ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΌ ΤΟ Γ4, ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ 2011-2012 ΜΕ ΦΙΛΟΛΟΓΟ ΤΗ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΠΕΧΛΙΒΑΝΗ-ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ

1. Α.ΣΑΜΑΡΑΚΗ
ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ
μια προσέγγιση από το Γ4
ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ

2. TO ΠΟΤΑΜΙ Α. ΣΑΜΑΡΑΚΗ
PROJECT ΤΟΥ Γ4
ΣΤΟ ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ
Γ4 ΓΕΛ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ 2011-12

3. 1

4. ΠΡΟΪΔΕΑΣΜΟΣ
ΓΚΑΤΣΟΥ
ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ
"Ο ΙΡΛΑΝΔΟΣ ΚΙ Ο
ΙΟΥΔΑΙΟΣ"
2

6. ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ
ΙΔΕΩΝ
3

7. 4

8. Αντώνης Σαμαράκης: Το ποτάμι (διήγημα)
Από τη συλλογή διηγημάτων Ζητείται ελπίς
(1954).
Η διαταγή ήτανε ξεκάθαρη: Απαγορεύεται το
μπάνιο στο ποτάμι, ακόμα και να πλησιάζει
κανένας σε απόσταση λιγότερο από διακόσια
μέτρα. Δε χώραγε λοιπόν καμιά παρανόηση.
Όποιος την παρέβαινε τη διαταγή, θα πέρναγε
στρατοδικείο.
Τους τη διάβασε τις προάλλες ο ίδιος ο
ταγματάρχης. Διέταξε γενική συγκέντρωση, όλο
το τάγμα, και τους διάβασε. Διαταγή της
Μεραρχίας! Δεν ήτανε παίξε γέλασε.
Είχανε κάπου τρεις βδομάδες που είχαν αράξει
δώθε από το ποτάμι.
Κείθε από το ποτάμι ήταν ο εχθρός, οι Άλλοι
όπως τους λέγανε πολλοί.
Tρεις βδομάδες απραξία. Σίγουρα δε θα βάσταγε
πολύ τούτη η κατάσταση, για την ώρα όμως
επικρατούσε ησυχία.
Και στις δυο όχθες του ποταμού, σε μεγάλο
βάθος, ήτανε δάσος. Πυκνό δάσος. Μες στο
δάσος είχανε στρατοπεδεύσει και οι μεν και οι
δε.
5

9. 6

10. Οι πληροφορίες τους ήτανε πως οι Άλλοι
είχανε δυο τάγματα εκεί. Ωστόσο, δεν
επιχειρούσαν επίθεση, ποιος ξέρει τι
λογαριάζανε να κάνουν. Στο μεταξύ, τα
φυλάκια, και από τις δυο μεριές, ήταν εδώ κι
εκεί κρυμμένα στο δάσος, έτοιμα για παν
ενδεχόμενο.
Τρεις βδομάδες! Πώς είχανε περάσει τρεις
βδομάδες! Δε θυμόντουσαν σ' αυτόν τον
πόλεμο, που είχε αρχίσει εδώ και δυόμισι χρόνια
περίπου, άλλο τέτοιο διάλειμμα σαν και τούτο.
Όταν φτάσανε στο ποτάμι, έκανε ακόμα κρύο.
Εδώ και μερικές μέρες, ο καιρός είχε στρώσει.
Άνοιξη πια!
Ο πρώτος που γλίστρησε κατά το ποτάμι ήτανε
λοχίας. Γλίστρησε ένα πρωινό και βούτηξε. Λίγο
αργότερα, σύρθηκε ως τους δικούς του, με δυο
σφαίρες στο πλευρό. Δεν έζησε πολλές ώρες.
Την άλλη μέρα, δυο φαντάροι τραβήξανε για
κει. Δεν τους ξαναείδε πια κανένας. Ακούσανε
μονάχα πολυβολισμούς, και ύστερα σιωπή.
Τότε βγήκε η διαταγή της Μεραρχίας
7

11. Ήτανε ωστόσο μεγάλος πειρασμός το ποτάμι.
Τ' ακούγανε που κυλούσε τα νερά του και το
λαχταρούσανε. Αυτά τα δυόμισι χρόνια, τους
είχε φάει η βρώμα. Είχανε ξεσυνηθίσει ένα
σωρό χαρές. Και να, τώρα, που είχε βρεθεί στο
δρόμο τους αυτό το ποτάμι. Αλλά η διαταγή της
Μεραρχίας...
- Στο διάολο η διαταγή της Μεραρχίας! είπε
μέσ' από τα δόντια του κείνη τη νύχτα.
Γύριζε και ξαναγύριζε και ησυχία δεν είχε. Το
ποτάμι ακουγότανε πέρα και δεν τον άφηνε να
ησυχάσει.
Θα πήγαινε την άλλη μέρα, θα πήγαινε
οπωσδήποτε. Στο διάολο η διαταγή της
Μεραρχίας!
8

12. Οι άλλοι φαντάροι κοιμόντουσαν. Τέλος τον
πήρε κι αυτόν ο ύπνος. Είδε ένα όνειρο, έναν
εφιάλτη. Στην αρχή, το είδε όπως ήτανε:
ποτάμι. Ήτανε μπροστά του αυτό το ποτάμι και
τον περίμενε. Κι αυτός, γυμνός στην όχθη, δεν
έπεφτε μέσα. Σα να τον βάσταγε ένα αόρατο
χέρι (...)
Ξύπνησε βαλαντωμένος δεν είχε ακόμα
φέξει...
Φτάνοντας στην όχθη, στάθηκε και το κοίταζε.
Το ποτάμι! Ώστε υπήρχε λοιπόν αυτό το
ποτάμι; Ώρες ώρες, συλλογιζότανε μήπως δεν
υπήρχε στ' αλήθεια. Μήπως ήτανε μια φαντασία
τους, μια ομαδική ψευδαίσθηση.
Είχε βρει μια ευκαιρία και τράβηξε κατά το
ποτάμι. Το πρωινό ήτανε θαύμα! Αν ήτανε
τυχερός και δεν τον παίρνανε μυρουδιά... Να
πρόφταινε μονάχα να βουτήξει στο ποτάμι, να
μπει στα νερά του, τα παρακάτω δεν τον
νοιάζανε.
9

13. 10

14. Σ' ένα δέντρο, στην όχθη, άφησε τα ρούχα
του, και όρθιο πάνω στον κορμό, το τουφέκι
του. Έριξε δυο τελευταίες ματιές, μια πίσω
του, μην ήτανε κανένας από τους δικούς του,
και μια στην αντίπερα όχθη, μην ήτανε κανένας
από τους Άλλους. Και μπήκε στο νερό.
Από τη στιγμή που το σώμα του, ολόγυμνο,
μπήκε στο νερό, τούτο το σώμα που δυόμισι
χρόνια βασανιζότανε, που δυο τραύματα το
είχανε ως τώρα σημαδέψει, από τη στιγμή αυτή
ένιωσε άλλος άνθρωπος. Σα να πέρασε ένα
χέρι μ' ένα σφουγγάρι μέσα του και να τα
'σβησε αυτά τα δυόμισι χρόνια.
Κολυμπούσε πότε μπρούμυτα, πότε ανάσκελα.
Αφηνότανε να τον πηγαίνει το ρεύμα. Έκανε
και μακροβούτια...
11

15. Ήταν ένα παιδί τώρα αυτός ο φαντάρος, που
δεν ήταν παρά εικοσιτριώ χρονώ κι όμως τα
δυόμισι τελευταία χρόνια είχαν αφήσει βαθιά
ίχνη μέσα του.
Δεξιά κι αριστερά, και στις δυο όχθες,
φτερουγίζανε πουλιά, τον χαιρετούσανε
περνώντας πότε πότε από πάνω του.
Μπροστά του, πήγαινε τώρα ένα κλαδί που το
έσερνε το ρεύμα. Βάλθηκε να το φτάσει μ' ένα
μονάχα μακροβούτι. Και το κατάφερε. Βγήκε
από το νερό ακριβώς δίπλα στο κλαδί. Ένιωσε
μια χαρά! Αλλά την ίδια στιγμή είδε ένα κεφάλι
μπροστά του, κάπου τριάντα μέτρα μακριά.
Σταμάτησε και προσπάθησε να δει καλύτερα.
Και κείνος που κολυμπούσε εκεί τον είχε δει,
είχε σταματήσει κι αυτός. Κοιτάζονταν.
Ξανάγινε αμέσως αυτός που ήτανε και
πρωτύτερα: ένας φαντάρος που είχε κιόλας
δυόμισι χρόνια πόλεμο, που είχε έναν πολεμικό
σταυρό, που είχε αφήσει το τουφέκι του στο
δέντρο.
12

16. Δεν μπορούσε να καταλάβει αν αυτός αντίκρυ
του ήτανε από τους δικούς του ή από τους
Άλλους. Πώς να το καταλάβει; Ένα κεφάλι
έβλεπε μονάχα. Μπορούσε να 'ναι ένας από
τους δικούς του. Μπορούσε να 'ναι ένας από
τους Άλλους.
Για μερικά λεπτά, και οι δυο τους στέκονταν
ακίνητοι στα νερά. Τη σιωπή διέκοψε ένα
φτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε, και
κατά τη συνήθειά του βλαστήμησε δυνατά.
Τότε εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει
γρήγορα προς την αντίπερα όχθη. Κι αυτός
όμως δεν έχασε καιρό. Κολύμπησε προς την
όχθη του μ' όλη του τη δύναμη. Βγήκε πρώτος.
Έτρεξε στο δέντρο που είχε αφήσει το τουφέκι
του, το άρπαξε. Ο Άλλος, ό,τι έβγαινε από το
νερό. Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το
τουφέκι του.
13

17. 14

18. Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε.
Του ήτανε πάρα πολύ εύκολο να του φυτέψει
μια σφαίρα στο κεφάλι. Ο Άλλος ήτανε
σπουδαίος στόχος έτσι καθώς έτρεχε
ολόγυμνος, κάπου είκοσι μέτρα μονάχα
μακριά.
Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος ήταν
εκεί, γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Κι
αυτός ήταν εδώ, γυμνός όπως είχε έρθει στον
κόσμο.Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι
δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι γυμνοί. Γυμνοί από
ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί από
εθνικότητα. Γυμνοί από τον χακί εαυτό τους.
Δεν μπορούσε να τραβήξει. Το ποτάμι δεν τους
χώριζε τώρα, αντίθετα τους ένωνε. Δεν
μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει ένας
άλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφα κεφαλαίο,
τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.
Χαμήλωσε το τουφέκι του. Χαμήλωσε το
κεφάλι του. Και δεν είδε τίποτα ως το τέλος,
πρόφτασε να δει μονάχα κάτι πουλιά που
φτερoυγίσανε τρομαγμένα σαν έπεσε από την
αντικρινή όχθη η τουφεκιά, κι αυτός, γονάτισε
πρώτα, ύστερα έπεσε με το πρόσωπο στο
χώμα.
15

19. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
16

20. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1
ΦΙΛΟΛΟΓΟΙ: Καθορίζουμε ρόλους(γραμματέας,
σύνδεσμος, παρουσιαστής, συντονιστής).Ποιος ο
χρόνος , ο τόπος, οι πρωταγωνιστές; Ποια τα
γλωσσικά χαρακτηριστικά, ποιο το ύφος, ποιος ο
τρόπος αφήγησης; Υπάρχουν σχήματα λόγου,
ιδιαίτερος τρόπος έκφρασης; Συνεργαζόμαστε
μεταξύ μας για την καλύτερη φιλολογική
προσέγγιση του κειμένου και διατυπώνουμε τις
θέσεις μας σε μία παράγραφο.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2
ΨΥΧΟΛΟΓΟΙ: Καθορίζουμε συγκεκριμένους ρόλους
(γραμματέας, σύνδεσμος, παρουσιαστής,
συντονιστής). Διαπιστώνουμε τα ψυχολογικά
χαρακτηριστικά του πρωταγωνιστή ή των
πρωταγωνιστών(ηθικά, ιδεολογικά) και τα
αιτιολογούμε με στοιχεία του κειμένου.
Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας για την καλύτερη
ψυχολογική προσέγγιση του κειμένου και
διατυπώνουμε τις θέσεις μας σε μία παράγραφο.
17

21. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ:Καθορίζουμε συγκεκριμένους
ρόλουs
(γραμματέας,σύνδεσμος,παρουσιαστής,συντονιστ
ής).Διαπιστώνουμε τα κοινωνιολογικά
χαρακτηριστικά του
διηγήματos(κοινωνικοπολιτική κατάσταση,
ιδεολογική προσέγγιση, επικρατούσα ηθική
κ.λ.π.) και τα αιτιολογούμε με στοιχεία του
κειμένου. Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας για την
καλύτερη κοινωνιολογική προσέγγιση του
κειμένου σε μία παράγραφο.
18
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4
ΣΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: Καθορίζουμε
συγκεκριμένους ρόλους (γραμματέας,
σύνδεσμος, παρουσιαστής,
συντονιστής).Μελετούμε τα βιογραφικά στοιχεία
του Σαμαράκη όπως και τα αντίστοιχα στοιχεία
για τη μεταπολεμική γενιά των λογοτεχνών μέσα
από τις πηγές που μας δίνονται(κείμενα
νεοελληνικής λογοτεχνίας Γ΄λυκείου,
εισαγωγή).Διατυπώνουμε τη γνώμη μας σχετικά
με τη λογοτεχνική ταυτότητα του Σαμαράκη και
αιτιολογούμε τον τρόπο γραφής και τις
συγγραφικές του επιλογές.Συνεργαζόμαστε
μεταξύ μας για την καλύτερη γραμματολογική
προσέγγιση του κειμένου σε μία παράγραφο.

22. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Καθορίζουμε συγκεκριμένους
ρόλους (γραμματέας, σύνδεσμος, παρουσιαστής,
συντονιστής).Μελετούμε τα παράλληλα κείμενα
που μας δίνονται διαπιστώνοντας τα κοινά
στοιχεία με το κείμενό μας και παράγουμε ένα
δικό μας κείμενο( μία παράγραφο)με τίτλο «Το
ποτάμι, το 2011». Συνεργαζόμαστε μεταξύ μας
για την καλύτερη συγκριτική προσέγγιση του
κειμένου και την ακριβέστερη συγγραφική
απόδοση.
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ: Καθορίζουμε συγκεκριμένους
ρόλους (πρωταγωνιστές, σκηνοθέτης,
σεναριογράφος) για την καλύτερη
δραματοποίηση του κειμένου(δραματοποίηση
ενός αποσπάσματος έως και 5 λεπτά ή
διαμόρφωση της ιστορίας μέσα από ένα
ανθρώπινο γλυπτό), ή για την εικαστική
αναπαράσταση του κειμένου. Συνεργαζόμαστε
μεταξύ μας για την καλύτερη καλλιτεχνική
προσέγγιση και απόδοση του κειμένου.
19

23. Τσατσασίδης Μιχάλης Στύλος Τάσος Φουρλάκη
Φωτεινή Συμεωνίδου Αναστασία
20

24. Το κείμενο αναφέρεται σε ένα πολεμικό
γεγονός.Στο συγκεκριμένο διάστημα που
διαδραματίζονται τα γεγονότα έχει σταματήσει ο
πόλεμος για τρεις εβδομάδες και τα δυο αντίπαλα
στρατόπεδα έχουν στρατοπεδεύσει σε ένα δάσος
δίπλα σε ένα ποτάμι. Όσον αφορά την γλώσσα που
χρησιμοποιεί ο συγγραφέας είναι άμεση,
λειτουργική, ρεαλιστική, παραστατική και
κυριολεκτική. Ακόμα χρησιμοποιεί ιδιαίτερο τρόπο
έκφρασης και μικροπερίοδο λόγο για να επιτείνει
την αγωνία του αναγνώστη μέχρι να έλθει το
τραγικό τέλος. Υπάρχει μία παρομοίωση (σαν να
πέρασε....τα δυόμιση χρόνια) για να γίνει η
παρουσίαση μιας ιδιαίτερης σκηνής. Οι
αφηγηματικοί τρόποι του κειμένου είναι κυρίως
αφήγηση και περιγραφή με παραστατικές εικόνες
από την σκηνή στο ποτάμι. Ακόμα υπάρχει ένα
σημείο μικρού μονολόγου (στο
διάολο....μεραρχία).Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας
είναι ένας στρατιώτης ο οποίος όμως
διαφοροποιείται από τον αφηγητή της ιστορίας. Ο
αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός ενώ η εστίαση
εσωτερική καθώς ο αφηγητής γνωρίζει όσα και τα
πρόσωπα της ιστορίας. Τέλος σκοπός του
συγγραφέα είναι να περάσει ένα αντιπολεμικό
μήνυμα και επισημαίνει μάλιστα ότι ακόμα και σε
περίοδο πολέμου στον άνθρωπο αυτό που
υπερισχύει είναι η ανθρωπιά του.
21

25. 22

26. Τόκας Θεοφύλακτος
Τσολάκη Αναστασία
Χριστίνα Τερζή
Χριστοφορίδης Οδυσσέας
23

27. Στο διήγημα του Σαμαράκη ο πρωταγωνιστής
είναι ένας στρατιώτης ο οποίος συμμετέχει σε
πόλεμο εδώ και δυόμιση χρόνια. Το κλίμα του
πολέμου και οι δυσχερείς καταστάσεις που
επικρατούν σε πολεμικές συνθήκες έχουν
αρνητική επίδραση στην ψυχολογία του
πρωταγωνιστή ο οποίος έχει αποξενωθεί και τα
αισθήματα ανθρωπιάς του έχουν
αμβλυνθεί.Παράλληλα ο πόλεμος του έχει
στερήσει την συντροφικότητα και την
ουσιαστική επαφή με την ανθρώπινη φύση,
καθώς και κάθε αγνή χαρά της ζωής.
24

28. Είμαστε σε περίοδο Άνοιξης και αυτό οξύνει την επιθυμία του
στρατιώτη για απολαύσεις και ηρεμία. Ακόμα, κοντά στο
στρατόπεδο βρίσκεται το ποτάμι το οποίο εντείνει την
επιθυμία του αυτή. Το ποτάμι αποτελεί για τον στρατιώτη έναν
αληθινό πειρασμό και πρόκληση παράλληλα, εφόσον έχει
απαγορευτεί η προσέγγιση σε αυτό. Επιπλέον συμβολίζει την
ηρεμία, τη γαλήνη, την καθαρότητα, όλες τις απολαύσεις της
ζωής και αποτελεί έναν σύνδεσμο του στρατιώτη με τη ζωή
του πριν τον πόλεμο. Παρόλα αυτά στο ποτάμι εμφανίζεται
ένας αντίπαλος στρατιώτης. Ο πρωταγωνιστής κυριεύεται από
αισθήματα φόβου, απειλής και αιφνιδιασμού . Οι πρώτες του
αντιδράσεις είναι μηχανικές και πηγάζουν από το ένστικτό του
για επιβίωση. Βγαίνει από το ποτάμι, προσπαθεί να φτάσει το
όπλο του για να σκοτώσει τον αντίπαλο στρατιώτη. Όμως μέσα
σε λίγα δευτερόλεπτα αντιλαμβάνεται την ομοιότητά του με
τον αντίπαλο του. Δηλαδή αποτελούν και οι δυο ανθρώπινες
υπάρξεις, χωρίς ουσιαστικές διαφορές, που βιώνουν την ίδια
φρικτή κατάσταση πολέμου. Τον πλημμυρίζει το αίσθημα της
ανθρωπιάς το οποίο υπερνικά το ένστικτο της επιβίωσης και
επιδεικνύοντας ψυχικό μεγαλείο επιλέγει τη θυσία από το
φόνο του συνανθρώπου του.
25

29. Κλάιντι Τζάρντια, Ταουκτσής Χρήστος,
Χατζηγεωργάκογλου Μαρία
26

30. Το περιστατικό λαμβάνει χώρα σ' ένα
στρατόπεδο στις όχθες ενός ποταμού. Το
στρατόπεδο διέπουν αυστηροί νόμοι και κανόνες
που στοχεύουν να δημιουργήσουν κυρίως
εθνικιστικά και πατριωτικά συναισθήματα. Οι
σχέσεις μεταξύ των στρατιωτών των δύο
αντίπαλων στρατοπέδων είναι εχθρικές, καθώς η
μια πλευρά προσπαθεί με βία να επιβληθεί στην
άλλη. Μέσα στο στρατόπεδο οι σχέσεις είναι
φιλικές μεταξύ των στρατιωτών και σχέσεις
εξουσίας και φόβου μεταξύ των στρατιωτών και
των ανωτέρων τους. Η απαγόρευση της
μεραρχίας να πλησιάσουν οι στρατιώτες το
ποτάμι δημιουργεί το αίσθημα της απεγνωσμένης
στέρησης από το απαγορευμένο. Εν κατακλείδι
οι σχέσεις που αναπτύσσονται σ' έναν πόλεμο
υπάρχουν ήδη μέσα σε μια οργανωμένη
κοινωνία, απλά την περίοδο του πολέμου
γίνονται πιο ισχυρές. Για παράδειγμα η σχέση
στρατιώτη-στρατηγού είναι παρόμοια με τη
σχέση καθηγητή-μαθητή (σχέση εξουσίας),ενώ
οι σχέσεις μεταξύ στρατιωτών μέσα στο
στρατόπεδο είναι «φιλικές;»(συμμαθητές). Όμως
σε κάθε κοινωνία υπάρχουν πάντα και εχθρικές
σχέσεις όπως είναι οι σχέσεις των δύο
αντίπαλων στρατοπέδων.
27

31. 28

32. Στη μεταπολεμική πεζογραφία εντάσσονται οι
συγγραφείς που γεννήθηκαν στις δεκαετίες του
1920 και του 1930 και οι οποίοι
πρωτοεμφανίστηκαν την περίοδο 1943-1974.
Οι μεταπολεμικοί πεζογράφοι εγκαταλείπουν
την τάση προς τον λυρισμό και χρησιμοποιούν
μια γλώσσα περισσότερο ρεαλιστική και
λειτουργική. Η θεματική των πεζογράφων
αυτής της γενιάς περιστρέφεται γύρω από τις
ιστορικές και κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις μετά
τη λήξη του πολέμου και τις ψυχολογικές και
ηθικές συνέπειές τους. Οι ίδιοι ενηλικιώθηκαν
σε περίοδο ιδεολογικών συγκρούσεων και οι
πολιτικές πεποιθήσεις τους διοχετεύτηκαν σε
πολυσύνθετες συναισθηματικές αντιδράσεις: ο
εσωτερικός διχασμός και η διαμαρτυρία είναι
συνηθισμένα θέματα του έργου των
μεταπολεμικών συγγραφέων. Οι
πατροπαράδοτες αξίες έχουν ανατραπεί με
αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αισθήματος
ανασφάλειας, αδιεξόδου και αστάθειας.
29

33. Οι συγγραφείς αυτής της γενιάς στα γραπτά
τους επιχειρούν επίμονες εκφραστικές
αναζητήσεις με συχνά πολύ τολμηρές λύσεις,
καθώς εξερευνούν τις εξωτερικές κοινωνικές
συνθήκες και τον αντίκτυπό τους στον
ψυχισμό τους. Οι ραγδαίες εξελίξεις σε
πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο
στην Ελλάδα τα μεταπολεμικά χρόνια είναι
τέτοιες που διαφοροποιούν ψυχολογικά τους
μεταπολεμικούς συγγραφείς από τους
προγενέστερούς τους σε μεγάλο βαθμό.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
30

34. Ο Αντώνης Σαμαράκης γεννήθηκε στην
Αθήνα στις 16 Αυγούστου του 1919 και πέθανε
σε ηλικία 84 χρονών το 2003. Αποφοίτησε από
τη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή, την ΑΣΟΕ και τη
Νομική Σχολή της Αθήνας. Υπήρξε από τους πιο
δημοφιλείς Έλληνες συγγραφείς αλλά και
δραστήριος ενεργός πολίτης. Στην Κατοχή
συμμετείχε στην Αντίσταση. Το 1944
συνελήφθηκε από τους Ναζί και καταδικάστηκε
σε θάνατο, αλλά διέφυγε την εκτέλεση. Έτσι
τοποθετείται στους συγγραφείς της πρώτης
μεταπολεμικής Πρωτοπαρουσιάστηκε στα
γράμματα με τη συλλογή διηγημάτων «Ζητείται
ελπίς» το 1954. Ακολούθησε το «Σήμα
κινδύνου» που συνεχίζει το τραγικό αδιέξοδο
του «Ζητείται ελπίς». Συνεχίζει με το
«Αρνούμαι» και το «Λάθος». Θέματα της
πεζογραφίας του είναι η πείνα, η φτώχεια, η
ανεργία, ο πόλεμος, η εξαθλίωση, η κοινωνική
υποκρισία και η διάψευση ελπίδων.
31

35. Ακόμη, στο συγκεκριμένο
κείμενο,διακρίνεται μια τάση φυγής από την
πραγματικότητα, καθώς ο ήρωας του
κειμένου, αν και βρίσκεται σε περίοδο πολέμου
προσπαθεί να ξεφύγει από τη ζοφερή
πραγματικότητα αναζητώντας τη σωτηρία της
ψυχής του στη γαλήνη του ποταμού, δίπλα από
το πεδίο της μάχης. Τέλος το αντιπολεμικό
μήνυμα του διηγήματος κάνει έντονη την
παρουσία του σε ολόκληρο το κείμενο.
Μουσελίμης Δημήτρης
Σινάκος Ιωάννης
Σκαρλή Αναστασία
Χιωτέλη Μαρία
32

36. EΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ
ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Aπρίλη,
Kι' η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της
ώρα,
Kαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει
δροσιές και μόσχους
Aνάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.
Nερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,
Xύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,
Kαι παίρνουνε το μόσχο της, κι' αφήνουν τη
δροσιά τους...
33

37. 34
"Τις τελευταίες νύχτες δεν βλέπω όνειρα,
φοβάμαι πια να ονειρεύομαι" είπε το οχτάχρονο
παιδί από το Κόσοβο. Το παιδί ξαναζούσε στα
όνειρά του τον εφιάλτη του παράλογου πολέμου.
Εμείς πώς τολμάμε ναονειρευόμαστε; "Πόλεμος
εναντίον του πολέμου". Άπειρες φορές έχει
γραφτεί κι ακουστεί αυτό το σύνθημα-σλόγκαν.
Κι όμως, ο πόλεμος ζει και βασιλεύει και τα πάντα
σακατεύει: ανθρώπινες ζωές, δημιουργήματα της
επιστήμης και της τεχνολογίας, πολιτιστική
κληρονομιά, το περιβάλλον. Εις τους αιώνας των
αιώνων πόλεμος. Διαψεύστηκαν τραγικά οι
ελπίδες που είχαμε ότι πόλεμος δεν θα ξαναγίνει
ποτέ πια."Πόλεμος πάντων πατήρ" είπε ο
Ηράκλειτος. Ένας πατέρας που καταβροχθίζει τα
παιδιά του. Το συνηθίσαμε πια, εδώ είναι ο μέγας
κίνδυνος. Ενώ πόλεμοι κι εμφύλιοι σπαραγμοί
μαίνονται γύρω μας, τους θεωρούμε κάτι φυσικό
κι αναπότρεπτο. Πρώτη προτεραιότητα στη λίστα
των θυμάτων των πολέμων έχουν τα παιδιά. Τα
βλέπουμε στη τηλεόραση, χάρη σ'αυτήν έχουν
μπει στα σπίτια μας, -στη ψυχή μας όμως έχουν
άραγε μπει; Παιδιά που τους δίνουν όπλα
μεγαλύτερα από το μπόι τους και τα στέλνουν να
κλαδέψουν τη ζωή άλλου ανθρώπου και να
πεθάνουν και τα ίδια.

38. Παιδιά που τα ποτίζουν μίσος για τον πλησίον.
Αλλά το παιδί σκέφτεται την ειρήνη, την
ονειρεύεται, τη ζωγραφίζει, την τραγουδά.Τα
παιδιά-θύματα μη τα μετράμε με νούμερα,
φτάνει και μόνο ένα παιδί να χαθεί έτσι κι ο
κόσμος μας, δήθεν πολιτισμένος, δήθεν
χριστιανικός, έχει χρεωκοπήσει. Αυτό που
πεθαίνει είναι η ψυχή του παιδιού. ΑΝΤΩΝΗΣ
ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ
35

39. Σε δύο λεπτά θ’ ακουστεί το παράγγελμα
«Εμπρός»
Δεν πρέπει να σκεφτεί κανένας τίποτ’ άλλο
Εμπρός η σημαία μας κι εμείς εφ’ όπλου λόγχη
από πίσω
Απόψε θα χτυπήσεις ανελέητα και θα χτυπηθείς
Θα τραβήξεις μπροστά που μαντεύονται
χιλιάδες ανήσυχα μάτια
Εκεί που χιλιάδες χέρια σφίγγονται γύρω από
μι’ άλλη σημαία
Έτοιμα να χτυπήσουνε και να χτυπηθούν.
Σ’ ένα λεφτό πρέπει πια να μας δώσουν το
σύνθημα
Μια λεξούλα μικρή μες στη νύχτα, που σε λίγο
εξαίσια θα λάμψει.
(Κι εγώ που ‘χω μια ψυχή παιδική και δειλή
Που δε θέλει τίποτ’ άλλο να ξέρει απ’ την
αγάπη
Κι εγώ πολεμώ τόσα χρόνια χωρίς, Θε μου, να
μάθω γιατί
Και δε βλέπω μπροστά μου τόσα χρόνια παρά
μόνο τον δίδυμο αδερφό μου).ΜΑΝΟΛΗΣ
ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ 1945
36

40. Το Ποτάμι, το 2011
Ξύπνησε απότομα! Δεν μπορούσε να βγάλει από
το μυαλό του αυτό το κείμενο, το ποτάμι. Του
θύμιζε μια πραγματική ιστορία που του έλεγε ο
παππούς του. “Όταν ήμουν στην εκπαίδευση στο
στρατό, ένας αξιωματικός έλεγε ότι στον πόλεμο
δεν μπορεί να είσαι πάντα άνθρωπος. Για την
ακρίβεια παύεις να είσαι. Αν λυπηθείς τον εχθρό
σου αυτός ίσως να μη σε λυπηθεί. Αν δε
σκοτώσεις θα σε σκοτώσει». Άραγε ταίριαζαν
αυτά τα λόγια στη σημερινή πραγματικότητα; Ο
φόβος μέσα του μεγάλωσε. Μήπως θα χρειαζόταν
να πάρει και εκείνος μια τέτοια απόφαση: Να
«σκοτώσει» ή να «σκοτωθεί»; Στην ουσία δεν
είναι δίλημμα αλλά ένας ανελέητος
εξαναγκασμός. Ποιος είναι τόσο γενναίος ώστε να
θυσιαστεί; Συναίσθημα και λογική συγκρούονται
αλύπητα. Στον «πόλεμο» ποιος κερδίζει άραγε;
Μελαγχόλησε. Ναι σε κάθε πόλεμο με ή χωρίς
όπλα η λογική κυριαρχεί. Γιατί στον πόλεμο δεν
υπάρχει ψυχή, δεν υπάρχει καρδιά, γιατί
πεθαίνει πρώτη …
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Μ. Τσομπάνογλου, Χ. Φαρδής, Ε.
Φουσέκης
37

41. Τουλκερίδης χρήστος
Φυτώκας Γιώργος
Παρταφύλλα χριστίνα
38

42. 39

43. Κ
Α
Λ
Λ
Ι
Τ
Ε
Χ
Ν
Ε
Σ
40

44. 1.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Το κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και με
υπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος του
κειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).
Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος με ευτυχή
κατάληξη.
2.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Το κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και με
υπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος του
κειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).
Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος με μία
άλλη δυστυχή κατάληξη.
3.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Το κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και με
υπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος του
κειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο χώμα.).
Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος, με την
επισήμανση ότι μέσα στο τελικό πλάνο υπάρχουν
κι άλλα πρόσωπα.
41

45. 4.AΛΛΑΓΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Το κείμενό μας γίνεται σενάριο ταινίας και με
υπόδειξη του σκηνοθέτη αλλάζετε το τέλος του
κειμένου(…Σήκωσε το τουφέκι του…. στο
χώμα.). Γράφετε λοιπόν ένα διαφορετικό τέλος,
με την επισήμανση ότι μέσα στο τελικό πλάνο
δεν υπάρχει κανένα πρόσωπο.
42

46. Έπεσε γονατιστός… Η τελευταία σκέψη που πέρασε
από το μυαλό του ήταν ότι θα μπορούσε αν ήθελε να
έχει φέρει τον Άλλο σε αυτή την κατάσταση. Όμως
δε μετάνιωνε. Ήταν πολύ δυνατή η φωνή που
φώναζε μέσα του ότι ήταν άνθρωπος με Α κεφαλαίο
και δε θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο..
Τόκας Θεοφύλακτος
Έτρεχε τώρα κι εκείνος να πάρει το τουφέκι του.
Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε και
πυροβόλησε αλλά δεν τον πέτυχε. Τότε πυροβολεί
και ο άλλος αλλά ήταν το ίδιο άστοχος. Από τους δυο
πυροβολισμούς που ακούστηκαν μαζεύτηκε πολύς
στρατός και από τα δυο στρατόπεδα… Ξεκίνησε μια
πολύ σκληρή μάχη… Κορμιά έπεφταν από παντού…
Το ποτάμι άλλαξε χρώμα, από γαλαζοπράσινο που
ήταν, τώρα είχε μόνο ένα χρώμα, μόνο κόκκινο.
Σινάκος Γιάννης
43

47. Για μερικά λεπτά και οι δυο τους στέκονταν
ακίνητοι στο νερό. Τη σιωπή διέκοψε ένα
φτάρνισμα. Ήταν αυτός που φταρνίστηκε και
κατά τη συνήθειά του βλαστήμησε δυνατά. Τότε
εκείνος αντίκρυ του άρχισε να κολυμπάει προς
την όχθη του μ' όλη του τη δύναμη.
Βγήκαν την ίδια στιγμή. Έτρεξαν στα δέντρα
που είχαν αφήσει το τουφέκι τους, το άρπαξαν,
το σήκωσαν και σημάδεψαν. Ήταν πολύ εύκολο
να φυτέψουν ο ένας στον άλλο μια σφαίρα. Κι
όμως δεν τράβηξαν τη σκανδάλη, για λίγα
λεπτά. Ήταν και οι δυο γυμνοί. Δυο άνθρωποι
γυμνοί από ρούχα, από ονόματα, από
εθνικότητα, γυμνοί από τον χακί εαυτό τους. Δεν
μπορούσαν να ρίξουν. Περίμεναν, περίμεναν
κάτι να γίνει. Υπήρχε η ελπίδα. Η ελπίδα και οι
δυο να σωθούν και οι δυο να συνεχίσουν τη ζωή
τους, να υπερισχύσει η ανθρωπιά. Όμως ξαφνικά
ακούγεται μια φωνή. Και τέλος... Και οι δυο
πάτησαν τη σκανδάλη. Τώρα πια δεν υπήρχαν,
ήταν δυο νεκρά σώματα πολέμου σαν όλα τα
άλλα. Ήταν μια συνηθισμένη μέρα πολέμου.
44
Συμεωνίδου Αναστασία

48. Σήκωσε το τουφέκι του Αυτός, σημάδεψε. Ο
Άλλος έτρεχε απέναντί του άοπλος, γυμνός
όπως κι αυτός. Αυτός τον έβλεπε μπροστά
του. Μπορούσε να τον χτυπήσει. Για μια
στιγμή υπερίσχυσε η ανθρωπιά του... έβλεπε
τον Άλλο όμοιό του χωρίς όνομα, χωρίς
ρούχα. Έβλεπε έναν άνθρωπο που πολεμούσε
όπως και αυτός ,έναν άνθρωπο που πέρασε
τις ίδιες καταστάσεις. Δεν μπορούσε να τον
χτυπήσει. Την ίδια στιγμή όμως ήρθε στο φως
το ένστικτο της επιβίωσης: ή εγώ ή εκείνος,
σκέφτηκε. Αμέσως σήκωσε το τουφέκι του
και έριξε στον Άλλο χωρίς να το σκεφτεί. Ο
Άλλος ήταν απέναντι και τον σημάδευε. Όμως
δεν του έριξε ποτέ.
Φουρλάκη Φωτεινή
45

49. Του ήταν πολύ εύκολο να του φυτέψει μια
σφαίρα στο κεφάλι. Πίεσε τη σκανδάλη και ο
Άλλος έπεσε κεραυνοβολημένος. «Πάρτην
παλιορουφιάνε» μουρμούρισε. Ντύθηκε
γρήγορα. Έπρεπε να φτάσει στο στρατόπεδο
πριν ξυπνήσουν οι δικοί του και πριν τον
ανακαλύψουν οι Άλλοι. Χώθηκε στο δάσος και
άρχισε να τρέχει. Οι φωνές από την απέναντι
όχθη έδειχναν ότι οι Άλλοι είχαν ανακαλύψει το
πτώμα του συντρόφου τους. Μα ποιο το όφελος;
Εκείνος είχε φτάσει σχεδόν στους δικούς του.
Τώρα ο μόνος κίνδυνος ήταν να μην τον
ανακαλύψουν οι δικοί του....
Το στρατόπεδο ήταν ήρεμο. Η τουφεκιά
φαίνεται δεν είχε ακουστεί. Οι άλλοι φαντάροι
ακόμη κοιμόντουσαν.
46

50. Σύρθηκε ως τη θέση όπου κοιμόταν πριν.
Ξάπλωσε και άναψε τσιγάρο. Μια μεγάλη
ικανοποίηση τον κυρίεψε! Τα είχε
καταφέρει. Έκανε μπάνιο στο ποτάμι.
Ξεγλίστρησε και από τους δικούς του και
από τους άλλους. Καθάρισε ένα αντίπαλο
παίρνοντας εκδίκηση για τους συντρόφους
του που σκότωσαν οι Άλλοι πριν μερικές
μέρες (ο ένας ήταν στενός του
φίλος).«Εγερτήριο!!» ακούστηκε η φωνή
του λοχαγού. Έσβησε το τσιγάρο και
σηκώθηκε. Χρειαζόταν ένα καλό πρωινό
μετά την περιπέτεια του.
Ε. ΦΟΥΣΕΚΗΣ
47

51. Σήκωσε το τουφέκι του αυτός, σημάδεψε. Του
ήτανε πολύ εύκολο να του φυτέψει μια σφαίρα
στο κεφάλι. Ο Άλλος ήταν σπουδαίος στόχος
καθώς έτρεχε ολόγυμνος, κάπου 20 μέτρα
μακριά. Όχι, δεν τράβηξε τη σκανδάλη. Ο Άλλος
ήταν γυμνός όπως είχε έρθει στον κόσμο. Δεν
μπορούσε να τραβήξει. Ήτανε και οι δύο γυμνοί.
Γυμνοί από ρούχα. Γυμνοί από ονόματα. Γυμνοί
από εθνικότητα. Γυμνοί από το χακί εαυτό τους.
Δεν μπορούσε να τραβήξει. Ο Άλλος είχε γίνει
ένας άλλος άνθρωπος τώρα, χωρίς άλφα
κεφαλαίο τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο.
Δεν μπορούσε να αφαιρέσει τη ζωή. Είχε
παρακούσει τους κανόνες. Κι αυτός το ίδιο είχε
κάνει … Άλλωστε είχαν το ίδιο όνειρο … το
ποτάμι.
Τώρα είχε φτάσει κι ο Άλλος. Τώρα ήταν δύο
γυμνοί άνθρωποι κρατώντας στα χέρια όπλα
σημαδεύοντας ο ένας τον άλλον. Κοιτάζονταν στα
μάτια! Σαν να μοιράζονταν κάποιο μυστικό.
Χαμήλωσαν συγχρόνως τα τουφέκια τους Τότε
χωρίς να ειπωθεί καμιά λέξη, χωρίς να ραγίσει
στιγμή η σιωπή άφησαν τα τουφέκια τους. Τώρα
πλησίαζαν προς το ποτάμι. Στην αρχή δειλά,
ύστερα με λαχτάρα. Συναντήθηκαν στο ποτάμι ...
48

52. Το ποτάμι τους ένωνε, δεν τους χώριζε πια …
Σαν φίλοι κολύμπησαν στις όχθες του. Και τότε
ακούστηκαν πυροβολισμοί. Δεν γύρισαν να
κοιτάξουν από πού έρχονταν. Δεν τους ένοιαζε
πια. Ήξεραν τις συνέπειες των πράξεών τους. Και
είχαν δεχτεί να τις αντιμετωπίσουν. Χαμογέλασαν
πικρά και ένωσαν τα χέρια τους. Κοίταζαν ψηλά
τον καταγάλανο ουρανό. Δεν τους ένοιαζε πια …
Άλλωστε βρισκόταν στο ποτάμι …
Έτσι ο σκοπευτής τους έδωσε την ευκαιρία
να αγαλλιάσει για τελευταία φορά η ψυχή τους.
Και το γάργαρο νερό του ποταμού άλλαξε,
μετατράπηκε σε βαθύ κόκκινο … Σαν αγαπημένοι
φίλοι που προτίμησαν το θάνατον ο ένας πλάϊ
στον άλλον (και όχι ο ένας από το χέρι του
άλλου). Εξάλλου ήταν γραφτό. Και η διαταγή της
Μεραρχίας ξεκάθαρη … Η τιμωρία σκληρή, το
τέλος αναπόφευκτο …
Μαρία Τσομπάνογλου
49

53. Τότε κι εκείνος τον σημάδεψε και πάτησε τη
σκανδάλη. Ακαριαία ο άλλος έπεσε στο έδαφος
ξεψυχώντας, καθώς μια σφαίρα είχε φυτευτεί
στα σωθικά του. Αμέσως εκείνος αισθάνθηκε την
πράξη του και έτρεξε προς την άλλη μεριά του
ποταμού. Πήρε το σώμα στα χέρια του. Ο άλλος
ήταν πλέον νεκρός. Ξέσπασε σε λυγμούς. Ο
τρόπος που τον σκότωσε ήταν άδικος και
απάνθρωπος. Δεν άντεξε να συλλογίζεται ότι
είχε μετατραπεί σε μια φονική μηχανή χωρίς
ιδανικά και χωρίς αισθήματα. Πήρε τότε το
ντουφέκι του νεκρού στρατιώτη και έδωσε
τέλος και στη δική του ζωή, η οποία είχε χάσει
μέσα από τη φθορά του πολέμου το νόημά της.
Έτσι το ποτάμι, αν και τους έφερε τόσο κοντά,
ήταν και εκείνο που θα τους οδηγούσε στην
οριστική απομάκρυνσή τους από το θαύμα που
λέγεται ζωή.
Αναστασία Τσολάκη
50

54. 51

55. Το τμήμα Γ4 του γενικού λυκείου
Βασιλικών με τη φιλόλογό του Δήμητρα
Μπεχλιβάνη-Σαββοπούλου,τη σχολική
χρονιά 2011-2012,εκπόνησαν τη
συγκεκριμένη ερευνητική εργασία,στο
πλαίσιο του μαθήματος της
νεοελληνικής λογοτεχνίας, η οποία
καταγράφεται σ' αυτό το βιβλίο
και βασίζεται στο διήγημα
"ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ",
του Αντώνη Σαμαράκη.
52