A literatura. Características da linguaxe literaria. Os xéneros literarios (1...Román Landín
Presentación de diapositivas que aborda sinteticamente as características da linguaxe literaria e a tipoloxía básica dos xéneros literarios para 1º da ESO. Fontes:
- VV. AA., Lingua Galega e Literatura 1º ESO, Edit. Obradoiro-Santillana, 2007.
- Carricoba Armesto, Juan Mª, Os xéneros literarios (1º ESO), Departamento de Lingua Galega do CPI Doutor López Suárez de Friol
Enderezo: http://www.slideshare.net/saamasas/os-xneros-literarios-9965953
A literatura. Características da linguaxe literaria. Os xéneros literarios (1...Román Landín
Presentación de diapositivas que aborda sinteticamente as características da linguaxe literaria e a tipoloxía básica dos xéneros literarios para 1º da ESO. Fontes:
- VV. AA., Lingua Galega e Literatura 1º ESO, Edit. Obradoiro-Santillana, 2007.
- Carricoba Armesto, Juan Mª, Os xéneros literarios (1º ESO), Departamento de Lingua Galega do CPI Doutor López Suárez de Friol
Enderezo: http://www.slideshare.net/saamasas/os-xneros-literarios-9965953
2. ALTA IDADE MEDIA s. V – s.XI
BAIXA IDADE MEDIA s. XII – s.XV
Nacemento das
linguas románicas
s. VIII-IX
Nacemento das
literaturas románicas
s.XI-XII-XIII
A IDADE MEDIA (séc.V – séc.
XV)
4. Do latín ás linguas románicas
peninsulares... E á actualidade
Mapa cargado
por Alexandre
Vigo á
Galipedia
5. Territorios e linguas peninsulares
1095
Mapa obtido da web:
http://diccionariovirtualextremadura.blogspot.com/2019/01/extremadura-musulmana-arabismos-siglos.html
s.XI-XII
GALEGO-
PORTUGUÉ
S
ASTUR-
LEONÉS
CASTELÁ
N
NAVARRO
-
ARAGONÉ
S
CATALÁ
N
ÉUSCARO
MOZÁRA
BE e
ÁRABE
ARANÉ
S
HEBREO
6. De lingua oral a lingua escrita
Desde o seu nacemento (séc. VIII) até
a fin da Idade Media (séc. XV), o
galego sempre foi a lingua de todos os
estamentos sociais existentes na
sociedade galega medieval. Vilega ou
aldeá, eclesiástica ou civil, a sociedade
medieval galega era monolingüe en
galego. Foron, polo tanto, sete séculos,
700 anos de normalidade lingüística
para a lingua propia de Galicia.
7. GLOSAS
• Doaçao à igreja de Sozello (870): galego
• Carta da fundaçao e dotaçao da igreja de
Sao Miguel de Lardoso (882)
8. GLOSAS
• Nodicia de kesos (974
Imaxe obtida da Biblioteca Leonesa Digital, Fundación Saber.es.
http://www.saber.es/web/biblioteca/libros/documentos-selectos-
estudio-origenes-romance-reino-leon-siglos-x-
xii/html/facsimiles/unoB.htm
10. Do galego ao galego-portugués
A separación política do Condado
portucalense, a fins do séc. XII, non trouxo
consigo un afastamento das falas galegas ás
dúas beiras do Miño (como sucedería
posteriormente, a partires do séc. XV). A lingua
continuou sendo a mesma, tal e como afirma
Azevedo Maia na súa História do Galego-
Português, en 1986: nao pode discutir-se a
existência duma unidade lingüística
fundamental em toda a vasta zona do
Noroeste peninsular, desde o Douro até o
Cantábrico.
Ocorreu que a partir de entón, xa non se lle
chamou só galego, senón tamén portugués.
11. MAPA de Ricardo Chao
Prieto, obtido da web:
GEOGRAFÍA INFINITA,
editada por Gonzalo
Prieto.
GALEGO-
PORTUGUÉ
S
S.XII-XV
Cantigas.
Romances e
panxoliñas.
CASTELÁN
S.XIV-XV
Cancións e
coplas.
Romances
e
vilancicos.
Poema épico
Cantar de
Mio Cid.
S.XIII
CATALÁN-
PROVENZAL
S.XII-XIII
Cançó
MOZÁRAB
E, ÁRABE
ANDALUSÍ
e HEBREO
S.XI-XII
Carxas
(muwashaha)
ÉUSCARO OU VASCO
S.XV
Eresiak (lamentos fúnebres improvisados por
mulleres)
Baladiak (romances)
CASTELÁN
S.XII-XV
Auto de los
Reyes
Magos.
La Celestina
CATALÁN-VALENCIÁ
S.XV
Novela. Tirant lo BlancGALEGO-
PORTUGUÉ
S
S.XII-XV
Arte de
Trovar.
Milagres de
Santiago. .
14. As cantigas de amigo proceden dunha
antiga tradición de poesía feminina de
amor existente no Noroeste da Penín-sula
Ibérica, mais tamén noutras latitudes
(chanson de femmes en Francia, Frauen-
lieder en Alemaña…) Na lírica peninsular
atopáronse hai uns 50 anos as Carxas
mozárabes que proceden da mesma
tradición lírica. As carxas, como as
cantigas de amigo, están postas en boca
dunha muller namorada que se lamenta da
ausencia do seu namorado, do seu amigo
(habib).
CANCIÓNS
DE MULLER
15. Ondas do mar de Vigo
se vistes meu amigo!
e ai Deus se virá cedo!
Ondas do mar levado
se vistes meu amado
e ai Deus se virá cedo!
Se vistes meu amigo
o por que eu sospiro!
e ai Deus se virá cedo!
Se vistes meu amado
por quen ei gran coidado!
e ai Deus se virá cedo!
Cantiga de amigo
Leixaprén
Martín Códax
Refrán
Paralelismo
16. Cantiga de amor
Escenas de Amor Cortés. Códice Menesse,
s.XIV
A cantiga de amor é a concreción literaria
da teoría do amor cortés procedente da
cultura trobadoresca provenzal e
occitana. O amor cortés é unha
convención literaria na que o trobador, en
paralelo cos esquemas das relacións
feudais, aparece como un servidor da
dama da que está namorado. Así o amor
aparece como «servidume amorosa»,
como un servizo que os vasalos rendían
ao señor. Pero neste caso a muller
aristocrática encarnaba o papel de senhor
(midons en occitano) e o trobador (eu-
poético), asumindo a condición de vasalo
ou servo, ficaba sometido á vontade da
dama.
17. Orixes
1. LUGAR: Provenza
I. LÍRICA PROVENZAL OU OCCITANA:
2. LINGUA: Occitana ou «langue d’oc»
3. ÉPOCA: Literatura Occitana. Século XII-XIII
4. AUTORES: trobadors (trobadores,
que non poetas)
5. CÓDIGO: Doutrina do amor cortés
ou Fin’amors.
6. MOTIVOS IDEOLÓXICOS:
• Feudalismo
• Cristianismo
• Neoplatonismo.
7. TEXTOS: cançó Beatritz de Diá, Condesa de Diá (séc.XII-XIII).
Trobadora provenzal, esposa de Guillem de Peiteu.
A súa canción "A chantar m'er de so qu'eu no
volria" é a única peza trobadoresca de autoría
feminina cuxa música sobrevive intacta.
18. A coita de amor
A dor de amor pode
conducir o trobador á
loucura (volverse
sandeu) ou á morte. O
tópico do morrer de
amor é o predilecto dos
nosos trobadores.
Se eu podesse desamar
a quen me sempre desamou,
e podess'algún mal buscar
a quen sempre mal buscou!
Assí me vingaría eu
se eu podesse coita dar
a quen me sempre coita deu.
Mais sol non posso eu enganar
meu coraçón que me enganou,
por quanto mi fez desejar
a quen me nunca desejou.
E por esto non dormio eu,
porque non poss'eu coita dar
a quen me sempre coita deu.
Mais rog'a Deus que desampar
a quen m'assí desamparou
ou que podess'eu destorvar
a quen me sempre destorvou.
E logo dormiría eu
se eu podesse coita dar
a quen me sempre coita deu.
Pero da Ponte
19. Cantiga de burlas
A cantiga de escarnio e maldicir
Este terceiro xénero maior da Lírica Profana Medieval está
conformado por 430 composicións profanas que non caben
nos outros dous grandes xéneros. Son cancións satíricas,
cantigas burlescas, a través das cales os trobadores
realizaron unha dura crítica dos homes, mulleres e
costumes do seu tempo. Segundo a Arte de Trovar que
precede ás cantigas recollidas no Cancioneiro da
Biblioteca Nacional de Lisboa, as cantigas de escarnho e
maldizer diferéncianse entre si pola forma en que se
realiza a sátira. Se ben, moitas referencias satíricas que
para os contemporáneos eran evidentes hoxe resultan
indescifrábeis.
20. «…som aquelas que os trobadores fazem
querendo dizer mal d’alguen en elas, e dizen-
lho per palavras cubertas que ajan dous
entendymentos pera lhe-lo non entenderen…
ligeyramente; e estas palavras chaman os
clerigus hequivocatio. E estas cantigas se
poden fazer outrosy de meestria ou de rrefran
(…)»
Arte de Trovar
• Palabras encubertas
• Dobres significados
• Ironía
• Xogo de palabras
• Diloxía
• Hequivocatio
María Peres, a noosa cruzada
quando veo da terra d'Ultramar
assí veo de pardón carregada
que se non podía con ele emerger;
mais fúrtanlho cada u vai maer
e do pardón ja non lhi ficou nada.
E o pardón é cousa mui preçada
e que se devía muit'a guardar;
mais ela non á maeta ferrada
en que o guarde, nen a pod'aver,
ca pois o cadead'en foi perder,
sempr'a maeta andou descadeada.
Tal maeta como será guardada,
pois rapazes albergan no logar,
que non aja seer mui trastornada?
Ca, o logar u eles an poder
non á pardón que s'i possa asconder,
assí saben trastornar a pousada.
E outra cousa vos quero dizer:
atal pardón ben se deverá perder
ca muito foi cousa mal gaada.
CANTIGA
DE
ESCARNIO
Pero da
PonteConfusión e morte de María Balteira é unha obra de Marica
Campo, na que observamos como a Literatura actual bebe da
nosa Historia e rememora a Literatura Medieval.
21. María Balteira foi a máis sonada das
soldadeiras da época medieval. As
soldadeiras eran mulleres adscritas á Corte
que tiñan como oficio cantar e bailar e
recibían por iso unha soldada, de aí o
nome. No Cancioneiro de Ajuda aparecen
danzando, tocando as castañetas ou o
pandeiro na compaña do xograr que tanxe
unha guitarra ou unha viola.
Temos noticia dela polas cantigas de
escarnio que lle dedican dez trobadores,
verdadeiro arquetipo do que na actualidade
se deu en chamar anti-retrato ou retrato
descortés. Pedro Amigo de Sevilla e Pedro
de Ambroa, betanceiros ambos os dous;
María Balteira (Idade
Media)
22. «…som aquelas que fazen os trobadores
…descubertamente. En elas entran palavras
que queren dizer mal e non aver outro
entendimento se non aquel que querem dizer
chaamente (…)»
Arte de Trovar
Cantiga de
maldicir
• Palabras claras
• Un só significado
• Non buscan o equívoco
• Termos abertamente obscenos
(Fui eu poer a mao, n’outro
di-
-a a ua soldadeira no conon)
Afonso XA fronda dos cervos, do grupo DOA
recolle cantigas de amor e de escarnio e
maldicir.
26. PROSA GALEGA MEDIEVAL
• Milagres de Santiago
(finais do séc. XIV).
Versión galega do
Codex Calixtinus ou
Liber Sancti Iacobi.
• Crónica de Santa
María de Iria
(segunda metade do
séc. XV). Feita polo
clérigo Rui Vázquez
de Mazaricos, nun
galego bastante
castelanizado.
• Crónica Xeral
Galega (fins séc.
XIII) . Tradución
á nosa lingua da
Crónica General
e da Crónica de
Castilla de
Afonso X.
Manuais ou
tratados para
aprender oficios
ou actividades:
Tratado de
montaría (séc.
XIV). Arte de
Trovar (CBN,
1350)
27. CICLO
ARTÚRICO
Materia de Bretaña: narracións
relacionadas co rei Artur e os
cabaleiros da táboa redonda.
CICLO
CLÁSICO
Materia de Troia: relatos
inspirados nas lendas sobre a
destrución de Troia e os seus
heroes (Ulises e Eneas).
CICLO
CAROLÍNXEO
Materia épica carolinxa: narra as
batallas de Carlomagno na
Península, en defensa da
cristiandade. Recollidas no
cuarto libro do Códice Calixtino,
coñecido como Pseudo Turpín ou
Historia Karoli Magni et
Rothalandi
PROSA GALEGA
MEDIEVAL
29. Cantar de Mío Cid
➢ Obra anónima
➢ Siglo XII (1140)
➢ Poema épico: hazañas de un
héroe
➢Honor
➢Valentía
➢Fidelidad
➢Religiosidad
Ya por la ciudad de Burgos el Cid Ruy Díaz entró.
Sesenta pendones lleva detrás el Campeador.
Todos salían a verle, niño, mujer y varón,
a las ventanas de Burgos mucha gente se asomó.
¡Cuántos ojos que lloraban de grande que era el
dolor!
Y de los labios de todos sale la misma razón:
"¡Qué buen vasallo sería si tuviese buen señor!"
EL CID CAMPEADOR
CANTAR DE GESTA
O POEMA ÉPICO
30. LÍRICA
CASTELLANA
SS. XIV-XV
• Recibe influencias de
todos los núcleos
líricos peninsulares.
• Variedad de géneros,
tanto en la lírica
popular como en la
culta: villancicos,
albadas, canciones de
siega, cantares de
serrana...
31. " ...Non ha mucho tiempo
qualesquier deçidores e trovadores
destas partes, agora fuessen
castellanos, andaluces e de la
Extremadura, todas sus obras
componían en lengua gallega o
portuguesa".
Íñigo López de Mendoza foi un
personaxe clave na sociedade do séc.
XV, foi militar e poeta do
Prerrenacemento, tío do poeta Gómez
Manrique e emparentado tamén cos
poetas Jorge Manrique e Garcilaso de
la Vega, este do séc. XVI.
Marqués de Santillana (1389-1485)
32. Cantan el encuentro amoroso de
caballeros con mujeres de la sierra,
personajes de existencia casi legendaria
que habitaban en escondidos puertos o
pasos de montaña , que les ayudaban a
pasar la sierra a cambio de favores
sexuales o regalos.
Moza tan fermosa
non ví en la
frontera,
como una vaquera
de la Finojosa.
Faciendo la vía
del Calatraveño
a Santa María,
vencido del sueño,
por tierra fragosa
perdí la carrera,
do ví la vaquera
de la Finojosa.
En un verde prado
de rosas e flores,
guardando ganado
con otros pastores,
la ví tan graciosa
que apenas creyera
que fuese vaquera
de la Finojosa.
Non creo las rosas
de la primavera
sean tan fermosas
nin de tal manera,
fablando sin glosa,
si antes supiera
de aquella vaquera
de la Finojosa.
Íñigo López de Mendoza, Marqués de
Santillana (1398 - 1458). Escritor,
erudito militar y poeta castellano del
Prerrenacimiento.
CANTARES DE
SERRANA
33. Al alba venid, buen amigo,
al alba venid.
Amigo el que yo más quería,
venid al alba del día.
Amigo el que yo más amaba,
venid a la luz del alba
Venid a la luz del día,
non trayáis compañía.
Venid a la luz del alba,
non traigáis gran compaña
Canción que, en los
siglos XIV-XV, se ofrecía
a los recién casados
exactamente a la hora
más cercana a la
celebración de la cena
de bodas
ALBAD
A
34. Hoy comamos y bebamos
Ycantemos y holguemos
Que mañana ayunaremos (e)
Por honra de san Antruejo
Parémonos hoy bien anchos
Embutamos estos panchos
Recalquemos el pellejo
Que es costumbre de concejo (v.v)
Que todos hoy nos hartemos (tf.tf)
Que mañana ayunaremos ( e)
En sus orígenes, en el siglo XV, el
villancico es un término empleado
para designar a una composición
poética de carácter popular .
Procede de la expresión «copla de
villancico», que significaba «canto
de villano, habitante de una villa o
aldea». La temática del villancico,
como nos muestra este ejemplo, no
era de carácter religioso.
Consta de: estribillo (e), copla,
versos de vuelta, (v.v), estribillo
VILLANCICO
35. Coplas a la
muerte de su
● Siglo XV
● Elegía
● Tránsito Edad Media –
Renacimiento
Recuerde el alma
dormida,
avive el seso y despierte
contemplando
cómo se pasa la vida,
cómo se viene la muerte
tan callando,
cuán presto se va el
placer,
cómo, después de
acordado,
da dolor;
cómo, a nuestro parecer
cualquier tiempo pasado
fue mejor.
-----
Nuestras vidas son los ríos
que van a dar en la mar,
que es el morir;
allí van los señoríos
derechos a se acabar
y consumir;
allí los ríos caudales,
allí los otros medianos
y más chicos,
y llegados, son iguales
los que viven por sus
manos
y los ricos.
JORGE MANRIQUE (1440-1479)
36. SÉCULOS
ESCUROS
s. XVI
s. XVII
SIGLOS DE ORO
s. XVI
(Renacimiento)
s. XVII (Barroco)
LITERATURA GALEGA LITERATURA CASTELLANA
s. XV – FIN DA IDADE MEDIA
s. XVII – ILUSTRACIÓN (Século das Luces)
S. XIX – REXURDIMENTO
LITERATURA GALEGA
S. XIX – ROMANTICISMO Y
REALISMO DE LA
LITERATURA CASTELLANA