Chapter -10 VenkatchalaMahatmyam

1. 1
1
श्री भविष्योत्तर पुराणान्तर्गत
श्रीिेङ्कटाचलमाहात्म्यम्
Day 5
दशमोऽध्यायः
203 Sloka

2. 2
2
जनश्रीननवासाज्ञया ब्रह्माद्यानयनार्थं शेषगरुडाारननन
जनक उिाच
नातुववचननाकर्ण्व, क
ृ तवान नक
िं रनापनतिः ।
तन्मनाचक्ष्व भरवन, सनवस्तारिं सतािं निय ॥ १ ॥
शतानन्द उिाच –
त्विं हरनस भक्तेषगु, िर्थनोऽनतनियिः सदा ।
तस्माद्धररकर्थासक्त-ननास्ते तु वदानन तत ॥ २ ॥
स्वयनानन्दपूर्णो-ऽनप कनवभुङनरवद्धररिः ।
नात्रा चोनदतनाकर्ण्व, तानूचे नधुरिं वचिः ।। ३ ।।
श्रीवनिास उिाच –
नहोत्सविं नवधातुिं नह, नन बुद्धद्धनव जायते ।
अबन्धोबवन्धुयुक्तस्य, सम्बन्धो न िशस्यते ।। ४ ।।
ययोरेव सनिं नवत्तिं, ययोरेव सनिं क
ु लन ।

3. 3
3
तयोनवववाहो नैत्री च, नोत्तनाधनयोिः क्वनचत ॥ ५ ॥
नववाहश्च नववाहश्च , सनयोरेव शोभते ।
अहनेकिः सोऽनप बन्धु-सनेतो धरर्णीपनतिः ।। ६ ।।
कर्थिं नृपस्यास्य नयोनचतिः स्या-
दबन्धुना बन्धुयुतस्य सङ्गिः ।
भवेत्सुखिं नेनत वदद्धि सि,
इत्यद्य नचिा खलु बाधते नान
बन्धुहीनस्य ने राजा, कर्थिं कन्ािं िदास्यनत ।
वासुदेववचिः श्रुत्वा, बक
ु ला वाक्यनब्रवीत ।। ८ ।।

4. 4
4
बक
ु लोिाच
त्वादृशिः पुुडषगो लोक
े , नासत्यिं वदनत क्वनचत ।
सत्यनेव िशिंसद्धि, नुनयो वीतकल्मषगािः ।। ९ ।।
शुकस्त्वत्कायवननष्ठस्तु, देवानािं रुुडरनङ्गरािः ।
सद्धननवर्णो नहीशस्य, तस्याशािं ना वृर्था क
ु ुड ।। १० ।।
स्मर बन्धून सुरान सवावन, ब्रह्मुडद्रपुरोरनान
पुत्रान पौत्रािंस्तर्था भ्रातॄन, स्नुषगाश्च पुुडषगोत्तन ।। ११ ।।
तदाऽरनतस्तु रोनवन्दिं, दुलवभिं च कलौ युरे ।
सोऽनप पश्यतु राजनषगव-स्त्वत्सम्बद्धन्धजनाननह ॥ १२ ॥

5. 5
5
नातुववचननाकर्ण्व, ननसा शेषगपनिर्णौ ।
सास्मार पृनर्थवीपाल, श्रीननवासिः सतािं रनतिः ॥ १३ ॥
तावारतौ शेषगनवयच्चरौ तदा,
िर्णेन शेषगाचलवल्लभाद्धिकन
ददशव भक्त्या पुरतिः द्धथर्थतानवनौ,
ननवेदयानास पुरार्णपूुडषगिः ॥
श्रीवनिास उिाच –
पनिराट रच्छ ने पुत्रिं, सत्यलोक
े श्वरिं नृप ।
रच्छानहभूषगर्णिं शेषग, नन पौत्रनुनापनतन १५ ॥
इत्युक्त्वा पनत्रका ताभ्ािं, नवनलख्यादाच्छु भाद्धिकान ।
िनर्णपत्यार्थ नवश्वेशिं, खरनारेर्ण जग्मतुिः ।। १६ ।
सत्यलोक
िं ततो रत्वा, ब्रह्मार्णिं भास्करोपनन ।

6. 6
6
दृष्ट्वा नत्वाऽर्थ भक्त्यैव, पनिराट पनत्रकानदात ।
नपतानहस्तु तिं दृष्ट्वा, रुडािं ित्यभाषगत ।। १७ ।।
ब्रह्मोिाच -
नचरकालेन सम्प्राप्तिः , पनिराट कश्यपािज ।
क
ु त्राद्धस्त श्रीननवासिः , सिः वासुदेविः नपता नन ।
नपतानहवचिः श्रुत्वा, पनिराट वाक्यनब्रवीत ॥ १८ ॥
र्रुड उिाच -
वासुदेवो वसत्यङ्ग, वैक
ु ण्ठनरररनूद्धवनन ।
तनिवाहार्थवनायाििं, नािं नवद्धद्ध चतुरानन ।। १९ ॥
नारायर्णेन नलद्धखतािं, पनत्रकानवलोकय ।
पपाठ पनत्रकाननत्थिं, चोनदतोऽनेन वै नवनधिः ॥ २० ॥
नचरञ्जीवाय पुत्राय, ब्रह्मर्णे नानभजन्मने ।
श्रीवेङ्कटानद्रनार्थस्य, श्रीननवासस्य नङ्गलािः ।। २१ ।।

7. 7
7
वैनदक्य आनशषगिः सवाविः , सववदा सिु पुष्कलािः ।
कलावाकाशराजो ने, कन्ादानिं कररष्यनत ।। २२ ।।
पनत्रकादशवनादेव, सपुत्रिः सपररग्रहिः ।
सलोकपालिः सस्त्रीकिः , सरन्धवविः सहोररिः ।। २३ ।।
सनारत्याशु कल्यार्णिं, दृष्ट्वा रच्छ यर्थासुखन ।
पनत्रकार्थवनननत ज्ञात्वा, नकनिद्ध्याननुपारतिः ॥ २४ ॥
सिोषगनतुलिं लेभे, नवनधिः कल्यार्णकौतुकी ।
श्रीननवासनववाहदशवनार्थं शेषगाचलिं िनत ब्रह्माद्यारननन
चतुमुगख उिाच –
िारपालान सनाहूय, चेदिं वचननब्रवीत ।। २५ ।।
भेररदुन्दुभयश्चाद्य वा-द्यिािं सववतोनुखन ।
भवद्धिने ख्यापयद्धि-रवननिं धरर्णीतले ।। २६ ।।
इत्युक्ता िारपालास्ते, वाद्यानन सनवादयन ।

8. 8
8
ब्रह्मार्णिं िनर्णपत्यार्थ, ननदेशज्ञो वचोऽब्रवीत ।। २७ ।।
ियार्णभेरी नननदिः सुनङ्गलिः ,
सिंश्रूयते सववजनैिः क
ु तूहलात ।
क
िं देशनुनिश्य नपतानहाद्य,
सिाड्यते वाद्यरर्णो वदाद्य ।
भारतेऽद्धस्मन नहावषगे, जम्बूिीपस्य दनिर्णे ।
शेषगाचलिं सनुनिश्य, ननयुङक्ष्व चतुरनङ्गर्णीन ।। २९ ॥
सेना परािं ननेत्युक्त्वा, सेनापनतनर्थाब्रवीत ।
स्कन्दाह्वय सुरान सवावन, सवावन नदक्पालकानननत ॥ ३० ॥
सत्यलोकजनान सवाव-न्स्वयनाह नपतानहिः ।
भविो रनसकािः सवे, कल्यार्णार्थं कलौ युरे ।। ३१ ।।

9. 9
9
श्रीननवासस्य क
ृ ष्णस्य, नपतुने पुुडषगोत्तनािः ।
सनारच्छिु सवे ने, सेनाधीशािः नया सह ।
इनत ब्रह्मवचिः श्रुत्वा, सेनानार्थास्तनब्रुवन ।। ३२ ।।
सेनापतय ऊचु –
वानषगवक
िं देनह नो ब्रह्मन, आरच्छानस्त्वया सह ।
एवनुक्तो धनिं तेषगािं, दत्तवान स नपतानहिः ॥
वाहनानन नवनचत्रानर्ण, रर्थािंश्च नवनवधाननप ॥ ३३ ॥
भूषगर्णानन च वस्त्रानर्ण, रत्नानन नवनवधानन च ।
पत्नीिः सन्देशयानास नववाहार्थं नपतानहिः ।। ३४ ।
स्वयनिरवतिः श्रीना-नािानिं सनभूषगयत ।
दधार नशरसा शीघ्रिं, नकरीटिं पनश्चनेन तु ।। ३५ ।।
अन्ेन नशरसा धाता, रक्तोष्णीषगनधारयत ।
दनिर्णोत्तनाङ्ग
े न, नशरोवेष्टनबन्धयत ।। ३६ ।।

10. 10
10
क
ु शक
े तुिं क
ु शश्रेष्ठै-धृवतवानन्नूधवनन ।
नीलनौद्धक्तक वैा
ू यव-युते नकरक
ु ण्डले ॥
कर्णवयोभूवषगयानास, करो कनककङ्कर्णैिः ।। ३७ ।।
कवचिं धारयानास, नवरत्नसनाक
ु लन ।
कािीदानसनाबद्धािं, नुक्ताननर्णनवभूनषगतान ।
सरस्वतीिं च सानवत्रीिं, रायत्रीिं वै ततिः परन ।। ३८ ।।
पुत्रान पौत्रािंस्तर्था सवावन, सवानजरर्थक
ु ञ्जरान ।
ननिः पुत्रान वीयवपुत्रा-न्सनाहूय नपतानहिः ।। ३९ ।।
अलङ्कारयुतान क
ृ त्वा, रननानभनुखोऽभवत ।
स्वसेनािं पुरतिः क
ृ त्वा, नानभजो ननयवयौ पुरात ॥ ४० ॥
हिंसिं चन्द्रितीकाश-नाुडरोह नपतानहिः ।
नवनानानन नवनचत्रानर्ण, वध्व आुडुडहुस्तदा ।। ४१ ।।

11. 11
11
घण्टाचानरननघोषगैिः , सनहता नृप रेनजरे ।
शूरा वीरासना धीरािः , रजाश्वरर्थसिंद्धथर्थतािः ।। ४२ ।।
सनुद्धच्छ
ि तैध्ववजैदीघव-पताक
ै िः सनलङक
ृ तािः ।
नानायुधधरा वीरा-स्तेषगािं नध्ये नपतानहिः ॥ ४३ ॥
रराज चन्द्रना राजिं-स्तारानभरवरने यर्था ।
श्वेतच्छत्रिं हेनदण्डिं, रत्नक
ु म्भयुतिं धृतन ।। ४४ ।।
योजनत्रयनवस्तीर्णं, दशलिजनैवृवतन ।
नभिः िकाशयानास, देवदेवस्य वै तदा ।। ४५ ।।
अवादयन्महाराज, वाद्यानन नवनवधानन च ।
भेरीश्व नवसाहस्रिं, दुन्दुभीनािं शतत्रयन ।। ४६ ।।
नृदङ्गपर्णवान ढक्का-नााुननस्सार्णनाद्धण्डनान ।
रोनुखान्मुरजान्वीर्णािं-स्तर्था वै झझवरानदकान ।। ४७ ।।

12. 12
12
बबवरैिः शतशृङ्ग
ै श्च, दीघवशृङ्ग
े श्च सस्वरैिः ।
सप्तस्वरैिः सप्तरारैिः , सपावर्णाननप नोहक
ै िः ॥ ४८ ॥
फ
ू त्कारैश्च वषगटकारै-ध्ववनयद्धिश्च वाररजान ।
रन्धवैरावनननपुर्णैिः , स्वरभेदनवचिर्णैिः ॥ ४९ ॥
वीर्णादण्डथर्थसूत्रैश्च, वादयद्धििः सुखावहैिः ।
नतवक
ै नवटक
ै श्चैव, हाहाहूहूनुखैवृवतन ।। ५० ।।
स्तूयनानास्तुम्बुुडर्णा, सूतनारधवद्धन्दनभिः ।
सुरािः सवे श्रीननवास-नहोत्सव नददृिविः ।। ५१ ।।
अनुजग्मुनवहाराजिं, ब्राह्मर्णिं यािनग्रतिः ।
सत्यलोक
े तपोलोक
े , जनोलोक
े ततिः परन ।। ५२ ।।
नहलोक
े सुवलोक
े , स्वरवलोक
े नहीतले ।
एविं क्रनान्महाभारिं, ब्रह्मार्णिं ददृशुजवनािः ।। ५३ ।।

13. 13
13
ऋषगयिः सत्त्वसम्पन्ना-स्तदात्यदभुतदशवनन ।
वासुदेवसनाकारिं, वैश्वानरसनाननन ॥ ५४ ॥
ददृशुिः सववलोक
े शिं, सािाद्ब्रह्मार्णनिंग्रजन ।
क
े नचन्नारयर्णिं तिं नह, राम्भीयावदब्रुविंस्ततिः ।। ५५ ।।
क
े नचन्नारायर्णो नायिं, वदनानािं नवपयवयात ।
इत्युब्रुविंस्ततिः सवे, नत्वा तिं चतुराननन ।। ५६ ।।
हिंसथर्थिं भूषगर्णैयुवक्तिं, कवचााम्बराद्धन्वतन ।
अपृच्छिं स्ते नहीदेवािः , ब्रह्मर्णोऽनुचराञ्जनान ।। ५७ ।।
महीदेिा ऊचु –
क
िं वा देशिं िनत जनािः , क
ु तो वारननिं नवधेिः ।
जना ऊचु –
रच्छानोऽद्य नववाहार्थं, श्रीननवासस्य भूतलन ॥ ५८ ॥

14. 14
14
तेनैवाकाररतािः सवे, सत्यलोकान्मही सुरािः ।
तत श्रुत्वा वचनिं तेषगा-ननुजग्मुनवहषगवयिः ।। ५९ ।।
सानिहोत्रािः सपुत्राश्च, सनशष्यािः सपररग्रहािः ।
एविं नवभवनाथर्थाय, ब्रह्मारािेङ्कटाचलन ।। ६० ।।
वानदत्रार्णािं स्वनेनैव, दुन्दुभीनािं च ननथस्वनैिः ।
आपूररतिं जरनददिं, सशैलवनकाननन ।। ६१ ।।
श्रीननवासिं िनत चारानदज्ञानपत ब्रह्मारननन
एतद्धस्मन्नेव काले तु, भरवााँल्लौनकक
ै िः सनिः ।
अदृष्ट्वा खरराजिं तिं, नातरिं वाक्यनब्रवीत ॥ ६२ ॥
श्रीवनिास उिाच -
नक
िं नारतोऽम्ब खरराट, पुत्रार्थं िेनषगतो नया ।
नारे ननरोनधतिः क
े न, नक
िं वा स्यात्कारर्णिं वद ।। ६३ ।।

15. 15
15
एविं वदनत रोनवन्दे, चारो दृनष्टपर्थिं रतिः ।
चारिं दृष्ट्वाऽनतसिोषगिं, स लेभे पुुडषगोत्तनिः ॥ ६४॥
श्रीवनिास उिाच –
क्व चार नन पुत्रस्तु, क
े न वै िेनषगतो भवान ।
चार उिाच-
आरननष्यनत रोनवन्द, रङ्गािं तरनत ते सुतिः ॥ ६५ ॥
एविं वदनत तच्चारे, पुनरेकोऽभ्भाषगत ।
वितीय उिाच –
रोदावरीिं तरनत ते, पुत्रिः पौरजनैिः सह ।। ६६ ।।
स दू तवचनिं श्रुत्वा, नकनिद्धास्यनुखोऽभवत ।
तदाऽजरान रुडािः , पनिराा ब्रह्मचोनदतिः ।। ६७ ।।
िनर्णपत्य श्रीननवासिं, िोवाच च वचस्तदा ।

16. 16
16
र्रुड उिाच -
क
ृ ष्णािं तीत्वाव तु ते पुत्रिः , श्रीशैलनुपरम्य च ।। ६८ ।।
अहोनबलिं चाससाद, तत्राज्ञप्तोऽहनारतिः ।
इत्येवनुच्यनाने तु, रुडाेन नहािना ॥ ६९ ॥
तत्क्षर्णेनैव राजेन्द्र, नवष्वक्सेनोऽनभवन्द्य च ।
नवनीतो वाचनूचेऽर्थ, श्रीननवासिं परात्परन ।। ७० ।।
विष्वक्सेन उिाच-
तुम्बुरोस्तीर्थवनासाद्य, हरे तत्रावराहते ।
पुत्रस्तव नहाराजिः , परनािा चतुनुवखिः ।। ७१ ।।
पुत्रस्तवारच्छतीह, भविशवनकौतुकौ।
सेनापतौ वदत्येविं, भरवानुद्धत्थता नुदा ।। ७२ ।।

17. 17
17
रुडास्कन्धनाुडढिः , ियार्णानभनुखो हररिः ।
उत्तरानभनुखिः िाया-त्पुत्रस्नेहेन भूननप ।। ७३ ।।
नवष्वक्सेनोऽनतवेरेन, ब्रह्मार्णनुपरम्य च
आनम्य नशरसा भक्त्या, िोवाच वचनिं नवनधन ।। ७४ ॥
चतुनुवख श्रीननवासयोिः परस्परियार्णावलोकन सिंवादिः ।
विष्वक्सेन उिाच
भरवानरनवन्दाि-स्तव दशवनलालसिः ।
रुडास्कन्धनाुडह्य, सनारच्छनत तेऽद्धिकन ।। ७५ ।।
तच्छ
ु त्वा वचनिं तस्य, नवष्वक्सेनस्य धीनतिः ।
चन्द्रनबम्बननभाद्धिंसा-दवुडह्य नपतानहिः ।। ७६ ।।
पादाभ्ानारनच्छीघ्रिं, यत्रारच्छनत क
े शविः ।
स ददशव नहाराज, जनक
िं चतुराननिः ।। ७७ ।।

18. 18
18
दण्डवत्प्रनर्णपत्यार्थ, चाग्रे बदध्वा करौ द्धथर्थतिः ।
स चावुडह्य रुडाा-दाससाद नपतानहन ।। ७८ ।
उत्थाप्यानलङ्गय चाप्येन-नुवाच नधुसूदनिः ।
श्रीवनिास उिाच
उनत्तष्ठ तात भद्रिं ते, पश्य नानातुरिं क
ृ शन ।। ७९ ।।
बहुकालेन ते बुद्धद्ध-नवन दशवनलालसा ।
तदेव परनिं नन्े, त्वदबुद्धद्धनवन दशवने ॥ ८० ॥
कौतूहलिं नोपनीता, कदानचदनप येन वै ।
न कनश्चद नियते क्वानप, त्वािं नवना चतुरानन ॥ ८१ ॥
वदत्येविं हृषगीक
े शे, नोवाच चतुराननिः ।
नुहूतवियनात्रिं तु, नश्रननवासोऽनप नोनचवान ॥ ८२ ॥
आनन्दबाष्पसिंपूर्णव-नयनौ तौ परस्परन ।
स्नेहात्प्रफ
ु ल्लवदनौ, नुखिं ददृशतुनुवदा ।। ८३ ।।

19. 19
19
नपतुनुवखिं सुतोऽपश्य-त्सुतवक्त्रिं हररस्तर्था ।
ततिः सिुष्टननसौ, लेभाते परनािं नुढन ।। ८४ ।।
तौ क्रीािौ श्रीननवास, ब्रह्मार्णौ देवसिंसनद ।
नपतापुत्रौ तदा दृष्ट्वा, सत्यलोकननवानसनिः ।। ८५ ॥
लेनभरे परनानन्दिं, तन्मायानोनहतािः सुरािः ।
देिा ऊचुः –
न तेन सदृशिः पुत्रो, न तेन जनको भुनव ।। ८६ ।।
इत्येविं िशशिंसुस्ते, भद्धक्तस्नेहवशिं रतािः ।
ततिः सुतिं सनाश्वास्य, पररनृज्यानिजिं जलन ।। ८७ ।।
ब्रह्मर्णिः पानर्णनुदधृत्य, स्वनेत्रजलनुन्मृजन ।
वल्मीकथर्थाननानश्रत्य, पुत्रेर्ण सह तद्धथर्थवान ।
तत्र च श्रीननवासस्त-नुवाच पुुडषगोत्तनिः ॥ ८८ ॥
श्रीभर्िानुिाच

20. 20
20
कद्धच्चत्ते क
ु शलिं तात, स्नुषगाया नन सिंिनत ।
पुत्रपौत्रिपौत्रार्णािं, िेनिं िब्रूनह ने सुत ॥ ८९ ॥
ब्रह्मोिाच –
सववनङ्गलनस्माक
िं , त्वत्प्रसादेन क
े शव ।
तात ने वद ते िेनिं, पुरार्णपुुडषगोत्तन ।। ९० ।।
चतुनुवखिं िनत श्रीननवास ज्ञानपतस्वपररर्णयोदििः
श्रीभर्िानुिाच –
िापरािे क
ृ तिं कनव, श्रुर्णु पुत्र सनानधना ।
वैक
ु ण्ठे शेषगतल्पथर्थिं, भृरुिः पादतलेन नान ।
ततााोरनस ते नातु-रास्पदे कनलासन ।। ९१ ।।
तदा ते जननी पुत्र, करवीरपुरिं रता ।
तेन दुिः खेन सिप्त-स्त्यक्त्वा वैक
ु ण्ठनुत्तनन ।। ९२ ।।
इहारतो वेङ्कटानद्र, नात्रापश्यिं ननक
े तनन ।

21. 21
21
अत्र वल्मीकरिं ननत्यिं, चोलभृत्यिः क
ु ठारतिः ।। ९३ ।
िाहरन्मािं राजभायाव-तानातो धेनुकोपतिः ।
बृहस्पतेिः िसादेन, जीवानन कुडर्णाननधेिः ।। ९४ ।।
अनभवादय कल्यार्णीिं, नातरिं नन नन्दन |
इत्युक्तो बक
ु लािं ब्रह्मा, ववन्दे हररनातरन ।। ९५ ।।
ब्रह्मोिाच
जननी तव रोनवन्द, क
ु त्रेयिं जननता पुरा ।
एतदाख्यानह भरव-ञ्छ्
ि ोतुिं कौतूहलिं नह ने ।। ९६ ।।
श्रीभर्िानुिाच –
यशोदा वक
ु ला भूत्वा, वतवते वेङ्कटाचले ।
रनितोऽहिं तया भद्र, बहुकालिं नपतानह ।। ९७ ।।
आपत्काले तु यो रिेत, तिं नवद्याद्धत्पतरिं रुुडन ।
कदानचन्मृरयासक्तिः , पद्मतीर्थव सनीपतिः ।। ९८ ।।

22. 22
22
आरानहिं तत्र पुष्प-वने कन्ा उपारनन ।
तासािं नध्ये नवराजिी, कन्ा कानचदुपारनत ।। ९९ ॥
यानाकाशिभोिः पुत्री, नाम्ना पद्मावतीिं नवदुिः ।
तानवेक्ष्यानतनोहान्मे, ननस्तानेव काङ्क्षते ॥ १०० ॥
तानेव घटयाशु त्विं, पुत्रोऽनस परनो नन ।
वदत्येविं हृषगीक
े शे, शुश्रुवे दुन्दुनभस्वनिः ॥ १०१ ॥
श्रीननवासपररर्णयार्थव शेषगाचलिं िनत ुडद्राद्यारननन
श्रीभर्िानुिाच
कस्य वाद्यननदिं ब्रह्मन, कश्च नानुपरच्छनत ।
वदत्येविं परे धानम्न, नीलकण्ठोऽन्वपद्यत ।। १०२ ॥
नपतानहिं च नपतरिं, ववन्दे वसुधानधप ।
पाववत्या षगण्मुखेनानप, िनर्थानधपसेवक
ै िः ।। १०३ ।।

23. 23
23
तनानलङय हृषगीक
े शिः , िाह शङ्करनारतन
वत्सात्राऽयानह ननकटिं, नतष्ठ भद्र वरासने ।। १०४ ॥
एविं सम्भाषगनार्णे तु, नीलकण्ठे न क
े शवे ।
ततिः सनारनत्सद्यिः , क
ु बेरो नरवाहनिः ।। १०५ ।।
यिेन्द्रपुत्रभृत्यैश्च, भायावबन्धुनभरद्धन्वतिः ।
तनायािनुपालक्ष्य, भरवानाह भूननप ।। १०६ ॥
धनानधप नहािाज्ञ, धनवान भव सववदा ।
इत्यानशषगानन्दयनत, हृषगीक
े शे धनेश्वरन ।। १०७ ।।
स्वाहास्वधाभ्ािं सनहत, आरूढो नेषगवाहनन ।
अनिश्चारात्सपुत्रश्च, सबन्धुवेङ्कटाचले ।। १०८ ।।
स जातवेदसिं दृष्ट्वा, जाताह्लादो जरत्पनतिः ।
तनानलङयानतवेरेन, नतष्ठ नतष्ठेनत चाब्रवीत ।। १०९ ॥
ततिः िेतपनतश्चानप, स्वदू तैश्च स्वभायवया ।

24. 24
24
स्ववाहनिं सनाुडह्य, िाप शेषगनरररिं स्वयन ।। ११० ।।
नचत्ररुप्तो नहािाज्ञिः , सम्प्राप्तो राजसत्तनन ।
ततो जलपनतश्चारा-न्नक्रनाुडह्य भद्धक्तनान ।। १११।।
भायवया बहुरत्नाढ्यो, नारायर्णनरररिं िनत ।
आुडह्य रजराजिं स्व-ननन्द्रिः सािाच्छ्चीपनतिः ।। ११२ ।।
भोनरराजनरररिं राजन, सववभोरालयो नहान ।
पौलोम्या सह पुत्रेर्ण, सम्प्राप्तद्धस्त्रदशेश्वरिः ।
यर्थाहं श्रीननवासेन, सत्क
ृ तो ननषगसाद च ।। ११३ ।
एविं सनाुडह्य च भारतीयुतिः ,
सुरन्धयुक्तिः सनुपाययौ नरररन।
भक्तोऽर्थ वायुस्तनननिं जनादवनिः ,
िेनिं च पिच्छ तदा नुदाऽद्धन्वतिः ॥ ११४ ॥
थर्थीयतानननत राजेन्द्र, हररवावयुनभाषगत ।

25. 25
25
एतद्धस्मन्नेव काले तु, सम्प्राप्तौ चन्द्रभास्करौ।
नन्मर्थोऽप्यारनदभूप, सरनतस्तुररोपरर ।। ११५ ।।
नुनयश्च नहाराज, सनाजग्मुनवहानरररन ।
कश्यपोऽनत्रनभवरिाजो, वानदेवश्च रौतनिः ।। ११६ ॥
नवश्वाननत्रो वनसष्ठश्च, वाल्मीनकजवनदनिजिः ।
पुलस्त्यश्च दधीनचश्च, शुनश्शेपश्च रालविः ।। ११७ ।।
रायविः क
ृ ष्णो नहाराज, सपुत्रािः सपररग्रहािः ।
रन्धवावप्सरसचैव, सवे नसद्धािः सहोररािः ।। ११८ ॥
एविं नहषगवयो देवा, राजानश्च सनारतािः ।
नववाहार्थं सनाजग्मुिः , सवे सम्भ्रनकातरािः ।। ११९ ।।
सनाश्वास्यार्थ रोनवन्दो, यर्थायोयिं तदा नृप ।
थर्थीयतानननत चोवाच, सवेषगािं पुरतो हररिः ।। १२० ।।

26. 26
26
ब्रह्माज्ञया नवश्वकनवक
ृ तपररर्णयाहवपुर नननावर्ण क्रनिः
ततोऽभूिासुदेवस्य, नवश्वकनावऽनिरोचरिः ।
तनालोक्य हृषगीक
े शिः , इन्द्रनाह स्म नन्ुनान ।। १२१ ।।
इन्द्रा स्य रववबाहुल्यिं, पश्य नवश्वक
ृ तोऽधुना ।
भ्रातुबावहुबलादेषग, न जानानत नहतानहतन ।। १२२ ।।
यर्थान्ान्पश्यनत सुरािं-स्तर्था नाननप पश्यनत ।
साधु जातिं सुरश्रेष्ठ, त्यजैननसनञ्जसन ।। १२३ ।।
अन्िं शालाकनवरतिं, शुद्धिं निद्धक्तसिंयुतन।
ननयोजयिं सुरश्रेष्ठ, देवतारृहकनावनर्ण ।। १२४ ॥
इत्यनियिं वचिः श्रुत्वा, नवश्वकनाव नरेश्वर ।
िनर्णपत्याह रोनवन्दिं, वधवकी भयनवह्वलिः ।। १२५ ।।
िर्गक्युिाच –
भरविंस्त्वदभीष्टिं य-दज्ञानान्न नया क
ृ तन ।

27. 27
27
िनस्व नन दौरात्म्यिं, भरवन कुडर्णाननधे ॥ १२६ ॥
देवानददेव देवेश, स्वल्पस्य नन कारर्णात ।
इयान कोपिः नकनर्थं ते, सञ्जातो भरवन हरे ।। १२७ ।।
एविं सम्प्रानर्थवतिः शक्र
िं , श्रीननवास उवाच ह ।
सभािं कारय देवेन्द्र, देवार्थं नुननकारर्णात ।। १२८ ।।
पिाशद्योजरर्ण-नवशालािं सुननोहरान ।
सुनवनचत्रािं च नहीतीिं, नत्रशद्योजननायतान ।। १२९ ।।
इत्येविं शानसतिः शक्र-स्तेन वधवनकना तदा ।
कारयानास नवपुलािं, नवनचत्रिं नहतीिं सभान ।। १३० ।।
चक्र
े शक्राज्ञया तत्र, नवश्वकनाव सनाग्रजिः ।
अनिरिं वाक्यनूचे, शतक्रतुननानयन ।। १३१ ।।
श्रीभर्िानुिाच –
आकाशराजनररिं, शीघ्रिं रच्छ शचीपते ।

28. 28
28
राजानिं सान्त्ववचनैिः , काये कनवनर्ण बोधय ।। १३२ ।।
तत्राप्यनेन कतवव्यिं, सभारेहानद कारय ।
वासुदेवस्य वाक्यानन, श्रुत्वा तस्य शचीपनतिः ।। १३३ ।।
जरान राजनररिं, सनहतो नवश्वकनवर्णा ।
नवस्तायव नररिं राज्ञिः , पररतो बहुयोजनन ॥ १३४ ॥
सद्धञ्छ्द्य च नहाराज, वनानन नररररह्वरान
नवषगनािं च सनािं चक्र
े , धरािं तािं धरर्णीपते ।
रृहानर्ण च नवनचत्रानर्ण, सभाश्च पटनण्डपान ।। ११५ ।।
कल्यार्णवेदीिं स ददशव रत्न-
सम्पूर्णवकिैिः सुक
ृ तािं नवनचत्रान।
स्तम्भैयुवतािं नौद्धक्तकरत्नननननवतै-
नावरायर्णस्यैव नृपेर्ण ननननवतान ।।

29. 29
29
वासुदेवस्य भवनिं, वासवो नवश्वकनवर्णा ।
कारयानास राजेन्द्रिं, सरत्न स्तम्भरोपुरन ।
धनधान्सनाकीर्णं, रत्नतोरर्णनद्धण्डतन ।। १३७ ।।
वापीक
ू पशतिं वानज-रजानािं भवनिं तर्था ।
वासवे तु रते राजन, वासुदेवोऽवदत्सुरान ॥ १३८ ॥
देवानदक
ृ तपररर्णयार्थव भरवत्प्रार्थवनाभ्ुपनिः
श्रीभर्िानुिाच –
आकाशराजस्य सुताऽद्धस्तर्था सुरा,
इच्छानन कतुं नकल तत्करग्रहन ।
अङ्गीक
ृ तिं चेिवदीयनण्डलै-
रङ्गीकरोम्यद्य तु राजकन्कान ।। १३९ ।।

30. 30
30
वासुदेववचिः श्रुत्वा, वासुदेवािजानदकािः ।
वाक्यनाहुनवहाराज, वासुदेवपरायर्णािः ।। १४० ॥
ब्रह्मावददेिा ऊचु –
वयिं तु दासभावेन, नतष्ठानिः पुुडषगोत्तन ।
त्वत्प्रसादाियिं सवे, पश्यानोऽत्र नहोत्सवन ॥ १४१ ॥
शङ्कर उिाच –
नवनोदवचनिं क
ृ ष्ण, भाषगसे िाक
ृ तो यर्था ।
ननसस्ते िशस्तिं चे-द्धियतानननत चाब्रवीत ।। १४२ ।।
शङ्करस्य वचिः श्रुत्वा, िशशिंस हसन हररिः ।
ततश्चतुनुवखिः िाह, शेषगाचलपनतिं िनत ॥ १४३ ॥
ब्रह्मोिाच –
सववज्ञस्त्विं दयासार, सत्यसङ्कल्पवाननस ।

31. 31
31
अष्टवरं ततिः कायं, नववाहात्पूववनेव नह ।। १४४ ।।
तस्मादाज्ञािं देनह नन, पुर्ण्ाहे पुुडषगोत्तन ।
स पुत्रवचनिं श्रुत्वा, वनसष्ठिं नुनननानयत ।। १४५ ।।
वनसष्ठादीन िनत भरवत्क
ृ तनववाहकायव ननयोजन िकारिः
वनसष्ठिं च नहाभारिं, पौरोनहत्ये न्योजयत ।
यजुिः शाखा नहानन्त्ैिः , कतवव्यिं स्वद्धस्तवाचनन ।। १४६ ॥
सवेषगाननप देवानािं, यजनानो भवानननत ।
देवानािं च ऋषगीर्णािं च, नानने शङ्करिं न्धात ।। १४७ ॥
देवाऽह्वाने क
ु नारिं तु, ित्युत्थाने च नन्मर्थन ।
दत्वा तेषगािं वीनटकािं तु, क
ृ ष्णविावननाह्वयत ।। १४८ ॥
रृहार्ण त्विं वीनटकािं च, पाकार्थं हव्यवाहन ।
ऋषगीर्णािं सववदेवानािं, तव पाकस्तु सम्मतिः ।। १४९ ।।

32. 32
32
तस्मात्पाक
िं क
ु ुडष्व त्विं, स्वधास्वाहासनद्धन्वतिः ।
इनत नशष्टो यज्ञनूनतव-स्तर्थाद्धस्त्वत्यब्रवीद्धररन ।। १५० ।।
ततिः स िाह वुडर्णिं, जलार्थं सववदेनहनान ।
दुष्टानािं दण्डने राज-द्धञ्छ्ष्टानािं पररपालने ।। १५१ ।।
यनिं स कल्पयानास, सुरन्धे वायुनानदशत ।
धनदाने ब्राह्मर्णार्थे, वस्त्रालङ्कारदापने ।। १५२ ।।
क
ु बेरिं योजयानास, भरवान्नृपसत्तन ।
िदीपधारर्णे राज-नन्नशाकरनयोजयत ।। १५३ ।।
वसून्सन्देशयानास, भाण्डानािं शुद्धद्धकारर्णात ।
ग्रहािंश्च द्रोर्णपात्रेषगु, न्योजयदररन्दन ।। १५४ ।।
एविं सिंशानसतािः सवे, पुरार्णपुुडषगेर्ण च ।
आज्ञानादाय तेऽभूवन, सवे स्वथर्थािः स्वकनवसु ।। १५५ ।।
ततो वाक्यनुवाचेदिं, ब्रह्मा लोकनपतानहिः ।

33. 33
33
ब्रह्मोिाच
नज्जनिं क
ु ुड रोनवन्द, नङ्गलिं नधुसूदन ।। १५६ ।।
पुर्ण्ाहपूववकनावनर्ण, स्वेष्टदेविपूजनन ।
क
ु लदेविनतष्ठािं च, साङ्ग
िं क
ु ुड रनापते ।। १५७ ।।
नववाहार्थं करवीराद्रनाह्वापनन
पुत्रवचनिं श्रुत्वा, सस्मार जरदीश्वरिः ।
रनािं राजीवनयनािं, करवीरपुरालयान ।। १५८ ।।
नत्वा नवयोनरनीिं राजन, दुिः द्धखतिः सुरसत्तनिः ।
ुडरोद लोकरीत्यैव, भरवााँल्लौ नकक
ै िः सनिः ।। १५९ ।।
न शोभते सभा नदव्या, तया नवरनहता सुत ।
भवानहिं नहािाज्ञ, देवाश्च सपररग्रहािः ।। १६० ।।
न शोभिे यर्थाकाशे, तारास्तारापनतिं नवना ।
अपादपिं यर्थारर्ण्-नपिाश्च नवहङ्गनािः ।। १६१ ।।

34. 34
34
अफलाश्च यर्था वृिािः , अधनािः सुहृदो यर्था ।
तर्था वयिं नहािाज्ञ, रनहता रनया तया ।। १६२ ॥
वासुदेववचिः श्रुत्वा, वासुदेवनभाषगत ।
शङ्करिः पृनर्थवीपाल, सनुनत्तष्ठन नहाभुजिः ।। १६३ ।।
शङ्कर उिाच-
नकनर्थं रोदनिं तात, नक
िं ते कायं नवाम्बनन ।
असङ्गस्यािनेयस्य, चाक्र
ू रवरदस्य च ।। १६४ ।।
अक्लेशकस्य देवेश, नकनर्थं रोदनिं वृर्था ।
स च तिचनिं श्रुत्वा, नीलकण्ठनभाषगत ।। १६५ ।।
श्रीभर्िानुिाच –
त्विं न जानानस भोिः शम्भो, बालभावेन पौत्रक |
यदा ब्रह्माऽवसाने च, न नकनिदवनशष्यते ।। १६६ ॥
तदा िीरोदक
े शम्भो, ननरालम्बे ननराश्रये ।

35. 35
35
सा ने शय्या सखी भूत्वा, क्रीाते नहतकाररर्णी ।। १६७ ।।
एतादृशीिं नवना शम्भो, नन सौख्यिं कर्थिं भवेत ।
वदत्येविं जरन्नार्थे, वेधा वाक्यनभाषगत ।। १६८ ।।
ब्रह्मोिाच
नोक्तिं त्वयेदिं रोनवन्द, पूववनेव जनादवन ।
अद्य नािं कनलानार्थ, रनाह्वाने ननयोजय ।। १६९ ॥
सोऽनप पुत्रवचिः श्रुत्वा, दयुननर्णिं शीघ्रनाह्वयत ।
षगण्मुखेन नहाराज, सोऽनप तत्र सनारतिः ।। १७० ।।
ननान भक्त्या स्तुत्वाऽर्थ, िाञ्जनलिः सम्मुखे द्धथर्थतिः ।
भास्करिं भद्धक्तनम्राङ्ग
िं , भरवानाह हृद्गतन ।। १७१ ।।
भर्िदुक्त्या रमानयनाय करिीरपुरं प्रवत सूयगर्मनम्
श्री श्रीवनिास उिाच-
श्रुरालवासुदेवस्य, नररिं रच्छ भानुनन ।

36. 36
36
तत्रास्ते जरतािं नाता, तानानय ननाद्धिकन ।। १७२ ।।
भारतीिं वासुदेवस्य, श्रुत्वा पौत्रो नदवाकरिः ।
नवनयेन सनायुक्तिः , नशरसाऽऽनम्य चावदत ।। १७३ ।।
भानुरुिाच -
कर्थिं तािं लोकजननी-नाननयष्ये तवाद्धिकन ।
तन्मनाचक्ष्व रोनवन्द, कर्थिं नािं नवश्वसेद्रना ।। १७४ ।।
श्रीभर्िानुिाच –
अद्धस्त तस्यास्त्वनय स्नेहिः , सदा लोकनहोदये ।
त्वदारननसिंहृष्टा, सनायानत ननाद्धिकन ।। १७५ ।।
उपायिं िवनदष्यानन, तदारननकनवनर्ण ।
अश्रु नुिन्नपनृजिं-स्तिवारर क
ु ुड सिंद्धथर्थनतन ।। १७६ ।।
त्वािं तु दृष्ट्वा जरन्माता, सान्त्वनयष्यनत भानुनत ।
एविं वदिी वाक्यिं त्वािं, नकनिदुिः खसनाक
ु ला ।। १७७ ।।

37. 37
37
शासनिं ते हृतिं क
े न, धरर्ण्ािं कथ्यतानननत ।
त्विं सनाचक्ष्व तािं देवी-ननत्थनत्यिदुिः द्धखतिः । १७८ ।।
न शासनिं हृतिं नेऽद्य, नातिः क
े नानप भूतले ।
शयनिं तु क
ृ तिं तेन, तव भत्रावऽद्य भूतले ।। १७९ ।।
येन वै शासनिं दत्तिं, नातने क
ृ पयेदृशन ।
ननश्चेतनोऽद्य पनततो, भताव जीवनत ते न वा ।। १५० ।।
भताव तव जरन्नार्थ-स्त्वशक्तोऽद्य नवभानत ने ।
कदा द्रक्ष्यानन देवी ता- ननत्यास्ते िलपनन्ननत ।। १८१ ।।
सा त्विचननाकर्ण्व, सनायानत न सिंशयिः ।
उपायिं तु ततिः श्रुत्वा, नकनिद्धास्यनुखाद्धन्वतिः ।। १८२ ॥
बभाषगे भद्धक्त नम्राङ्गो, भयभद्धक्तसनद्धन्वतिः ।
सववज्ञा सववलोक
े षगु, नवश्रुता कनलालया ।। १८३ ।।
जानानत हृद्गतिं सवं, कर्थिं नािं नवश्वसेनिभो ।

38. 38
38
अरोरस्य च रोरिं नह, कर्थिं वक्ष्यानन ते हरे ।। १८४ ॥
स भानोववचनिं श्रुत्वा, भानुनाह ननोरतन ।
श्री भर्िानुिाच -
नन्मायया नोनहता सा, भनवष्यनत न सिंशयिः ।। १८५ ।।
इत्युक्तिः िनर्णपत्यार्थ, वासुदेविं रर्थे द्धथर्थतिः ।
करवीरपुरिं रत्वा, यर्थोक्तिं तत्तर्थाकरोत ।। १८६ ।।
करवीरपुराच्छे षगाचलिं िनत रनारननन
सा तिचननाकर्ण्व, यर्थाऽदेशिं तदा रना
रर्थनाुडह्य खेदेन, भानुवाक्यादरेर्ण सा ।। १८७ ।।
सम्प्राप्ता वायुवेरेन, रनवयुक्ता रनापनतन ।
तदारननवातां च, श्रुत्वा तद्धस्मन िर्णे हररिः ॥ १८८ ॥
जरान दशवनापेिी, ह्यशक्त इव सम्मुखन ।

39. 39
39
तादृशीनाक
ृ नतिं िाप्य, तददभुतननवाकरोत ।। १८९ ।।
देवानािं पूववदेवानािं, नुनीनानूध्ववरेतसान ।
भुजे भुजङ्गभूषगस्य, वानिं सिंथर्थाप्य वै भुजन ।। १९० ।।
तर्थाऽपरिं ब्रह्मकण्ठे , ननधायारादभुजिं स्वभूिः ।
एविंभूतिं श्रीननवासिं, ददशव कनलालया ।। १९१ ।।
रर्थादुत्तीयव वेरेन, नकनिद्धास्यनुखाम्बुजा ।
चाम्पक
िं पुष्पननचयिं, नवकीयव पदपङ्कजे ।। १९२ ।।
सनानलङयानतभक्त्यैव, नुहूतवियनाद्धथर्थता ।
तदानलङ्गनननात्रेर्ण, पुष्टाङ्गो नवष्टरश्रवािः ।। १९३ ॥
क
ु शलिं पररपिच्छ, तस्यािः साऽनप हरेस्तदा
नपतरौ सववलोकानािं, रनानारायर्णावुभौ ।। १९४ ।।
सिंिाप्तौ स्वथर्थता राजन, सववदेवननस्क
ृ तौ ।
रनायै श्रीननवासकनर्थतपद्मावतीपररर्णयोदििः

40. 40
40
श्रीरमोिाच-
नािं नोहयनत रोनवन्द, तव नाया दुरत्यया ।। १९५ ।
भानुना ननय रोनवन्द, कनव नचत्रिं त्वया क
ृ तन ।
त्वन्मायानोनहतािः सवे, ब्रह्मेशानादयिः सुरािः ।। १९६ ॥
वदाभ्देशिं वासुदेव, ननाद्याऽह्वानकारर्णन ।
स रनावचनिं श्रुत्वा, साध्वीनाह नहीपते ।। १९७ ।।
श्रीवनिास उिाच –
त्वया रानावतारे तु, कनर्थतिं स्मर भानननन ।
वेदवत्या नववाहस्य, सम्प्राप्तिः काल एषग वै ।। १९८ ।।
त्वत्सनन्नधौ वोढुनेनािं, कानयेऽहिं कलौ युरे।
वदत्येविं हृषगीक
े शे, साऽस्मरत्पूनववकािं नररन ॥ १९९ ॥
श्रीरमोिाच –
तानङ्गीक
ु ुड रोनवन्द, नववाहे नवनधपूववकन ।

41. 41
41
इनत ने वचनिं क
ृ ष्ण, सफलिं क
ु ुड वत्सल ।। २००।।
इत्युक्त्वा श्रीननवासिं, सा ननान च नुदाद्धन्वता ।
हररस्तु लोकजननी-नानन्दयदुदारधीिः ॥ २०१ ।।
सरनानररनाकर्ण्व, पररपूर्णवननोरर्थिः ।
परनानन्दसम्पूर्णविः , उरराद्रौ व्यराजत ॥ २०२ ॥
सिंतोषगसिंसूचकसववरात्रिः , आनन्दबाष्पेर्ण सनृद्धनेत्रिः ।
ब्रह्मानददेवैनुवत सच्चररत्र-स्तदा बभौ वेङ्कटशैल ननत्रिः ।। २०३
इनत श्रीभनवष्योत्तरपुरार्णे श्रीवेङ्कटाचलनाहात्म्ये श्रीननवासस्य
वेदवतीनववाहाय बन्धुलक्ष्म्म्याद्यारननिं नान दशनोऽध्यायिः ।।