Opdrachtfiche omgevingsboek de stadsomwalling van dendermonde
1. Arteveldehogeschool – Educatieve bacheloropleiding voor lager onderwijs
De stadsomwalling van Dendermonde
1. Plaats - adres
Leopold II laan,9200 Dendermonde
2. Geolocatie / geolokalisatie
Geef de correcte coördinaten! Exact te bepalen via GoogleMaps (instructiefilmpje te bekijken via Canvas).
51°01'32.4"N 4°06'09.6"E
3. Korte omschrijving
De Brusselse poort was tijdens de Middeleeuwen een deel van de stadswallen aan de rand van de
stadskern. We maken een wandeling doorheen de poort en door het park en staan stil bij hoe het er
nu is en hoe het er in de Middeleeuwen uitzag.
4. Doelgroep
3de
graad (5de
en 6de
leerjaar)
5. Tijdsduur
50min (10min verplaatsen heen en terug, 40min leeractiviteit)
6. Eindtermen
3.7 De leerlingen kennen de grote periodes uit de geschiedenis en ze kunnen duidelijke historische
elementen in hun omgeving en belangrijke historische figuren en gebeurtenissen waarmee ze kennis
maken, situeren in de juiste tijsperiode aan de hand van een tijdband.
3.8 De leerlingen kunnen aan de hand van een voorbeeld illustreren dat een actuele toestand, die voor
kinderen herkenbaar is, en die door de geschiedenis beïnvloed werd, vroeger anders was en in de loop
der tijden evolueert.
7. Leerinhoud
- Dendermonde was tot de 20ste
eeuw omgeven door metershoge wallen (muren rond de stad) en
brede grachten. Hier zijn nog enkele restanten van te vinden.
- De stadsomwallingen rond Dendermonde werden gebouwd in de Middeleeuwen.
↳ De stadsversterkingen bestonden toen uit een natte gracht, een stenen vestingmuur en vier
met torens versterkte en van houten ophaalbruggen voorziene stadspoorten.
- Ze werden gebouwd omdat de stad aan een belangrijke handelsroute lag, dat bracht welvaart
met zich mee en zo groeide de noodzaak om een beschermende omwalling rond de stad te
plaatsen.
- Stadspoorten Dendermonde:
⟹ Steenpoort: verbinding met Gent → Poort is nu vervangen door een monument.
⟹ Veerpoort of Scheldepoort: verbinding met Waasland → Poort is nu niet meer zichtbaar.
⟹ Mechelse poort: verbinding met Mechelen → Poort nog intact.
⟹ Brusselse Poort: vebrinding met Brussel → Poort nog intact en ingang tot stadpark.
8. Lesdoelen
De leerlingen kunnen
- In eigen woorden uitleggen waarom stadsomwallingen (in Dendermonde) nodig waren en in
welke tijd ze gebouwd werden (3.7)
2. Arteveldehogeschool – Educatieve bacheloropleiding voor lager onderwijs
- In eigen woorden schetsen, uitleggen hoe een stadsomwalling eruit zag in de Middeleeuwen.
(3.7)
- De 4 stadspoorten van Dendermonde benoemen en herkennen hoe ze er vandaag uitzien. (3.8)
- In eigen woorden het verschil tussen de functie van de Brusselse poort in de Middeleeuwen en
de functie nu uitleggen. (3.8)
9. Materiaal
Leerlingen:
- Balpen
- Werkbundel
- fluohesje
Leerkracht:
- Kaarten middeleeuws Dendermonde (A4)
→ aantal is afhankelijk van het aantal leerlingen. +/- 4 leerlingen per kaart.
- Foto’s stadspoorten
- Foto’s antieke vuurwapens (gebruikt aan poort)
10.Organisatie
Stap 1: Afspraken met de leerlingen
Het vertrek is op school. De wandeling zal +/- 5 minuten duren. De leerkracht legt de kinderen uit waar ze naartoe
gaan en via welke route ze zullen wandelen. De leerlingen nemen zelf een balpen mee en krijgen ter plaatse een
werkbundel om in te vullen.
Maak de volgende afspraken:
-Iedereen draagt zijn fluovestje. We wandelen langs de rijbaan, hier moet je dus extra voorzichtig zijn!
- We zijn niet alleen op de wandelpaden, kijk uit voor fietsers en andere voetgangers.
- We wandelen op een rustige manier, per 2 naar de locatie.
3. Arteveldehogeschool – Educatieve bacheloropleiding voor lager onderwijs
Stap 2: Brainstorm
Organisatie: Verzamel de kinderen aan de stadspoort.
→ Aan de hand van richtvragen doe je een klassikale brainstorm.
• Weet iemand wat dit is?
• Weten jullie hoe dit noemt?
• Hoelang zou de Brusselse poort hier al staan?
• Wanneer zou hij gebouwd zijn? (koppel naar waar we ons bevinden op de tijdlijn, tijdens deze les)
• Waarvoor zou deze poort gediend hebben?
→ Je kan de leerlingen eventueel een kort verhaal vertellen dat zich afspeelde in de Middeleeuwen (Ros Beiaard
verhaal), hierin komen de stadswallen aan bod. Zo kan je de interesse van de leerlingen opwekken.
Stap 3: Een satdsomwalling, wat is dat?
We kijken naar waar we staan, wij staan aan één van de vier stadspoorten. Geef een korte uitleg over de
stadsomwalling en de Brusselse poort. De leerlingen luisteren aandachtig, want je vertelt het antwoord op 2 vragen
in hun werkbundel (onderaan p. 1).
Informatie zeker te vertellen:
• Dendermonde lag aan enkele belangrijke handelsroutes, wat welvaart met zich meebracht. Spoedig groeide dan ook de
noodzaak om een beschermende omwalling rond de stad te plaatsen.
• Een stadspoort met zijn poortgebouw vormde een onderdeel van een stadsmuur of stadswal en was vooral
een verdedigingswerk. Ze werd dan vaak met een toren gecombineerd als poorttoren. (Oorspronkelijk zal een stadspoort ook
's nachts vaak gesloten zijn geweest, om ongewenste bezoekers aan de stad te weren.)
• De stadswallen werden in de volksmond ‘de forten’ genoemd. De vijver naast de school heet 'de Brusselse forten', deze was
ook onderdeel van de stadsversterking.
o Dit kan je zeker meegeven met de leerlingen. 'De forten' is iets wat iedereen in Dendermonde kent, iedere school
in Dendermonde komt hier rond lopen (turnen). Je geeft betekenis aan deze naam en spreekt over iets dat de
leerlingen kennen.
→Hierbij bekijken we onderstaande kaart en andere afbeeldingen (zie ook materiaallijst).
→ Daarna maken de leerlingen pagina 1 van hun werkbundel. Ze mogen in groepjes van +/- 4 leerlingen
samenwerken.
Als leerkracht ga je rond bij de groepjes en bied je ondersteuning.
Voor de eerste opdracht mogen de leerlingen deze kaart gebruiken:
4. Arteveldehogeschool – Educatieve bacheloropleiding voor lager onderwijs
Later werden de stadspoorten aangepast aan de vuurwapens;
Stap 4: De stadspoorten van Dendermonde
Organisatie: Zoek eerst een rustigere plaats op waar de leerlingen aan de slag kunnen gaan. De Brusselse poort
(waar jullie tijdens stap 3 stonden) is de ingang tot het stadspark. Tijdens stap 4 kan je je dus met de kinderen naar
het stadspark begeven en je in het gras zetten. Baken een terrein af waar de leerlingen rustig kunnen samenwerken.
→ Voordat de leerlingen aan de slag gaan met pagina 2 koppel je nog even terug naar hun antwoorden op pagina 1.
Dit om zeker te zijn dat ieder groepje actief meedoet en de juiste informatie opgeschreven heeft.
→ Nu ga je aan de slag met opdracht 2. De leerlingen mogen deze oefening weer in hun groepje maken, maar je
overloopt eerst alle foto's klassikaal. Dit zodat ieder groepje ook weet waar de 21ste eeuwse foto's in de stad
gelegen zijn.
→ Daarna gaan de leerlingen in hun zelfde groepje aan de slag met oefening 1 op pagina 2. Ze gebruiken hiervoor
weer de Middeleeuwse stadskaart.
Stap 5: De Brusselse poort nu.
→ De laatste twee laatste vragen vul je klassikaal in (kringgesprek). Verzamel de kinderen en koppel eerst nog even
terug naar de 4 stadspoorten (p.2), controleer of ieder groepje de juiste oplossing heeft gevonden.
We kijken nu eens rondom ons:
• Waarvoor wordt de stadspoort nu gebruikt?
• Hebben we vandaag nog nood aan stadsversterking?
• Denk nog eens terug aan de reden voor de stadspoort in de Middeleeuwen en vergelijk dat met ons leven nu.
De leerlingen mogen hier per 2 even over nadenken en nadien worden de antwoorden klassikaal besproken.
10. Arteveldehogeschool – Educatieve bacheloropleiding voor lager onderwijs
13.Bronnen
- Moens, J. (2014). Historische stadskern van Dendermonde. Inventaris Onroerend Erfgoed.
https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/140019
- Stroobants,A. (z.d.). Vesting Dendermonde Een kennismaking met haar waardevolle resten
(Brochure uitgegeven ter gelegenheid van Open Momentendag 2011 ed).
https://www.toerismedendermonde.be/download.ashx?id=45185
- Wikipedia-bijdragers. (2021,21 april). Dendermonde. Wikipedia.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Dendermonde
- Wikipedia-bijdragers. (2020,15 augustus). Valbrug. Wikipedia.
https://nl.wikipedia.org/wiki/valbrug
14.Achtergrondinformatie voor de leerkracht
- https://www.toerismedendermonde.be/download.ashx?id=45185
↳ Hierbij afbeeldingen pagina 1 t.e.m. 9 gebruiken.
- Een ophaalbrug
→ Indien er tijd over is (of interesse van leerlingen) kan je deze informatie meegeven aan de
leerlingen. Aan de Brusselse poort zijn nog restanten aanwezig van de werking van een
ophaalbrug. Het is geen doel op zich dat ze de werking hiervan kunnen uitleggen, leerlingen
moeten enkel weten dat de brug ook een onderdeel was van de stadspoort.
Een ophaalbrug of een wipbrug is een beweegbare brug. Hij gaat open door rotatie om een
horizontale as evenwijdig aan het water. Historisch gezien is de ophaalbruguit de valbrug
ontstaan. In tegenstelling tot een valbrug beschikt een ophaalbrug over contragewichten, zodat
het openen veel minder energie vereist.
De valbrug is een beweegbare brug waarvan het brugdek draait om een as evenwijdig aan het
water. De valbrug komt voornamelijk voor bij kastelen, maar ook bij stadspoorten is de valbrug
toegepast. De valbrug verbindt het kasteel of de stad met het omliggende gebied. Als de brug is
geopend en de brug dus verticaal staat, is het kasteel of de stad afgesloten van de buitenwereld.
Aan de beide punten van een valbrug zit een ketting of een kabel. Via twee gaten in de muur zijn
deze kettingen of kabels verbonden met een oprolmechanisme. Met behulp van dit
oprolmechanisme wordt de brug omhooggetrokken. Uit de valbrug is later de ophaalbrug
ontstaan. In tegenstelling tot de valbrug heeft de ophaalbrug een tegengewicht, zodat het
openen van de nrug veel minder energie vergt.
15.(optioneel) Extra mogelijkheden tot naverwerking
…
