1. SÉCULOS ESCUROS. SELECCIÓN DE TEXTOS
SELECCIÓN DE TEXTOS DOS SÉCULOS ESCUROS
I. Pranto da Frouseira
A min chaman Todamira, Vinte e dous foron chamados
señora do gran tesouro; os que vendido lo han,
por estrela crarecida non por fame de sustén,
xago neste Valadouro. de carne, viño nen pan.
Máis tredor foi que un mour Nen por outro minister
o vilao que me vendeo, que falezcan de bondá,
que de Lugo a Ribadeo senón por su vilaicia
todos me tiñan temour. e mais por máa intençán.
De min, a triste Frouseira, Eles quedan por tredores
que por treiçón foi vendida, e seu amo por leal,
derribada na ribeira, pois os Reis á sua filla
ca xamais se veo vencida. suas terras mandan dar.
Por treiçón tamén vendido A Deus darán conta delo,
Xesús noso Redentor, que lles queira perdoar,
e por aquestes tredores co que acabou a Frouseira
Pedro Pardo, meu señor. e a vida do Mariscal.
Anónimo, fins do s. XV
II. Vilancico.
Veña nora buena Ai, de la miña terra Ai, pelo fermosiño
o ceo para a terra. veño eu contente niño como un ouro,
Veña miña vida porque Deos do Ceo trocarei as niñas,
e sexa de Galícia. é xa meu parente. niñas dos meus ollos.
Veña o Sol divino Ai, veño a ver o niño Ai, todas son estrelas
que nace garridiño. que é tan bonitiño; as súas palliñas
Veña o sol fermoso veño a ver o niño todas son estrelas
que nace como un ouro. porque é galantiño. as suas faixiñas.
Veña o lume, veña, Ai, galeguiños novos Ai folgo-me eu, folgo-me
e fuxan as tenebras. que estais en Belem, da miña vontade,
E á bela sua Mai riense os ceos pelo So l que nace
o parabén le dai, folgai vos tambén. con tal claridade.
que faga a mantiña Ai, suas lagrimiñas, Ai, desta boa dita
que bole a palliña. por amor choradas folgai-vos solteiros,
O parabén le dai, peroliñas foron que os ratiños hoxe
Tanxei, tocai, sonai a gaitiña. por min derramadas. salen de esporteiros.
Sonai a frautiña Ai, fas-me unha saia Ai, veño-vos co saio
tanxei o baixón chouteira, chouteira, chouteiro, chouteiro
que me retiña, retiña, retiña para dar a volta, para dar a volta
que me retiña, retiña o son. volta na ribeira. volta a lo lixeiro.
Carlos Patiño, 1645

2. SÉCULOS ESCUROS. SELECCIÓN DE TEXTOS
III. Entremés famoso sobre a pesca no río Miño (fragmento)
(Descobre-se a cortiniña e ve-se outro portugués deitado no chan mollado, como que está morto, e unha
portuguesa chorando-o)
Meu quirido, meu mimo, meu morgado, No Alantejo ganhou mutas vitórias
meu ouro fino, meu mui doce amado, como bem cantarâo largas histórias,
meu espelho, meu gosto, meu contento, o Doiro as espumas lhe tengeu
meu bem, em que eu tinha o pensamento. com sangue ruiva que o castelao verteu.
Que anamigo raivoso te matou Era, com ser minino, tâo valente
e de joia tâo bela me privou? que podia por campo a muta gente;
Quem foi o desalmado i atravido i agora, mal-pecado
que te quebrou, espelho tâo luzido? veo a morrer num charco aufegado
Quem meu menino morgrado marchitou i a sua moleirinha dilicada
a frol da idade? Quem vos dirribou aberta coa pura cacheirada.
do trono em que posto estavais Esperava-vos eu vitorioso
do carinho e mimo dos teus pais? e tinha três testôes de pâo formoso,
A vossa cabeleira priciosa meo savle cozido e meo assado,
como está tào suja? Quem a pus ludosa? meo casco de cebola e alho petado,
A cara que á prata aventajava, neto e meo de vinho na borracha
a gala que do corpo vos sobraba, pera os que convosco ivam fazer cacha.
os olhos com que ás mininas davais pena Mais a raiva galega tâo travessa
co olhar grave e vista tào serena, escachou-vos a todos a cabeça.
quem vos roubou tudo isto? Donde fica? Mufina de mim, mufina, que farei?
Quem foi o que cortou rosa tâo rica? Sem alma, gosto e vida donde irei?
Atacar as cirolas nâo sabia Volve meus olhos a estes tristes braços,
i espada de três braços ja cingia, dar-vos-ei despois de morto mil abraços,
que puxando por ela para ambos farei a sepoltura
fez que ciscassem mutos muto dela. e co isso darei a tal tristura.
Gabriel Feixó de Araúxo, 1671
IV. Soneto ás Exequias da Raiña dona Margarida de Austria.
Morte cruel, esa tredora maña
de roubar de non cato a humana vida
con que olhos a podeche ver comprida
na santa Reina que hoxe perde España?
Se aquel rencor que te carcome e laña
che tiña a mao, para matar, erguida,
non deras noutra parte esa ferida
donde non fora a lástima tamaña?
Non se torçera aquel fatal costume
i a lei que iguala do morrer na sorte
os altos Reis cos baixos labradores?
Terrible, en fin, é teu poder, oh, Morte!
pois diante de ti Reis e señores
son néboa, sombra, póo, son vento e fume.
Pedro Vázquez de Neira, 1611.

3. SÉCULOS ESCUROS. SELECCIÓN DE TEXTOS
SELECCIÓN DE TEXTOS CONTEMPORÁNEOS
SOBRE OS SÉCULOS ESCUROS
Texto 1
Castellanos de Castilla
tratade ben ós gallegos:
cando van , van como rosas,
cando vén, vén como negros.
Cantar popular glosado por Rosalía de Castro
Texto 2
Todol-os escritores casteláns do século XVII adicáronse a luxar o nome e o creto
dos galegos, creando un ambente emponzoñado contra Galiza e negándonos,
inclusive, a calidade de hespañoes. Para eles Galiza era un país de salvaxes
colonizados, e ningún escritor castelán foi capaz de saír á nosa defensa, cando
incluso se defendía aos indios que non se deixaban asimilar.
Castelao
Texto 3
Se nos séculos XIII e XIV a língua galega nom só vivia em plenitude literária no
territorio em que era falada, senom que era a única língua ibero-románica que se
utilizava para a lírica culta, esta situaçom vai cambiar radicalmente a fins da Idade
Media. Ainda na segunda metade do XV , poetas nom galegos, como Gómez
Manrique, componhem versos no romance hispánico ocidental. A musa popular
canta ainda en galego a história triste do mariscal Pero Pardo de Cela. Mesmo até
o terceiro decénio do século XVI chega o uso do galego nos documentos notariais.
Mais a guerra dinástica entre Borgonhas e Trastámaras aniquilou o exiliou o máis
brilhante da nobreza galega. As terras confiscadas aos vencidos forom mercês
outorgadas a linhages foráneas que traem o seu castelam ás suas pequenas
cortes. As guerras sociais do século Xv, coas suas destruçons de castelos,
consomem nas labaredas do incéndio amostras poéticas de tradiçom literária.
Funcionários reais, leigos e eclesiásticos, esforçam-se e afinal conseguem impor a
paz. Mais esta paz é proclamada em língua distinta da nativa. O poder fala em
castelam; a palavra escrita modela-se na língua do poder, e o galego, sem
mensage política nem literária, afunda-se na escuridade do dialecto e vive a vida
ventureira dum horto sem cultivo. Nom é que faltem totalmente textos literários
galegos entre os séculos XVI e XIX. Mais os que existem , e som poucos, tenhem o
carácter de curiosidade lingüística. A tradiçom cultural interromperá-se. Ao escrever
em galego nom se tinha consciência de esrever numha língua literária, senom que
se procurava o efeito estilístico de empregarpor escrito umha língua oral. Como
Afonso X escreveu algumha vez em castelam poesía trovadoresca, rompendo
excepcionalmente a tradióm que impunha o galego, agora, fai-se algumha vez
poesia em galego rompendo a tradiçom que impunha o castelam. Mais nom hai
ánimo de restauraçom , porque se ignorava a tradiçom, nem propósito de cria-la
porque isso suporía umha consciência do significado espiritual da língua que nom
se avinha coa situaçom cultural do país.
Problemas da língua galega, Ricardo Carvalho Calero - 1981

4. SÉCULOS ESCUROS. SELECCIÓN DE TEXTOS
Texto 4
Desde o século XV até o XIX non existiu practicamente literatura escrita na língua
galega; queda convertida nunha língua popular, nunha maneira de falar "natural"
que non garda nengunha relación coa cultura. Surxe en Portugal un desprezo polo
galego e pola língua, imaxe demasiado aproximada da portuguesa para poder ser
tolerada, e en Castela un anti-galeguismo no que vai implícita unha constatación
da excesiva proximidade lingüística do noso povo co portugués. Desta maneira,
abre-se paso a crenza de que a forma que teñen de falar os galegos é unha
corrupción do castelán, actitude que coloca o problema a nível dunha tara ...O
importante é propoñer o castelán como norma de perfeición. (...)
Conflicto lingüístico e ideoloxía na Galiza, Francisco Rodríguez – 1991
Texto 5
Unha vez estabelecidaen Galiza unha clase dirixente foránea, portadora dun
idioma alleo e posuidora das rendas do poder 8feito que se pode dar por
consolidado entre fins do s. XV e principios do XVI) vaise iniciar unha relación
conflictiva entre o castelán e o galego. Tal conflicto lingüístico, onde unha lingua
ocupa a esfera do poder e a outra é a lingua dos subordinados a ese poder,
produce unha situación de diglosia, que inicia un lento proceso de substitución
lingüística: a lingua do poder convertida en lingua dominante comeza a invadir os
ámbitos de uso da lingua autóctona , que vai pasando a ser lingua dominada..
Non existe pois convivencia pacífica entre as dúas linguas desde o primeiro
momento, nin "bilingúismo harmónico" na a terminoloxía oficial actual, así como
tampouco existían individuos bilingües, senón dous grupos sociais
monolingües: unha minoría forasteira castelán-falante e unha inmensa maioría
autóctona galego-falante que non sabe ler nin escribir en castelán. (O primeiro, por
estar en posesión do poder, castelanizará ao segundo que se sentirá atraido por
ese poder).
Lingua galega: Normalidade e conflicto, X. R. Freixeiro Mato - 1997
Texto 6
As linguas galega e portuguesa eran antigamente case unha mesma nas
palabras, nos ditongos e na pronunciación que as outras partes de España non
teñen . Da cal lingua galega a portuguesa se avantaxou tanto, (...), o que se
causou por en Portugal haber reis e corte, que é a oficina onde os vocábulos se
forxan e pulen, e de onde manan para os outros homes, o que nunca houbo en
Galicia.
Origem da Língua Portuguesa , Duarte Nunes de Leao - 1606