerobic
respiration) เชน พยาธิใบไม ซึ่งพบวากระบวนการนี้ใหคารบอนไดออกไซด และอินทรียสารสะสม
อยูในรางกายสูง ความเขมขนของน้ํานอกรางกายสูงกวาภายในรางกาย จึงมีผลทําใหน้ําเคลื่อน
ผานเขาสูรางกาย ระบบขับถายจึงทําหนาที่ปรับสภาวะน้ําภายในรางกายใหสมดุล สวนพวกที่
ดํารงชีวิตอยางอิสระ จะหายใจแบบใชออกซิเจน (aerobic respiration) โดยการใชผิวตัวในการ
แลกเปลี่ยนแกส

22. • ระบบประสาท ประกอบดวย ปมประสาทดานหนา (anterior ganglia) หรือปมประสาท รูปวง
แหวน (nerve ring) ทําหนาที่เปนสมองเชื่อมระหวางเสนประสาทใหญตามยาว (longitudinal
nerve cord) ซึ่งทอดไปตามยาวของรางกายจํานวน 2 เสน และมีเสนประสาทตามขวาง
(transverse nerve) เชื่อมระหวางเสนประสาทใหญทั้งสองดวย มีอวัยวะรับสัมผัสแบบงายๆ บาง
ชนิดมีตา (eye spot)
• ระบบสืบพันธุแบบอาศัยเพศโดยมีสองเพศอยูในตัวเดียวกัน จัดเปนกะเทย (hermaphrodite) มี
การปฏิสนธิภายในตัวเอง (self fertilization) และปฏิสนธิแบบขามตัว (cross fertilization) และมี
การสืบพันธุแบบไม

23. ระบบยอยอาหาร
• หนอนตัวแบน เปนสัตวที่อยูในไฟลัมแพลทีเฮลมินทิส (Platyhelminthes) ไดแก
• พลานาเรีย พยาธิใบไม และพยาธิตัวตืด
พลานาเรีย พยาธิใบไม พยาธิตัวตืด

24. • 1. พลานาเรีย ทางเดินอาหารของพลานาเรียเปนแบบ 3 แฉก แตละแฉกจะมีแขนงของทางเดิน
อาหารแตกแขนงยอยออกไปอีกเรียกวา ไดเวอรทิคิวลัม (Diverticulum) ปากอยูบริเวณกลาง
ลําตัว ตอจากปากเปนคอหอย (Pharynx) มีลักษณะคลายงวงยาวหรือโพเบอซิส (Probosis) มี
กลามเนื้อแข็งแรง มีหนาที่จับอาหารเขาสูปาก กากอาหารที่เหลือจากการยอยและดูดซึมแลวจะ
ถูกขับออกทางชองปากเชนเดิม การยอยอาหารของพลานาเรียเปนการยอยภายนอก
เซลล นอกจากนี้เซลลบุผนังชองทางเดินอาหารยังสามารถฟาโกไซโทซิสจับอาหารเขามายอย
ภายในเซลลไดดวย
ภาพซ้ายแสดงคอหอยที่ใช้จับอาหารและปาก และภาพขวาแสดงทางเดินอาหารของพลานาเรีย
ที่มา : รูปซ้าย www.johnson.emcs.net รูปขวา www.geocities.com

25. • 2. พยาธิใบไม มีทางเดินอาหารคลายพลานาเรีย แตทางเดินอาหารสวนลําไสไมแตก
กิ่งกานสาขา มีลักษณะคลายอักษรรูปตัววาย (Y–shape) ทางเดินอาหารของพยาธิใบไม
ประกอบดวยปากปุมดูด (Oral sucker) ที่มีปากดูดกินอาหารจากโฮสต ตอจากปากเปนคอหอย
(Pharynx) ตอจากคอหอยเปนหลอดอาหารสั้น ๆซึ่งจะตอกับลําไส (Intestine)
แสดงทางเดินอาหารของพยาธิใบไม้และอวัยวะภายในบางชนิด
ที่มา : geocities.com

26. • 3. พยาธิตัวตืด ไมมีระบบทางเดินอาหาร เพราะอาหารที่ไดรับเขาสูรางกายสวนใหญถูกแปร
สภาพเรียบรอยแลวโดยผูถูกอาศัย ใชกระบวนการแพรของสารอาหารที่ยอยแลวเขาสูรางกาย
ลักษณะของพยาธิตัวตืด
ที่มา : www.kateteneyck.com
ภาพตัวโตเต็มวัยของพยาธิตัวตืดที่เน้นให้เห็นส่วนหัว
โดยเฉพาะส่วนที่ใช้เกาะดูด (Sucker)
ที่มา : www.thailabonline.com/bacteria/tenia1.jpg

27. ระบบเลือด
• ไมมีระบบหมุนเวียน (Circulatory system) อาศัยการแลกเปลี่ยนกาซและของเสียทางผิวหนัง
โดยตรง ดังนั้นผิวหนังจึงสรางความชุมชื้นอยูเสมอ บางชนิดอาจมีอวัยวะพิเศษชวยในการกําจัดของ
เสียที่เรียก เนฟเดีย (nephridia flame cell)

28. ระบบหายใจ
• ไมมีระบบหายใจ (Respiratory system) การแลกเปลี่ยนกาซใชการแพรผานผนังลําตัว

29. ระบบสืบพันธุ
• สามารถสืบพันธุ
• ไดทั้งแบบไมอาศัยเพศ โดยอาศัยการงอกใหม (regeneration)และโดยมี อาศัยเพศ แบบสองเพศใน
ตัวเดียวกัน (hermaphodise) และสามารถผสมขามตัว หรือผสมภายในตัวเอง แลวแตวงศ ไขมีขนาด
เล็ก เมื่อผสมแลวจะปลอยออกภายนอกตัว มีทั้งที่หากินเปนอิสระและเปนปรสิต

30. อางอิง
ออนไลนสืบคนเมื่อวันที่15มีนาคม2560
Https://spkkdj5651.wordpress.com/อาณาจักรสัตว.../ไฟลัมแพลทีเฮลมินเทส-phylu
https://th.wikipedia.org/wiki/หนอนตัวแบน
https://sites.google.com/site/kingdomslearning/home/phylum-platyhelminthes

31. สมาชิก
• นายอดิศักดิ์ ทิพยโอสถ รหัสนักศึกษา580112502056
• นางสาวเกศราภรณ มวงชาติ รหัสนักศึกษา580112502061
• นางสาวจุฑามาศ เอื้อนไธสง รหัสนักศึกษา580112502065
• นางสาวเจนจิรา อยูสาโก รหัสนักศึกษา580112502066
นักศึกษาสาขาสัตวศาสตร ชั้นปที่ 2 หมู 2
คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยราชภัฎบุรีรัมย