Dokumen tersebut membahas mengenai konsep-konsep morfologi dalam bahasa Melayu seperti morfem, alomorf, kata dasar, kata akar, morfofonem, jenis-jenis morfem, dan proses-proses pembentukan kata seperti pengimbuhan, penggandaan, pemajmukan, dan pengakroniman. Dokumen tersebut juga membahas mengenai pengelasan kata dan definisi golongan kata seperti kata nama, kata kerja,

2. Jens Martensson 2

3. Jens Martensson 3
MORFEM
ALOMORF PERSAMAAN &
PERBEZAAN
(MORFEM VS KATA)
KATA
KATA DASAR
KATA AKAR
MORFOFONEM

4. Jens Martensson 4
MORFEM BEBAS
• Morfem yang boleh berdiri sendiri
• Kata yang ada makna
• Boleh menjadi ayat minimal
MORFEM TERIKAT
• Tidak boleh berdiri sendiri
• Perlu digabungkan dengan morfem
lain
MORFEM TERIKAT
SATUAN
MORFEM TERIKAT
TERBAHAGI
MORFEM TERIKAT
KOMPLEKS
Morfem yang terfiri
daripada 1 morfem (pada
awal perkataan, akhir
perkataan, atau
disisipkan)
Contoh:ber-, per-
2 morfem terikat, pada
awal dan akhir perkataan
yang kedua-duanya
digunakan secara
serentak
Salah satu tak boleh
digugurkan, jika gugur,
makna perkataan
berubah.
Contoh: penyiraman =
peN-…an, tanpa peN =
siraman, tanpa an,
penyiram.
Gabungan 2 atau lebih
morfem terikat.
2 situasi:
-pada awal dan akhir
kata
-2 gabungan morfem
awalan diikuti 1 akhiran
Contoh: memper-,
me…kan.

5. Jens Martensson 5
• Kelainan atau varian bagi sesuatu
morfem terikat.
• Wujud akibat penggabungan morfem
tersebut dengan kata dasar
• Alomorf ditentukan oleh huruf awal
atau fonem sesuatu kaya dasar.
• Setiap morfem terikat atau imbuhan
sekurang-kurangnya ada 1 alomorf
• Contoh : peN-
Tetapi ada kekecualian.

6. Jens Martensson 6
Konsep morfofonem dikaitkan dengan kehadiran atau wujudnya bunyi atau
fonem atau huruf (dalam penulisan) pada sesuatu morfem terikat apabila
morfem terikat itu digabungkan dengan sesuatu kata dasar.
Petunjuk bahawa akan berlaku perubahan bunyi, iaitu wujudnya bunyi atau fonem lain
pada morfem terikat itu ditandai oleh satu huruf yang ditulis dengan huruf besar,
misalnya N.
Sebagai contoh, imbuhan pe- ditulis sebagai peN-, dan imbuhan me- ditulis sebagai meN-.
Huruf N itu memberikan petunjuk bahawa di situ akan wujudalomorf, iaitu bunyi nasal tertentu apabila
pe- diimbuhkan pada sesuatu kata.

7. Jens Martensson 7
DEFINISI UMUM – Satu unit pertuturan yang bermakna
Kata dipisahkan dengan ruang kosong ; saya makan buah epal (4
kata)
Huruf-hurufnya tidak boleh dipindah alih, namun boleh dipindah alih
sebagai satu kata
Kata ialah unit tatabahasa yang bermakna bagi sesuatu Bahasa dan
maknanya dikatalogkan dalam kamus
Rumusannya, Kata ialah unit tatabahasa yang terkecil dan bebas
serta mempunyai makna
Boleh berdiri sendiri, ,menjadi ayat minimal

8. Jens Martensson 8
Kata akar ialah kata yang tidak boleh berdiri dengan sendiri. Kata ini memerlukan
kehadiran morfem lain dalam penggunaannya. Antara contohnya ialah tapa, tani,
juang, tawa, lantar, mudi, dan balah.
Kata ini memerlukan gabungan dengan morfem lain) sama ada morfem bebas atau morfem terikat untuk
menjadi kata terbitan yang jelas maknanya.
Contohnya : tapa - bertapa, pertapa
tani - bertani, petani, pertanian, asas tani, desa tani
juang - berjuang, pejuang, semangat juang
tawa - tertawa, ketawa, ditertawakan, mentertawakan
mudi - kemudi, jurumudi
Kata akar tergolong sebagai morfem terikat bukan imbuhan.

9. Jens Martensson 9
kata yang menjadi dasar bagi sesuatu perkataan.
Perkataan dalam bahasa Melayu boleh dibentuk daripada kata akar, kata
tunggal, kata terbitan, kata ganda, kata majmuk, dan frasa.
keenam-enam jenis binaan ini boleh menjadi dasar bagi sesuatu perkataan.

10. Jens Martensson 10
Jenis atau kelas kata yang berdasarkan yang dibuat berdasarkan
kriteria atau ciri-ciri tertentu. Terdapat 3 kriteria dalam
penggolongan kata iaitu ;-
Semantik (makna) - golongan kata itu ditentukan berdasarkan sesuatu
yang dirujuk atau dimaksudkan oleh kata itu, sama ada benda, orang,
tempat, sifat ,perbuatan dan sebagainya {kata nama – buku, kata kerja
– berlari,kata sifat – sejuk}
Bentuk – dibuat dengan melihat unsur tatabahasa yang ada pada
sesuatu kata itu {terima imbuhan seperti peN-..an, -an,peN-..seperti perkataan
dermawan, pengumuman –kata nama / beR-.., memper-..-an,di-..-I, seperti
bermain, memperdengarkan – kata kerja
Fungsi – pengelasan sesuatu kata itu berasaskan posisi atau fungsinya
dalam binaan frasa, klausa atau ayat. {Wajah berseri-seri, wajah= kata
nama // Cantik menjadi idaman wanita , cantik ialah kata adjektif
tetapi dalam ayat ini, cantik = kata nama kerana menduduki posisi
subjek dalam ayat itu.
• Kata nama, kata kerja dan kata adjektif
merupakan golongan kata utama manakala
kata tugas bukan golongan kata utama.
• Golongan kata utama ialah golongan kata
yang boleh menjadi inti dalam binaan frasa.
 Kata tugas ialah golongan kata bukan utama.
 Tidak boleh menjadi inti dalam ayat.
 Perlu hadir Bersama dengan kata lain untuk
menghadirkan fungsinya tertentu
 Contoh : dalam, akan, yang, amat, di, pada,
sangat, sudah, sungguh, dan lain-lain.

11. Jens Martensson 11
proses untuk membentuk kata (terbahagi kepada 4)
PENGIMBUHAN
AWALAN
AKHIRAN
APITAN
SISIPAN
PENGGANDAAN PEMAJMUKAN PENGAKRONIMAN
Bagi kata nama, kata adjektif dan kata kerja

12. Jens Martensson
PENGIMBUHAN
12
• Satu proses membentuk perkataan dengan cara menggabungkan sesuatu perkataan dengan imbuhan tertentu
supaya dengan demikian akan terhasil satu perkataan yang membawa konsep yang berbeza daripada
konsep yang terkandung pada kata dasarnya.
• Proses pengimbuhan menghasilkan kata terbitan.
KATA NAMA KATA KERJA KATA ADJEKTIF
AWALAN pe- / peN- (pe-, pem-,
pen-, peng-, peny-,
penge-) / pel- / per- / ke- /
juru- /maha- / tata- / pra- /
sub- / supra- / eka- / dwi- /
tri- / swa- / tuna- / paca- /
pasca- / poli- / multi-
meN- (me-, mem-, men-,
meng-, meny-, menge-,)
/ beR- / mempeR- / terR- /
di- / dipeR- / peR-
teR- / se- / ke- / pro- /
anti- / bi-
AKHIRAN -an / -wan / -wati / -nita / -
man / -is / -ah / -isme / -in
/-at /-ik /
-kan DAN –i (2 sahaja) -wi / -i / -iah / -is / -if / -al

13. Jens Martensson 13
KATA NAMA KATA KERJA KATA ADJEKTIF
APITAN pe...an / peN-...-an
(-pe.....an/-pen-...-an/-
pem-...-an/peny-...-
an/peng-...-an/-
penge....-an./peR-...-an)
/ ke-...-an /
meN-...-kan (-me-...-kan) / -men-...-kan /
-mem-...-kan / -meny-...-kan / meng-...-
kan / menge-...-kan / meN-...-i (me-...-i-
mem-....-imen-...-i-meny...i-meng-...-i -
menge-...-i) / beR... Kan / beR-...-an / di-
...-i / di-...-kan / mempeR-...-kan /
mempeR-...i / dipeR-...-I / dipeR-...-kan /
ke...an / teR-...-kan+ / teR-...-i+ / menteR-
...-kan* / diteR-...-kan /
1 sahaja, ke-…-an
*ke-…-an + kata adjektif
= kata nama terbitan
SISIPAN – tidak produktif lagi dan hanya ada 4 sisipan dalam Bahasa Melayu (-el-/-em-/-er-/-in-)
-el- -em- -er- -in-
Kata nama Tapak (telapak) Kuning (kemuning) Gigi (gerigi)
Kata adjektif Serak(selerak) Guruh(gemuruh) Sabut(serabut) Sambung(sinambung)

14. Jens Martensson 14

15. Jens Martensson
PENGGANDAAN
15
Proses membentuk perkataan dengan cara menggandakan kata dasarnya dan wujud pada kata nama, kata
kerja dan kata adjektif.
KATA GANDA SEMU KATA GANDA PENUH KATA GANDA SEPARA KATA GANDA
BERENTAK
Kata yang digandakan
untuk menunjukkan
maksudnya jelas ; kanak-
kanak.
Kata ganda yang penuh,
mengulangi kata dasarnya
semula ; rumah-rumah.
Penggandaan sebahagian
daripada perkataan
1) Penggandaan daripada
kata dasar - berlaku pada
suku kata awal kata dasar
tetapi vokalnya berubah
kepada vokal tengah ;
lelaki
2) Penggandaan daripada
kata berimbuhan – kata
ganda pada kata
berimbuhan ; bertalu-talu
Terbahagi kepada 3
1) Penggandaan berentak
vokal ; kuih-muih
2) Penggandaan berentak
konsonan ; kumat-kamit
3) Penggandaan berentak
bebas ; kusut-masai

16. Jens Martensson
PEMAJMUKAN
16
• Proses membentuk kata majmuk iaitu kata yang terdiri daripada 2 atau lebih perkatan. Pemajmukan menyebabkan
perkataan yang digandakan membentuk makna baharu.
• Tidak boleh disisipkan dengan kata lain atau dipisahkan.
• Dalam binan besar (frasa / ayat) kata majmuk berfungsi sebagai satu unit.
• Contoh perkataan : balai raya, kelabu asap
• Pada asasnya, kata majmuk dipisahkan apabila menerima apitan – kemas kini pengemaskinian
• Boleh menerima imbuhan dan boleh mengalami penggandaan
• Boleh terdiri daripada kata nama, kata kerja, kata adjektif
• Terdapat kata majmuk yang telah mantap dan dieja sebagai 1 perkataan ;
Rangkai kata bebas Istilah khusus Mengandungi maksud
kiasan
Contoh ; lampu isyarat
lebub raya
pasar malam
Contoh ; segi empat
sisipan piawai
Contoh ; bulan madu
anak emas
makan hati

17. Jens Martensson
PENGAKRONIMAN
17
• Proses membentuk perkataan baharu dengan menggabungkan bahagian-bahagian tertentu daripada
beberapa perkataan.
• Ditulis sebagai 1 perkataan
• Merupakan bentuk kata tunggal dan kata ini mewakili beberapa perkataan yang menjadi dasar
pembentukannya.
• Contoh ; berdikari – berdiri di atas kaki sendiri // pawagam – panggung wayang gambar
• Proses pembentukan ini aktif dalam nama-nama organisasi,institusi atau persatuan
• Tiada sistem atau peraturan khusus
• Tetapi ada 5 cara pembentukannya secara umum.
1. Penggabungan huruf awal beberapa perkataan – UPSI (Universiti Pendidikan Sultan Idris
2. Gabungan suku kata dengan suku kata bebrapa perkataan – hakis ( habis kikis)
3. Gabungan suku kata dengan huruf awal perkataan – UniTAR (Universiti Tun Abdul Razak)
4. Gabungan suku kata dengan perkataan penuh – jentolak (jentera tolak)
5. Gabungan bahagian-bahagian kata secara bebas - SUARAM (Suara Rakyat Malaysia)
• Pengejaan kata akronim, terdapat 3 cara pengejaan akronim
1. Semuanya ditulis dengan huruf besar - ADUN
2. Semuanya ditulis huruf kecil - berdikari
3. Huruf awalnya huruf besar,yang selainnya huruf kecil - Mara
akronim
singkatan