Business Plan for CMU Pharmacy 2540 Source of info: mis.rmutt.ac.th/sme/Details/SelfStudy/CaseStudyfromISMED/C010.doc

1. บทที่ 1
บทนํา
ความเปนมา
ในชวงเวลาที่ประเทศชาติประสบภาวะวิกฤตทางเศรษฐกิจ ทุกธุรกิจ
ตางกระทบกระเทือนดวยเหตุที่กําลังซื้อของประชาชนลดถอยลงอยางมาก
ธุรกิจรานยาถูกกระทบไมยิ่งหยอนไปกวาธุรกิจอื่นๆ ยิ่งไปกวานั้นการดํา
เนินนโยบาย 30 บาท รักษาไดทุกโรคของรัฐบาลเกิดผลกระทบตรง
ต  อ ร  า น ย า มี ก า ร เ ป ลี่ ย น แ ป ล ง ที่ เ ห็ น ไ ด 
ชัดเจนวา กลุมลูกคาของรานยาเปลี่ยนพฤติกรรมจากการตัดสินใจซื้อยา
ไปใชบริการในโรงพยาบาลของรัฐมากขึ้น ธุรกิจรานยาจํานวนหนึ่งประ
สบปญหาเกิดความไมแนใจวาธุรกิจจะดําเนินไปไดอยางราบรื่นผูประกอบ
ก า ร
สวนหนึ่งเริ่มมองหาลูทางในการทําธุรกิจเสริม บางสวนเริ่มทบทวนและปรับ
เปลี่ยนการบริหารจัดการใหเหมาะสมกับสถานการณมากขึ้น ดังนั้น เพื่อ
มิใหผูประกอบธุรกิจรานยาประสบปญหาที่รุนแรงจึงควรมีการศึกษาเตรียม
ความพรอมลวงหนาเพื่อหาวิธีบริหารจัดการรานยาใหอยูรอดได และหา
โอกาสในการทําธุรกิจตอเนื่องจากธุรกิจรานยาเพื่อเปนธุรกิจเสริม โดย
ใหผูประกอบการไดมีโอกาสขยายหรือปรับเปลี่ยนการบริหารจัดการอยา
งมีระบบ มีแผนธุรกิจที่ชัดเจน ปองกันปญหาความลมเหลวในธุรกิจเสีย
แตตน
ผูประกอบการรานยาในภาคเหนือ โดยเฉพาะอยางยิ่งในจังหวัด
เชียงใหมมีการพัฒนาตนเองอยางตอเนื่อง
อยูแลว มีชมรมรานยาเปนผูประสานใหมีการประชุมวิชาการ มีการจัดกิจ
กรรมอื่นๆ ที่เปนประโยชนตอสมาชิกหรือแกปญหาใหแกสมาชิกเสมอมา
ทําใหมีโอกาสในการกระตุนใหสมาชิกเห็นความสําคัญของการปรับระบบ
ธุรกิจใหมีมาตรฐานสูงขึ้น เชน อาจปรับใหเปนกิจการในระบบสากล ปรับ
เปลี่ยนการบริหารภายในใหเปนระบบที่พรอมดวยแผนการตลาด แผนการ
จัดการ และแผนการเงิน หรือแมกระทั่งการเขารวมฝกอบรม หรือสัมมนา
เพื่อหาความรูและประสบการณที่เปนประโยชนตอปฏิบัติงานที่จําเปนตางๆ
เชน การสรางวิสัยทัศน การทําบัญชี การบริหารธุรกิจ การบริหารคลัง
เวชภัณฑ การจัดเก็บรักษายาที่ถูกตองและปลอดภัย ฯลฯ เปนตน
ธุรกิจรานยา หนา 1 จาก 61

2. สถาบันพัฒนา SMEs เครือขายมหาวิทยาลัยเชียงใหมที่เห็น
ประโยชนของการสงเสริมใหรานยามีการบริหารจัดการที่มีแผนงาน จึง
ไดรวมกับสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชนในการทําแผนธุรกิจรานยาตนแบบ
ขึ้นเพื่อเปนตัวอยางในการบริหารรานยาสมัยใหมที่มีมาตรฐานทั้งในเรื่อง
วิชาการทางยา เพื่อความปลอดภัยของลูกคา และมาตรฐานดานการบริ
หารจัดการเพื่อใหธุรกิจดําเนินไปอยางราบรื่น ผูประกอบการมีวิสัยทัศน
ไวตอการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ การเมือง สังคมซึ่งจะมีผลกระทบตอ
ธุรกิจของตนและสามารถปองกันผลกระทบนั้นไดในระดับหนึ่ง โดยคาดวา
การใหแนวคิดหรือการสงเสริมใหผูประกอบการรานยามีวิสัยทัศน เรียน
รูกลยุทธการพัฒนาธุรกิจ มีความสามารถจัดทําแผนธุรกิจของตนเอง
จะเปนการใหโอกาสแกผูประกอบการรานยาให ไดรับความรูที่ถูกตอง
สามารถปรับธุรกิจของตนใหเปนระบบ มีแผนธุรกิจรานยาของตนเองเพื่อกา
รพัฒนาอยางถูกทาง สามารถจัดหายุทธศาสตรเพื่อการพัฒนาโดย
ใชกระบวนการทางบริหารจัดการเขามาชวยเพื่อใหอยูรอดไดในโลก
เศรษฐกิจใหมได
คณะผูศึกษาทําการศึกษาเรื่อง “ยุทธศาสตรการพัฒนารานยาในตาง
จังหวัด : การจัดทําและทดสอบแผนธุรกิจรานยาตนแบบ” ไ ดเลือก
ใชสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชนเปนรานยาตนแบบเพราะสถานปฏิบัติการฯ
ดังกลาว
เปนรานยาของคณะเภสัชศาสตร จัดเปนรานยาที่มีความสมบูรณ ถูกตอง
ตามหลักวิชาการ และมีการบริหารงานแบบองคกรในกํากับของ
มหาวิทยาลัยเชียงใหม คณะผูศึกษามีความเชื่อเปนเบื้องตนวาตนแบบ
ที่ ผลิตขึ้ นจะมีความนาเชื่ อถือในระดับที่ ยอมรับไดและถายทอด
เทคโนโลยีนี้ตอไปไดในเครือขายรานยา เชนเดียวกับเทคโนโลยีอื่นที่
เคยผลิตขึ้นในสถานปฏิบัติการฯ แหงนี้มากอน แผนธุรกิจรานยาตนแบบ
จะถูกนําไปทดสอบในกลุมรานขายยาที่มีศักยภาพและปรับเปลี่ยนใหเหมาะ
สมสําหรับรานยาอื่น และจะเปนตนแบบเพื่อเผยแพรในรานยาตอไป
คณะผูศึกษาประกอบดวย สถาบันพัฒนา SMEs เครือขายมหา
วิทยาลัยเชียงใหม และ สถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน มหาวิทยาลัย
เชียงใหม ไดรวมกันดําเนินโครงการวิจัยเรื่อง “ยุทธศาสตรการพัฒนาราน
ยาในตางจังหวัด : การจัดทําและปรับแผนธุรกิจรานยาตนแบบ” โดย
ธุรกิจรานยา หนา 2 จาก 61

3. ใหรานยามีสวนรวมในการเสนอความคิดเห็นใหมากที่สุดและในหลายๆ
ขั้นตอนของการศึกษา
วัตถุประสงค
1. เพื่อทราบสถานภาพธุรกิจในปจจุบันของรานยา
2. เพื่อทราบโครงสรางของธุรกิจที่มีความตอเนื่องกับธุรกิจรานยา
3. เพื่อทราบโอกาสการทําธุรกิจที่มีความตอเนื่องกับรานยา
4. เพื่อจัดทําแผนธุรกิจรานยาตนแบบที่จะใชเปนตัวอยาง และนําไป
ทดสอบในรานยาที่มีศักยภาพตอไป
กลุมเปาหมายในการศึกษา
1. คณะกรรมการบริหารสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน มหาวิทยาลัย
เชียงใหม
2. คณะกรรมการชมรมรานยา
3. กลุมเภสัชกรที่เปนผูประกอบธุรกิจรานยา
4. กลุมผูประกอบธุรกิจรานยาที่ไมใชเภสัชกร
ผลลัพธที่ตองการ
1. แผนธุรกิจเบื้องตนพรอมแผนปฏิบัติการของสถานปฏิบัติการ
เภสัชชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม เพื่อ
ใชเปนตนแบบในการจัดทําแผนธุรกิจของรานยาเอกชนอื่น
2. ระบุโอกาสการทําธุรกิจตอเนื่องที่สอดคลองกับศักยภาพของ
รานยา
3. กําหนดแนวทางประสานความรวมมือระหวางหนวยงาน/
องคกรในการส งเสริมสนับสนุนและพัฒนาผูประกอบการรานยา
4. แผนปฏิบัติการพัฒนาความรู ความสามารถสําหรับผูประกอ
บการรานยา
ธุรกิจรานยา หนา 3 จาก 61

4. 5. เสนอกรอบแนวคิด โครงการวิจัยศึกษาปญหาและความตองการ
ของผูประกอบการรานยาตามประเภทธุรกิจ รานยา (ขย. 1, ขย.
2, และ ขย. บ)
6. พัฒนาผูประกอบการรานยาใหทําแผนธุรกิจและสามารถพัฒนา
ธุรกิจตอเนื่องได
7. สรางความสัมพันธระหวางเครือขายรานยากับสถาบั น SMEs
เครือข ายมหาวิทยาลัยเชียงใหม
ธุรกิจรานยา หนา 4 จาก 61

5. บทที่ 2
ภาพรวมของรานยาและสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน
มหาวิทยาลัยเชียงใหม
ภาพรวมของรานยา
รานยาในประเทศไทยมี การพัฒนาและเปลี่ยนแปลงมาเปนลําดับ ใน
อดีตรานยามักเปนธุรกิจในครัวเรือน มีเจาของคนเดียวและสืบทอดธุรกิจ
จากรุนหนึ่งไปยังอีกรุนหนึ่งในครอบครัวไมมีเภสัชกรปฏิบัติการตลอดเวลา
แตมีเพียงเภสัชกรแขวนปาย (รุงเพชร เจริญวิสุทธิวงศ, 2538, หนา159)
1 เนื่องจากเปนธุรกิจที่กอตั้งมานาน ในระยะแรกไมตองการเงินลงทุนมาก
นัก มีความกาวหนาและขยายตัวชาๆ ตามความจําเปน ไมมีการ
เปลี่ยนแปลงรูปแบบการใหบริการที่ชัดเจนมากนักและมักใหบริการ
แกประชาชนในชุมชนโดยรอบ ผูประกอบการมีความคุนเคยกับผูรับ
บริการซึ่งอยูโดยรอบเปนอยางดี
ในปจจุบันแหลงบริการสาธารณสุขของประเทศไมวาจะเปนโรง
พยาบาล คลินิก สถานีอนามัย มีการปฏิรูปรูปแบบใหบริการที่มีคุณภาพ
มากขึ้นเปนลําดับ และเกือบทุกแหลงบริการสาธารณสุขจัดเปนแหลงกระ
จายยาเชนเดียวกับรานยาอาจจัดเปนคูคาและคูแขงของรานยาไดทั้งสิ้น
ทําใหประชาชนหรือลูกคาของรานยามีทางเลือกหลายทางในการซื้อยา
เพื่อบําบัดโรคและบํารุงรักษาสุขภาพ ประกอบกับการคมนาคม การติดตอ
สื่อสารมีความสะดวกสบายกวาเดิมมาก ประชาชนจึงมีโอกาสเลือก
ใชบริการยาที่มีคุณภาพ ในราคายุติธรรมมากขึ้น ทั้งจากสถานบริการ
สาธารณสุขในชุมชนหรือหางไกลออกไป รานยาเองก็จะมีลูกคาทั้งขาประ
จําและขาจรมากขึ้น ความพึงพอใจของลูกคากลายเปนปจจัยสําคัญในการ
เลือกใชบริการ พฤติกรรมของลูกคาก็ปรับเปลี่ยนไปตามสถานการณ มีการ
เรียกรองผลิตภัณฑที่แปลกใหมและมีมาตรฐานสูงขึ้นเปนลําดับ การ
ใหบริการดานยาเปลี่ยนจากการซื้อขายยาไปเปนจําหนายยารวมไปกับ
การใหคําแนะนําแกผูรับบริการในเรื่องชื่อยารายละเอียด สรรพคุณและวิธี
ปฏิบัติตนในการใชยามากขึ้นเปนลําดับ หนวยงานที่เกี่ยวของกับ
การคุมครองผูบริโภคมีบทบาท ตอธุรกิจรานยามากขึ้น ประชาชนไดรับ
ธุรกิจรานยา หนา 5 จาก 61

6. ขอมูลขาวสารในเรื่องสิทธิของผูบริโภคมากขึ้นหลายทาง และรวดเร็วขึ้น
ทําใหการดําเนินธุรกิจรานยาตองการความเปนระบบมากขึ้น ดังนั้น
เพื่อความอยูรอดของธุรกิจรานยา ผูประกอบการรานยาจําเปนตองทํา
ความเขาใจกับเรื่องราวความเปลี่ยนแปลงของสถานการณตางๆ ทั้งในดาน
เศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ปรับตนใหเปนผูใหบริการที่มีความพรอม
ในการตอบคําถาม โดยเฉพาะอยางยิ่งในเรื่องวิทยาการที่เกี่ยวของกับยา
สิทธิของผูบริโภค ฯลฯ เพราะความเปลี่ยนแปลงในเรื่องดังกลาวลวนมีผลก
ระทบตอการดําเนินธุรกิจรานยาทั้งสิ้น
โดยพื้นฐานของการทําธุรกิจผูประกอบการจําเปนตองรูจักคูแขงทาง
ธุรกิจ สามารถปรับเปลี่ยนคูแขงใหเปนพันธมิตรทางธุรกิจทันตอความ
เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในทุกภาคธุรกิจของตนอยางนอยที่สุด ผูประกอบ
การ รานยาตองรูจักชองทางเดินของยาในประเทศ2 (รูปที่ 1) และปรับตัว
ใหทันและสอดคลองกับการเปลี่ยนแปลงที่อาจเกิดขึ้นในสวนใดสวนหนึ่ง
หรือหลายๆ สวน
ธุรกิจรานยา หนา 6 จาก 61

7. รูปที่ 1 : แสดงชองทางการกระจายยาในภาพรวมของประเทศไทย
ที่มา : ระบบยาของประเทศไทย หนา 85
ธุรกิจรานยา หนา 7 จาก 61

8. จากแผนภูมิในรูปที่ 1 แสดงวายาที่ผลิตขึ้นภายในประเทศและสวนที่
นําเขาจากตางประเทศถูกกระจายไปยังผูขายสงและขายปลีกหลายแหลง
เชน คลินิก โรงพยาบาล สถานีอนามัย กองทุนยารานยา และอื่นๆ รวมไป
ถึงแหลงกระจายยานอกระบบ เชน การจําหนายยาในรานขายของ
ชําดวยรานยาจึงเปนแหลงกระจายยาแหลงหนึ่งในระบบยาของประเทศ
เมื่อเทียบเปนสัดสวนของแหลงกระจายยา รวมแลวรานยากระจายยา
สูผูบริโภคแลวเปนจํานวนสูงถึงรอยละ 45 ของยาทั้งระบบ และรานยาเปน
แ ห ล  ง ก ร ะ จ า ย ย า ที่ ไ ด  รั บ ค ว า ม นิ ย ม สู ง จ า ก
ประชาชนเพราะเขาถึงงาย คาใชจายไมสูงจนเกินไปนัก (บุษบง จําเริญ
ด า ร า รั ศ มี แ ล ะ ค ณ ะ , 2543)3 แ ล ะ โ ด ย
พฤติกรรมของผูบริโภคพบวาประชาชนสวนใหญของประเทศ นิยมซื้อยา
จากรานยาเพื่อรักษาตนเองยามเจ็บปวยที่ไมมีอาการรุนแรงมากนัก อยาง
ไรก็ตาม การจําหนายยาไมวาจะกระจายจากแหลงใดจําเปนตองมีการ
ควบคุม
คุณภาพเพื่อความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสินของผูบริโภค
ไมเพียงแตหนวยงานของรัฐจําเปนตองมีหนาที่ในการกํากับดูแลเทานั้น
เภสัชกรซึ่งเปนผูประกอบวิชาชีพโดยตรงและผูปฏิบัติอื่นใดในรานยาตองมี
จิตสํานึกในการควบคุมดูแลการจําหนายยาเพื่อความปลอดภัยสูงสุดแกประ
ชาชนดวยและในเวลาเดียวกันตองมีการสงเสริมใหประชาชนรูจักคุมครอง
ตนเองใหเลือกใชบริการที่มีคุณภาพและปลอดภัย
เพื่อความสะดวกในการติดตามมาตรฐานการใชยาของประชาชน
กระทรวงสาธารณสุขไดควบคุมดูแลการใชยาในประเทศโดยให ยาทุกประ
เภทตองขึ้นทะเบียนกอนกระจายไปสูแหลงกระจายยาประเภทตางๆ รานยา
ในประเทศจะมีการแบงประเภทขอบเขตของการปฏิบัติในรานยาที่ชัดเจน
ดังนี้
1. ประเภทของรานยา
กระทรวงสาธารณสุขเปนผูควบคุมดูแลระบบยาของประเทศ ผูที่จะดํา
เนินธุรกิจขายยาจะตองไดรับใบอนุญาตขายยาจากกระทรวงสาธารณสุข
(ยกเวนการขายยาสามัญประจําบ าน) รานยาในประเทศไทย
จําแนกออกเปนประเภทตางๆไดดังนี้
1.1 ร า น ย า แ ผ น ป จ จุบัน (ข ย . 1) เปนรานยาที่ตองมีเภสัช
กรเปนผูปฏิบัติงานตลอดเวลาที่เปดทําการ ไดรับอนุญาตใหขาย
ธุรกิจรานยา หนา 8 จาก 61

9. ยาไดทุกชนิด ไดแก ยาบรรจุเสร็จ ยาอันตราย ยาควบคุมพิเศษ
และสามารถขออนุญาตขายยาเสพติดใหโทษและวัตถุออกฤทธิ์ตอ
จิตประสาท
1.2 รานขายยาสงแผนปจจุบัน เปนรานยาแผนปจจุบันซึ่งไมมี
การขายปลีกใหกับผู บริโภคโดยตรง ตองมีเภสัชกรประจําตลอด
เวลาที่เปดทําการ
1.3 ร า น ย า แ ผ น ป จ จุบัน เ ฉ พ า ะ ย า บ ร ร จุเ ส ร็จ ที่ มิใ ช ย า
อันตรายหรือยาควบคุ มพิเศษ(ขย. 2) เปนรานยาที่มีเภสัชกร
ชั้นหนึ่ง หรือเภสัชกรชั้นสอง หรือผูประกอบวิชาชีพเวชกรรม
หรือผูประกอบโรคศิลปะแผนปจจุบันชั้นหนึ่งในสาขาทันตกรรม
การผดุงครรภ การพยาบาล หรือบุคคลที่ผานการอบรมจาก
กระทรวงสาธารณสุขเปนผูมีหนาที่ปฏิบัติ การตลอดเวลาที่เปดทํา
การ ไดรับอนุญาตใหขายยาไดเฉพาะยาแผนปจจุบันที่บรรจุใน
ภาชนะหรือแผงบรรจุยาและมใชยาอันตรายหรือยาควบคุมพิเศษ
1.4 รานยาแผ นป จจุบันเฉพาะยาบรรจุเสร็จสําห รับ สัตว 
เปนรานยาที่มีเภสัชกรชั้นหนึ่งหรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตว ชั้น
หนึ่ง หรือผูประกอบการบําบัดโรคสัตวชั้นสองเปนผูมีหนาที่ปฏิบัติ
ตลอดเวลาที่เปดทําการ
1.5 รานยาแผนโบราณ (ขย.บ) เปนรานยาที่มีผูประกอบโรค
ศิลปะแผนโบราณหรือผูประกอบโรคศิลปะเภสัชกรรมเปนผูมีหนา
ที่ปฏิบัติการตลอดเวลาที่เปดทําการ
2. จํานวนและการกระจายของรานยา
ประเทศไทยมีรานยาแผนปจจุบันรวมทั้งสิ้น จํานวน 10,907 รานก
ระจายอยูในเขตกรุงเทพฯ ที่มีประชากร 5.6 ลานคน จํานวนรวม 3,474
ราน แบงเปนรานยาแผนปจจุบัน(ขย. 1)จํานวน 2,800 รานและรานยา
แผนปจจุบันบรรจุเสร็จที่มิใชยาอันตรายหรือยาอันตรายควบคุมพิเศษ(ขย.
2) จํานวน 674 ราน คิดเปนอัตราสวนรานยาตอประชากร 1:1,612
รานยา ขย. 1 : ประชากร1: 2,017 และรานยา ขย. 2 : ประชากร 1:
8,380 ในภูมิภาคมีประชากร 56 ลานคนมีรานยารวม 7,433 ราน
แบงเปน ขย. 1 จํานวน 3,084 ราน และ ขย. 2 จํานวน 4,349 ราน คิด
เปนอัตราสวนรานยาตอประชากร 1: 7,509 ขย. 1:ประชากร 1:
18,099 และ ขย. 2: ประชากร 1: 12,845 (กองควบคุมยา, 2542) 4
ธุรกิจรานยา หนา 9 จาก 61

10. ในจังหวัดภาคเหนือตอนบนมีจํานวนรานยาทั้งสิ้นรวม 841 ราน
แบงเปน 4 ประเภท คือ รานยา ขย. 1 จํานวน 402 ขย. 2 จํานวน 342
ขย.บ จํานวน 41 ราน และ อื่นๆ จํานวน 44 ราน (รวบรวมจากสํานักงาน
สาธารณสุขของทุกจังหวัด, พฤศจิกายน 2544) มีประชากรรวม
5,793,408 คน และประชากรในแตละจังหวัด แสดงในตารางที่ 1 (สถิติ
ประชากร กรมการปกครอง ตามมาตรฐานขอมูลทะเบียนกลาง ในเดือน
ธันวาคม 2543) 5 คิดเปนอัตราสวนรานยาตอประชากร 1: 6,889 ขย.
1 : ประชากร 1:14,411 และ ขย. 2 : ประชากร 1: 16,940 เปรียบกับ
กรุงเทพฯ ซึ่งมีจํ านวนประชากรไมตางจาก 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบน
มากนัก พบวามีสัดสวนรานยาตอประชากรแตกตางประมาณ 4-5 เทา ดัง
แสดงในตารางที่ 1
ธุรกิจรานยา หนา 10 จาก 61

11. ตารางที่ 1 แสดงสัดสวนรานยาตอจํานวนประชากรในเขต 8 จังหวัด
ภาคเหนือตอนบน
ที่มา จากสํานักงานสาธารณสุขจังหวัดและสถิติประชากร เดือน ธันวาคม
2544
หากจะพัฒนารานยาในภาคเหนือใหมีมาตรฐานการใหบริการที่สูง
ขึ้น ใกลเคียงกับกรุงเทพฯ โดยยึดจํานวนรานยาตอประชากรเปนหลัก
อยางนอยตองเพิ่มรานยาขึ้นอีกประมาณ 3,364 ราน แตการเพิ่มจํานว
นรานยาในประเทศตองคํานึงถึงขอดี ขอเสีย และความเปนไปไดทั้งใน
แงความอยูรอดของธุรกิจ มาตรฐานทางวิชาการ และความปลอดภัยของ
ประชาชนดวย และยังตองคํานึงถึงปญหาพื้นฐานของระบบยาที่พบวามีการ
จํ า ห น  า ย ย า
นอกระบบ ไดแก การจําหนายยาในรานขายของชํา และวิธีการอื่นๆ ถึงรอ
ย ล ะ 2 (ร ะ บ บ ย า ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย
หนา 85) 6 ซึ่งยังเปนปญหาตอการควบคุมทั้งในดานจํานวนและ
มาตรฐาน
จังหวัดในภาคเหนือตอนบนที่มีรานยาครบ 4 ประเภท คือ เชียงใหม
นาน และ ลําปาง สวนแมฮองสอน แพร และพะเยา มีรานยาเพียง 2
ประเภท คือ ขย. 1 และ ขย. 2 เทานั้น รานยาแผนโบราณมีมากที่สุดใน
จั ง ห วั ด
ธุรกิจรานยา หนา 11 จาก 61

12. ลําปาง แสดงในตารางที่ 2 และตั้งขอสังเกตจากจํานวนและประเภทของ
รานยาในจังหวัดภาคเหนือวา รานยา ขย. 1 ซึ่งเปนรานยาที่ตองมีเภสัชกร
ปฏิบัติหนาที่ตลอดเวลาเปดทําการ จะพบไดมากเฉพาะในจังหวัดใหญหรือ
เขตเมืองของทุกจังหวัดเทานั้น ทั้งๆ ที่รานยา ขย. 1 เปนรานที่กระทรวง
สาธารณสุขตองการเพิ่มจํานวนใหมากขึ้นเรื่อยๆ และไมจํากัดทั้งจํานวน
และที่ตั้งของราน หากเภสัชกรประสงคจะขออนุญาตเปดทําการ
แตเนื่องจากมีเภสัชกรที่สมัครใจจะประกอบวิชาชีพในสถานบริการเภสัช
ชุมชนเต็มเวลามีจํานวนไมมากนัก เภสัชกรนิยมที่จะประกอบอาชีพอื่น เชน
อาจารย เภสัชกรประจําหองปฏิบัติการ ประจําโรงงานยา ผูแทนจําหนาย
ยา หรือปฏิบัติงานในสวนราชการและเอกชนเปนหลัก สวนการปฏิบัติหนา
ที่ในรานยานั้นเภสัชกรมักจะสมัครใจปฏิบัติหนาที่เฉพาะชวงเวลาที่วาง
จากงานประจําเทานั้น ทําใหรานยาในจังหวัดใหญ หรือจังหวัดที่เปนที่ตั้ง
หรือใกลกับมหาวิทยาลัยจะหาเภสัชกรไดงายกวาจังหวัดเล็กหรือในเขต
นอกเมือง ความเปนไปไดในการเปดรานยา ขย. 1 จึงมีมากกวา ดังแสดง
ในตารางที่ 2 จะมีสัดสวนรานยา ขย. 1 สูงในจังหวัดเชียงใหม ลําพูน
และพะเยา (รอยละ 59, 45.3 และ 58.7 ตามลํ าดับ) สวนจังหวัดที่อ
ยูไกลออกไป เชน แมฮองสอน แพร และ นาน จะมี รานยา ขย. 2 มาก (ร
อยละ 77.8, 63.6, และ 58.8 ตามลํ าดับ) รานยาในเขตจังหวัดเล็กหรือ
เขตนอกเมืองจึงมักเปนรานยา ขย. 2 สวนหนึ่งเพราะไมอาจหาเภสัชกร
ปฏิบัติหนาที่ตลอดเวลาเปดทําการได
นโยบายจํากัดจํานวนรานยา ขย. 2 โดยไมอนุญาตใหเปดใหม หา
มการขายกิจการแตโอนใหแกทายาทไดในป 2535 เปนผลใหจํานว
นราน ขย. 2 ทั่วประเทศจะลดจํานวนลงเรื่อยๆ แตจะมีรานขย. 1 จํานวน
เพิ่มขึ้น เปนลําดับ ดังนั้นหากจะเพิ่มจํานวนรานยาในภาคเหนือตอนบน
รานที่ควรเพิ่มตองเปนราน ขย. 1 เทานั้น
สวนรานยาแผนโบราณนั้นพบมากในจังหวัดลําปางซึ่งสวน
ใหญเปนรานเกาแกของจังหวัด ปจจุบันมี ผู สนใจประกอบการมากขึ้น
นับแตรัฐบาลมีนโยบายสนับสนุนใหมีการผลิตยาจากสมุนไพร และ
สนับสนุนการนําภูมิปญญาพื้นบานมาสรางธุรกิจ อุตสาหกรรมยาสมุนไพร
เปนหนึ่งในธุรกิจที่ไดรับความสนใจ แตยังคงมีปญหาเรื่องการควบคุม
คุณภาพทั้งในดานการผลิต การจัดการ และการจําหนายอยูมาก ตองไดรับ
การสงเสริมในหลายๆ ทางจึงจะสามารถสรางเปนอุตสาหกรรมยาที่มี
ธุรกิจรานยา หนา 12 จาก 61

13. มาตรฐานไดในอนาคต รายละเอียดประเภทรานยาในภาคเหนือตอนบน
แสดงในตารางที่ 2
ตารางที่ 2 แสดงรานยาประเภทตางๆ ในเขต 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบน
ที่มา : จากสํานักงานสาธาณสุขทุกจังหวัด (ธันวาคม 2544)
3. คุณภาพของการใหบริการในรานยา
กระทรวงสาธารณสุขมีโครงการพัฒนารานยาใหเปนสถานบริการ
สาธารณสุขชุมชน โดยยกระดับมาตรฐานรานยาทั่วประเทศใหเปนระบบ
สากล เพื่อใหประชาชนไดรับความรู ความปลอดภัย และบริการที่ดีจา
กรานยา ไดกําหนดใหสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาเรงรัดดําเนิน
การพัฒนารานยาในป พ.ศ 2540 - 2544 ในเบื้องตนไดทําการประเมิน
รานยาที่สมัครใจเขารวมโครงการ โดยกําหนดเกณฑชี้วัดใน 4 หมวด คือ
(1) สถานที่ (2) บุคลากร (3) ผลิตภัณฑและอุปกรณ และ (4) การ
ใหบริการ อางในอนุรักษ ปญญานุวัตร และคณะ (2540) 7 ผลการประ
เมินรานยาในเขต 10 (เชียงใหม เชียงราย พะเยา ลําปาง ลําพูน และ
แมฮองสอน) พบวามีรานยาที่สมัครใจเขารวมโครงการในป 2540 มีจํา
นวนทั้งสิ้น 97 ราน เปนรานยา ขย. 1 จํ านวน 49 รานและขย. 2 จํา
นวน 30 ราน มีรานยาที่ผานการประเมินเปนรานยามาตรฐาน 3 ราน
หนึ่งในจํานวนดังกลาวเปนรานยาของสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน ที่
เหลืออีก 73 รานผานการประเมินเปนรานยาพัฒนาและอีก 3 ราน
ไมผานเกณฑ (รายงานกลุมงานคุมครองผูบริโภคและเภสัชสาธารณสุข,
2540) แสดงวามีรานยาจํานวนไมนอยที่ตองการพัฒนาคุณภาพของ
รานใหมีมาตรฐานสูงขึ้น และหากมีเกณฑที่ดี และประกาศใหเปนที่รับ
ทราบนาจะมีรานยาที่สมัครใจเขารับการประเมินมากขึ้น แตเนื่องจาก
ธุรกิจรานยา หนา 13 จาก 61

14. นโยบายจากกระทรวงสาธารณสุขดังกลาวมิไดดําเนินไปอยางตอเนื่องจึง
ทําใหโครงการพัฒนารานยาใหเปนสถานบริการสาธารณสุขชุมชนหยุด
ชะงักไป
มีรายงานการดําเนินโครงการฟนฟูวิชาการเปนระยะ โดยความรวม
มื อ ข อ ง ห ล า ย ห น  ว ย ง า น เ ช  น
สํานักงานสาธารณสุขของแตละจังหวัด คณะเภสัชศาสตร ชมรมรานยาจัง
หวัดตางๆ ชมรมเภสัชกรจังหวัดตางๆ นับเปนการพัฒนาการใหบริการ
ในรานยา แตยังมีความจําเปนตองดําเนินกลยุทธอื่นเพื่อจูงใจใหเภสัชกรดํ
าเนินธุรกิจรานยาเพิ่มมากขึ้น ไมวาจะเปนมาตรการทางภาษีอากรชอง
ทางการตลาด ฯลฯ ซึ่งจะตองทําการศึกษาตอไปวามีวิธีการใดบาง และ
ตองทําเปนโครงการคูขนานไปตลอดและตอเนื่อง
4. ปญหาพื้นฐานของรานยา
ในป 2544 รัฐบาลมีนโยบาย “30 บาทรักษาไดทุกโรค” ทําใหทุก
สถานบริการสาธารณสุขทุกประเภทรวมทั้งรานยาตองปรับตัวเปนอยา
งมาก ผูประกอบการรานยาในภาคเหนือตระหนักถึงการเปลี่ยนแปลงเกิด
ขึ้นในธุรกิจรานยา มีการอภิปรายหัวขอตางๆ ในกลุมผูประกอบการราน
ยารวมกับผูเกี่ยวของในวงการรานยาหลายครั้ง แมจะมิไดมีขอสรุปหรือมติ
ใดๆ ออกมา แตอาจตั้งขอสังเกตไดวาผูประกอบการรานยาใหความสนใจ
ตอการเปลี่ยนแปลงของภาวะเศรษฐกิจ นโยบายของรัฐบาล และความ
เปลี่ยนแปลงของสถานการณโดยรอบ มีการเตรียมตัวตางๆ กัน เห็น
ไดชัดเจน จากความพยายามของผูประกอบการรานยาในการเพิ่มพูน
ความรู ความสามารถจากการสมัครเขารับการฝกอบรม ที่นอกเหนือจาก
ความรูเกี่ยวกับเรื่องยาที่ปฏิบัติกันเปนประจํามากขึ้นอีก จึงเปนไปไดวา
หากสถาบันพัฒนา SMEs เสนอหลักสูตรการฝกอบรมเพื่อเพิ่มศักยภาพ
ของผูประกอบการก็จะไดรับความสนใจจากกลุมผูประกอบการราน
ยาเชนกัน
สถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน คณะเภสัชศาสตร  มหาวิทยาลัย
เชียงใหม
ธุรกิจรานยา หนา 14 จาก 61

15. สถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัย
เชียงใหม เปนหนวยงานสนับสนุนการเรียนการสอนภาคปฏิบัติของนัก
ศึกษาและใหบริการดานการจําหนายเวชภัณฑที่มีคุณภาพและปลอดภัย
แกประชาชน เปนองคกรในกํากับที่ไมเปนสวนราชการ มีระบบบริหารจัด
การที่เปนอิสระจากระบบราชการ สามารถดําเนินงานไดโดยอิสระคลองตัว
และพึ่งตนเองได จัดตั้งขึ้นโดยสภามหาวิทยาลัยเชียงใหม ในปจจุบัน
มี ห น  ว ย ง า น ที่
เปนองคกรในกํากับมหาวิทยาลัยจํานวน 14 องคกร ดังแสดงในรูปที่ 2 ตํ
าแหนงผูอํานวยการสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชนแตงตั้งโดยสภา
มหาวิทยาลัยเชียงใหม โดยการเสนอแนะของอธิการบดี
รูปที่ 2 : แสดงโครงสรางองคกรของมหาวิทยาลัยเชียงใหม
สถานปฏิบัติการเภสัชชุมชนมีนโยบายใหบริการเวชภัณฑที่จําเปน
และสมเหตุสมผล พรอมคําแนะนําในการใชยาและการปฏิบัติตัวอยาง
เหมาะสม เปนแบบอยางของสถานบริการเภสัชชุมชนที่มีมาตรฐาน
ใชเปนที่ ฝกปฏิบัติงานของนักศึกษาคณะเภสัชศาสตรไดเปนอยางดี มี
โครงสรางการบริหารงานในสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน ดังรูปที่ 3
ธุรกิจรานยา หนา 15 จาก 61

16. รูป ที่ 3 : แสดงโครงสรางองคกรของสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน
มหาวิทยาลัยเชียงใหม
ประสบการณทางการบริหารและคุณสมบัติ ของผูอํานวยการ
สถานปฏิบัติการเภสัชชุมชนมหาวิทยาลัยเชียงใหม
ผูอํานวยการสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม ป
2544 (รองศาสตราจารยภญ.พรทิพย เชื้อมโนชาญ) มีประสบการณการ
บริหาร โดยเปนรองคณบดีฝายวิเทศสัมพันธและบริการชุมชน คณะเภสัช
ศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม ซึ่งตองรับผิดชอบเกี่ยวกับการงาน
วิเทศสัมพันธและบริการชุมชน มานาน กวา 5 ป และมีหนาที่ในการ
บริหารในสถานปฏิบัติการฯ ซึ่งประกอบดวยงานบริหารจัดการไดแก งาน
ธุรการ การเงิน คลังเวชภัณฑ การบริการลูกคา การวิจัยพัฒนา และงาน
วิชาการที่เกี่ยวของกับรานยาที่ เปนแหลง ฝกปฏิบัติของนักศึกษา
งานดังกลาวมีลักษณะคลายคลึงกับการบริหารรานยาของเอกชนโดยทั่วไป
แ ล ะ มี ลั ก ษ ณ ะ ที่ เ ด  น
กวาในความเปนรานยาที่มีมาตรฐานถูกตองตามหลักวิชาการ และเหมาะ
ธุรกิจรานยา หนา 16 จาก 61

17. สมแกการเปนตนแบบของรานยาในธุรกิจทั่วไป ในภารกิจดังกลาวตองมี
บทบาทที่สํ าคัญเกี่ยวของกับรานยา คือ
(1) การประสานงานหนวยงานที่เกี่ยวของกับรานยาทั้งในและนอก
มหาวิทยาลัย
(2) ใหบริการยาแกประชาชน
(3) ควบคุมมาตรฐานรานยาใหเหมาะแกการเปนตนแบบ และเปนที่
ฝกปฏิบัติงานของนักศึกษา
บทที่ 3
การวิเคราะหความตองการของผูประกอบการรานยาจาก
การสํารวจ
ในการศึกษาครั้งนี้ ประชากรที่ใชในการศึกษาคือ ผู ประกอ
บการรานยาใน 8 จังหวัดภาคเหนือ ในป พ.ศ. 2544 มีรานยารวมจํานว
นทั้งสิ้น 841 ราน ไดแก
จังหวัดเชียงใหม จํานวน 371 ราน
จังหวัดเชียงราย จํานวน 147 ราน
จังหวัดแพร จํานวน 66 ราน
จังหวัดนาน จํานวน 34 ราน
จังหวัดพะเยา จํานวน 46 ราน
จังหวัดลําพูน จํานวน 53 ราน
จังหวัดลําปาง จํานวน 106 ราน
จังหวัดแมฮองสอน จํานวน 18 ราน
ผูศึกษาไดสงแบบสอบถามไปยังผูประกอบการรานยาทั้งหมด และ
ไดรับแบบสอบถามกลับคืนมาจํานวน 220 ชุด คิดเปนรอยละ 26.1 ของ
จํานวนแบบสอบถามที่สงไปในจํานวนนี้เปน ผูเคยผานการฝกอบรมจาก
สถาบันพัฒนา SMEs จํานวน 138 คน (รอยละ 65.5) และไมผา
นการฝกอบรม จํานวน 81 คน (รอยละ 34.5) สามารถนําเสนอขอมูลโดย
จําแนกเปน 3 สวน คือ (1) ขอมูลสวนบุคคลของกลุมตัวอยาง (2) ความ
ตองการดานการฝกอบรมเพื่อถายทอดเทคโนโลยีแผนธุรกิจและการถาย
ทอดความรูวิชาการดานยา และ (3) ความคิดเห็นเกี่ยวกับการทําธุรกิจตอ
เนื่อง
ธุรกิจรานยา หนา 17 จาก 61

18. ขอมูลสวนบุคคลของผูประกอบการรานยากลุมตัวอยาง
1. เพศ
ผูประกอบการรานยากลุมตัวอยางในภาคเหนือตอนบนรอยละ 63.2
เปนเพศชาย และ 36.8 เปนเพศหญิง แสดงในตารางที่ 3
ตารางที่ 3 แสดงจํานวนผูประกอบการรานยากลุมตัวอยางแบงตามเพศ
เพศ จํานวน รอยละ
ชาย 139 63.2
หญิง 81 36.8
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
2. อายุ
ผูประกอบการสวนใหญอายุระหวาง 41-50 ป (รอยละ 34.1) รอง
ลงมาตามลําดับดังนี้ อายุระหวาง 51-60 ป (รอยละ 25.0) ระหวาง 31-
40 ป (รอยละ 21.4) ตํ่ ากวา 30 ป (รอยละ 12.7) สวนที่นอยสุด คือ
อายุมากกวา 60 ป แสดงในตารางที่ 4
ตารางที่ 4 แสดงอายุของผูประกอบการรานยากลุมตัวอยาง
อายุ จํานวน รอยละ
ตํ่ากวา 30 ป 28 12.7
31 – 40 ป 47 21.4
41 – 50 ป 75 34.1
51 – 60 ป 55 25.0
มากกวา 60 ป 15 6.8
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
3. ระดับการศึกษา
ธุรกิจรานยา หนา 18 จาก 61

19. ครึ่งหนึ่งของผูประกอบการกลุมตัวอยางมีการศึกษาระดับปริญญาตรี
อีกรอยละ 12.3 สูงกวาปริญญาตรี ที่เหลือ 37.2 ระดับการศึกษาตํ่ากวา
ระดับปริญญาตรี แสดงในตารางที่ 5
ตารางที่ 5 แสดงระดับการศึกษาของผูประกอบการรานยากลุมตัวอยาง
ระดับการศึกษา จํานวน รอยละ
ตํ่า กวาปริญญา
ตรี
83 37.7
ปริญญาตรี 110 50.0
สูงกวาปริญญา
ตรี
27 12.3
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
4. ประเภทของรานยา
รานยารอยละ 57.7 เปนรานยา ขย. 1 จํานวนนี้ รอยละ 7.7 มี
ธุรกิจเสริม อีกรอยละ 32.8 เปน รานยา ขย. 2 และในจํานวนนี้รอ
ยละ 10.5 มีธุรกิจเสริม สวนรานยาแผนโบราณอยางเดียวและรานยาแผน
โบราณที่มีธุรกิจเสริมดวยมีรอยละ 3.2 และ 1.8 ตามลําดับ ที่เหลือ
เปนรานยาประเภทอื่น (ตารางที่ 6)
ตารางที่ 6 แสดงจํานวนผูประกอบการรานยาแบงตามประเภทของรานยา
ประเภทรานยา จํานวน รอยละ
ขย.1 110 50.0
ขย.2 49 22.3
ขย.บ 7 3.2
อื่น ๆ 10 4.5
ขย.1 และธุรกิจ
เสริม
17 7.7
ขย.2 และธุรกิจ
เสริม
23 10.5
ขย.บ และธุรกิจ 4 1.8
ธุรกิจรานยา หนา 19 จาก 61

20. เสริม
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
5. ระยะเวลาการดําเนินธุรกิจ
ระยะเวลาในการดําเนินธุรกิจของผูประกอบการกลุมตัวอยาง มีราย
ละเอียดดังนี้ รอยละ 34.5 ดําเนินธุรกิจรานยานานกวา 20 ป รองลงมา
คือ กลุมผูประกอบการที่เขาสูธุรกิจไมเกิน 5 ป (รอยละ 21.4) ที่เหลือรอ
ยละ 15.5, 15.9, และ 12.7 เขาสูธุรกิจในชวงเวลา 6-10, 11-15, และ
16-20 ป ตามลําดับ แสดงในตารางที่ 7
ตารางที่ 7 แสดงระยะเวลาการดําเนินธุรกิจของผูประกอบการรานยากลุม
ตัวอยาง
ร ะ ย ะ เ ว ล า ก า ร
ดําเนินธุรกิจ
จํานวน รอยละ
นอยกวา 5 ป 47 21.4
6 – 10 ป 34 15.5
11 – 15 ป 35 15.9
16 – 20 ป 28 12.7
มากกวา 20 ป 76 34.5
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
6. ลักษณะการดําเนินธุรกิจ
รอยละ 95 เปนธุรกิจเจาของคนเดียว รอยละ 2.3 เปนหุนสวน และอี
กรอยละ 2.7 เปนธุรกิจเครือขาย ดังแสดงในตารางที่ 8
ตารางที่ 8 แสดงจํานวนผูประกอบการรานยากลุมตัวอยางแยกตาม
ลักษณะการดําเนินธุรกิจ
ร ะ ย ะ เ ว ล า ก า ร
ดําเนินธุรกิจ
จํานวน รอยละ
เจาของคนเดียว 209 95.0
ธุรกิจรานยา หนา 20 จาก 61

21. หุนสวน 5 2.3
ธุรกิจเครือขาย 6 2.7
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
7. สถานที่ตั้งของรานยา
สถานที่ตั้งของรานยา พบวารอยละ 66.0 เปนรานยาในเขตเมือง
แ ล ะ ร  อ ย ล ะ 34.0 เ ป  น ร  า น ย า ใ น เ ข ต
อําเภออื่น แสดงในตารางที่ 9
ตารางที่ 9 แสดงสถานที่ตั้งของรานยาในเขต 8 จังหวัดภาคเหนือตอน
บน
จังหวัด อําเภอเมือง
(จํานวน)
รอยละ อําเภออื่น ๆ
(จํานวน)
รอยละ
จั ง ห วั ด
เชียงใหม
57 25.9 41 18.6
จังหวัดลําพูน 15 6.8 4 1.8
จังหวัดลําปาง 10 4.5 7 3.2
จังหวัดนาน 7 3.2 4 1.8
จังหวัดพะเยา 7 3.2 10 4.6
จั ง ห วั ด
เชียงราย
15 6.8 13 5.9
จั ง ห วั ด
แมฮองสอน
1 0.5 5 2.3
จังหวัดแพร 9 4.1 15 6.8
รวม 121 66.0 99 34.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
จากตารางที่ 7-9 สรุปไดวา รานยารอยละ 95 เปนธุรกิจเจาของคน
เดียว รานยาที่เปดกิจการตั้งแต 10 ป ลงมา (รอยละ 35.5) ควรเปนราน
ยา ขย. 1 เนื่องจากมีประกาศงดการอนุญาตเปดดําเนินการรานยา ขย. 2
และงดการขายกิจการแตใหโอนกิจการใหแกทายาทได ซึ่งจะเปน
ผ ล ใ ห  สั ด ส  ว น ข อ ง ร  า น ข ย . 1 ม า ก ขึ้ น เ ป  น ลํ า ดั บ
สําหรับธุรกิจหุนสวนมีจํานวนเพียงรอยละ 5 ในดานสถานที่ตั้งรานยาขย.
ธุรกิจรานยา หนา 21 จาก 61

22. 1 จะตั้งในจังหวัดใหญหรือเขตเมืองที่หาเภสัชกรไดงาย สวนเขตนอกเมือง
และไกลออกไปยังคงเปน ขย. 2
ความคิดเห็นเกี่ยวกับการทําธุรกิจตอเนื่อง และความตองกา
รดานการฝ กอบรมเพื่อถ ายทอดเทคโนโลยีแผนธุรกิจและกา
รถายทอดความรูทางวิชาการดานยา
1. ความคิดเห็นเกี่ยวกับความเปนไปไดในการทําธุรกิจตอ
เนื่อง
ผูประกอบการรานยามีความคิดเห็นเกี่ยวกับความเปนไปไดในการทํา
ธุรกิจตอเนื่องตามลําดับดังนี้ มีความเปนไปไดสูงสุดในเรื่องการใหบริการ
ความรูเกี่ยวกับสุขภาพและการใชยาที่ถูกตองและการจําหนาย
ผลิตภัณฑเสริมอาหาร (4.4) อันดับรองลงมาคือ การจําหนายสินคาสะดวก
ซื้อภายในรานยา (3.5) การเปดมุมขายผลิตภัณฑสําหรับวัยรุน (3.5) จํา
หนายอาหารเสริมสุขภาพสําหรับผูปวยและบุคคลทั่วไป (3.3) การทําบัน
ทึกขอมูลลูกคาเพื่อการประชาสัมพันธและบริการหลังการขาย (2.9) จํา
หนายอุปกรณอํ านวยความสะดวกทางการแพทย (2.5) การใหบริการ
ขอมูลยาโดยเครือขายคอมพิวเตอร (2.5) จําหนายอุปกรณการแพทย
(2.3) จํ า ห น  า ย อุ ป ก ร ณ 
ชวยเหลือสํ าหรับคนพิการ(2.0) การใหบริการอินเตอรเน็ต (1.2) ตามลํา
ดับ ดังแสดงในตารางที่ 10
ตารางที่ 10 แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับความเปนไปไดของการทําธุรกิจ
ตอเนื่องของรานยา
ความเปนไปไดในการทําธุรกิจตอเนื่องของรานยา คาเฉลี่ย
จําหนายอุปกรณการแพทย 2.3
จําหนายอาหารเสริมสุขภาพสําหรับผูปวยและบุคคลทั่วไป 3.3
การใหความรูเกี่ยวกับสุขภาพ, การใชยาที่ถูกตอง,
ผลิตภัณฑเสริมอาหาร
4.4
การจําหนายสินคาสะดวกซื้อในราน 3.5
การทําบันทึกขอมูลลูกคาเพื่อการประชาสัมพันธและบริการ
หลังการขาย
2.9
ธุรกิจรานยา หนา 22 จาก 61

23. จําหนายอุปกรณชวยเหลือสําหรับคนพิการ 2.0
จําหนายอุปกรณอํานวยความสะดวกทางการแพทย เชน
ตลับแบงยา ฯลฯ
2.5
การใหบริการขอมูลยาโดยเครือขายคอมพิวเตอร 2.5
การเปดมุมขายผลิตภัณฑสําหรับวัยรุน (เชน ยาคุมกําเนิด,
ผลิตภัณฑสําหรับวัยรุน, ยารักษาสิว ฯลฯ)
3.5
การใหบริการอินเตอรเน็ต 1.2
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
2. ความตองการดานการฝกอบรมเพื่อถายทอดเทคโนโลยี
แผนธุรกิจและความรูดานวิชาการ
ผูประกอบการรานยารอยละ 82.3 ประสงคจะเขารับการฝกอบรม
เพื่อถายทอดเทคโนโลยีแผนธุรกิจและวิชาการดานยา (ตารางที่ 11)
ต า ร า ง ที่ 11 แสดงความตองการดานการฝกอบรมเพื่อถายทอด
เทคโนโลยีแผนธุรกิจและวิชาการทางดานยาของ ผูประกอบการรานยา
ค ว า ม ป ร ะ ส ง คเ ขา
รวมอบรม
ความถี่ รอยละ
ไมประสงคเขา
รวมอบรม
39 17.7
เขารวมอบรม 181 82.3
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
3. วัน-เวลา ที่ผูประกอบการสะดวกในการเขารับการฝกอบ
รม
วัน – เวลา ที่ผูประกอบการรานยาสะดวกในการเขารับการอบรมมาก
ที่สุ ดคือ วันเสาร-อาทิตย เต็ม 2 วัน (34.8%) รองลงมาไดแก วันอาทิตย
2 ครั้ง (34.3%) เสาร 2 ครั้ง (16.0%) เรียนแบบละเอียดจนจบหลักสูตร
(6.6%) เย็นวันธรรมดา วันละ 3 ชั่วโมงติดตอกัน 4 วัน (5.5%) เรียนที่
จังหวัดตนเอง (1.7%) เรียนทางอินเตอรเน็ต (1.1%) ตามลําดับ (ตารางที่
12)
ตารางที่ 12 แสดงวันเวลาที่ผูประกอบการสะดวกในการเขารับการฝกอบ
รม
ธุรกิจรานยา หนา 23 จาก 61

24. วัน-เวลาที่ผูประกอบการสะดวกในการ
เขารับการฝกอบรม
ความถี่ รอยละ
เสาร อาทิตย เต็ม 2 วัน 63 34.8
เสาร 2 ครั้ง 29 16.0
เรียนแบบละเอียดจนจบหลักสูตร 12 6.6
วันอาทิตย 2 ครั้ง 62 34.3
เย็นวันธรรมดา วันละ 3 ชั่วโมง
ติดตอกัน 4 วัน
10 5.5
เรียนที่จังหวัดตนเอง 3 1.87
เรียนทางอินเตอรเน็ต 2 1.1
รวม 181 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
4. หัวขอหรือเนื้อหาด านวิชาการยาที่ผูประกอบการร าน
ยาตองการอบรม
เนื้อหาดานวิชาการยาที่ผูประกอบการรานยาสนใจไดรับความรูเพิ่ม
เติม คือ เรื่องการรักษาโรคและการใชยาอยางงาย เปนอันดับแรก รองลง
มาไดแก การฟนฟูวิชาการเกี่ยวกับยาทั่วไป ทบทวนเภสัชวิทยา ความ
เปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับพระราชบัญญัติยา การจําหนายยาจากสมุนไพรการ
ผลิตยาจากสมุนไพร ตามลําดับ (ตาราง ที่ 13)
ตารางที่ 13 แสดงเนื้อหาดานวิชาการยาที่ผูประกอบการรานยาตองการ
ฝกอบรม
เ นื้อ ห า ดา น วิช า ก า ร ย า ที่ผูป ร ะ ก อ บ ก า ร รา น ย า
ตองการฝกอบรม
ความถี่
ทบทวนเภสัชวิทยา 130
การรักษาโรคและการใชยาอยางงาย 151
ฟนฟูวิชาการเกี่ยวกับยาทั่วไป 144
การขยายบทบาทและหนาที่ของเภสัชกร / ผูขายยา 106
ความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับพระราชบัญญัติยา 127
ธุรกิจรานยา หนา 24 จาก 61

25. การผลิตยาจากสมุนไพร 73
การจําหนายยาจากสมุนไพร 99
อื่น ๆ
1. ตองการรูขอมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑเสริมอาหาร และ
เครื่องมือทางการแพทย
3
2. การใชโปรแกรมคอมพิวเตอรที่สามารถนํามาใชประ
กอบธุริจและบริการลูกคาไดอยางมีคุณภาพ
4
3. การบริหารการจัดการสมัยใหม เพื่อใชในการ
บริหารธุรกิจรานยา
13
4. ความรูเกี่ยวกับยารักษาโรคตัวใหม 8
5. เทคนิคการปฐมพยาบาลเบื้องตน และการแนะนําใหผู
ปวยอูแลตัวเองไดอยางถูกตอง
3
6. กลยุทธืการประกอบธุรกิจรานยาใหสอดคลองกับ
นโยบาย 30 บาท รักษาทุกโรค ความรูเกี่ยวกับยาแผน
โบราณ และการดําเนินธุรกิจ
8
7. ความรูเกี่ยวกับยาแผนโบราณ และการดําเนินธุรกิจ 3
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
5. ความคิดเห็นตอประโยชนของแผนธุรกิจรานยา
จากการสอบถามวาผู ประกอบการรานยาเห็นประโยชนของแผน
ธุรกิจทั้งหมดหรือเฉพาะองคประกอบใดองคประกอบหนึ่ง พบวา ผูประกอ
บการรานยาเห็นวาทุกองคประกอบของแผนธุรกิจเปนประโยชนตอการพัฒ
นารานยา (46.8%) รองลงมาคือ แผนบริการ (28.2%) การวางเปาหมาย
และแผนการตลาด (11.4%) การบริหารและจัดโครงสรางองคการ (6.4%)
การวิเคราะหโอกาสธุรกิจและปจจัยความสําเร็จ (4.5%) แผนการเงินและ
พยากรณการเงิน (2.7%) แสดงในตารางที่ 14
ตารางที่ 14 แสดงหัวขอที่สําคัญของแผนธุรกิจสวนที่ผูประกอบการราน
ยาคิดวาเปนประโยชนตอการพัฒนา รานยา
หัวขอในแผนธุรกิจที่เปนประโยชนตอ
การพัฒนารานยา
ความถี่ รอยละ
โอกาสธุรกิจและปจจัยความสําเร็จ 10 4.5
เปาหมายและแผนการตลาด 25 11.4
ธุรกิจรานยา หนา 25 จาก 61

26. การบริการ 62 28.2
แผนการเงินและการพยากรณการเงิน 6 2.7
การบริหารและจัดโครงสรางองคกร 14 64
ทั้งหมด 103 46.8
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
5. การใชประโยชนจากแผนธุรกิจรานยา
ผู ประกอบการรานยาตองการนําแผนธุรกิจไปใชประโยชน เพื่อ
บริหารจัดการภายในราน (63.2%) และเพื่อขอกูจากแหลงเงินทุน
(36.8%) แสดงในตารางที่ 15
ตารางที่ 15 แสดงการใชประโยชนจากแผนธุรกิจ
ผูประกอบการจะนํา แผนธุรกิจไปใช
ประโยชนในดาน
ความถี่ รอยละ
บริหารจัดการภายในราน 139 63.2
ขอกูจากแหลงเงินทุน 81 36.8
รวม 220 100.0
ที่มา : จากการรวบรวมขอมูลระหวางเดือน พฤศจิกายน – ธันวาคม 2544
7. ความคิดเห็นเกี่ยวกับการทําธุรกิจตอเนื่อง
จากการวิคราะหแบบสอบถามพบวาผูประกอบการมีความเห็นเกี่ยว
กับการทําธุรกิจตอเนื่องแตกตางกัน ขึ้นกับลักษณะของการประกอบการ
ผูประกอบการรานยาทั้งที่เปนเจาของคนเดียว หุนสวน และเครือขาย มี
ความคิดเห็นในการทําธุรกิจตอเนื่องแตกตางกัน ดังนี้
(ก) รานยาเครือขาย และรานยาที่เปนหุนสวน จะเห็นวามีความเปนไป
ไ ด  ที่ จ ะ จํ า ห น  า ย อ า ห า ร เ ส ริ ม สุ ข ภ า พ
สําหรับผูปวยและบุคคลทั่วไปในรานยามากกวารานยาเจาของคนเดีย
วอยางมี นัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05
(ข) รานยาเครือขายและรานยาเจาของคนเดียวเห็นวามีความเปนไป
ไดในการจําหนายสินคาสะดวกซื้อในรานยามากกวารานยาหุนสวน ตา
มลําดับอยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05
ธุรกิจรานยา หนา 26 จาก 61

27. (ค) รานยาเครือขายและรานยาหุนสวนเห็นวามีความเปนไปไดในการทํา
บั น ทึ ก ข  อ มู ล ลู ก ค  า เ พื่ อ ก า ร ป ร ะ ช า
สัมพันธ และบริการหลังการขายมากกวารานยาเจาของคนเดียว ตามลํา
ดับ อยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05
(ง)รานยาเครือขายและรานยาหุนสวนเห็นมีความเปนไปไดในการ
ใ ห  บ ริ ก า ร ข  อ มู ล ย า ใ น ร  า น ย า โ ด ย ใ ช  เ ค รื อ
ขายคอมพิวเตอร และเห็นวามีความเปนไปไดที่รานยาจะใหบริการ
อิ น เ ต อ ร  เ น็ ต ร  ว ม ไ ป กั บ ก า ร จํ า ห น  า ย ย า ม า ก
กวารานยาเจาของคนเดียว ตามลําดับอยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ 0.01
(จ) ในภาพรวมทั้งรานยาเครือขาย รานยาหุนสวน และรานยาเจาของ
คนเดียวเห็นวามีความเปนไปไดที่จะทําธุรกิจตอเนื่อง โดยที่ผูประกอ
บการรานยาเครือขายเห็นความเปนไปไดในการจําหนายอาหารเสริม
จําหนายสินคาสะดวกซื้อ การบันทึกขอมูลเพื่อใหบริการหลังขาย การ
ใหบริการขอมูลผานเครือขายคอมพิวเตอรและการใหบริการ
อินเตอรเน็ตมากกวาผูประกอบการที่เปนหุนสวนและเจาของคนเดียว (มี
นัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01) ดังแสดงในตารางที่ 16
ตารางที่ 16 แสดงความคิดเห็นตอความเปนไปไดของการทําธุรกิจตอ
เนื่อง
การทําธุรกิจตอเนื่อง
ลักณณะของธุรกิจ
F-
test
เ จ า ข อ ง
คนเดียว
หุ น
สวน
ธุ ร กิ จ
เครือขาย
- จํา หนายอาหารเสริมสุข
ภาพสําหรับผูปวยและบุคคล
ทั่วไป
3.22 4.00 4.50 3.18
8*
- การจําหนายสินคาสะดวก
ซื้อในรานขายยา
3.47 2.00 4.00 3.46
8*
- ทําการบันทึกขอมูลลูกคา
เพื่อการประชาสัมพันธและ
บริการหลังการขาย
2.76 3.40 4.33 4.44
6*
- การใหบริการขอมูลยา
โ ด ย ใ ช เ ค รื อ ข า ย
คอมพิวเตอร
2.36 3.40 5.00 12.0
5799
- การใหบริการ internet 1.77 2.40 3.83 8.76
7**
ธุรกิจรานยา หนา 27 จาก 61

28. - ความเปนไปไดในการทํา
ธุรกิจตอเนื่องโดยรวม
27.67 31.2
0
40.00 5.52
5**
* = 0.05, ** = 0.01
ผูวิจัยตั้งขอสังเกตวา ผูประกอบการรานยาเครือขายมีความพรอมใน
การทําธุรกิจตอเนื่องมากกวาหุน สวนและมากกวาเจาของคนเดียวในทุ
กดาน ยกเวนการทําธุรกิจสินคาสะดวกซื้อในรานยาหุนสวนที่เห็นวา
เปนไปไดนอยกวารานยาเจาของคนเดียว
สถานที่ตั้งของรานยามีความสําคัญตอการทําธุรกิจตอเนื่อง ราน
ยาที่ตั้งในอําเภอเมือง เห็นวามีความเปนไปไดในการจําหนายอุปก
รณทางการแพทย และจําหนายอุปกรณอํานวยความสะดวกทางการ
แพทยมากกวา
รานยาที่อยูในอําเภออื่น (นัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01) และเห็นวามี
ความเปนไปไดในการให บริการข อมูลยา โดยใชเครือขาย
คอมพิวเตอรมากกวารานยาในอําเภออื่น (นัยสําคัญทางสถิติ 0.05) ดัง
ตารางที่ 17
ตารางที่ 17 แสดงความสัมพันธระหวางที่ตั้งของธุรกิจกับความเปนไป
ไดในการทําธุรกิจตอเนื่อง
** = 0.01, *= 0.05
โดยสรุป ผูประกอบการรานยาสวนใหญ (รอยละ 82.3) ตองการเขา
อบรมเขียนแผนธุรกิจและประสงคจะมีแผนธุรกิจไวเพื่อการบริหารจัดการ
ธุรกิจรานยา หนา 28 จาก 61

29. ภายในราน (รอยละ 63.2) และที่เหลือเพื่อนําไปขอกูเงินจากแหลง
ทุน
สวนใหญสะดวกที่จะเขาอบรมในวันเสารและอาทิตย ดานวิชาการทางยา
ผูเขาอบรมตองการทบทวนวิชาการทั่วไปของยา เภสัชวิทยา ความ
เปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับพระราชบัญญัติยา การจําหนายยาที่ผลิตจาก
สมุนไพร รวมไปถึงเรื่องอื่นๆ เชน เรื่องการบริหารจัดการสมัยใหม
ในสวนของการบันทึกขอมูลลูกคาเพื่อใชประโยชนเปนบริการหลัง
ขายพบวา ผูประกอบการหญิงจะใหเวลากับการบันทึกและติดตามมากกวา
ชาย (ชายรอยละ 48.2 และหญิงรอยละ 58.0) ดังตารางที่ 18
ตารางที่ 18 แสดงความคิดเห็นในเรื่องการเขารวมฝกอบรมและการบัน
ทึกขอมูลลูกคาเพื่อประโยชนในการบริการหลังขาย
* = 0.05
ผูวิจัยไดสอบถามความคิดเห็นในเรื่องอื่นๆและสอบถามปญหาของ
การประกอบการรานยารวบรวมไดวา
ธุรกิจรานยา หนา 29 จาก 61

30. • เภสัชกรเห็นวาควรขยายบทบาทของรานยาไปสูธุรกิจอาหารสุขภาพ
จําหนายหนังสือและสื่อประเภทอื่นและผลิตภัณฑที่เกี่ยวของกับเรื่อง
สุขภาพ ใหบริการหรือคําแนะนําทางการแพทยพื้นฐานอื่นๆ เชน การเสริม
ความงาม การจัดรานยาใหมีมุมเด็ก มุมวัยรุน มุมผูสูงอายุ เพราะเภสัชกรอ
ยูประจํารานมากขึ้นและมีความสามารถในเรื่องเหลานี้อยูแลว
• ผูประกอบการรานยาเห็นวาธุรกิจรานยามีความเขมงวดในดานกฎหมาย
ขอบังคับ ประกาศกระทรวงสาธารณสุขอยูแลว หลายอยางเปนขอจํากัด
ในการดําเนินธุรกิจตระหนักดีวาตองเรียนรูใหมากขึ้น
• ยังคงมีปญหาเรื่องการตั้งราคายา การชําระภาษี การทําบัญชีรานยา
ความขัดแยงระหวางรานยากับการขายยาในรานชํา
• อยากใหมีงานวิจัยความแตกตางของรานยาที่มีเภสัชกรและไมมี ผลกระ
ทบของโครงการ 30 บาท วิจัยหารูปแบบรานยาที่เหมาะสม
• ตองการความชวยเหลือในการติดตอกับสถาบันการเงิน การใหขอมูลยา
ที่งายๆ สื่อชนิดตางๆ
• ถารณรงคใหประชาชนมีความรูเรื่องยาและสุขภาพดีขึ้นธุรกิจรานยานา
จะดีขึ้นดวย
• อยากใหการอบรมผสมผสานระหวางวิชาการดานยากับการบริหารธุรกิจ
• ตองการหลักสูตรเพื่อเปลี่ยน ขย. 2 ใหเปน ขย. 1
• อยากใหเพิ่มความเขมแข็งของเครือขายรานยา
แผนธุรกิจรานยาตัวอยาง
(ส ถ า น ป ฏิบัติก า ร ชุม ช น ค ณ ะ เ ภ สัช ศ า ส ต ร  ม ห า วิท ย า ลัย
เชียงใหม)
ผูวิจัยมีความประสงคจะทําแผนธุรกิจตนแบบเพื่อหาความเปนไป
ไดในการที่ผูประกอบการรานยาจะไดเขาอบรมและสามารถนําความรูไป
เขียนแผนธุรกิ จขอวตนเองเพื่อใหเกิดประโยชนแกการบริหารจัดการราน
ยาและเพื่อประโยชนในการหาแหลงเงินสอดคลองกับผลการวิจัยที่นําเสนอ
ในบทที่ 3 ผูวิจัยไดทดลองให ผูประกอบการรานยาที่เปน
เภสัชกรไดอบรมเรื่องการเขียนแผนธุรกิจเปนเวลา 6 วันเต็ม ทดลองเขียน
แผนธุรกิจของตนเอง ไดรับรายงานวามีความยากและใชเวลาคอนขางมาก
จึงทดลองจัดทําตนแบบแผนธุรกิจของสถานปฏิบัติการเภสัชชุมชน
มหาวิทยาลัยเชียงใหมขึ้นและตองนํามาใหเภสัชกรกลุมเล็กหารูปแบบแผน
ธุรกิจรานยา หนา 30 จาก 61