Humanisme: Klassieke Levenskunst

1. HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 3 februari 2015
Inleider: Peter de Wit
Venster Klassieke levenskunst
Tijdsperiode Oudheid
Thema De heropleving van de klassieke zelfzorg
Wat houdt het advies ‘draag zorg voor jezelf’ in ?
Belangrijke klassieke denkers over levenskunst
 Socrates - Plato in dialoog
 Aristoteles streef naar het juiste midden
 Stoïcijen zorg voor gemoedsrust

2. HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
 doel van de Canon
2. Het venster over levenskunst in de oudheid
 Pierre Hadot filosofie als een manier van leven
3. Bevriend raken met jezelf - Dick Kleinlugtenbelt
 Socrates ga kritisch ondervragend met het zelf om
 Aristoteles vorm je karakter door je emoties in goede banen te leiden
 Stoïcijnen ga dagelijks na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels
4. De hamvraag
 Brengt dit thema mijn denken verder ?

3. HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
 heb ik ook uw emailadres ?
o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

4. HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
 35 Vensters
Doel
 geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme
 ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV
 vindt u dit belangrijke waarden ?
o zelfbeschikking gelijkwaardigheid
o verantwoordelijkheid verdraagzaamheid
o solidariteit redelijkheid
 dan bent u humanist !

5. HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens
2. streven: sociale rechtvaardigheid
3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme
 de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken
 geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven
 een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing
 levenskunst

6. HV-Midden-Holland
6
Levenskunst
Vraag vooraf
waar denkt u aan bij ‘levenskunst’ ?
 heeft levenskunst een positieve of negatieve bijklank ?
Levenskunst
 de menselijke levensvragen
o wat is een goed leven ?
o wat vind ik waardevol ?
o hoe maak ik mijn keuzes ?
 een rijke traditie binnen het humanisme
o en ook buiten het humanisme
Maar: wie ‘ben’ je eigenlijk ?

7. HV-Midden-Holland
7
De actualiteit van levenskunst
Binnen en buiten het humanisme
Maand van de spiritualiteit
 een zoeken naar een beter evenwicht
o materiële welvaart
o geestelijk en lichamelijk welzijn
 spiritualiteit en levenskunst
o zowel de relatie God-Mens als seculier
De levenskunst beurs
 voor de echte levensgenieters
o met aandacht, zorg en sfeer
o het zwitserlevengevoel
Centra voor levenskunst
 bewust leven
o Humanistisch - geef vorm aan je eigen leven
o Mindfulness - leef met aandacht voor het moment
o Yoga - de weg naar heelheid en innerlijke vrede

8. HV-Midden-Holland
8
De Humanistische Canon
Moderne en klassieke levenskunst
De huidige belangstelling
 in een tijd van individualisering
o kerk, politiek, traditie: niet meer automatisch leidend
 grote nadruk op vrijheid en zelfbeschikking
o in liberale opvatting:
negatieve vrijheid - niet inmenging !
o in levenskunst:
positieve vrijheid – wat is voor mij een mooi, authentiek leven?
Klassieke levenskunst – een manier van leven
 verander jezelf
o oefen je in de manier van leven van jouw keuze
Huidige levenskunst
 word jezelf
o ontwikkel je tot een authentiek individu
DISCUSSIE –het verschil tussen jezelf veranderen of worden

9. HV-Midden-Holland
9
Pierre Hadot
(+1920-2010)
Filosofie in de oudheid
Vertrekpunt: op een bepaalde manier willen leven
 filosofie als betoog
o gaat over kennis, logica, natuur
 filosofie als levenskeuze
o zoeken naar wijsheid - hoe in het leven te staan
o gemoedsrust - bij alle zorgen, angsten, menselijke ellende
 kwetsbaarheid van het bestaan
o de keuze gaat vóóraf aan het betoog
 paideia
o vorming door oefenen en nog eens oefenen
Klassieke levenskunstscholen = een manier van leven
 Plato (Academie) - zoekt de dialoog en de verandering die deze teweegbrengt
 Aristoteles (Lyceum) - biedt de mogelijkheid naar een voortreffelijk midden te streven
 Zeno (Stoa) - schuif waar je geen controle over hebt terzijde
 Epicurus (Tuin) - zoek geen valse genietingen, leid een gematigd leven

10. HV-Midden-Holland
10
Dick Kleinlugtenbelt
Levenskunst
 bevriend raken met jezelf en de ander (Damon, 2010)
Levenskunst - je innerlijke ruimte
 ieder mens staat in een verhouding tot
o zichzelf
o tot anderen
o tot de dingen om je heen
 hoe vrij is die innerlijke ruimte ?
o hoe sta ik in deze situatie ?
o is er positieve vrijheid om te kiezen ?
 je kunt reflecteren op hoe je jezelf vorm geeft
Levenskunst
 alledaagse kwesties
o aan welke voor mij belangrijke leefprincipes blijf ik trouw ?
 persoonlijke keuzes
o streven naar min of meer bewuste en doordachte keuzes
 zonder idealisering van autonome en vrije keuze mogelijkheden

11. HV-Midden-Holland
11
Dick Kleinlugtenbelt
De klassieken: draag zorg voor jezelf
Hoe ga je met jezelf om ?
Orakel van Delphi: KEN UZELF . (+700-400 v. Chr.)
(1) zie in dat je mens bent
- onwetend en kwetsbaar
(2) laat het onnadenkende leven achter je
(1) Thales van Milete: de natuur is kenbaar (+600-550 v. Chr)
o wetmatigheid in de natuur
o veranderlijke van gewoonten, mensenwerk
 het moeilijkste dat er is: inzicht in jezelf
(1) Heraclitus: alles stroomt (+550-500 v.Chr)
o alles verandert en is toch hetzelfde
o trok zich terug voor overleg met zichzelf
o ga bevriend om met de diepe samenhang in jezelf
(2) Socrates: kritisch zelf onderzoek (+450-400 v. Chr.)
o wat zijn de onderliggende motieven van je handelen ?

12. HV-Midden-Holland
12
Dick Kleinlugtenbelt
Waar zorg voor dragen ?
Socrates (Plato)
 de plek waar inzicht en beheersing aanwezig is
o waar de ziel, de ratio is
o beheersing van het lichaam
Aristoteles
 de mens: een animal rationale
o een redelijk én onredelijk dier
o streef naar voortreffelijkheid
De Romeinse Stoa
 Seneca
o leef in overeenstemming met je eigen leefregels
 Epictetus
o houd je bezig met wat binnen je bereik ligt
 Marcus Aurelius
o ieder mens heeft een innerlijk kompas

13. HV-Midden-Holland
13
Socrates
(+470-400 v.Chr)
Twee wegen tot zelfinzicht
Dialoog Menon
 confronterend
o voor wie er van overtuigd is te weten
o leidt tot nieuwsgierigheid naar wat dan wel
 prikkelend
o voor wie denkt niet te weten
o leidt tot verwoorden van eigen inzicht.
 beide wegen moeten uitmonden in zelfinzicht
o is niet bezig met de vraag ‘waar of niet waar’
o zoekt inzicht in de principes die je leven leiden
Waar is dit zelfonderzoek op gericht ?
 niet op je persoonlijkheidsstructuur
o wel op de dingen die van je hart zijn
o wat is een goede manier van leven ?
 morele vragen

14. HV-Midden-Holland
14
Socrates
De plek waar inzicht en beheersing is
Heb je al goede zorg voor jezelf gedragen?
 belangrijker dan andere vormen van goede zorg
o voor je lichaam, voor je bezittingen, voor je beroep
 het zijn vragen die daar aan vooraf gaan
o gedachten die je leven voorzien van jouw toewijding
Wat is het waardevolste deeltje van jezelf ?
 de plek waar inzicht en beheersing te vinden zijn
o de wijsheid waardoor we kennis en inzicht hebben in het goede
o dichter bij je dan je lichaam, je bezittingen, je beroep
 iedereen kan deze vraag beantwoorden !
o om welke wijsheid gaat het in jouw leven ?
o wat zijn jouw leefprincipes ?
 in je verschillende soorten activiteiten
 het raakt de kern van je levenservaringen
 HV 1e
pijler: zelf denken

15. HV-Midden-Holland
15
Aristoteles
(+380-320 v.Chr.)
Het mensbeeld
De mens: een animal rationale
 de mens kan met de rede afstand nemen tot de omgeving
 maar blijft ook een onredelijk dier
o tegelijk een belofte en een gevaar
 kan zowel uitmuntend handelen
 als de controle over zichzelf verliezen
o niet in staat het op rede gebaseerde leven tot zijn natuur te maken
Hoe gaan we om met emoties
 een emotie is een natuurlijk vermogen
o de wijze waarop iemand boos of verdrietig is, is gebaseerd op zijn gewoontes
 je innerlijke houding is het resultaat van een leerproces
 we moeten leren een goed mens te worden
 we kunnen zowel weloverwogen boos of verdrietig zijn als ongepast
o bij teveel emotie: laat je jezelf meesleuren
o bij te weinig emotie: misken je de emotie
o één juist midden: het schot in de roos

16. HV-Midden-Holland
16
Aristoteles
De mogelijkheid van voortreffelijkheid
Wat is goed handelen ?
 kritiek op Socrates (Plato)
o zoekt algemeen geldende kennis over wat men positief waardeert (deugd)
o doet dat in dialoog
o pas met kennis van een deugd kun je daar naar handelen
 Aristoteles
o richt zich op praktische wijsheid, deze specifieke situatie
o werkt op basis van observatie
 ga niet uit van voorgeschreven normen
 wat doet een verstandig persoon ?
o oefen daarin
De belangrijkste belemmering om goed te handelen
 niet onwetendheid
 maar een gebrek aan zelfbeheersing
o het niet in goede banen leiden van emoties

17. HV-Midden-Holland
17
Aristoteles
Hoe ga je om met jezelf
Het verwerven van praktische wijsheid
 wat is in deze situatie vereist ?
o algemene regels en de specifiek situatie
 werk vanuit je betrokkenheid bij de situatie
o niet vanuit een technisch kunnen
 vermijd een teveel of tekort aan emotie
o is geen braafheid of middelmatigheid
 weet het meest geschikte moment
o als er nog bijgestuurd kan worden
Het juiste midden tussen
 dapperheid lafheid overmoed
 vrijgevigheid gierigheid verspilling
 grootmoedigheid verwaandheid nederigheid
 zachtmoedigheid opvliegendheid gelatenheid
 humor platte boertigheid droogstoppel

18. HV-Midden-Holland
18
Aristoteles
De zelfzorg
Karakter
 is een gewoonte – een houding
o niet -zoals bij Socrates- al in je innerlijk aanwezig
 is in de loop van het leven ontwikkeld
o bepaalde gewoonten en gebruiken zich hebben vastgezet
o daardoor is er een neiging tot een bepaald soort handelen
o ga na waar je eerste neiging naar uitgaat
o je hebt een vrije speelruimte bij opkomende emoties
Twee manieren om te ontwikkelen
 met de eigen rede
o het juiste midden vinden
o praktisch inzicht
o veel oefenen
 neem een voorbeeld aan verstandige mensen

19. HV-Midden-Holland
19
De Romeinse Stoa
Inspecterend omgaan met het zelf
 De oude Stoa: van 300 tot 200 v.Chr. (Zeno)
 De midden Stoa: van 150 tot 50 v.Chr.
 De Nieuwe of Romeinse Stoa: van 0 tot ongeveer 200
Belangrijke stoïcijnen
Seneca (+ 0-65)
 toets jezelf aan je leefregels
o levenskunst is op de juiste manier leven en
sterven
Epictetus (+ 50-120)
 wees alleen bezig met zaken die binnen je bereik liggen
o dan ervaar je gemoedsrust
Marcus Aurelius (+120-180)
 bevraag je innerlijk kompas
o door verkeerde oordelen raakt deze gemakkelijk in het ongerede

20. HV-Midden-Holland
20
Seneca
(+ 0-65)
Toets jezelf aan je leefregels
De emotie woede
 kritiek op Aristoteles
 een verkeerde emotie is niet in goede banen te leiden
o ga de strijd aan met de oorzaak van de boosheid
 de gedachte dat je onrecht wordt aangedaan
 vaak zijn gedachten alleen vermoedens
Iedereen kan het
 maak elke dag ruimte vrij voor zelfonderzoek
o niet gericht op schuld, maar op herstel
1) zelfobservatie
o neem jezelf en je activiteiten in een innerlijke dialoog waar
2) zelftoetsing
o ga na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels
3) zelfbegrip
o begrijp wat het meest eigene van je is
o je vindt een juiste verhouding ook tot hinderlijke karaktertrekken

21. HV-Midden-Holland
21
Epictetus
(+ 50-120)
Gebruiken we ethische woorden juist ?
Filosofie is een wijze van leven
 begint met het bewustzijn van de eigen zwakheden
o beperkingen en onbekwaamheden
 niet met een wetenschappelijke studie
Wat is goed en slecht ?
 iedereen heeft een natuurlijk idee over goed en kwaad
o dat passen we achteloos toe
o waarom is het ene morele oordeel beter dan het andere?
 wantrouw vanzelfsprekende morele oordelen
De inrichting van je eigen leven
 je hebt noodzakelijk eigen leefregels nodig
o leefregels verschillen van persoon tot persoon
o in een leefregel leg je het goede voor jouw leven vast
o leefregels zijn passend als je er opgetogen door raakt

22. HV-Midden-Holland
22
Epictetus
Een evenwichtig leven
Wenken voor een evenwichtig leven
 maak verschil tussen wat we wel en niet in onze macht hebben
o binnen onze macht
 onze denkvrijheid
 onze meningen, streven, wensen en afkeer
o buiten onze macht
 ons lichaam, bezit, reputatie, ambten
 we proberen ze te beïnvloeden, maar ze zijn van iets anders afhankelijk
DK: Wat ligt wel en wat niet binnen je bereik ?
 in onze huidige tijd
o veel nadruk op de planning van ons leven
o op het vergroten van de macht over de externe omstandigheden
 mensen verlangen alles binnen hun bereik te hebben
 pdw: géén aansprekende vorm van het stoïcisme ?
staat haaks op de 2e
HV-pijler: streven naar meer sociale rechtvaardigheid

23. HV-Midden-Holland
23
Marcus Aurelius
Het innerlijk kompas
Trek je terug in jezelf
 wat heb je jezelf voorgenomen en wat heb je gedaan
o richt je op je toekomstig gedrag
 een redelijk wezen heeft genoeg aan zijn eigen rechtvaardig
handelen
o dat geeft gemoedsrust
o is van nature aanwezig
Een stoïcijnse oefening
 wist van anderen wat belangrijk was voor het inrichten van het leven
o goede karaktereigenschappen en leefregels
o geeft richting om het eigen handelen in goede banen te leiden
 Marcus Aurelius: aan wie heb ik veel te danken
o van mijn grootvader Verus
 hoffelijkheid en een gelijkmatig humeur
o van mijn moeder Domitia
 vroomheid, vrijgevigheid en een sobere levenswijze.

24. HV-Midden-Holland
24
De hamvraag
Brengt dit thema mijn denken verder ?
De klassieke levenskunst
o een keuze voor een manier van leven
o draag zorg voor jezelf
 Socrates: wijs inzicht
 met kritisch ondervragen
 inzicht krijgen in je onderliggende principes en tegenstrijdigheden
 Aristoteles: praktische wijsheid
 met het midden houden bij emoties
 je emoties in goede banen leiden
 Stoïcijnen: gemoedsrust
 met zelf inspectie over mijn feitelijke gedrag
 de eigen leefregels in jezelf versterken: het innerlijk kompas
een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs
volgende keer: 3 maart 2015 - Moderne levenskunst
pdw/febr-2015