13. სოფელი - 278
მოსახლეობა -450 ათასი კაცი
მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე - 37 კაცი/კვ.კმ.
მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა - ქართველები -80 %,
აზერბაიჯანელები, სომხები, რუსები.
სოფლის მეურნეობის წამყვანი დარგი - მევენახეობა
15. ალავერდი — საკათედრო
ტაძარი და მონასტერი.
ალავერდის ეპარქიისცენტრი.
მდებარეობს ალაზნის ველზე
სოფ. ალავერდთან (ახმეტის
მუნიციპალიტეტი)
თელავიდან 20 კმ-ზე.
ალავერდის მონასტერი VI
საუკუნის შუა ხანებში
დააარსა იოსებ ალავერდელმა.
XI საუკუნის დასაწყისში
კვირიკე კახთა მეფემ
ალავერდის წმ. გიორგის
პატარა ეკლესიის ადგილას
ააგო საკათედრო ტაძარი,
რომელიც უმთავრესად
ალავერდის სახელწოდებითაა
ცნობილი.
16. ტაძარი ერთ-ერთი უდიდესი საეკლესიო ნაგებობაა საქართველოში (41,7x26,4, სიმაღლე 50 მ-
მდე). შენობის გეგმას საფუძვლად უდევს ჯვარი, რომლის სამი, ერთმანეთის ტოლი მკლავი
ნახევარწრიული აბსიდებით მთავრდება და ქმნის ე. წ. ტრიკონქს. 2007 წლის 24 ოქტომბრიდან
ალავერდის მონასტერი შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის საცდელ სიაში.
17. იყალთო — სამონასტრო
კომპლექსი თელავის
ჩრდილოეთით, 7-8 კმ-ზე.
დააარსა ერთ-ერთმა ასურელმა
მამათაგანმა ზენონმა VI
საუკუნეში. გადმოცემის
თანახმად, არსენ იყალთოელს
(XI-XII საუკუნეები) აქ აკადემია
დაუარსებია. მონასტრის
ტერიტორიაზე შემოჩერნილია
3 ეკლესია და სხვადასხვა
დანიშნულების ნაგებობათა,
მ.შ. აკადემიისა და სატრაპეზოს
ნანგრევები. ეკლესიათაგან
მთავარია ფერისცვალების
ეკლესია "ღვთაება" (აგებულია
იმ ძველი აკლესიის ადგილას,
რომელშიც დაკრძალული იყო
ზენონი).
18. სამების მცირე ეკლესია,
რომელშიც მიუხედავად
საფუძვლიანი გადაკეთებისა,
შემორჩენილია VI საუკუნის
გუმბათოვანი ეკლესიის
ნაწილები და ყველაწმიდის
ერთნავიანი ეკლესია,
რომელიც XII-XIII საუკუნეების
მიჯნას მიეკუთვნება.
პირველი სართული 2
ოთახისაგან შედგება, მეორე
კი ერთი მთლიანი დარბაზია
(24,5 მх9 მ) და, როგორც ჩანს,
სამეცნიერო შეკრებათათვის
იყო იმთავითვე
განკუთვნილი. შენობა
სტილით VIII-IX საუკუნეების
ფეოდალურ სასახლეებს
ენათესავება და აგებულიც
მაშინ უნდა იყოს.
19. დავითგარეჯა —
ფეოდალური ხანის
საქართველოს ერთ-ერთი
თვალსაჩინო რელიგიურ-
კულტურული ცენტრი,
სამონასტრო
გამოქვაბულთა
კომპლექსი. მდებარეობს
საგარეჯოს
მუნიციპალიტეტის
ტერიტორიაზე
თბილისიდან სამხრეთ-
აღმოსავლეთით 60-70 კმ-
ში, გარეჯის სერზე.
სამონასტრო კომპლექსის
მცირე ნაწილი
(ბერთუბანი, ჩიჩხიტური)აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მდებარეობს.კომპლექსი დაარსდა VI საუკუნის I
ნახევარში ერთ-ერთი ასურელი მამის დავითის მიერ. იგი თავის მოწაფე ლუკიანესთანერთად მოვიდა
გარეჯის უდაბნოში და დასახლდა პატარა, ბუნებრივ მღვიმეში. ასე ჩაეყარა საფუძველი მონასტერს,
რომელიც შემდგომ საუკუნეებში ცნობილი გახდა დავითის ლავრის სახელით
20.
21. გრემი — ქართული
მართლმადიდებლური
ტაძარი, მდებარეობს
ყვარლის
მუნიციპალიტეტის სოფ.
გრემისაღმოსავლეთით
ციტადელში, მაღალ
გორაკზე. ააგო კახთა
მეფე ლევანმა 1565 წელს.
მოხატვა
დაუმთავრებიათ
1577წელს.გეგმით
სწორკუთხა შენობა
ნაშენია აგურით, აქა-იქ
რიყის ქვაც
გამოუყენებიათ.
შესასვლელი
დასავლეთით,
სამხრეთით და
ჩრდილოეთით აქვს.
22. ინტერიერს საკურთხევლის
კუთხეებსა და ორ სვეტზე
დაყრდნობილი გუმბათი
აგვირგვინებს. ფასადი
დაყოფილია სამ-სამ თაღოვან
მონაკვეთად. ასეთივე
შეისრული თაღები ამშვენებს
რვასარკმლიან გუმბათის
ყელსაც. ინტერიერში
დასავლეთ კედელზე
მოთავსებულია ამშენებლის
პორტრეტი ეკლესიის მაკეტით
ხელში. ტაძრის
სათოფურებიანი გალავანი
ამავე დროს სიმაგრეც იყო. იგი
ერეკლე II-ს შეუკეთებია.
ტაძრის აგებამდე გორაკზე
კოშკურა შენობა მდგარა,
რომლის მესამე სართულზე
შემდგომ სამრეკლო
დაუშენებიათ.
23. ძველი შუამთა —
ქართული
მართლმადიდებლური
მონასტერი თელავის
მუნიციპალიტეტში,
მდებარეობს ტყეში,
თელავიდან 7 კმ-ზე.
სამონასტრო
კომპლექსში შედის: V
საუკუნის ბაზილიკა,
ქრისტიანული
არქიტექტურის ერთ-
ერთი საყურადღებო
ნიმუშისაქართველოში
; XVI საუკუნეში ძველი
შუამთის მონასტერი
დაცარიელდა.
24. ახალი შუამთის ხახულის ღვთისმშობლის დედათა მონასტერი — გვიანი შუა საუკუნეების ქართული
მართლმადიდებლურიდედათა მონასტერი კახეთში, ახლანდელ თელავის მუნიციპალიტეტში. მდებარეობს
ქალაქ თელავთან ახლოს, ცივგომბორის მთის კალთაზე. მონასტერი დაფუნძნდა XVI საუკუნის 50-იან
წლებში, მას შემდეგ, რაც ძველი შუამთის მონასტერი დაცარიელდა. ახალი მონასტერი კახეთის მეფის
ლევანის მეუღლის თინათინის მიერ დაარსდა, რომელიც მონაზვნად აღიკვეცა და ახალი შუამთის
მონასტერშია დაკრძალული.
25. ბოდბის მონასტერი, წმ.
ნინოს სახელობის
დედათა მონასტერი და
საეპისკოპოსო ცენტრი
კახეთში, ქ. სიღნაღიდან2
კმ-ზე. გადმოცემის
თანახმად, აგებულია
ქართველთა
განმანათლებლის წმ.
ნინოს დაკრძალვის
ადგილზე (სხვა
მოსაზრებით (სარგის
კაკაბაძე, ბაადურ
მჭედლიშვილი, ზურაბ
კიკნაძე, თენგიზ
მირზაშვილი) წმინდა
ნინო უნდა
გარდაცვლილიყო
დღევანდელ სოფ.
ნინოწმინდაში, საგარეჯოს
მუნიციპალიტეტში.
27. ბოდბის მონასტერს
დიდ ყურადღებას
აქცევდნენ ქართველი
მეფეები. იგი
მრავალჯერ იქნა
შეკეთებული და
რესტავრირებული.
XVII-XVIII საუკუნეებში
ბოდბის მონასტერში
მოღვაწეობდნენ
მწიგნობარნი ზაქარია
ბოდბელი(XVII ს.),
ონოფრე ბოდბელი
(XVIII ს.), იოანე
ჯორჯაძე (XVIII ს.),
დავით ბოდბელი (XVIII
ს.), იოანე მაყაშვილი
(1743-1837) და სხვები.
28. სიღნაღი —სიღნაღის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. მდებარეობს
რკინიგზის სადგურ წნორისწყალიდან 13 კმ-ზე. ქალაქად გამოცხადდა 1801 წელს.
მოსახლეობა 2,1 ათასი (2002 წ.). ქალაქში არის კვების და მსუბუქი მრეწველობის
(სამკერვალო) მცირე საწარმოები, თეატრი. სიღნაღი ექვემდებარება საქართველოს
საპატრიარქოს ბოდბის ეპარქიას და აქ მდებარეობს ეპარქიის მღვდელმთავრის
რეზიდენცია. სიღნაღი თურქული წარმოშობის სიტყვაა და „თავშესაფარს“ ნიშნავს.
მისი შთამბეჭდავი იერსახის გამო ის სიყვარულის ქალაქადად მოისაზრება
29.
30. წინანდალი — სოფელი თელავის მუნიციპალიტეტში. მდებარეობს გომბორის ქედის ჩრდილო-
აღმოსავლეთ კალთის ძირას. ზღვის დონიდან 560 მ. თელავიდან 10 კმ. 2002 წლის აღწერის
მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 3264 ადამიანი. სოფელი ცნობილია იმით, რომ აქ მდებარეობს
ალექსანდრე ჭავჭავაძის სახლ–მუზეუმი და XIX საუკუნის უნიკალური ღვინის მარანი. ალექსანდრე
ჭავჭავაძის სასახლემ რამდენიმეჯერ განიცადა სახეცვლილება: ცნობილია, რომ ალექსანდრეს
პირვანდელი სასახლე მოიცავდა 28 საძინებელსა და რამდენიმე სალონს. სასახლე ფართე აივნებით იყო
გარშემორტყმული. მისი შიდა ინტერიერი ევროპულ სტილზე იყო მოწყობილი, რაც იმ დროისათვის
უდიდეს იშვიათობას წარმოადგენდა.
31. ახტალა — ტალახით სამკურნალო კურორტი ქალაქ გურჯაანში. თბილისიდან 122 კმ, ზღვის დონიდან 412
მეტრი. ჰავა ზომიერი კონტინენტური: ზაფხული ცხელი, ზამთარი თბილი, ნალექების საშუალო წლიური
რაოდენობა 700 მმ. კურორტის სამკურნალო ფაქტორის ფსევდოვულკანური ტალახი, რომელსაც იყენებენ
აბაზანებისთვის, აპლიკაციებისა და ტამპონებისათვის.
32. ახტალის ტალახის
სამკურნალო თვისებების
საფუძვლიანი შესწავლა
დაიწყო
კურორტოლოგიისა და
ფიზიოთერაპიის
სამეცნიერო-კვლევით
ინსტიტუტში (დაარსდა
1928) დ. ჯავახიშვილის
ხელმძღვანელობით.
ახტალაში არის
მოზრდილთა და ბავშვთა
სანატორიუმი,
პოლიკლინიკა, სააბაზანო
(ტალახსამკურნალო).
ჩვენებები: მოძრაობის
ორგანოთა ქრონიკული
დაავადებანი,
პერიფერიული ნერვული
სისტემისა და
გინეკოლოგიური
დაავადებანი. სეზონი
აპრილ-დეკემბერში.
33. ლაგოდეხის სახელმწიფო
ნაკრძალი — მდებარეობს
კავკასიონის მთავარი
ქედის სამხრეთ კალთებზე,
საქართველოსტერიტორია
ზე. დაარსდა 1912 წელს.
უჭირავს 19749 ჰა, აქედან
ტყით დაფარულია 12346 ჰა
(72 %), დანარჩენი 5322 ჰა
ალპური საძოვრებია.
ზღვის დონიდან
სიმაღლეების დიდი
ამპლიტუდა (450-3500 მ),
მკვეთრად დასერილი
რელიეფი, სხვადასხვა
დაქანებისა და
ექსპოზიციის ფერდობები,
ღრმა ხევები მდინარეებით
ძლიერ განსხვავებულ და
რთულ ბუნებრივ
ფიზიკურ-გეოგრაფიულ პირობებს ქმნის, რაც განაპირობებს მცენარეული საფრის მრავალფეროვნებას.აქ
მკვეთრადაა გამოსახული ტყის სარტყელი (ზღვის დონიდან 450-2300 მ-მდე) ქართული მუხის მუხნარებით და
აღმოსავლური წიფლის წიფლნარებით.
34. ვაშლოვანის სახელმწიფო
ნაკრძალი — კომპლექსური
ნაკრძალი
დედოფლისწყაროს
მუნიციპალიტეტში,
შირაქის
ზეგანზე,საქართველოს
უკიდურეს აღმოსავლეთ
ნაწილში, თბილისიდან 200
კმ-ში. ნაკრძალად
გამოცხადდა 1935 წელს.
საერთო ფართობია 10,143
ჰა, ტყით დაფარულია 4.032
ჰა, დანარჩენი ნაწილი
ველებს, უდაბნოს, ხევებს
და ალესილებს
უჭირავს.ნაკრძალის
მიზანია ამჟამად ძალზე
შემცირებული ნათელი
ტყის ფლორისა და ფაუნის
იშვიათი
წარმომადგენლების დაცვა-
შემონახვა
35. გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის თელავის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი, დაარსდა 1927 წელს,
როგორც მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი. 8 წლის განმავლობაში მუზეუმი საზოგადოებრივ საწყისებზე
მუშაობდა. 1935 წელს გადაკეთდა ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმად. მუზეუმი მოთავსებულია მეფე
ერეკლე II-ის ყოფილი სასახლის რამდენიმე დარბაზში.
36. აქვს სხვადასხვა პერიოდები
განყოფილებები.
სამუზეუმო კომპლექსში
„ბატონის ციხის“
სახელწოდებით შედის:
„კახთ მეფეთა სასახლე“ (XVIII
საუკუნე), მეფის კარის
ეკლესიები, XVIIIს-ის 50-იან
წლებში დაარსებული
ფილოსოფიურ-
საღვთისმეტყველო სკოლის
ნანგრევები, მეფის აბანო და
სასახლის
გვირაბი,უნიკალური
კარიბჭეები, ყოფილი
წმინდა ნინოს სახელობის
სასწავლებლის, ქეთევან
იაშვილის სახელობის
სამხატვრო გალერეისა და
ადმინისტრაციული
კორპუსები.
39. კახეთი აგრეთვე ცნობილია
ჩურჩხელით. ბამბის ძაფზე
ასხმულ ნიგოზს, თხილს, ქიშმიშს
ან ჩამიჩს თათარაში სამჯერ
ავლებენ. ასე მზადდება
აღმოსავლეთ საქართველოში
ჩურჩხელა და დასავლეთ
საქართველოში ჯანჯუხა. კარგი
ჩურჩხელა და ჯანჯუხა
გაზაფხულამდე ძლებს.
საუკუნეების განმავლობაში
ქართველ მოლაშქრეთა ერთ-
ერთი მთავარი საკვები
ჩურჩხელა იყო.
