Mon Dan toc Ton giao

1. 1
BÀI GIẢNG
DÂN TỘC HỌC VÀ TÔN GIÁO HỌC
CHUYÊN ĐỀ VI.
NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ VÀ
NHỮNG KHUYNH HƯỚNG TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO HIỆN NAY

2. 2
CHUYÊN ĐỀ VI
NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ VÀ KHUYNH
HƯỚNG CỦA TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO HIỆN NAY
- Thời lượng: 03 tiết
- Nội dung:
I. Các hình thức lịch sử của tín ngưỡng, tôn giáo
II. Tín ngưỡng, tôn giáo và mê tín dị đoan
III. Tín ngưỡng, tôn giáo và khoa học, chính trị;
khuynh hướng của tôn giáo hiện nay

3. 3
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.1. Totem giáo
- Totem trong các ngôn ngữ thổ dân Bắc Mỹ
có nghĩa là giống loài.
- Totem giáo là hình thức thờ Vật tổ, các Vật
tổ có thể là một loài chim, thú, cá hay một loại
thực vật…
- Totem giáo biểu hiện sự tin tưởng vào mối
quan hệ huyết thống siêu nhiên giữa những
người trong một tập thể (thị tộc, bộ lạc) với
một loài động vật, thực vật hoặc một đối
tượng nào đấy (Vật tổ).

4. 4
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.1. Totem giáo
Biểu tượng Chim sấm – vật
được thổ dân châu Mỹ coi
là tổ tiên của họ.

5. 5
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.1. Totem giáo
Hình cá trên đồ gốm cổ và cột
thờ đất sét của người Trung
Quốc (≈ 3500 năm TrCN)

6. 6
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.1. Totem giáo
Hình cá sấu, các loài chim trên trống đồng,
thạp đồng của người Việt cổ

7. 7
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.2. Ma thuật
- Hình thức ma thuật biểu
thị lòng tin của người
nguyên thủy vào khả năng
của một con người nào đó
có thể tác động đến các
hiện tượng tự nhiên, các
sự kiện liên quan đến bản
thân mình bằng những
hành động tượng trưng,
bằng con đường siêu nhiên
như cầu khẩn, yểm bùa…

8. 8
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.2. Ma thuật
Ma thuật thường gắn
liền với các nghi lễ,
nghi thức

9. 9
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.2. Ma thuật
Ở thời hiện đại, ma thuật đã biến thành một thành tố
quan trọng trong nghi lễ của tôn giáo phát triển như:
cầu nguyện, làm phép....

10. 10
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.2. Ma thuật
Những hình thức bói toán, tướng số, phù phép ngày
nay chính là những biểu hiện khác nhau của ma thuật.

11. 11
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.3. Bái vật giáo
- Bái vật giáo - Fetichisme bắt nguồn từ tiếng
Bồ Đào Nha “Fetico” có nghĩa là vật thờ, bùa
hộ mệnh.
- Bái vật giáo biểu hiện niềm tin vào sức mạnh,
lực lượng siêu nhiên “trú ngụ” trong một vật
nào đó như hòn đá, cái cây, khúc sông, ngọn
suối và hy vọng vào sự giúp đỡ của lực lượng
siêu nhiên đó.

12. 12
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.3. Bái vật giáo
Lòng tin vào sức mạnh của lá bùa, đất thiêng, vật
thiêng…sự sùng bái tượng gỗ, thánh giá, thánh cốt,
thánh địa… là những biểu hiện rõ nét của bái vật giáo
trong tín ngưỡng- tôn giáo hiện nay.

13. 13
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.4. Vật linh giáo
- Vật linh giáo - Animisme bắt nguồn từ chữ
La-tinh Animis-anima nghĩa là tinh thần, linh
hồn; là tin ở linh hồn, ở thế giới linh hồn.
- Vật linh giáo xuất hiện khi con người đã có
khả năng hình thành những khái niệm, ảo
tưởng về phần hồn và phần xác, về thế giới
hiện thực và thế giới siêu nhiên.

14. 14
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.4. Vật linh giáo
- Quan niệm Vật linh giáo là quá trình linh hồn hóa các
hiện tượng tự nhiên và gán cho linh hồn, thế giới linh
hồn các đặc tính riêng, những sức mạnh kỳ lạ, ghê gớm.
- Theo đó, người có
xác và hồn, hồn quyết
định xác, xác là nơi trú
ngụ của hồn. Người
chết, hồn thoát khỏi
xác, có đời sống riêng.

15. 15
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.4. Vật linh giáo
- Quan niệm thế giới thần linh, ma quỷ cũng có bộ mặt và
đời sống như ở trần gian nhưng có sức mạnh ghê gớm,
thần bí, chi phối, quyết định đời sống trần gian.

16. 16
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.4. Vật linh giáo
→ Vật linh giáo là sự chuyển biến lớn trong
tín ngưỡng- tôn giáo và là cơ sở của những
tôn giáo sau này.

17. 17
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA
TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
- Shaman giáo xuất
phát từ sinh hoạt tín
ngưỡng của bộ tộc
Shaman ở Xi-bê-ri.
Hình ảnh pháp sư và biểu tượng phép thuật
được tìm thấy trong hang đá cổ ở Siberia
- Shaman giáo xuất
hiện vào thời kỳ thị tộc
tan rã và kết hợp chặt
chẽ với vật linh giáo.

18. 18
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
- Shaman giáo là hình thức giao tiếp giữa người và thần
linh, ma quỷ thông qua một nhân vật trung gian – Shaman
(người lên đồng, thầy phù thủy, thầy mo…)

19. 19
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
- Các Shaman là người có
thật, được thần linh hay ma
quỷ nhập vào để phán bảo
trực tiếp, hoặc thoát xác đi
tìm gặp thần linh, ma quỷ
cầu xin ý kiến phán bảo để
về truyền lại cho người cầu
đồng, cho đệ tử.

20. 20
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
Sa-man bao giờ cũng diễn ra
với nghi thức và y phục
riêng, đặc biệt có trống,
phách, có mùi hương tỏa, có
cử chỉ múa may theo nhịp
trống phách và tiếng hát ê a,
tác động kích thích mạnh
đến thần kinh, tâm lý người
tham dự tạo ra khung cảnh
thần bí, hư ảo.
Shaman Hàn Quốc

21. 21
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
Shaman giáo làm
xuất hiện những
người chuyên làm
nghề tôn giáo

22. 22
I. NHỮNG HÌNH THỨC LỊCH SỬ CỦA TÍN NGƯỠNG,
TÔN GIÁO
I.5. Shaman giáo
Cúng then, lên đồng hay gọi hồn ở Việt Nam
chính là những biểu hiện của Shaman giáo

23. 23
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.1. Tín ngưỡng
- Tín ngưỡng là
lòng tin, sự ngưỡng
mộ, ngưỡng vọng,
vào một lực lượng
siêu nhiên thần bí.
- Lực lượng siêu nhiên đó có thể mang hình thức biểu
tượng như: “trời”, “phật”, “thần thánh” hay một sức
mạnh hư ảo, huyền bí nào đó tác động đến tâm linh con
người, được con người tôn thờ.
 Khái niệm:

24. 24
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.1. Tín ngưỡng
- Tín ngưỡng là cơ sở hình thành tôn giáo
Tín
ngưỡng
Hành vi,
tổ chức…
Tôn giáo
+
- Tín ngưỡng vẫn tiếp tục tồn tại lâu dài khi con
người chưa thực sự làm chủ bản thân, còn đau khổ,
bất hạnh.
 Quan hệ với tôn giáo:

25. 25
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.1. Tín ngưỡng
- Tín ngưỡng tồn tại đan xen, pha trộn hay đồng thời
với tôn giáo.
 Quan hệ với tôn giáo:
Tín đồ tôn giáo
bao giờ cũng dựa
vào một tín
ngưỡng, có lòng
tin vào một lực
lượng siêu nhiên
nhất định.

26. 26
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.1. Tín ngưỡng
- Tín ngưỡng tồn tại đan xen, pha trộn hay đồng thời
với tôn giáo.
 Quan hệ với tôn giáo:
Cũng có những
người có những
tín ngưỡng nhất
định nhưng không
phải tín đồ của tôn
giáo nào.
Tín ngưỡng thờ tổ tiên
Tín ngưỡng thờ Mẫu
Tín ngưỡng thờ Tứ phủ

27. 27
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Khái niệm:
- KN của các nhà thần học:
“Tôn giáo là mối liên hệ giữa
thần thánh và con người”.
- KN của các nhà tâm lý
học: “Tôn giáo là sự sáng
tạo của mỗi cá nhân trong
nỗi cô đơn của mình”.

28. 28
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Khái niệm:
- KN của C.Mác (phản ánh bản chất xã hội của tôn giáo):
“Tôn giáo là tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức, là trái
tim của thế giới không có trái tim, nó là tinh thần của trật
tự không có tinh thần”..
- KN của Ph.Ăngghen (phản ánh nguồn gốc của tôn
giáo) : “Tôn giáo là sự phản ánh hoang đường vào trong
đầu óc con người những lực lượng bên ngoài, cái mà
thống trị họ trong đời sống hàng ngày …”

29. 29
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Thời điểm, điều kiện ra đời:
- Về cơ cấu xã hội loài người: đã phân chia giai cấp.
- Về ý thức: Tư duy con người đã phát triển đến độ có
thể khái quát lên các biểu tượng về “Thế giới thần linh”,
“Đấng tối cao”, “Đấng sáng thế”
- Về điều kiện vật chất xã hội: đủ để xuất hiện lớp người
thoát li sản xuất, làm nghề tôn giáo.

30. 30
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Các yếu tố cấu tạo:
1. Hệ thống giáo lý, giáo luật, giáo lễ:

31. 31
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Các yếu tố cấu tạo:
2. Tổ chức giáo hội:
- Các nhà tu hành:

32. 32
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.1. Tôn giáo
 Các yếu tố cấu tạo:
2. Tổ chức giáo hội:
- Trụ sở,
trường đào tạo
nhà tu hành:

33. 33
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.2. Tôn giáo
 Các yếu tố cấu tạo:
3. Tín đồ - những người tự nguyện tuân theo giáo lí,
giáo luật, giáo lễ; chịu sự quản lí, hướng dẫn về mặt
tín ngưỡng của giáo hội.

34. 34
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.3. Mê tín dị đoan
 Khái niệm:
- Mê tín là lòng tin mê muội, cuồng nhiệt, viển vông,
không trên cơ sở khoa học và lẽ phải thông thường.
- Dị đoan là sự suy đoán nhảm nhí, bậy bạ, dị thường.

35. 35
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.3. Mê tín dị đoan
 Biểu hiện: nhiều hình thức

36. 36
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.3. Mê tín dị đoan
 Quan hệ với tính ngưỡng – tôn giáo:
- Mê tí dị đoan có nguồn gốc từ các tín ngưỡng – tôn
giáo nguyên sơ như: totem giáo, ma thuật, vật linh
giáo, shaman giáo.
- Tôn giáo lợi dụng, sử dụng một số hình thức mê tín
đưa vào hành lễ nhằm lôi cuốn tín đồ, tăng thêm
lòng cuồng tín của những người theo đạo.

37. 37
II.3. Mê tín dị đoan
 Quan hệ với tính ngưỡng – tôn giáo:
- Tín ngưỡng, tôn giáo nếu nhấn mạnh quá mức yếu
tố sức mạnh siêu nhiên thành siêu phàm, huyền bí
thì thường dẫn đến mê tín dị đoan.
Ví dụ: tín ngưỡng thờ
cúng Tổ tiên ở Việt
Nam, chứa đựng những
yếu tố tinh thần văn hóa
tốt đẹp nhưng gắn với
tục đốt vàng mã phức
tạp, tốn kém, phản khoa
học… thì lại mang tính
chất mê tín dị đoan.

38. 38
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VÀ MÊ TÍN DỊ ĐOAN
II.3. Mê tín dị đoan
 Tác hại:
- Mê tí dị đoan làm cho con người cảm thấy bế tắc,
mất lòng tin ở sức mạnh làm chủ của cộng đồng và
của bản thân.
- Mê tí dị đoan uy hiếp sinh mạng; chia rẽ tình duyên,
tình bạn, tình ruột thịt; tổn hại đến tài sản, của cải;
làm suy yếu ý chí phấn đấu làm chủ bản thân; ảnh
hưởng đến an ninh chính trị trật tự xã hội, của tập
thể, của gia đình và của mỗi người.
- Mê tí dị đoan làm thay đổi thế giới quan của con
người dẫn đến nhận thức lệch lạc về tự nhiên, xã hội
- Mê tí dị đoan có thể dẫn đến phạm pháp.

39. 39
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VỚI CHÍNH TRỊ, KHOA
HỌC; KHUYNH HƯỚNG TN - TG HIỆN NAY
II.1. Tín ngưỡng – tôn giáo với chính trị, khoa học
- Tôn giáo với chính trị: Cùng thuộc thượng tầng kiến trúc
xã hội; có lúc phối hợp, lợi dụng nhau; có lúc mâu thuẫn, đối
đầu nhau.
- Tôn giáo với khoa học: hai thế giới quan đối lập, tuy
bài xích lẫn nhau nhưng cơ bản là tồn tại song song, độc
lập, ít mâu thuẫn.
Trong xã hội hiện đại, trình độ khoa học làm mờ nhạt
niềm tin tôn giáo nhưng không phủ nhận, xóa bỏ được
tôn giáo.

40. 40
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VỚI CHÍNH TRỊ, KHOA
HỌC; KHUYNH HƯỚNG TN - TG HIỆN NAY
II.1. Tín ngưỡng – tôn giáo với chính trị, khoa học
- Tôn giáo với chính trị: Cùng thuộc thượng tầng kiến trúc
xã hội; có lúc phối hợp, lợi dụng nhau; có lúc mâu thuẫn, đối
đầu nhau.
- Tôn giáo với khoa học: hai thế giới quan đối lập, tuy
bài xích lẫn nhau nhưng cơ bản là tồn tại song song, độc
lập, ít mâu thuẫn.
Trong xã hội hiện đại, trình độ khoa học làm mờ nhạt
niềm tin tôn giáo nhưng không phủ nhận, xóa bỏ được
tôn giáo.

41. 41
II. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO VỚI CHÍNH TRỊ, KHOA
HỌC; KHUYNH HƯỚNG TN - TG HIỆN NAY
II.2. Các khuynh hướng TN – TG hiện nay
- Khuynh hướng tin tưởng mù quáng, thậm chí tô vẽ thành
khả năng kỳ diệu vượt ra ngoài thực tế vốn có.
- Khuynh hướng đả kích, bác bỏ triệt để.
- Khuynh hướng phân biệt giữa tôn giáo, tín ngưỡng - nhu
cầu tinh thần của con người với mê tín dị đoan để có thái độ
ứng xử thích hợp.