ecohumanisme

1. www.humanistischecanon.nl
Vensters uit de Humanistische Canon
Bespreking: 7 november 2017
Inleider: Peter de Wit
Humanistische
Canon over
Ecohumanisme
Venster Duurzaamheid
2e
Doorkijk
Floris van den Berg:
Beter weten – Filosofie van het ecohumanisme
Tijdsperiode Heden

2. HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
 namenrondje
 doel canon
2. Venster: Duurzaamheid
 verbreding van het blikveld
3. Doorkijk 2: Beter weten - Filosofie van het ecohumanisme
 94 essays in 11 hoofdstukken
 één sheet per hoofdstuk
4. De hamvraag
 Waar sta ik zelf ?
vragen – discussie - graag tussendoor
 het punt dat deze sheet wil maken oranje kantlijn: bron canontekst
. .  dicsussiepunt - door FvdB te verhelderen groene kantlijn: andere bronnen

3. HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
 heb ik ook uw emailadres ?
 alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

4. HV-Midden-Holland
4
Humanistische Canon
Geschiedenis en actualiteit www.humanistischecanon.nl
35 vensters - op website HV
a) venster: bespreking thema
b)verdieping: achterliggende werken - doorkijkjes
o filosofen/denkers/schrijvers
 doel: overzicht geven - verder lezen
o geschiedenis en actualiteit
 ‘Het’ humanisme ligt nergens vast
o verschillen in visies
Drie hoofdlijnen in de canon
1. kritisch nadenken over eeuwig geachte waarheden
o tegen dogmatisch denken
2. een politiek-moreel streven naar sociale rechtvaardigheid
o tegen intolerante krachten
3. het ideaal van ontplooiing en vorming van het individu
o vorming tot volledig mens
 PdW: drie rode draden
 zelf denken – samen leven + persoonlijke ontplooiing

5. HV-Midden-Holland
5
Venster: Duurzaamheid en Humanisme
Duurzaamheid – recent toegevoegd VN 1987: mondiale milieuproblemen
Streven naar een duurzame ontwikkeling
 is voor humanisten vanzelfsprekend
o voldoende kennis over uitputting aarde
 bedreiging voor toekomstige generaties
o een streven naar een humane samenleving
 zorg voor kwetsbaren ook in andere landen
o persoonlijke verantwoordelijkheid nemen
 juist vanuit de meer welvarende landen
 wel: verbreding van het blikveld nodig
o ook dieren verdienen morele aandacht
 wellicht ook alle niet-menselijke organismen
Drie boekverwijzingen - doorkijk - bij dit venster
1. Dwalen in het antropoceen (René ten Bos)  vorige canonbespreking
2. Beter weten - Ecohumanisme (Floris v.d. Berg)  vandaag
3. Naar een Nietzscheaanse Terrasofie (Henk Manschot)  volgende keer

6. HV-Midden-Holland
6
Doorkijk 2: Floris van den Berg
Floris van den Berg
 Nederlands filosoof (1973)
o docent filosofie Universiteit Utrecht
 Copernicus Institute of Sustainable Development
2017: EO-televisie ‘Rot op met je religie’
o met twee christenen, een moslim, een jood en nog een atheïst
o religieuze opvattingen en rituelen ontdekken en bediscussiëren
 PdW: soms irritant respectloos tegenover anderen
Proefschrift: Harming Others - Anderen schaden (2011)
 vanuit filosoof John Rawls: universele rechtvaardigheid
o FvdB: verplaats je in de positie van iemand in een onbenijdenswaardige positie
o dan stel je jezelf als doel: die onbenijdenswaardige positie te verbeteren
 een cultuur die dat probeert is moreel beter . . . . . . 
 vanuit filosoof Peter Singer: de uitdijende cirkel van de moraal
o aanvankelijk gold moreel gedrag alleen voor de eigen kleine groep
o in de sociaal-culturele evolutie is de cirkel verder uitgedijd
 nu ook naar dieren. . . . . . . . . . . 
 PdW: FvdB probeert zijn standpunt niet voorzichtig te brengen

7. HV-Midden-Holland
7
FvdB in zijn ‘Woord vooraf’
Beter weten - Filosofie van het ecohumanisme
Houtekiet-ISVW, 2015
De filosofie van dit boek
 een bijdrage leveren aan een betere wereld
 gaat uit van een radicale filosofie
o in de traditie van de radicale Verlichting
 de zoektocht naar waarheid gaat boven gevoeligheden bij lezers
o in de lijn van Paul Kurtz (+ 1925-2010)
 hét gezicht van de seculiere sceptische beweging in de VS
o sceptisch: kennis is altijd waarschijnlijk, zelden absoluut
o activistisch humanisme: praktische wijsheid om het goede te doen
Filosofen kúnnen bijdragen aan een betere wereld
 FvdB: streeft naar minder leed en meer geluk voor alle voelende wezens
o tegen elke vorm van onderdrukking
Het geheel: een bundel van 700 pagina’s om te blader-lezen
 94 essays in 11 hoofdstukken
 PdW: veel om over na te denken
 maar het had wel wat bondiger gemogen

8. HV-Midden-Holland
8
Hoofdstuk 1: Ecohumanisme
De voorlopige uitkomst van het Verlichtingsproject
Ecohumanisme: een rationele én empathische levensbeschouwing . 
 methode: vrijdenken
 voorlopig uitkomst: ecohumanisme
 holistisch: alles hangt met alles samen
Berust op twee axioma’s
 het lijden axioma
o anderen onnodig lijden toebrengen is slecht
o ethiek moet prioriteit stellen aan het verminderen van leed . . . . 
 het rationaliteit axioma
o elke stelling dient met goede argumenten onderbouwd te worden
Humanisme = verzameling ideeën uit de Verlichting . . . . 
 o.a. - democratie - vrijheid van het individu - mensenrechten
- secularisme - wetenschap - religiekritiek
 Ecohumanisme: radicale herziening van het humanisme . 
 omdat het antropocentrisme vervangt door sentiëntisme . . . 
 omdat het rekening houdt met toekomstige generaties . . . . 

9. HV-Midden-Holland
9
Hoofdstuk 2: Atheïsme
Religie: een obstakel voor de vrijheid van het individu
Alle emancipatie bewegingen zijn bevochten op religie
 o.a. vrouwen, arbeiders, slaven, homoseksuelen
 liberale westerse gelovigen (vrijzinnigen) kijken met een roze bril
o kerken en religieuzen staan telkens aan de kant van de onderdrukkers
 religie speelde een rol voor het wereldbeeld
o is overgenomen door de wetenschap
o geloof: is voor waar aannemen waarvoor geen of onvoldoende bewijs is
 religie had een monopolie op moraal
o wetenschap kan beschrijven – niet voorschrijven
o er is wel een brug tussen kennis en ethiek
De open samenleving (1942) – liberaal filosoof Karl Popper
 de vrijheid van het individu staat centraal
o een scherpe scheiding tussen religie en staat
 alle ideeën staan bloot aan kritiek
o vrijheid van expressie is een fundamentele waarde
 Ideeën worden op basis van argumenten bijgesteld
 kans op stapsgewijze verbetering in wetenschap, politiek en ethiek

10. HV-Midden-Holland
10
De tien seculiere geboden – Verhofstadt
Atheïsme – een sieraad van de mensheid
FvdB: liever geen geboden - maar aanbevelingen
1. Bovenal bemin de mens
o de mens staat centraal
2. Elk mens is een doel op zichzelf en geen middel
o mensen mogen niet worden opgeofferd aan een of ander doel
3. Handel op de manier dat je zou willen dat iedereen zo zou handelen
- voor zover die handeling ten goede komt aan de mensheid
o de seculiere versie van gouden regel: doe het goede, omdat het het goede is
o > < in religieuze geschriften: omdat er een beloning of straf is
4. Wees nieuwsgierig, onderwerp elk standpunt aan kritiek, ook je eigen standpunten
o ook morele argumenten moeten vrijelijk kunnen worden bekritiseerd
o > < bij religieuzen is respect voor gezag al te vaak belangrijker dan kritiek
5. Elk mens heeft recht op zelfbeschikking
- voor zover hij geen schade toebrengt aan anderen
o John Stuart Mill 1859: over zichzelf, over zijn eigen lichaam en geest
o > < vooral gelovigen willen de vrijheid van anderen beperken
 religie is paternalisme ten top

11. HV-Midden-Holland
11
6. Gij zult niemand doden tenzij uit zelfbeschikking
o dus ook verbod op doodstraf
7. Gij zult uw medemensen in nood helpen en goed doen voor anderen
- zonder daarvoor iets te verwachten
o dit heeft verstrekkende gevolgen voor de individuele en collectieve hulpverlening
8. Gij zult andere levende wezens niet doen lijden
o Verhofstadt: dierenleed = onnodig lijden  ageren tegen dierenleed
 mogen we medemensen verbieden dieren te eten ?
o FvdB: dit is een impliciet gebod tot veganisme  voorkom dierenleed
 een gezond dieet is niet afhankelijk van dierlijke producten
 in de veeteelt is een breed spectrum aan meer/minder dierenleed aanwezig
o Verhofstadt: dierenrechten is nog een stap te ver
 FvdB: het gaat niet om dierenrechten, maar om het vermijden van leed
9. Gij zult zorg dragen voor de natuur en een leefbare wereld voor komende generaties
o een fundamentele verandering van leefwijze nodig
 ook economische activiteiten mogen geen schade berokkenen (fossiele brandstof)
 het systeem Aarde kan maar een beperkt aantal mensen aan: populatie-ethiek
10. Wees niet neutraal bij conflicten, verdedig de zwakken en onderdrukten
o mensen die het goed hebben zijn nogal geneigd om weg te kijken bij onderdrukking
 Wie een betere wereld wil volstaat niet met afwachten

12. HV-Midden-Holland
12
Hoofdstuk 3: Secularisme
Moreel secularisme Het viertal bijeen
FvdB: dit boek past in het Nieuwe Atheïsme (2004)
 Richard Dawkins, Sam Harris, Christopher Hitchens, Daniel Dennett
o hameren op de gevaarlijke en negatieve kanten van religie
o theïsme biedt mogelijkheid religieus terrorisme te rechtvaardigen
 Paul Cliteur in: The secular outlook (2010)
o laat de discussie over het bestaan van God links liggen
o linkse intellectuelen zien religie als mooi en vreedzaam
o Cliteur pleit
 voor moreel secularisme: moraal niet gronden op religie
 voor politiek secularisme: scheiding religie en staat
 tegen multiculturalisme: dat steunt en tolereert religies
o multiculturalisme werkt verzuiling in de hand – tolereert intolerantie
 voor wetenschappelijk secularisme:
o scherpe scheiding wetenschap/onderwijs en religie (het Franse laïcité)
 Kennisclaims die in strijd zijn met wetenschap
botsen met best beschikbare kennis

13. HV-Midden-Holland
13
Hoofdstuk 4: Humanisme
Seculier humanisme
Radicale en gematigde Verlichting
 vrijdenkers en seculier-humanisten
o plaatsen zich expliciet in de traditie van de radicale Verlichting
 het georganiseerd humanisme
o staat meer in de traditie van de gematigde Verlichting
 PdW: is dat zo?
o Jonathan Israel: verschillende visies op vooruitgang
 radicale: de rede als enige richtsnoer, traditie overboord
 gematigde: zocht een evenwicht tussen rede en traditie
De Gents-Leidse school – het Nieuwe Atheïsme van de Lage Landen
 staat expliciet in de traditie van de Verlichting
o kenmerken: atheïsme en rationalisme
 voor seculier humanisme naar Paul Kurtz
 onzin bestrijden en streven naar een betere wereld
o o.a. dieren ethiek en milieufilosofie
 Dieren vallen binnen de morele cirkel
 er zijn wel verschillende visies op veganisme

14. HV-Midden-Holland
14
Hoofdstuk 5: Scepticisme
Een ‘Verlichtingsfundamentalist’
De Verlichting - een feilbare en open kennismethode
 wetenschap neemt alleen stellingen aan als er genoeg bewijs voor is
o in deze zin ben ik ‘rechtlijnig en dogmatisch in de leer’
 ook in ethiek rechtlijnig
o kernwaarde: individuele vrijheid
o uitgangspunt: intolerantie wordt niet getolereerd
 stel je voor, dat opvattingen van de groep jouw handelingsvrijheid belemmert
 ook in politiek uitgangspunt
o de open samenleving welke individuele vrijheid beschermt is superieur
 bijv.: aan een samenleving waarin vrouwenbesnijdenis voorkomt
 tegen waarheidsrelativisme
o omdat wetenschap gaat uit van onbewezen dogma’s
zou wetenschap gelijkwaardig zijn aan andere kennissystemen
 andere kennissystemen werken niet volgens wetenschappelijke methode
o overtuigd van de superioriteit van de kennismethode
 Contextueel scepticisme
 wetenschappelijk kennis is feilbaar

15. HV-Midden-Holland
15
Hoofdstuk 6: Liberalisme
Een seculier liberale opvoeding
Moreel opvoeden, houdt o.a. in
 geen evidente onwaarheden overdragen
o en geen onethische producten verstrekken
 proberen kinderen te vormen tot autonome vrijdenkers
o als ze volwassen zijn
 kunnen kritisch nadenken
 zijn goed geïnformeerd
 kunnen eigen morele, politieke en levensbeschouwelijke keuzes maken
Ouders hebben de plicht kinderen op te voeden tot vrijheid
 art. 13 Verdrag inzake de rechten van het Kind
o het kind heeft recht op vrijheid van meningsuiting
o en op vrijheid om inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te vergaren
Opvoeden tot vrijheid is géén indoctrinatie
 doel indoctrinatie: leerstellingen kritiekloos te doen aanvaarden
 doel seculier onderwijs: democratisch en ecologisch wereldburgerschap
 Iedere opvoeder drukt een stempel op
 maar niet iedere stempel is moreel verantwoord

16. HV-Midden-Holland
16
Hoofdstuk 7: Veganisme
Veganisme is een morele plicht
Is consumeren dierlijke producten moreel rechtvaardig?
 wetenschappelijk onderzoek
o een volledig plantaardig dieet kan gezond zijn
 veel mensen menen:
o dierlijke producten consumeren is een individuele keuze
Cirkel van de moraal – morele progressie
 John Stuart Mill: vrijheid, mits je anderen geen schade berokkent
o wie zijn die anderen - is in de loop der eeuwen uitgedijd
o eerder buitengesloten - huidskleur, gehandicapten, andere religie, homo huwelijk
FvdB: mensen zijn niet de enigen die kunnen lijden
 twee blinde vlekken dieren en toekomstige generaties
o de intensieve veehouderij brengt ernstig leed en schade toe
Veganisme lost een aantal problemen op
o mestoverschot, vleesschandalen, dierenleed
o plantaardig dieet: minder kans op kanker, diabetes, overgewicht
 Wil je deel zijn van het probleem of van de oplossing ?
 veganisme is geen neutrale individuele keuze

17. HV-Midden-Holland
17
Hoofdstuk 8: Duurzaamheid
Het tragische gelijk van de Club van Rome
1972 - Grenzen aan de groei
 de mens is bezig de ecologische balans te verstoren
o exponentiële groei: populatie - gebruik fossiele grondstoffen
 voorspelling: rond 2010 storten we in de afgrond
o reactie anno nu: de techniek lost het wel op
PROBLEEM: de westerse mens leeft in decadentie
 MAAR: de westerse mens wordt niet direct geraakt door de gevolgen
 EN: de rest van de wereld wil leven zoals de westerlingen
 VRAAG: wie moet wat doen?
De tragische psychologie van het individuele handelen
o een enkel individu legt geen gewicht in de schaal - veel individuen wel
 twee oplossingsstrategieën
o top down: de overheid zet ecologische kaders neer
o bottom up: de burger past zijn consumptiepatroon aan
 Iedere burger moet zijn verantwoordelijkheid nemen
 streef naar een duurzame ecologische voetafdruk
 je kunt de wereld vandaag nog iets beter maken

18. HV-Midden-Holland
18
Hoofdstuk 9: Vrijdenken
Rede alleen is niet genoeg
Veel keuzes zijn arbitrair
 dat verandert als je informatie krijgt
o koffie en slechte arbeidsomstandigheden
o papieren handdoeken en verdwijnen oerbossen
Kan moraal worden bepaald door de rede?
 Bertrand Russell
o ‘Het goede leven is er een dat wordt geleid door de rede én geïnspireerd door liefde’
 er is empathie nodig om te kunnen handelen op basis van verkregen kennis
o rationaliteit is een hulpmiddel om tekortkomingen te onderzoeken
 gebruik van de rede is geen garantie voor rechtvaardigheid
 het kan wel immoreel gedrag opsporen en verbeteren
o het is gemakkelijk en immoreel om informatie over de wereld te negeren
Streef naar het onhaalbare
 het gevaar van utopisme is alles in één klap te willen verbeteren
o Karl Popper: zoek oplossingen op concreet niveau
 De uitdaging: kleine stappen op weg naar het onbereikbare

19. HV-Midden-Holland
19
Hoofdstuk 10: Verlichtingsfundamentalisme
Wat is er met Floris gebeurd ?
o ‘je begint nu wel heel erg intolerant naar andersdenkenden te worden’
 FvdB: de logica van de ethiek is onbarmhartig
o duidelijk stelling nemen leidt tot beschuldiging van fundamentalisme
 veganisme als privé zaak werd o.k. bevonden
o maar duurzame ontwikkeling begint met veganisme
o FvdB: ‘ik wil geen dialoog, ik wil mensen overtuigen’
 Immanuel Kant: spoorde aan tot kennis - durf te weten
Verlichting – een proces van secularisering
 kritisch: op geloof en onredelijkheid
 constructief: zoeken naar nieuwe kennis
een nieuwe samenleving baseren op rechtvaardigheid
 de weg tot een explosieve toename van kennis
o streven naar het goede met behulp van de rede
 PdW: kent FvdB geen morele dilemma’s ?
 Wetenschap is de beste kenmethode
 FvdB: past het lijdenprincipe toe op de morele cirkel
 FvdB: aanvaadt de consequenties

20. HV-Midden-Holland
20
Hoofdstuk 11: Brieven
Uit: brief aan mijn studenten
Het Grootste Probleem Van De Mensheid Ooit
 het gaat niet om kleine correcties
o de menselijke creativiteit kan het probleem niet oplossen
o alleen technologie op grote schaal kan van betekenis zijn
 er is een radicale ommekeer nodig
o de implementatie van groene technologie laat het afweten
o buurtbewoners houden windmolens tegen i.v.m. het uitzicht
o de wereldhandel volgens fairtrade is geen garantie voor een groenere wereld
 good guys – bad guys
o vanuit het perspectief van de slachtoffers zij we allemaal bad guys
o met de economische en politieke keuzes ruïneren we de planeet
 ook Kant groen interpreteren
o als de westerse levensstijl universeel wordt
overschrijden we de capaciteit van de aarde
 Drie drastische maatregelen
1) stop de bevolkingsgroei
2) verklein de ecologische voetafdruk door te consuminderen
3) investeer in duurzame technologie

21. HV-Midden-Holland
21
De hamvraag
Brengt dit mijn denken verder ?
Deelt u de visie van Floris van den Berg op:
Het humanisme - er is een radicale herziening nodig
o dat gerichtheid op sentiëntisme (alles wat voelt) het antropocentrisme moet vervangen
o dat dat betekent, dat je andere levende wezens niet mag doen lijden
o en dat veganisme hieruit de consequentie is
Individuele vrijheid - is een kernwaarde
o dat de samenleving welke individuele vrijheid beschermt moreel superieur is
o en dat intolerantie niet kan worden getolereerd
o en dat opvoeden tot vrijheid géén indoctrinatie is
De westerse mens - leeft in decadentie
o dat iedere burger zijn verantwoordelijkheid moet nemen - bottom up
o naast top down - de overheid
Rede - is niet genoeg
o dat er ook empathie nodig is om op basis van kennis te handelen
Het milieuprobleem – is het grootste probleem van de mensheid ooit
o dat we met de economische en politieke keuzes de planeet ruïneren
o en dat we vanuit het perspectief van de slachtoffers allemaal bad guys zijn

22. HV-Midden-Holland
22
Tot slot
volgende Humanistische Canon
dinsdag 12 december 2017
Doorkijk: Nietzscheaanse terrasofie
De penningmeester stelt
een bijdrage van 3 euro zeer op prijs
pdw/november 2017