1. O SECTOR PRIMARIO
O ESPAZO RURAL
Vocabulario da unidade:
Acuicultura
Agricultura ecolóxica
.
Denominación de orixe Desagrarización
Explotación intensiva
Política Agrícola Común (PAC)
Política Pesqueira Comunitaria(PPC)
Silvicultura
Transxénicos
5

2. O ESPAZO RURAL
A actividade agraria tradicional era moi dependente do medio físico.
Na actualidade non é ten determinante pero sí exerce unha
influencia.
O RELEVO
O CLIMA
O SOLO (grao de fertilidade, acidez,
cualidades)
Cómo era a estructura agraria tradicional?
-Empregaba unha man de obra numerosa.
-Traballo en explotacións pequenas e de grande propiedade.
-Cultivo extensivo
-Escaso desenvolvemento tecnolóxico.
Isto producía: BAIXOS RENDEMENTOS+ PRODUCCIÓN PARA AUTOCONSUMO
OU PARA UN MERCADO INTERIOR

3. Esta estructura experimentou moitos
cambios a partires da década dos 60 ata
hoxe.
Como é a situación actual?
-Poboación escasa e envellecida.
-Téndese a un aumento no tamaño das
explotacións e a un cultivo intensivo.
-Incorporación dos avances
tecnolóxicos.
O resultado son:
AUMENTO DOS RENDEMENTOS+
ESPECIALIZACIÓN
REXIONAL+VENTA NO MERCADO
GLOBAL

5. www.ign.es

6. POBOAMENTO E HÁBITAT RURAL
POBOAMENTO RURAL Integrado polos
RURAL
núcleos de población de menos de 10.000 hab
(son núcleos rurais os que teñen menos de 2000
hab e semiurbanos os que teñen entre 2000 a
10.000 hab).
A parte do criterio de tamaño tamén se ten en
conta o PREDOMINIO DA ACTIVIDADE
AGRARIA no núcleo.
Cales son os condicionantes no
emprazamento?
- Naturais: relevo e disponibilidade de recursos
e auga.
- Factores históricos en base a súa
evolución.

7. Tipoloxía (2 modelos básicos):
POBOAMENTO DISPERSO (Predomina na periferia peninsular, Baleares e
Canarias). A casa está rodeada de cultivos, campos ou bosque, e está separada
doutras vivendas.
Pode ser:
Disperso absoluto (dase en espazos reducidos de montaña media).
Concentrado laso. Agrupacións de casas, aldeas, parroquias ou pequenas vilas. As vivendas
están separadas unhas de outras.
Disperso intercalar. Vivendas rodeadas do seu propio agro espalladas entre núcleos
concentrados primitivos. Intención de ampliar novos terreos. As vivendas manteñen cos núcleos
relacións dispersas (parroquia, concello, mercado...(predominio no norte peninsular, na costa
mediterránea e insular).
POBOAMENTO CONCENTRADO: As vivendas dispóñense unhas xunto
a outras, con independencia da localización do agro. Modalidade predominante,
con núcleos pequenos medianos e grandes.
Segundo o plano temos dous tipos:
LINEAL. Seguindo o trazado dunha vía ou estrada.
APIÑADO. Agrupamento a redor dun núcleo irregular
ou regular.

8. As transformacións recentes na
estructura agropecuaria española.

9. TRANSFORMACIÓNS DEMOGRÁFICAS:
-Descenso da poboación rural española dende comezos
do século XX ata os nosos días (gráfico da poboación activa
neste sector). Ainda que hai diferencias entre comunidades autónomas
onde case non ten presencia (Madrid ou País Vasco) e outras
comunidades onde chega a representar un 8% (Galicia, Extremadura,
Murcia…).
-Forte ÉXODO RURAL debido á mecanización de labouras do
campo, as rendas e as condicións, que levaron a parte da poboación
rural a transladarse as urbes para responder á forte demanda de man de
obra das grandes industrias. (movementos interiores e cara Europa).
-Despoboamento dos núcleos rurais e as zonas máis
afastadas e avellentamento da poboación.

10. Cal é a posible evolución?
-Que continúe a disminución da poboación rural
(avellentamento, xubilacións, peches de explotacións…)
-Certo rexuvenecemento, introducción de novos
productores En relación con axudas e subvencións para a
protección do medio e a actividade agrícola.

11. CAMBIOS NO SISTEMA DE EXPLOTACIÓN, A PROPIEDADE E
A TENENCIA DA TERRA:
O espazo rural organízase en PARCELAS (extensións de terra que
están baixo unha soa linde), e que podemos clasificar en función dos seus
límites (pechadas ou abertas), en función da forma (regulares/irregulares)
ou do seu tamaño (grandes/pequenas/medianas).
A EXPLOTACIÓN inclúe todas as parcelas explotadas por un mesmo
productor. En España foi diminuindo gradualmente o seu número, ainda
que aumentou o seu tamaño (facilidades para a mecanización, maior
extensión cultivable).
Deu como resultado:
-EXPLOTACIÓNS FAMILIARES PEQUENAS POUCO RENDIBLES.
-EMPRESAS QUE SE ESTAN A MODERNIZAR (Maior redemento)

12. Concepto de PROPIEDADE:
-Grande propiedade (latifundio/ + 100ha) máis do 50% da
terra: Predominio en Andalucía , Estremadura, Castela a Mancha e
Aragón. Este sistema caracterízase por un cultivo extensivo, baixos
rendementos e un grande número de xornaleiros.
- Pequena propiedade (minifundio/menos de 10 ha)
menos
do 10,5% da terra: Predominio no norte da Península e Comunitat Valenciá.
Implica baixos rendementos (en ocasións agricultura a tempo parcial) e
ingresos, escasa modernización. Tamén se dan explotacións de outras parcelas
en arrendamentos ou parcería.
-Réxime de tenencia  é o grao de dominio sobre a terra,
pode ser directa (empresario=propietario) ou indirecta
(arrendamento ou parcería).
Na actualidade o 70% das terras cultivadas de forma directa e a
parcería tende a desaparecer (2%).

14. CAMBIOS NAS TÉCNICAS
E SISTEMAS AGRARIOS.
Foron moi notables dende a
década dos 60.
-Mecanización das labouras
do campo
-Selección xenética de
sementes e razas.
-Uso de fertilizantes químicos
e produtos fitosanitarios.
MEDROU A PRODUCCIÓN
+
AUMENTO DOS
RENDEMENTOS

15. INTENSO PROCESO DE MODERNIZACIÓN
Transformacións:
EXPLOTACIÓNS MÁIS
EFICIENTES
 Especialización do territorio naqueles cultivos que
teñen unha maior competitividade. Tendencia á
sustitución do policultivo polo monocultivo.
Aumento dos investimentos para a adquisición de
maquinaria, productos químicos e sementes
seleccionadas.
Importante incremento da superficie en REGADÍO
(en relación directa coa cuestión da disponibilidade da
auga).
 Novas técnicas de cultivo: cultivo baixo plástico.
cultivo

16. Cambios no poboamento rural:
No interior deuse unha reducción do tamaño dos núcleos dado o forte
éxodo rural (a partires dos 60). Maior incidencia en lugares con poucos
recursos ou de dificil acceso.
Na costa desenvolveuse un poboamento novo concentrado no lecer e
ocio, e que significou a perda do carácter agrario (fundamentalmente
na costa mediterránea).
As áreas periurbanas quedan absorvidas no contínuo urbano dado o
crecemento constante da urbe. As zonas máis afastadas e cun maior
valor ambiental e ecolóxico acaban por acoller usos residenciais.
Imaxe: www.turgalicia.es

17. O HÁBITAT RURAL  VIVENDAS+ OUTRAS DEPENDENCIAS
As transformacións recentes que xeran unha tendencia á desaparición
dos modos de vida tradicional.
Dase unha tendencia ao abandono (despoboamento),
desaparición ou transformacións que imitan outras formas.
Debemos comentar as iniciativas de conservación e rehabilitación (plans
europeos como o Leader e outros incentivos), e unha revalorización do
hábitat tradicional.en Galicia:
Os asentamentos son dispersos e diseminados (hai máis de 30000 entidades de
poboación) e a maioría (65%) con menos de 50 hab (máis do 90% non chegan aos
200 hab).
 Dificultade na dotación de servizos como electricidade, estradas, teléfono e
comunicacións...
As aldeas organízase dentro dunha unidade superior: a PARROQUIA (carácter
relixioso + centro socioeconómico).

18. Tipos de hábitat  O máis xeralizado é o de pequenas aldeas agrupadas
e rodeadas por campos de cultivo e prados (campo).
No centro, predominio do hábitat característico con entidades dun ou máis
núcleos.
Sector oriental: Núcleos de maior tamaño e moi compactos (clima, condicións
e baixa densidade de poboación).
Zona costeira: Maior extensión pola maior densidade de poboación,
intercalado. Suliñar a importancia da actividade turística e a influencia das
áreas periurbanos que contribuiron á degradación do hábitat tradicional.
ANOS 60/70  PROGRESIVA URBANIZACIÓN DO CAMPO.
Grandes contrastes entre o interior e a costa, na morfoloxía, na intensidade de
degradación e na densidade de poboación.

19. A ACTIVIDADE GANDEIRA
Como era a gandeiría tradicional?
Baseábase na coexistencia de diferentes especies nun mesmo ámbito.
Razas autóctonas.
Explotacións pequenas con técnicas atrasadas.
Sistemas extensivos.
A gandeiría actual é produto das transformacións da estructura e na producción, o que
xerou un importante aumento dos rendementos.
ESPECIALIZACIÓN+ TECNIFICACIÓN + INTENSIFICACIÓN
Imaxe: www.elmundo.es

20. Gandeiría extensiva Zamora
En: Wikipedia

21. A gandeiría tende a especializarse na producción de carne ou leite.
Isto implica a selección de razas para aumentar a productividade. Sustituironse as razas
nacionais por outras, ainda que tamén hai iniciativas de recuperación de razas autóctonas
(incentivos da UE).
Aumento progresivo do tamaño das explotacións asi como a
mecanización das mesmas.
A gandeiría intensiva gaña importancia, sobre todo en zonas
próximas ás áreas de consumo. Está desvinculada do medio físico, en cortes ou
mixta, e alimentada total ou parcialmente con penso. O centro gandeiro que antes estaba
ubicado no norte peninsular está a desprazarse cara o nordeste, dada a relevancia da
gandeiría ovina e porcina nesa área.
Cales son os problemas que presenta a gandeiría española?
- A escaseza de alimentos para o gando, en relación coa pobreza de pastos frescos
(excepto na área atlántica e de maior altitude)  Elevada dependencia de forraxes e
pensos (importados).
- O tamaño das explotacións segue a ser pequeno, a pesares dunha tendencia á
concentración e o aumento do número de cabezas por explotación.
- Na Unión Europea hai unha forte competencia doutros países e isto levo ao
establecemento de cotas para algúns productos (leite e carne vacún).
- A sanidade animal. A pesares das melloras nas condicións, dietas e nas explotacións,
seguen a darse brotes epidémicos que afectan ás exportacións.

22. A producción gandeira aumentou a súa participación na producción final agraria
ate situarse nun 42,4% (ano 2000. Hai zonas como Asturias, Cantabria, Galicia, Pais
Vasco e Cataluña onde esta porcentaxe é maior, chegando ao 60%.
É un proceso que xorde da mecanización do campo, a conservación do solo co
cultivo de forraxeiras e a necesidade de melloras na alimentación humana (carne, leite,
ovos).
 Dende a década dos 60 o aumento da demanda destes produtos foi medrando
progresivamente.

23. www.ign.es

24. A POLÍTICA AGRARIA
Incidencia das actuacións políticas na actividade económica e no sector
primaria. España entrou no 1986 na UE e tivo que adoptar a PAC.
Como era a situación antes?
A cuestión da propiedade. Tentativas de reforma (Desamortizacións do s. XIX,
Reforma agraria na II República –anos 30- Política de colonización e extensión do
regadío do franquismo).
O tamaño da propiedade
Concentración parcelaria.
Lexislación sobre grandes propiedades.
1952  CONCENTRACIÓN PARCELARIA
- Para diminuir o minifundio.
- Adxudicación de parcelas equivalentes as súas terras, acceso ás parcelas.
- Fixación dunha unidade mínima de cultivo.
Consecuencias:
Menor número de prados.
Maior regularidade
Creación dunha nova rede de camiños
LEXISLACIÓN SOBRE GRANDES PROPIEDADES
Comeza no franquismo, afectando ás terras cultivables e non productivas. Fíxose necesaria a
presentación dun plan de melloras polos propietarios.
O PROTECCIONISMO COMERCIAL: Establecemento de aranceis.

25. P.A.C. (Política Agraria Común)
Coa integración na Unión Europea. Ten unha organización común de mercado (OCM) para
determinados produtos que fixan prezos máximos e mínimos. En España os prezos adoitaban
ser máis baixos, de ahí que subiran notablemente.
Os intercambios coa UE liberalizáronse  Acceso a mercados, reorientación e aumento no
fluxo comercial.
Esforzo modernizador  adaptación para mellorar a productividade, calidade e
competitividade (mellora de equipamentos e cualificación). Isto estivo determinado pola axuda
dos fondos estructurais da UE.
Consecuencias da actividade agraria comunitaria:
Elevados prezos dos produtos: A última reforma reduciu os prezos.
Existencia de excedentes: 1) Establecemento de cotas 2) Reorientación da producción 3)
Extensificación da producción.
*En 2003 establece unha subvención única para cada explotación.
Efectos no ambiente, produto de intensificar a producción e uso de elementos químicos.
Despoboamento das áreas rurais  desaparición das paisaxes agrarias tradicionais e
deterioro ambiental.
*Rexións excedentarias atoparon unha problemática importante coa PAC, ainda que zonas
hortofrutícolas tiveron consecuencias positivas posto que atoparon un bo mercado para a súa
producción.
*En Ceuta e Melilla non se aplica a PAC.
Ir ao vídeo

26. Accións da PAC dirixidas á promoción do sector agrario español:
 Establecemento de prezos de garantía para algúns produtos.
Esixencia de reducción de superficie e cotas máximas da producción.
Apoio á forestación de terras agrícolas
Apoio á agricultura e gandeiría ecolóxicas.
Axudas á modernización das explotacións
Apoio á diversificación económica no mundo rural.
Axudas para áreas desfavorecidas ou de montaña.
…
i c a s  Absorve unha parte importante do orzamento
Crít
comunitario, en relación ao peso do sector primario.
 Xera un protecciónismo do mercado dentro da UE.
 As axudas vincúlanse ao tamaño da explotación , o que
favorece un reparto desigual.

27. Os usos do solo e a súa distribución:
Tipos e factores explicativos

28. Ate o século XIX vemos como hai un predominio do sector primario, unha parte importante
da poboación estaba ocupada neste sector. Coa industrialización o sector secundario foi
gañando importancia.
Nas últimas décadas a maioría dos países desenvolvidos experimentaron unha reducción
importante do sector primario e secundario, ó tempo que un forte crecemento do sector
servizos.
res
r secto
n po
upació
Oc
ña:
n Espa
e
rio
r prima rio
ecto
4,5% S or secunda
ct
29% Se or terciario
ect
66 % S
 A producción actual aumentou moito grazas á
TECNIFICACIÓN e o aumento de
productividade do traballo.
PAC: Busca da supervivencia do sector
primario influíndo sobre o sector agrario
español.
Cales foron os cambios?
•A agricultura perden peso.
•A gandeiría aumentou o seu tamaño.
•A producción forestal mantense máis ou menos estabilizada.
•Estes cambios están en relación cos hábitos de consumo e a demanda destes
produtos.
•Aparición de novos usos do espacio rural (servizos, recreativos, residenciais, etc...).

29. O territorio español conta con máis de 50 millóns de hectáreas que reciben
diferentes usos. Diferenciamos catro grandes tipos de usos do solo:
-TERRAS LABRADAS
-PRADOS E PASTOS
17,58
-ÁREAS FORESTAIS
-OUTROS USOS DO SOLO
35,5
32,6
14,32
TERRAS DE CULTIVO
PRADOS, NATURAIS E PASTOS
TERREO FORESTAL
OUTRAS SUPERFICIES
*Valores medios que teñen diferencias entre comunidades autónomas.
AS TERRAS LABRADAS
Comprenden máis de 16 mill. De hectáreas (34% da superficie). Localizamos estas
actividades nas grandes concas fluviais da península e vales cun relevo chan ou
ondulado, algunhas depresións interiores (Baza, Guadix, Granada, O Bierzo…) e o
litoral mediterráneo. Menor presencia obsérvase no norte peninsular, áreas de
montaña e as Canarias (motivos topográficos e da fertilidade do chan).

30. PRADOS E PASTOS
A superficie que ocupan é duns 8 mill. De hectáreas (17% da superficie). A súa
función é a producción de herba para alimentación do gando, localizámos este uso
nas zonas máis húmidas, accidentadas ou con solos que non se aproveitan para o
cultivo. Podemos destacar tres cuestións:
 Localización en áreas de clima oceánico das praderías permanentes para pasto
do gando bovino.
Os pastos estacionais ubicámolos na zona do oeste peninsular, alimentan a unha
gandeiría máis diversificada (bovino, ovino e porcino) e extensiva.
Na montaña, dada a pobreza dos solos, danse os pastos de altura, asociados á
transhumancia (ovina).
ÁREAS FORESTAIS
Predominio dos bosques de especies caducifolias ou
perennifolias. Ocupa un 32% da superficie total. Destacar
que hai unha maior densidade destas áreas en zonas
húmedas, nas principais cadeas montañosas e os
arquipélagos (pouco transformadas). Explótase a madeira
e outros productos complementarios (p.e. cortiza).
OUTROS USOS
17% da superficie total. Inclúense os terreos
improductivos, áreas urbanizadas, ocupadas por
instalacións e infraestructuras e lagos, ríos e encoros

32. FACTORES EXPLICATIVOS DA DISTRIBUCIÓN DO SOLO
1.AS CONDICIÓNS NATURAIS
Podemos distinguir tres dominios:
-Dominio atlántico. Cun clima húmido, predominan prados e bosques.
Localizámolo no norte e oeste peninsular, e vai degradándose cara o interior.
-Dominio mediterráneo. Localizámolo no resto da península e as Baleares.
Determinado pola seca do vran. Obsérvase un predominio das terras labradas.
-Dominio subtropical (Canarias) A aridez condiciona a existencia das cultivos e o
bosque excepto algunhas áreas que resultan máis productivas.
En ÁREAS MONTAÑOSAS A elevada pendente e altura e a profundidade do
MONTAÑOSAS
solo fan que o uso predominante señan os pastos e bosques.
Nas CHAIRAS hai unha intensa ocupación humana, co predominio de terras
cultivadas.

33. Imaxe: google maps

34. 2. A EVOLUCIÓN HISTÓRICA E A ESTRUCTURA DA PROPIEDADE
Na economía de subsistencia cultivos, pastos e bosque complementábanse,
poñíase en uso a maior superficie posible para asegurar rendementos. Coa
chegada da economía de mercado abandonáronse as terras de cultivo pouco
rendibles e sustituíronse por pastos para o animento do gando, a desaparición de
superficie forestal foi compensada por campañas de repoboación e isto veu a
xerar cambios no mapa dos usos do chan.
En áreas onde predomina a grande propiedade tendeuse a usos extensivos de
poucos redementos. Hoxe algunhas explotacións foron introducindo innovacións e
remataron por convertirse en empresas con altos rendementos. A pequena
propiedade vai parella a usos intensivos do solo, con altos rendementos e altos
investimentos para levar a cabo explotacións hortofrutícolas ou de invernadoiro.

35. www.ign.es

36. OS NOVOS USOS DO ESPACIO RURAL
DIVERSIFICACIÓN
DE ACTIVIDADES Usos do solo distintos aos tradicionais, en base ás novas demandas do
ACTIVIDADES
mundo postindustriais.
Usos residenciais.
Usos industriais (cuestións de prezos, solo e emprego.
Usos turísticos (busca de contacto coa natureza, en base ao aumento do nivel de vida).
Usos recreativos como a caza, actividades de lecer...
As consecuencias son positivas xa que contribúen á recuperación de economías rurais, pero
tamén poden ser negativos, coa a degradación dos espacios naturais, a competencia entre os
diferentes usos e elementos.Para potenciar os efectos positivos son necesarias as políticas
de ordenación rural para armonizar os usos.

37. A ACTIVIDADE AGRÍCOLA.
Como era a agricultura tradicional?
Policultivo.
Uso de técnicas arcaicas.
Sistema de cultivo extensivo.
Numerosa man de obra.
BAIXO RENDEMENTO
+
ORIENTADO ao Autoconsumo
As transformacións na actividade permitiron:
AUMENTO DOS RENDEMENTOS
+
ORIENTACIÓN DA PRODUCCIÓN Á VENTA NOS MERCADOS.
Cales son as transformacións?
ESPECIALIZACIÓN
TECNIFICACIÓN
INTENSIFICACIÓN

38. 1. Ampliación do regadío:
a) intensivo (3 ou 2 colleitas anuais)
b) extensivo (1 soa colleita)
Ten maior peso na área mediterránea (escasas precipitacións e irregulares) o
regadío intensivo, dadas as condicións físicas e os determinantes humanos
(man de obra e comunicacións). No interior dase o regadío extensivo moi
mecanizado e centrado nos cereais.
Críticas a este sistema:
Consumo de auga
Sobreexplotación de recursos hídricos
Consumo do solo
Alteración ambiental e da paisaxe
2. Diminución do barbeito nos secanos.
Xeralización do barbeito de semente (reducir período), uso de fertilizantes e
extensión do regadío.

39. Imaxe: google maps
Regadío. Huelva

40. 1.
a)
-
Os compoñentes
naturais
-
Factores agroclimáticos:
Cantidade e réxime das precipitacións.
Húmido (atlántico húmido). Dominio da pradeira natural, matogueira
higrófila e bosque caducifolio.
Meditérráneo seco. Déficit anual,
a precipitación é menor que a
evapotranspiración . Verán seco e moi marcado. Dominio dos cultivos
tradicionais de secano, pastizais e bosques de aciñeiras.
Semiárido. No SE peninsular, zonas do Val do Ebro, a Mancha e Canarias.
Dase agricultura de secano e montes arbolados. Nas zonas mediterránea
e semiárida o rego e as técnicas de conservación da humidade permiten a
agricultura extensiva.
b) Factor térmico.
-
As formas de
apropiación da terra
A distribución e
dinámica dos usos do solo
A organización e as técnicas
de traballo
O sistema de asentamentos
O réxime termico e o volume de calor acumulado. A evapotraspiración
regula a humidade e depende da temperatura. As precipitacións escasas e
as temperaturas elevadas do verán son a causa do déficit de humidade.
Período libre de xeadas:
* Xeadas inexistentes ou breves (menos 3 meses) e alto volume de calor
acumulado.
* Período de xeadas de media ou longa duración (4 a 8 meses). Meseta do
Val do Ebro.
* Período curto e de baixa intensidade nas xeadas, calor acumulado
relativamente baixo. Zona atlántica con veráns suaves.
2. Factores topográficos e litoedáficos.
O relevo, a litoloxía, pendentes e orientación do terreo (umbría ou
solaina), modifican os sistemas agrarios.
p.e. Agricultura de montaña.