Philosophy Introduction - education

Filosofie op:
OEFENING IN
TEGENDRAADSHEID
‘Out of the box’ leren denken!
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
1

filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
2
Opdracht
Tegen-
draads-
heid
Out-of-
the-box

I-GEURTS
3

filosofieinklaseen-DeelI-GEURTS
4
We vallen met de deur in huis:

I-GEURTS
5
Het diepste en allerlastigste probleem!
 Schrijf jouw antwoord op. Geef minstens een argument.
 Gezamenlijke bespreking van de antwoorden.
 Wat vind je het ‘beste’ antwoord.
opdracht

I-GEURTS
6
Filosofie
Uit het Grieks
Griekenland

GEURTS
7
Filosofie:
Bestaat
uit twee
woorden:

Exit voor de mythe…enter voor de logos!
GEURTS
8

Denken Presocraten in zesde eeuw voor
Christus begonnen als:
kritiek op MYTISCH denken
veelheid aan culturen waarmee de Grieken via
handel en zeevaart in aanraking kwamen.
GEURTS
9
De
eerste
denkers

10
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Mythen en kennis

11
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Ooit:
kennis en wetenschap verpakt in ‘mythen’
Er is geen reden om
als 21e
‘eeuwse’
mens neer te kijken
op mythen.
Er is geen reden om
als 21e
‘eeuwse’
mens neer te kijken
op mythen.
Quine overigens: ene mythe simpelweg
vervangen is door andere mythe:
We geloven niet meer in Zeus of god maar de
oerknal en de ‘fysieke objecten’ (=zintuiglijk
waarnembare dingen).

12
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Onder oppervlakte:
beide opvallende
gemeenschappelijke
kenmerken,
die ons iets bijleren over
soort activiteit dat
wetenschap is:
Zoveel verschil is
er misschien niet
tussen
wetenschap en
mythen
Mythen gefabriceerd door
hetzelfde soort brein dat later
onze wetenschap zou creëren

13
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Aristoteles: Filosofie
komt ook voort uit WETEN
OM TE WETEN
mythen ‘bedacht’ om veel feiten te kunnen
verklaren

I-GEURTS
14

15
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Echter:
Nationale wetenschapsagenda, mei 2016
VRAAG 055: GEOHAZARDS (=natuurramp)

16
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Wegnemen existentiële angst door gebeurtenissen in te
kapselen in een verklaring.
Sinds hun vroegste bestaan trachten de
wetenschap en haar filosofische voorlopers iets
soortgelijks te doen.
Een aardbeving is geen toorn van god, die nog veel
ander kwaads in petto heeft.
Natuurlijke verklaringen
dienden angst weg te
nemen die met bijgeloof
gepaard gaan.
Ander kenmerk: mythen belangrijke emotionele
functie

I-GEURTS
17
Angst en
bijgeloof
Natuurlijke
verklaringen

I-GEURTS
18
Wetenschap tracht terrein
mythen meer en meer in te
palmen:
‘nieuwe universele mythe’
encyclopedisten
Comte
Wiener Kreis.
De toekomst?

Filosofie: streven naar
wijsheid
GEURTS
19
een ‘goed’ op zichzelf: het
staat niet meer ten
dienste van ander, hoger
gelegen doel.
Begint met
verwondering

I-GEURTS
20
Opdracht:
Schrijf twee dingen op waar jij je
over verwonderde?
Schrijf ook erbij wat je ‘gedachten’ waren.

streven naar wijsheid omdat we
denkende dieren zijn
filosofie is ons ‘lot’
GEURTS
21
verklaringsdrang

“Filosoferen betekent gezamenlijk op
zoek gaan naar alwetendheidalwetendheid…”
In het besef dat we hier dan wel op
gericht zijn…
Maar dat we dit ook nooit zullen
bereiken
GEURTS
22
Wijkende
horizon

I-GEURTS
23
Meestal wordt leven geleefd aan oppervlakte
alledaagsheid
Maar:
onder oppervlakte afgronden:
wanhoop en zinloosheid
ongeluk en tragiek
van kwaad en ‘onmenselijkheid’

I-GEURTS
24
gewone en de
gewoontes waarin
het leven van
alledag woont…
doorbreekt
ervaring
‘afgron-
delijke’
daar begint filosofie:
vanzelfsprekendheid
doorbroken.
Donkere wolken pakken zich samen

I-GEURTS
25
On-geluk
Zinloosheid
Kwaad
Onmenselijkheid
Ervaring ‘afgrondelijkheid’
Oppervlakte
alledaagsheid
Opdracht:

I-GEURTS
26
Opdracht:
a.Noteer drie up-momenten in je leven
Schrijf bij elk korte gedachte op
b. Noteer drie down-momenten in je leven
Schrijf bij elk een korte gedachte

Streven naar wijsheid
De mens is immers gericht op:
GOEDE leven!
Vraag is echter: wat is het GOEDE leven?
GEURTS
27
Opdracht: Wat is een goed leven?

I-GEURTS
28
 Vorm groepjes van vier/vijf
 Ieder kiest een van bovenstaande vragen.
 Verdeel drie taken over de deelnemers: voorzitter
(zorgt ervoor dat iedere deelnemer een bijdrage
levert), notulist en tijdbewaker
 Kom met elkaar tot een antwoord op de vraag.
Voorzie het antwoord van argumenten. Noteer de
argumenten
 Presenteer je antwoord aan de rest van klas.
Opdracht
Wat is een goed leven?
Wat is rechtvaardigheid?
Zijn mensen van nature goed?
Is een leuk leven hetzelfde als een goed leven?

I-GEURTS
29
Doel op
zichzelf
verwonderi
ng
Goede
leven
Wijkende
horizon
Tot nu toe gezien

Epictetus:
“Niet de dingen zelf maken de
mens van streek, maar hun
denkbeelden daarover.”
Opdracht
Een voorbeeld van wijsheid?
GEURTS
30
Wat zou hij daarmee bedoeld hebben?
Ding zelf
Mijn
denkbeelden
Ding
zelf

I-GEURTS
31
Wat als we niet meer
nadachten:
En toch…
De meute…liet bepalen
wat goed en fout was
De mens is een politiek
dier
Het gevoel…ons doen en
laten liet bepalen
Gevoelens spelen ook een
rol…we zijn geen robots
Het instinct/drift/impuls…
onze omgang met elkaar
liet bepalen
Ook een gedachte kan
zich opeens opdringen
Een boek…de enige
leidraad was…
Halen we niet alle kennis
uit een boek
Kwestie is: in hoeverre ga je er in mee

Seneca:
“Filosofie is geen kunststukje voor het publiek
en niet iets dat als vertoning bedoeld is,
zij ligt niet in woorden maar in de praktijk.”
GEURTS
32
praktijk

Streven naar wijsheid
Een taak:
GEURTS
33
omdat

GEURTS
34
Er wordt de strijd
aangebonden
met de domheid
Nietzsche

I-GEURTS
35
Zodra we filosofisch
gaan denken
doen we stap naar
achteren en overzien
het wijderewijdere beeld.
We onderzoekenonderzoeken wat
we voorheen als
vanzelfsprekend
hebben aangenomen:
bijvoorbeeld:
kennis die je opdoet op
school;
‘simpele’ feit dat je bestaat;
moment dat je
geconfronteerd wordt met
‘echte’ tegenslag of echt geluk.
Zij die nog nooit zo’n
stap terug hebben
gezet – die hun leven
nooit onder de loep
hebben genomen –
niet alleen
oppervlakkig, maar
potentieel gevaarlijk:
mensen, ongeacht hun
‘beschaving’, moreel vaak erg
volgzaam:
nazi-Duitsland
Rwanda
IS

I-GEURTS
36
Verschaffen nodige
vaardigheden en inhouden
om:
onafhankelijk te denken
ter discussie te stellen
wat massa misschien voor
al te vanzelfsprekend
houdt
weerbaar maken als het
gaat om
valse
ideologieën.
Voordeel beetje filosofische fitness:
Uiteraard:
geen garantie dat
iemand die is
aangemoedigd kritisch
te denken dergelijke
valkuilen zal vermijden
Grootste risico:Grootste risico:
niet afkomstig van
samenleving van
autonome kritischeautonome kritische
denkersdenkers, maar van
samenleving van
onnadenkendeonnadenkende
morelemorele schapenschapen

I-GEURTS
37
Kortom:
filosofische training:
levenslange bescherming
tegen
trucs van gewiekste
verkopers
religieuze sekten
medische kwakzalvers
en andere leveranciers
van hol gezwets.
Plato’s grot
Voorgaande:
samenvatten in woorden
Nietzsche:
taak filosofie: ‘de strijd aan
te
binden tegen de domheid’
Soms ‘geweld’ bij nodig.

I-GEURTS
38
Plato’s allegorie van de grot

I-GEURTS
39
filosoof
Achterhuis:
Filosofie:
gewelddadige
trekjes
Verwijzing naar grot-allegorie van Plato:
Natuurlijke houding mens
moet, voor eigen bestwil
vanzelfsprekend,
radicaal en gewelddadig
worden veranderd

I-GEURTS
40
Opstijging uit
schaduwwereld waar
mensen aan gewend
zijn, naar licht van dag
en zon, kan alleen op
geweldadige wijzegeweldadige wijze
Uit zichzelfUit zichzelf gaat
mens niet op weg naar
licht van ware, goede
en schone dat
wijsbegeerte belooft.
Ook argumentatieOok argumentatie
en overredingen overreding hiertoe
niet voldoende, zoals blijkt
uit lotgevallen mens die van
boven terugkeert in grot
zon
Weg omhoog
naar zonlicht
schaduwwereld

I-GEURTS
41
Geen pasklare antwoorden: filosofie versus
religie
opdracht

I-GEURTS
42
Opdracht
A. Geef een reden waarom godsdienst zinvol
is
B. Geef een reden waarom godsdienst
zinloos is
C. ´Heb´ je van huis uit een godsdienst?
D. Waarom beschouw je je zelf wel of niet
godsdienstig
Een overzicht:

I-GEURTS
43
Griekse filosofie
domein rede: het
rationele en
begrippelijke
denken.
joodse en
christelijke (en
islamitische)
openbarings- en
geloofstraditie

I-GEURTS
44
 ReligieReligie:
 eerste poging
universum
allesomvattend te
verklaren.
 wereld product:
‘transcendente kracht’
die naar willekeur
orde of chaos in
natuur kon scheppen.
 dingen zijn zoals ze zijn omdat een god
– of goden – besloot dat het zo moest
zijn.
 WetenschapWetenschap:
 tweede poging
wereld te verklaren.
 verklaringen
opgesteld in termen
van: onpersoonlijke
krachten en
natuurlijke, fysische
processen in plaats van de
activiteiten van doelgerichte,
bovennatuurlijke personen.
Van mythos naar logos

I-GEURTS
45
Botsing tijdvak ‘Wetenschappelijke revolutie’, 17e
eeuw:
Religie verloor strijd
Natuurwetenschap-
pelijke verklaringen
Religieuze
verklaringen
botsing
Typisch ‘ding’ voor Europese cultuur

I-GEURTS
46
Wanneer het op fysische verschijnselenfysische verschijnselen
aankomt:
Dan wint wetenschap het van goden en
wonderen
Rest: wetenschappelijk
onverklaarbare kwesties:
hoe begon leven
thema ‘bewustzijn’.
Al dat wat we met
zintuigen kunnen
waarnemen

I-GEURTS
47
religie
Religie wordt door wetenschap vervangen
wetenschap

I-GEURTS
48
Filosofie -
Athene
Religie -
Jeruzalem
vragen antwoorden
Kritisch voorbehoud machtswoorden
Gezag van de
argumenten
Dogma (onbetwijfelbare
leerstelling)
toeval planning
Rede/verstand Persoon met formeel gezag
Rede en empirie openbaring
Immanent
(=binnenwerelds)
Transcendent (=dat wat de
mens overstijgt)
Ongebonden Kaders – visie – ligt vast
Autonoom (=ik ben
mijn eigen ‘baas’)
Heteronoom (= een ‘ander’ is de
baas over mij)

I-GEURTS
49
Spanningsveld:
rede en openbaring
wetenschap en geloof
filosofie en theologie

I-GEURTS
50
De theepot van Russell

I-GEURTS
51
Er zijn nogal wat filosofen die met ‘god’ niets
konden.
overigens ook genoeg filosofen die ‘god’ wel
plaats konden geven in hun wijsgerig denken
Russell – de atheïst

I-GEURTS
52
Russell’s theepot

“Als ik zou suggereren dat er tussen de aarde en Mars
een porseleinen theepot in een elliptische baan om de
zon draait, dan zou niemand in staat zijn mijn bewering te
ontzenuwen, vooropgesteld dat ik voorzichtig genoeg zou
zijn om eraan toe te voegen dat
de theepot te klein is om zelfs maar door de krachtigste
telescoop te worden ontdekt. Maar als ik vervolgens zou
toevoegen dat, aangezien mijn bewering niet te
ontzenuwen valt, het van onverdraaglijke arrogantie van
de menselijke rede getuigt om eraan te twijfelen, dan zou
men terecht vinden dat ik klets. Als echter het bestaan
van zo’n theepot bevestigd wordt door oude boeken, elke
zondag als heilige waarheid verkondigd en in de
kindergeest ingeprent op school, dan zou twijfel om erin
te geloven een teken van excentriciteit worden en de
twijfelaar onder de aandacht brengen van een psychiater
in verlichte tijden of de inquisiteur in vroeger tijden.”
Vind die theepot

I-GEURTS
53
t
e
r
u
g
b
l
i
k

I-GEURTS
54
Ons denken:
Maakt mogelijk verschil te maken tussen:
Waar en niet waar
Goed en kwaad
Voorkomt dat je een meelopertje wordt

I-GEURTS
55
belang helder denken – logische
argumentatie:
Helpt overzicht te houden over
hedendaagse informatiegolf
(keuzestress)
Nodig als tegenwicht: macht
verhaal (brein is krachtige
verhalen-voortbrenger)
Onmisbaar voor goed
functioneren samenleving (helder
denken: morele plicht)
Maakt mensen gelukkig (een
klassieke gedachte)
Overzicht
houden:
keuzestress
Tegenwicht
verhalen-
generator
Morele
plicht -
samenleving
Geluk

GEURTS
56
Tegelijk:

GEURTS
57
Met je ‘denken’ kun je ook nieuwe
dingen ‘maken’:
WHAT
IF?

I-GEURTS
58
Bovendien: perspectiefwisseling geeft
‘completer’ beeld:
Eigen aan houding
filosoof (in wording)

I-GEURTS
59
Verbeeldend denken

I-GEURTS
60
Voorbeeld uit thema vrije wil:
De virtuele wereld
De groepsdruk
breinideologie

Bezien vanuit de filosofische optiek
moet de mens het doen met zijn
denkapparaat…
zonder beroep te doen op zogenaamde:
boek, god, gezaghebbende personen.
Houding filosoof – niet filosoof
GEURTS
61

I-GEURTS
62
Houding filosoof Houding niet-filosoof
Exploreren
(verkennen/onderzoeken)
Vaststaande uitgangspunten
Morrelen aan onze kijk op
werkelijkheid
vanzelfsprekendheid
Kritisch t.o.v. eigen
vooronderstellingen
Geen belangstelling voor
vooronderstellingen
Onconventioneel (afwijkend van de
iedereen-mening)
Conventioneel (meegaand in de
iedereen-mening)
Oorspronkelijk; niet gebaande
wegen
Geijkte kaders
Nieuwe perspectieven/denkmo-
gelijkheden
Berekenend/materialistisch
Streeft naar wijsheid ‘wijsheid’ in pacht
Openheid tunnelvisie
Mogelijkheden die ons denken
verruimen
Dwang van de gewoonte
onzekerheid Gevangen in een keurslijf van
vooroordelen
Bevrijdende twijfel Arrogant dogmatisme

Er is veel te doen…
Denken zet je niet stop
GEURTS
63

Vragen?
Stel ze gerust…
Mailen mag ook:
j.geurts@trevianum.nl
GEURTS
64

Philosophy Introduction - education

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (8)

Similar to Philosophy Introduction - education

Similar to Philosophy Introduction - education (20)

Philosophy Introduction - education

Editor's Notes