“Бид хамтдаа” үндэсний форумд УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН СОНГУУЛИЙН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ШИНЭЧЛЭЛ

1. УИХ-ын гишүүн
Сундуйн Батболд

2. Мэдээллийн агуулга:
УИХ-ын даргын захирамжаар байгуулагдсан
ажлын хэсгээс боловсруулсан хуулийн төслийн,
шинэ зохицуулалтууд
УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийн тухай (Улсын Их
Хурлын гишүүдийн боловсруулсан)
УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг
боловсронгуй болгоход харгалзан үзэх асуудлууд

3. Сонгуулийн тухай хуулийн төсөл
боловсруулах ажлын хэсэг
 “Ажлын хэсэг байгуулах тухай” УИХ-ын даргын
2013.02.08-ны өдрийн 26 дугаар захирамжаар
Сонгуулийн тухай хуулийн төсөл боловсруулах
Ажлын хэсэг байгуулагдсан
 Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн:
Ажлын хэсгийн ахлагч: Р.Бурмаа
Гишүүд: А.Бакей, Су.Батболд, Г.Батхүү, Н.Батцэрэг,
Х.Болорчулуун, С.Бямбацогт, Б.Гарамгайбаатар,
С.Дэмбэрэл, Ц.Оюунбаатар, Д.Оюунхорол,
О.Содбилэг, Х.Тэмүүжин, Ө.Энхтүвшин

4. Сонгуулийн тухай хуулийн төсөл
УИХ-ын
сонгуулийн
хууль
Ерөнхийлөгчийн
сонгуулийн
тухай хууль Аймаг, сум,
дүүргийн ИТХ-
ын сонгуулийн
тухай хууль
Сонгуулийн төв
байгууллагын
тухай хууль
Сонгуулийн
автоматжуулсан
системийн тухай
хууль
СОНГУУЛИЙН
ТУХАЙ ХУУЛЬ
Нийслэлийн
ИТХ-ын
сонгуулийн
тухай хууль

5. Сонгуулийн тухай хуулийн төсөл
 Ерөнхий зохицуулалт, Тусгай
зохицуулалт гэсэн үндсэн 2 хэсэг;
 19 бүлэг;
 40 дэд бүлэг;
 165 зүйлтэй.

6. Нэгдүгээр хэсгийн хувьд
 бүх шатны сонгуульд хамааралтай нийтлэг хэм
хэмжээ буюу тухайлбал,
 нийтлэг үндэслэл,
 сонгуулийн нутаг дэвсгэрийн зохион байгуулалт,
 сонгуулийн байгууллага,
 сонгогчдын нэрийн жагсаалт,
 сонгуулийн сурталчилгаа,
 маргаан хянан шийдвэрлэх

7. Хоёрдугаар хэсэг
 Улсын Их Хурлын сонгууль, Ерөнхийлөгчийн
сонгууль, Орон нутгийн Хурлын сонгуулийн
тусгайлсан хэм хэмжээг нарийвчлан зохицуулах

8. Сонгуулийн тухай хуулийн зорилго
“Монгол Улсын Их Хурал, Монгол
Улсын Ерөнхийлөгч, аймаг, нийслэл,
сум, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгч-
дийн Хурлын сонгууль, үндсэн зарчим,
журмыг тодорхойлж, эдгээр
сонгуулийг зохион байгуулж
явуулахтай холбогдсон харилцааг
зохицуулахад оршино” гэж томъёолсон

9. Шинэ зохицуулалтууд:
 Шинэ нэр томъёонуудыг тайлбарласан
 Сонгуулийн тогтолцоо
 хувь тэнцүүлсэн, олонхийн,
 хувь тэнцүүлсэн болон олонхийн хосолсон гэж
ангилна.
 Улсын Их Хурлын сонгуулийн мажоритар
тойргийг нэг мандаттай байхаар байгуулах,

10. Шинэ зохицуулалтууд
 Сонгуулийн хугацааг хэрхэн тоолох журмыг анх
удаа тусгаж өгсөн.
 Улсын Их Хурлын болон орон нутгийн Хурлын
ээлжит сонгууль нэг өдөр байх зохицуулалт
 Ээлжит бус, дахин, нөхөн сонгуулийн санал авах өдөр нь
жил бүрийн зургадугаар сарын сүүлийн бүтэн сайн өдөр
болон аравдугаар сарын эхний бүтэн сайн өдөр улс даяар
нэгдсэн журмаар зохион байгуулах

11. Шинэ зохицуулалтууд
 Сонгогчдын бүртгэлийн систем бүрэн
автоматчилагдсан тул анх удаа сонгогч заавал
иргэний үнэмлэхээ авч очихгүйгээр зөвхөн
хурууны хээг таниулах замаар сонгуульд оролцож,
саналаа өгөх боломжтой болно.

12. Шинэ зохицуулалтууд
Сонгуулийн зардлын эх үүсвэрийг
зааж өгөх
 хандив, намын өөрийн хөрөнгө, нэр
дэвшигчийн өөрийн хөрөнгө гэх мэт
Сонгуульд зарцуулах өөрийн
хөрөнгө:

13. Шинэ зохицуулалтууд
Нам
хуулийн дагуу
хуримтлуулсан
мөнгөн хөрөнгийг
сонгуулийн
зардлын дансандаа
шилжүүлэн
зарцуулах, өөрийн
өмчлөлийн хөдлөх
болон үл хөдлөх
хөрөнгийг
сонгуулийн
сурталчилгаандаа
ашиглах
Нэрдэвшигч
өөрийн хувийн
орлогоор олсон
мөнгөн хөрөнгө
(хөдөлмөрийн хөлс,
татвар төлсний
дараах үйл
ажиллагааны болон
хөрөнгийн орлого)-
өө сонгуулийн
зардлын дансандаа
шилжүүлэн
зарцуулах
зээлийн хөрөнгөөр
сонгуулийн
сурталчилгааг
санхүүжүүлэхийг
хориглох

14. Шинэ зохицуулалтууд
Сонгуулийн зардлын дансыг
байнгын болгох
зарлага гаргах хугацааг хуулиар
нарийвчлан зааж өгөх
Ингэснээр улс төрийн намуудыг илүү урт хугацаанд
сонгуулийн санхүүжилтээ босгох боломжийг олгож
байгаа бөгөөд тухайн намын энэ зардлын дансанд
хуримтлагдах хөрөнгийн хэмжээнд хязгаар тогтоогоогүй,
харин тухайн сонгуульд зарцуулах зардлын дээд хэмжээ
нь аудитын байгууллагаас тогтоосон хэмжээгээр л
зарцуулагдах юм.

15. Шинэ зохицуулалтууд
 Сонгуулийн мөнгөн хандивын хэмжээ
 Иргэн - 3 сая,
 хуулийн этгээд – 15 сая төгрөг хүртэл,
 Жилд зөвхөн нэг удаа хандив өгч байх.
 Мөнгөн бус хандив - зөвхөн нэр дэвшигчид өгөх
 үл хөдлөх болон хөдлөх эд хөрөнгийг үнэ төлбөргүй
ашиглуулах,
 эзэмшүүлэх
 үнэ төлбөргүй үйлчилгээг хамааруулах

16. Шинэ зохицуулалтууд
 Сурталчилгааны төлбөртэй нэвтрүүлгийн хоногт
гарах нийт хугацаа /60 минут/-ын 25- илүүгүй хувь
буюу 15 минут нь нэг нам, эвсэл түүнчлэн нэг нэр
дэвшигчид ноогдох.
 Сонгууль зохион байгуулахтай холбоотой
сонгуулийн байгууллагуудаас нийтээр дагаж
мөрдөхөөр гаргаж байгаа аливаа шийдвэрийг
хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, цахим хуудсаар
нийтэд албан ёсоор мэдээлэхээр үүрэг болгох.

17. Шинэ зохицуулалтууд
Сонгуулийн
хэсгийн хороо
сонгуулийн хэсэгт сонгогчдын
санал авах, тоолох ажлыг
зохион байгуулах нэгж
ахлах болон бусад зохион байгуулагч бүхий 5-7 хүний орон
тоотой, ахлах зохион байгуулагч сонгууль зохион
байгуулахтай холбоотой хууль зүйн хариуцлага хүлээнэ.
сонгуулийн хороо бүр өөрөө хуралдааныхаа
дэгийг тогтоодог бөгөөд энэ нь дур зоргийн
шинжтэй байсан бол анх удаа сонгуулийн төв
байгууллагаас сонгуулийн хороодын
хуралдааны дэгийг тогтоож өгөх

18. Шинэ зохицуулалтууд
 Сонгуулийн ерөнхий хороог Сонгуулийн төв газар
болгох, дарга, дэд даргатай байх
 Сонгуулийн төв байгууллагын дэргэд Улс төрийн
зөвлөх ажиллах, есөн гишүүнтэй байх, Улсын Их
Хуралд суудал бүхий намуудын төлөөллөөс бүрдэх
 Сонгуулийн хорооны гишүүд нь төрийн албан хаагч
байх зохицуулалт хэвээр байгаа
 Байнгын бус ажиллагаатай хорооны ажилтнууд нь
төрийн үйлчилгээний болон захиргааны албан хаагч
байх бөгөөд энэ өөрийнх нь хүсэлтээр боловсон хүчний
мэдээллийн санг Сонгуулийн төв газар бүрдүүлнэ,
түүнчлэн хууль тогтоомжийн сургалтад хамруулах

19. Шинэ зохицуулалтууд:
 Төрийн аудитын байгууллага тухайн сонгуулийн
тойрогт нэр дэвшигчээс сонгуульд зарцуулах
зардлын дээд хэмжээ, нам, эвслээс зарцуулах
зардлын дээд хэмжээг тогтоохоор тусгасан

20. Шинэ зохицуулалтууд:
 Мөнгөн хандив иргэн 3 сая, хуулийн этгээд 15 сая
 Сонгуулийн сурталчилгаа 14 хоног
 Сонгуулийн сурталчилгааг материал хэвлүүлэх,
сонгогчдод тараах; нийтийн эзэмшлийн гудамж,
талбайд сонгуулийн сурталчилгааны зурагт
самбар байрлуулах; намын далбааг гудамж
талбайд байрлуулах; сонгогчидтой уулзалт,
хурал, цуглаан хийх; ухуулах байр ажиллуулах;
радио, телевизийн сурталчилгааны нэвтрүүлэг
ашиглах; интернет орчин ашиглах гэсэн 7
хэлбэрээр явуулна.

21. Шинэ зохицуулалтууд:
 Саналын хуудас
 Архивт хадгалагдсан саналын хуудастай танилцах
боломж
 Санал авах хугацаа 7.00-21.00 цаг байх
 Санал авах, тоолох төхөөрөмжийн зохицуулалт
хуучин хэвээр байгаа
 Санал хураалт дуусмагц сум, дүүргийн сонгуулийн
хороо харьяа бүх хэсгээс сугалах аргаар суманд
хоёр, дүүрэгт дөрвөн хэсгийг сонгож хяналтын
тооллого хийнэ

22. Шинэ зохицуулалтууд:
Сонгуулийн маргаан шийдвэрлэх дараалал:
3 хоногт 3 хоногт 3 хоногт 30 хоногт
21 хоногт 21 хоногт
Сум,
дүүргийн
СХ
Аймаг,
нийслэл-
ийн СХ
Сонгуул-
ийн төв
газар
УДШ
/анхан
шат/
УДШ
/давах
шат/
УДШ
/хяналтын
шат/

23. Шинэ зохицуулалтууд:
Захиргааны зөрчил шийдвэрлэх:
Шийдвэрлэх хугацаа ердийн журмаар, тодорхой хугацаа тавиагүй
Сум,
дүүргийн
Цагдаагийн
хэлтэс
Сум, сум
дунд,
дүүргийн
эрүүгийн
шүүх
Давах шатны
шүүх

24. Шинэ зохицуулалтууд:
.Орон нутгийн Хурлын
сонгуультай холбогдуулан
тухайн шатны сонгуулийн
хороонд холбогдох маргаан
• тухайн сонгуулийн хороо
байрлаж байгаа нутаг
дэвсгэрийн захиргааны
хэргийн анхан шатны шүүх
Улсын Их Хурал,
Ерөнхийлөгчийн сонгуультай
холбогдуулан сонгуулийн төв
байгууллагад холбогдох маргаан
• Улсын дээд шүүх анхан болон
давж заалдах журмаар хянан
шийдвэрлэнэ.

25. Хуулийн төсөлтэй холбоотой
байр суурь:
 УИХ-ын болон орон нутгийн сонгуулийн
тогтолцоо, журмыг нэгдсэн нэг хуулиар бус тусдаа
хуулиар зохицуулах
 ИТХ-ын сонгуулийг УИХ-ын ээлжит сонгуультай
нэг өдөр бус тусад нь явуулах
 Сонгуулийн ерөнхий хорооны одоогийн бүтцийг
хадгалж үлдээх
 Сонгуулийн хорооны дарга, нарийн бичгийн даргаар
төрийн үйлчилгээний болон захиргааны албан
хаагчийг, гишүүнээр Улсын Их Хуралд суудал бүхий
намын төлөөллийг ажиллуулах

26. Хуулийн төсөлтэй холбоотой
байр суурь:
 Автомат машиныг санал авах, тоолох ажиллагаанд
ашиглахгүй байх
 Санал тоолох процессийг иргэд, олон нийт, сонгуульд
оролцогч, ажиглагч нарт нээлттэй байлгахад
чиглэсэн шинэ, энгийн арга хэрэгслийг хуульчлан
нэвтрүүлэх
 Автомат машинаар санал тоолох тохиолдолд, гар
аргаар хяналтын тооллогыг 100 хувь гараар заавал
хийдэг байх, гар тооллогын дүн эцсийн дүн байх
зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгах

27. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл
(Улсын Их хурлын гишүүд санаачилсан)
 Сонгуулийн тойргийг нэг мандат бүхий 48 тойрог байх
 Сонгуулийн хороодын бүрэлдэхүүнд улс төрийн нам,
эвслийн төлөөллийг оролцуулах
 Өргөдөл, гомдлын шийдвэрлэлт, хугацаа богиносгох
 Санал тоолох автомат төхөөрөмжийн дүнг гар аргаар
давхар тоолж баталгаажуулах
 Сонгуулийн хууль тогтоомж зөрчсөн сонгуулийн
хорооны гишүүн төрийн албан хаагчдад болон улс
төрийн намын төлөөлөлд хүлээлгэх хариуцлагыг
нэмэгдүүлэх

28. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл
 Сонгуульд нэр дэвшин өрсөлдөх эмэгтэйчүүдийн
квотыг нэмэгдүүлэх
 гадаад улсад ажиллаж амьдарч буй иргэдийн улс
төрийн эрхээ бүрэн эдлэх боломжийг нэмэгдүүлэх
үүднээс төсөлд гадаад улсад байгаа сонгуулийн эрх
бүхий иргэд сонгуульд санал өгөхдөө цахим
хэлбэрээр өгч болох зохицуулалтыг тусгах
 Нам, эвсэл, нэр дэвшигчдийн сонгуулийн мөрийн
хөтөлбөр, танилцуулгыг Сонгуулийн ерөнхий
хороо нэгдсэн байдлаар бэлтгэж хэвлэн тараах.
Зардлыг сонгуулийн зардлаас гаргах зохицуулалт.

29. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг боловсронгуй
болгоход харгалзан үзэх асуудлууд:
 Тогтолцоо ойлгомжтой, тогтвортой байх
 Сонгогчдын ирц, оролцоог сайжруулах
 Будлиан маргаангүй байх
 Санал тоолох, дүн гаргах ажиллагаа нээлттэй, ил
тод байх
 Зөрчил, маргааныг богино хугацаанд, бодитой
шийддэг байх
 Сонгогч иргэдийн сонголт хөндлөнгийн нөлөөгөөр
өөрчлөгддөггүй байх
 Сонгуулийн зохион байгуулалт, ажиглалтын үйл
ажиллагаанд улс төрийн намын оролцоог хангах

30. АНХААРАЛ
ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА