Cơ sở lý luận về thành phần kinh tế tư nhân.docx

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THÀNH PHẦN KINH TẾ TƯ NHÂN
1.1. Lý luận chung về nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội
1.1.1. Khái niệm thành phần kinh tế
Thành phần kinh tế là khu vực kinh tế, kiểu quan hệ kinh tế được đặc trưng bởi
hình thức sở hữu nhất định về tư liệu sản xuất.Thành phần kinh tế tồn tại ở những hình
thức tổ chức kinh tế nhất định. Căn cứ để xác định từng thành phần cụ thể: (một tổ chức
kinh tế thuộc thành phần kinh tế nào)là: Hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất, trình độ
của lực lượng sản xuất, tính chất quản lý và phân phối sản phẩm, tính chất lao động.
Trong đó quan hệ sản xuất (mà hạt nhân là quan hệ sở hữu) nào thống trị là quyết định
nhất.
Qua thực tiễn của 20 năm đổi mới, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Đảng
ta đã xác định nền kinh tế nước ta có năm thành phần. Đó là:
- Kinh tế nhà nước
- Kinh tế tập thể
- Kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân)
- Kinh tế tư bản nhà nước
- Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
Quan điểm của Đảng (Đại hội IX): “Trong thời kỳ quá độ có nhiều hình thức sở hữu,
nhiều thành phần kinh tế, giai câp, tầng lớp xã hội khác nhau, nhưng cơ cấu, tính chất, vị
trí các thành phần kinh tế, các giai cấp trong xã hội đã thay đổi nhiều cùng với những biến
đổi to lớn về kinh tế xã hội. Do đó, mối quan hệ nói trên là mối quan hệ hợp tác và đấu
tranh trong nội bộ nhân dân, đoàn kết và hợp tác lâu dài trong sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Các thành phần kinh tế không tồn tại độc lập mà đan xen vào nhau, tác động qua lại
với nhau, mỗi thành phần kinh tế dựa trên một hình thức sở hữu nhất định về tư liệu sản
xuất và biểu hiện lợi ích của một giai cấp, tầng lớp xã hội nhất định. Các thành kinh tế vừa
thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau.

Trong nền kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện nay, có những thành phần kinh tế
đã thể hiện tốt vai trò của mình, song cũng có những thành phần kinh tế còn bộc lộ những
hạn chế, yếu kém.
Về kinh tế nhà nước, thành phần kinh tế này lấy sở hữu công cộng về tư liệu sản xuất
là cơ sở kinh tế. Kinh tế nhà nước không chỉ bao gồm các doanh nghiệp nhà nước, mà còn
bao gồm các tài sản, công cụ kinh tế quan trọng thuộc sở hữu nhà nước, v.v.. Văn kiện Đại
hội X của Đảng xác định rõ: “Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, v.v.. Kinh tế nhà nước
và kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân”1
.
Trong những năm qua, tỷ trọng GDP của kinh tế nhà nước có xu hướng giảm xuống.
Trước thực trạng này, đã có nhiều ý kiến cho rằng, kinh tế nhà nước chỉ cần nắm lấy những
yết hầu của nền kinh tế là đủ. Tuy nhiên, theo chúng tôi, đó chỉ là điều kiện cần nhưng
chưa đủ, bởi nếu nắm được yết hầu kinh tế mà các doanh nghiệp vẫn thua lỗ triền miên, tỷ
trọng GDP quá thấp thì sẽ không thể đem lại sức mạnh cho kinh tế nhà nước. Vì vậy, kinh
tế nhà nước chỉ có thể phát huy được vai trò chủ đạo của mình khi nó vừa nắm được huyết
mạch của nền kinh tế, vừa có năng suất lao động cao và chiếm tỷ trọng lớn trong GDP.
Vấn đề là ở chỗ, làm cách nào để các doanh nghiệp nhà nước hoạt động có hiệu quả.
Cùng với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể được coi là một thành phần kinh tế của chủ
nghĩa xã hội. Thành phần kinh tế này tồn tại và phát triển dựa trên hình thức sở hữu tập thể
và sở hữu của các thành viên. Sự phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đòi
hỏi phát triển mạnh mẽ và vững chắc thành phần kinh tế này, bởi như V.I.Lênin đã nhấn
mạnh, đó là mô hình dễ tiếp thu nhất của những người nông dân để tiến lên sản xuất lớn xã
hội chủ nghĩa. Rút bài học kinh nghiệm sâu sắc từ phong trào tập thể hoá trước đổi mới và
thực tế những năm đổi mới vừa qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến việc phát triển
thành phần kinh tế này, chủ trương xây dựng các hợp tác xã kiểu mới phù hợp với trình độ
của lực lượng sản xuất và nhu cầu của các chủ thể sản xuất.
Những năm qua, mặc dù được xác định là cùng với kinh tế nhà nước ngày càng trở
thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân, song sự phát triển của kinh tế tập thể
1
Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006,
tr. 146

còn nhiều hạn chế: hoạt động chưa có hiệu quả, cơ sở vật chất – kỹ thuật còn lạc hậu, tỷ
trọng GDP liên tục giảm. Do vậy, để thực hiện mục tiêu mà Chính phủ đề ra là kinh tế tập
thể chiếm 13,8% GDP vào năm 2010 và quan trọng hơn, cùng với kinh tế nhà nước trở
thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân, chúng ta cần có những biện pháp tích cực để kinh
tế tập thể phát triển từng bước, vững chắc.
Kinh tế tư nhân bao gồm cá thể, tiểu chủ và tư bản tư nhân. Nhìn chung, sau hơn 20
năm đổi mới, kinh tế tư nhân đã có bước phát triển mạnh mẽ và đóng vai trò ngày càng
quan trọng trong nền kinh tế nước ta. Trong những năm gần đây, kinh tế dân doanh phát
triển khá nhanh, hoạt động có hiệu quả trên nhiều lĩnh vực, chiếm 45,7% GDP (trong đó
kinh tế hợp tác đóng góp 6,8%GDP). Như vậy, kinh tế tư nhân đạt 38,9% GDP, tương
đương với tỷ trọng GDP của kinh tế nhà nước(5).
Trong kinh tế tư nhân, kinh tế cá thể, tiểu chủ dựa trên hình thức tư hữu nhỏ về tư liệu
sản xuất, có vai trò quan trọng trong nhiều ngành nghề ở cả thành thị và nông thôn, có khả
năng huy động vốn và lao động. Đóng góp của kinh tế cá thể, tiểu chủ trong lĩnh vực nông
nghiệp khá lớn, tỷ trọng GDP khá cao nhưng lại đang giảm liên tục. Sự giảm sút này không
đáng lo ngại, thậm chí là một dấu hiệu tích cực, phản ánh sự di chuyển khá mạnh mẽ của
nó vào các bộ phận, các thành phần kinh tế có trình độ cao hơn; thực chất, là sự thu hẹp
cách thức sản xuất nhỏ lẻ để tiến lên những hình thức sản xuất tiến bộ hơn. Đây là một xu
thế tất yếu, do sự phát triển của nền kinh tế thị trường và quá trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đang diễn ra một cách mạnh mẽ buộc những thành viên của kinh tế cá thể, tiểu chủ
phải thay đổi, di chuyển vào các bộ phận, các thành phần kinh tế khác để bảo đảm lợi ích,
do đó làm tăng sức cạnh tranh và cơ hội để phát triển khoa học và công nghệ, nâng cao
năng lực sản xuất.
Đối với kinh tế tư bản tư nhân, đây là bộ phận kinh tế dựa trên hình thức sở hữu tư
nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất. Trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, bộ
phận kinh tế này đã đóng góp tích cực vào việc phát triển lực lượng sản xuất, huy động
vốn, tạo việc làm cho người lao động, v.v..

Từ khi Luật Doanh nghiệp tư nhân và Luật Công ty ra đời (21/12/1990), các doanh
nghiệp tư nhân đã thực sự đi vào hoạt động với đầy đủ tư cách pháp nhân, kinh tế tư bản
tư nhân đã có sự phát triển đáng kể, phát huy có hiệu quả khả năng huy động vốn và tạo
việc làm mới cho người lao động; đóng góp của nó cũng ngày càng tăng. Tuy nhiên, do
mới hình thành, nên tỷ trọng cơ cấu GDP của nó chưa cao. Đối với thành phần kinh tế này,
Đảng ta chủ trương khuyến khích phát triển rộng rãi trong những ngành nghề sản xuất,
kinh doanh mà pháp luật không cấm; tạo môi trường kinh doanh thuận lợi về chính sách,
pháp lý để nó phát triển trên những định hướng ưu tiên của Nhà nước, v.v..
Kinh tế tư bản nhà nước là thành phần kinh tế dựa trên hình thức sở hữu hỗn hợp về
vốn giữa kinh tế nhà nước với kinh tế tư bản tư nhân trong và ngoài nước dưới các hình
thức hợp tác, liên doanh. Trong quan niệm của V.I.Lênin, kinh tế tư bản nhà nước là hình
thức kinh tế quá độ đặc biệt quan trọng và cần thiết để đi lên chủ nghĩa xã hội. Ông coi nó
là thứ chủ nghĩa tư bản mà 2/3 là chủ nghĩa xã hội, là cái “không đáng sợ”, thậm chí còn
là “phòng chờ” để đi vào chủ nghĩa xã hội.
Tuy vậy, sự vận động hiện thực của thành phần kinh tế này ở nước ta đang là một vấn
đề cần phải bàn. Các cơ chế, chính sách, điều kiện ở Việt Nam hiện nay chưa tạo ra sự
thuận lợi cho thành phần kinh tế này phát triển. Những năm đầu tiên khi chúng ta mới thực
hiện đường lối mở cửa, có lẽ các doanh nghiệp nước ngoài hy vọng vào việc khai thác
những tiềm năng của một thị trường còn rất mới mẻ, nên họ đã đầu tư rất lớn vào Việt
Nam, liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với các doanh nghiệp nước ngoài diễn ra
mạnh mẽ, vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ở mức cao. Tuy nhiên, chỉ sau đó một thời
gian, số vốn này giảm mạnh. Chính vì nguồn vốn đầu tư giảm nên tỷ trọng GDP của thành
phần kinh tế này cũng liên tục giảm. Đầu tư nước ngoài là bộ phận phát triển nhất của kinh
tế tư bản nhà nước ở nước ta, nếu đầu tư nước ngoài giảm sút thì tất yếu sẽ làm cho thành
phần kinh tế này kém phát triển, thậm chí là không phát triển.
Tuy nhiên, theo chúng tôi, trong thời gian tới, kinh tế tư bản nhà nước có khả năng
phát triển mạnh mẽ, bởi hiện nay, chúng ta đã gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới
(WTO), Đảng và Nhà nước ta đang tìm mọi biện pháp tích cực và hiệu quả để cải thiện

môi trường đầu tư. Hơn nữa, hiện nay, một số thành phần kinh tế khác đang phát triển rất
mạnh mẽ, nên trong tương lai không xa, nhu cầu liên doanh, liên kết sẽ tăng cao, từ đó sẽ
làm cho kinh tế tư bản nhà nước phát triển, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển sang
nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa.
Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là một thành phần kinh tế mới nảy sinh trong quá
trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Năm 1987, khi Luật Đầu tư trực tiếp nước ngoài
được ban hành thì kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài mới thực sự có bước phát triển nhanh
chóng. Hiện nay, đã có hàng ngàn công ty nước ngoài có dự án đầu tư ở Việt Nam. Tính
từ năm 1988 đến năm 2003, nước ta đã thu hút được trên 40 tỷ USD đầu tư trực tiếp nước
ngoài và đã thực hiện được hơn 20 tỷ USD. Năm 2005, các doanh nghiệp có vốn đầu tư
nước ngoài đóng góp khoảng 15,9% GDP, năm 2007 khoảng 17%. Từ khi chúng ta gia
nhập WTO, nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đổ vào Việt Nam tăng đột biến,
năm 2007 là hơn 20 tỷ USD (tăng khoảng 70% so với năm 2006), sáu tháng đầu năm năm
2008 là 31,6 tỷ USD.
Tuy nhiên, sự phát triển của thành phần kinh tế này đã và đang nảy sinh một vấn đề –
đó là sự lệ thuộc vào nguồn vốn đầu tư nước ngoài. Giả định rằng, vì lý do nào đó, chẳng
hạn lạm phát, các nhà đầu tư nước ngoài đồng loạt rút một số lượng lớn nguồn vốn đầu tư
thì tình hình kinh tế – xã hội Việt Nam sẽ thế nào? Hoặc là tỷ trọng GDP của thành phần
kinh tế này ngày càng lớn đến mức ngang bằng hoặc vượt kinh tế nhà nước thì liệu kinh tế
nhà nước có thể duy trì được vai trò chủ đạo của mình không? Nhà nước có thể kiểm soát
được thành phần kinh tế này hay không? Rõ ràng, sự phát triển của thành phần kinh tế này
đem lại những lợi ích kinh tế – xã hội rất lớn, đồng thời cũng tiềm ẩn những nguy cơ ảnh
hưởng trực tiếp đến định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Theo chúng tôi, để tận dụng
được những đóng góp và hạn chế được những ảnh hưởng tiêu cực của nó đối với nền kinh
tế – xã hội nước ta, một mặt, chúng ta phải phát triển mạnh mẽ kinh tế nhà nước để tạo nên
sức mạnh thực sự của Nhà nước; mặt khác, phải có biện pháp hướng thành phần kinh tế có
vốn đầu tư nước ngoài vào kinh tế tư bản nhà nước.
Như vậy, cùng với quá trình tổng kết kinh nghiệm và phát triển sáng tạo lý luận về chủ
nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta đã bước đầu tìm ra những biện

pháp, bước đi mang tính quy luật của quá trình đi lên chủ nghĩa xã hội. Một trong những
biện pháp đó, xét về mặt kinh tế, là phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Để nền kinh tế
nhiều thành phần phát triển theo đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, một mặt, chúng ta phải
tạo môi trường phát triển thuận lợi, đảm bảo tính độc lập, tự chủ của các thành phần kinh
tế, trong đó kinh tế nhà nước phải thực sự đóng vai trò chủ đạo; mặt khác, chúng ta phải
tăng cường vai trò của Đảng và Nhà nước trong lãnh đạo, quản lý kinh tế.
1.1.2. Quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng cộng
sản Việt Nam về nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa
xã hội
1.1.2.1. Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về kinh tế nhiều thành phần
Trong thời kỳ quá độ lên CNXH: sự tồn tại của nhiều chế độ sở hữu, nhiều hình thức
sở hữu là cơ sở tồn tại của nhiều thành phần kinh tế. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn còn nhiều
ý kiến khác nhau về thuật ngữ "thành phần kinh tế". Có ý kiến muốn thay thuật ngữ "thành
phần kinh tế" bằng "khu vực kinh tế" hay "loại hình kinh tế". Có ý kiến cho rằng: không
dùng các thuật ngữ trên, mà gọi trực tiếp tên của mỗi bộ phận của nền kinh tế là kinh tế
nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân... Điều quan trọng không phải là tên gọi, mà cần
quan tâm xem mỗi bộ phận và mối quan hệ giữa các bộ phận của nền kinh tế quốc dân vận
động, phát triển và đóng góp như thế nào vào sự phát triển chung của nền kinh tế, trong đó
có việc giải phóng, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực xã hội cho sự phát triển
chung của đất nước.
"Thành phần" ở đây xét về góc độ nào đó cũng được hiểu như là "bộ phận", "thành
phần" và "bộ phận" về mặt nào đó có ý nghĩa tương đồng. Thuật ngữ "thành phần kinh tế"
được dùng nhiều từ khi V.I.Lênin và Đảng Bônsêvích (Nga) chủ trương và thực hiện Chính
sách kinh tế mới (NEP) ở nước Nga Xôviết. V.I.Lênin viết: "Vậy thì danh từ quá độ có
nghĩa là gì? Vận dụng vào kinh tế, có phải nó có nghĩa là trong chế độ hiện nay có những
thành phần, những bộ phận, những mảnh của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội không?
Bất cứ ai cũng đều thừa nhận là có. Song không phải mỗi người thừa nhận điểm ấy đều suy

nghĩ xem các thành phần của kết cấu kinh tế - xã hội khác nhau hiện có ở Nga, chính là
như thế nào. Mà tất cả then chốt của vấn đề lại chính là ở chỗ đó”2
.
Theo Lênin, thuật ngữ thành phần kinh tế hàm nghĩa quan hệ sản xuất (trong đó cơ
bản là quan hệ sở hữu) ứng với một trình độ phát triển lực lượng sản xuất nhất định đại
diện cho một phương thức sản xuất đã lỗi thời, nhưng chưa bị xóa bỏ, hoặc đang trong quá
trình phát triển để trở thành phương thức sản xuất thống trị (với nghĩa phổ biến). Việc xác
định thành phần kinh tế là để có chính sách đúng đắn đối với chúng.
Trong thời kỳ quá độ, do trình độ phát triển khác nhau của lực lượng sản xuất, nên
còn nhiều chế độ sở hữu, nhiều hình thức sở hữu khác nhau. Vì vậy còn nhiều thành phần
kinh tế trong nền kinh tế là một tất yếu khách quan. Việc phân định các thành phần kinh tế
mới hiểu được các đặc trưng cơ bản và xu hướng vận động của chúng để có chính sách phù
hợp nhằm phát huy được tiềm lực của chúng vào phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Khi
phân định thành phần kinh tế V.I.Lênin nhấn mạnh hai điểm: phải phản ánh đúng tình hình
thực tế và nêu rõ mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế.
Tiêu thức chủ yếu làm cơ sở cho việc phân định các thành phần kinh tế trong nền
kinh tế quá độ của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là:
- Quan hệ sản xuất, quan hệ sở hữu phải phù hợp, gắn với trình độ phát triển nhất
định của lực lượng sản xuất. Mỗi hình thức sở hữu, mỗi thành phần kinh tế phản ánh một
trình độ phát triển nhất định của lực lượng sản xuất.
- Cơ cấu các thành phần kinh tế phải phản ánh đúng tình hình thực tế của nền kinh tế
trong mỗi giai đoạn lịch sử - cụ thể.
- Sự phát triển của các thành phần kinh tế có mối liên hệ tất yếu khách quan theo một
quá trình lịch sử - tự nhiên của sự phát triển lực lượng sản xuất từ thấp lên cao và theo định
hướng XHCN.
Khi xác định các thành phần kinh tế trong nền kinh tế quá độ của thời kỳ quá độ lên
CNXH ở nước ta cần phải xét tới "tính tương đương", "đồng đẳng" giữa các thành phần
kinh tế thì mới phù hợp với chủ trương: "các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật
2
V.I. Lê nin, toàn tập, tập 43, Nxb Tiến Bộ, Matxcva, 1978, tr. 248

đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, bình
đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh"3
. Như vậy,
phải coi các thành phần kinh tế là những bộ phận hợp thành nền kinh tế quốc dân thống
nhất đều có vai trò quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và
có quan hệ tương hỗ với nhau, bình đẳng với nhau, không nên đặt cho một bộ phận này có
vai trò quan trọng hơn bộ phận khác. Với ý nghĩa đó, cần phân chia "thành phần kinh tế
nhà nước" hiện nay thành hai cấu phần: phi doanh nghiệp và doanh nghiệp. Phần phi doanh
nghiệp bao gồm toàn bộ tài sản quốc gia thuộc về sở hữu toàn dân mà Nhà nước được nhân
dân giao quyền đại diện chủ sở hữu thì không thuộc thành phần kinh tế nào cả. Toàn bộ tài
sản quốc gia thuộc về sở hữu toàn dân này thì Nhân dân giao quyền, ủy quyền cho Nhà
nước là đại diện chủ sở hữu, Nhà nước quản lý bằng pháp luật và sử dụng hiệu quả nhằm
tạo ra những điều kiện vật chất - kỹ thuật, điều kiện tài chính..., tạo ra môi trường kinh tế -
xã hội chung để các thành phần kinh tế đều phát triển bình đẳng. Nhà nước không thuộc
thành phần kinh tế nào cả, Nhà nước được Nhân dân ủy quyền, giao quyền thống nhất quản
lý, sử dụng có hiệu quả các tài sản thuộc sở hữu toàn dân (như đất đai và các tài nguyên
gắn với đất đai, vùng biển, đảo và các tài nguyên gắn với vùng biển, đảo, vùng trời và các
tài nguyên gắn với vùng trời, ngân sách nhà nước và các nguồn vốn khác mà Nhà nước huy
động được, các loại quỹ dự trữ...). Các tài sản thuộc sở hữu toàn dân này, nếu các chủ thể
thuộc các thành phần kinh tế muốn sử dụng thì phải thực hiện theo cơ chế thị trường thông
qua đấu giá, thông qua hợp đồng với cơ quan quản lý nhà nước một cách công khai, minh
bạch, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Nhà nước thay mặt Nhân dân quản lý, sử
dụng những tài sản thuộc sở hữu toàn dân, tạo ra những điều kiện mang tính chất nền tảng
cho sự phát triển của các thành phần kinh tế và cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất
nước; xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế - kỹ thuật cho nền kinh tế để các thành
phần kinh tế phát triển. Nhà nước được Nhân dân ủy quyền để thực hiện vai trò "người
nhạc trưởng", vai trò "bà đỡ" cho sự phát triển của các thành phần kinh tế, cho sự phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước. Vai trò kinh tế của Nhà nước là tạo môi trường pháp lý, tạo
3
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn Kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 83

môi trường kinh tế, tạo môi trường xã hội, cung cấp các dịch vụ công, hàng hóa công, tạo
"sân chơi" bình đẳng để các thành phần kinh tế phát triển. Nhà nước không "thiên vị",
không "nghiêng" về thành phần kinh tế nào cả. Nhà nước với vai trò chủ thể có trách nhiệm
tạo tất cả những điều kiện nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, cho sự phát
triển của các thành phần kinh tế giữ vai trò quyết định, vai trò chủ đạo trong phát triển hệ
thống kinh tế quốc dân. Như vậy "thành phần kinh tế nhà nước" chỉ còn lại phần doanh
nghiệp nhà nước. Có thể giữ nguyên tên là thành phần kinh tế nhà nước, nhưng chỉ bao
gồm các doanh nghiệp nhà nước, hay để cho không lầm lẫn với thành phần kinh tế nhà
nước theo quan niệm hiện nay (bao gồm cả hai cấu phần phi doanh nghiệp và doanh
nghiệp), thì có thể gọi là thành phần kinh tế nhà nước (chỉ bao gồm các doanh nghiệp nhà
nước). Thành phần kinh tế nhà nước này mới "tương đương", mới "đồng đẳng" với các
thành phần kinh tế khác. Đối tượng sở hữu của các thành phần kinh tế chỉ bao hàm các tài
sản hữu hình và vô hình đang được sử dụng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của các
loại hình tổ chức kinh doanh khác nhau và mang lại lợi ích kinh tế cho các chủ sở hữu,
đồng thời góp phần vào lợi ích chung. Có như vậy thì thành phần kinh tế nhà nước mới
thực sự bình đẳng, tương đồng với các thành phần kinh tế khác. "Mọi doanh nghiệp thuộc
các thành phần kinh tế đều phải hoạt động theo cơ chế thị trường, bình đẳng và cạnh tranh
theo pháp luật"4
. Thực hiện nhất quán một chế độ pháp lý kinh doanh cho các doanh
nghiệp, không phân biệt hình thức sở hữu, thành phần kinh tế.
1.1.2.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ lên
CNXH.
Trên cơ sở vận dụng quan điểm của V.I.Lênin và phân tích đúng đắn hoàn cảnh lịch
sử đặc thù của Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến,
Bác đã nhận thức rõ, thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta là một thời kỳ
lịch sử mà nhiệm vụ quan trọng nhất của chúng ta là phải xây dựng nền tảng vật chất và
kỹ thuật của CNXH,… tiến dần lên CNXH, có công nghiệp và nông nghiệp hiện đại, có văn
4
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn Kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội
2016, tr. 105

hóa và khoa học tiên tiến. Trong TKQĐ lên CNXH ở những nước như nước ta, chế độ sở
hữu thiết yếu phải đa dạng, cơ cấu kinh tế phải có nhiều thành phần. Và với điểm xuất
phát đi lên CNXH của nước ta về kinh tế là thấp kém, cho thấy cần sự tồn tại của một nền
kinh tế nhiều thành phần.
Sau khi hoàn thành cách mạng giải phóng dân tộc ở miền Bắc, giành độc lập về chính
trị, chính quyền đã về tay Nhân dân, Bác chủ trương vừa xây dựng, vừa cải tạo đất nước.
Với sự đa dạng của quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất, Người đã xác định rõ những thành
phần kinh tế đang tồn tại và hoạt động: “Trong chế độ dân chủ mới, có năm loại kinh tế
khác nhau:
A- Kinh tế quốc doanh (thuộc CNXH, vì nó là của chung của nhân dân).
B- Các hợp tác xã (nó là nửa CNXH, và sẽ tiến đến CNXH).
C- Kinh tế của cá nhân, nông dân và thủ công nghệ (có thể tiến dần vào hợp tác xã,
tức là nữa CNXH).
D- Tư bản của tư nhân.
E- Tư bản của Nhà nước (như Nhà nước hùn vốn với tư bản tư nhân để kinh doanh).
Trong năm loại ấy, loại A là kinh tế lãnh đạo và phát triển mau hơn cả. Cho nên kinh
tế ta sẽ phát triển theo hướng chủ nghĩa xã hội chứ không theo hướng chủ nghĩa tư bản”5
.
Kinh tế quốc doanh là hình thức sở hữu toàn dân, lãnh đạo nền kinh tế quốc dân, cần
phải ưu tiên phát triển thành phần kinh tế quốc doanh để tạo nền tảng vật chất cho CNXH
và thúc đẩy việc cải tạo xã hội chủ nghĩa; Nhà nước phải tạo điều kiện cho nó phát triển.
Bác khẳng định, kinh tế hợp tác xã là hình thức sở hữu tập thể của Nhân dân lao động;
Nhà nước cần đặc biệt khuyến khích, hướng dẫn và giúp đỡ cho nó phát triển. Hợp tác
hóa nông nghiệp là khâu chính thúc đẩy công cuộc cải tạo XHCN ở miền Bắc. Kinh nghiệm
qua chứng tỏ rằng hợp tác hóa nông nghiệp ở nước ta, cần phải trải qua hình thức tổ đổi
công và hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Đó là việc rất cần thiết. Chúng ta phát triển từng
5
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.7, tr.247-248.

bước vững chắc tổ đổi công và hợp tác xã thì hợp tác hóa nông nghiệp nhất định thành
công.
Bác nhấn mạnh: “Đối với những nhà tư sản công thương, Nhà nước không xóa bỏ
quyền sở hữu về tư liệu sản xuất và của cải khác của họ; mà ra sức hướng dẫn họ hoạt
động nhằm làm lợi cho quốc kế dân sinh, phù hợp với kế hoạch kinh tế của Nhà nước.
Đồng thời Nhà nước khuyến khích và giúp đỡ họ cải tạo theo CNXH bằng hình thức công
tư hợp doanh và những hình thức cải tạo khác”6
. Kinh tế tư bản Nhà nước, được Nhà
nước khuyến khích, giúp đỡ các nhà tư bản đi theo CNXH và hướng dẫn hoạt động kinh
tế theo một kế hoạch thống nhất.
Bác cho rằng, “Đối với người làm thủ công và lao động riêng lẻ khác, Nhà nước bảo
hộ quyền sở hữu về tư liệu sản xuất của họ, ra sức hướng dẫn và giúp đỡ họ cải tiến cách
làm ăn, khuyến khích họ tổ chức hợp tác xã sản xuất theo nguyên tắc tự nguyện”7
.
Bác khẳng định, kinh tế quốc doanh là công. Nó là nền tảng và sức lãnh đạo của nền
kinh tế dân chủ mới. Cho nên chúng ta phải ra sức phát triển nó và Nhân dân ta phải ủng
hộ nó; những nhà tư bản dân tộc và kinh tế cá nhân của nông dân và thủ công nghệ là tư.
Đó cũng là lực lượng cần thiết cho cuộc xây dựng kinh tế nước nhà. Cho nên Chính phủ
cần giúp họ phát triển; nhà tư bản thì không khỏi bóc lột. Nhưng Chính phủ ngăn cấm họ
bóc lột công nhân quá tay. Chủ và thợ đều tự giác tự động, tăng gia sản xuất lợi cả đôi
bên.
Bác cho rằng: “Đẩy mạnh cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa đối với thành phần kinh tế cá
thể của nông dân, thợ thủ công, những người lao động riêng lẻ khác và đối với thành phần
kinh tế tư bản tư doanh, đồng thời nó mở mang và tăng cường lực lượng của thành phần
kinh tế quốc doanh, thúc đẩy việc phát triển kinh tế theo chủ nghĩa xã hội”8
.
6
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.9, tr.589.
7
8
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.9, tr.589-590.

Theo Bác: “Chúng ta phải phát triển thành phần kinh tế quốc doanh để tạo nền tảng
vật chất cho chủ nghĩa xã hội và thúc đẩy việc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Hợp tác hóa nông
nghiệp là khâu chính thúc đẩy công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc”9
.
Phải phát triển kinh tế quốc doanh để tạo nền tảng cho kinh tế XHCN; khuyến khích
kinh tế hợp tác xã với các hình thức đa dạng, nhấn mạnh nguyên tắc tự nguyện, cùng có
lợi và quản lý dân chủ, Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu về tư liệu sản xuất cho họ, hướng
dẫn và giúp họ cải tiến cách làm ăn.
Người cho rằng: “Còn giai cấp tư sản ở ta thì họ có xu hướng chống đế quốc, có xu
hướng yêu nước… vì tư sản nước ta bị Tây, Nhật áp bức, khinh miệt, họ căm tức tư sản
Nhật, Pháp, cho nên, nếu mình thuyết phục khéo, lãnh đạo khéo, họ có thể hướng theo
chủ nghĩa xã hội”10
.
Như vậy, Bác đã kế thừa và vận dụng sáng tạo lý luận của V.I.Lênin về tính chất nhiều
thành phần của nền kinh tế quá độ lên CNXH, và nhận thức cơ cấu các thành phần kinh tế
ở Việt Nam trong từng hoàn cảnh lịch sử cụ thể. Nhận thức của Bác về nền kinh tế nhiều
thành phần ở Việt Nam không những tuân thủ quy luật chung của quá trình đi lên CNXH,
mà còn thể hiện sự đánh giá sâu sắc tính đặc thù của những điều kiện chính trị, kinh tế,
xã hội khi bắt đầu xây dựng CNXH. Những nhận thức đó đã tạo cơ sở cho những quyết
sách khoa học ở Hồ Chí Minh và Đảng ta trên lĩnh vực kinh tế trong quá trình xây dựng
CNXH ở miền Bắc trước đây và trên phạm vi cả nước sau này.
1.1.2.3. Quan điểm của Đảng CSVN về thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ lên
CNXH.
Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về thành phần kinh tế vào điều kiện, hoàn cảnh cụ
thể của Việt Nam, từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI đến nay, Đảng và Nhà nước luôn
quan tâm nghiên cứu, lý giải, làm sáng tỏ cả lý luận và thực tiễn vấn đề về thành phần
kinh tế và khẳng định, đặc điểm có tính quy luật của TKQĐ lên CNXH là tồn tại lâu dài
9
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2000, t.9, tr.589
10

nhiều thành phần kinh tế dựa trên nhiều loại hình sở hữu khác nhau. Nền kinh tế nhiều
thành phần là đặc trưng của TKQĐ lên CNXH.
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI xác định: Xuất phát từ sự đánh giá những tiềm năng
tuy phân tán nhưng rất quan trọng trong Nhân dân, cả về sức lao động, kỹ thuật, tiền vốn,
khả năng tạo việc làm, chúng ta chủ trương: đi đôi với việc phát triển kinh tế quốc doanh,
kinh tế tập thể, tăng cường nguồn tích lũy tập trung của Nhà nước và tranh thủ vốn ngoài
nước, cần có chính sách sử dụng và cải tạo đúng đắn các thành phần kinh tế khác nhau,
đồng thời chỉ ra, ở nước ta các thành phần kinh tế đó là: “Kinh tế XHCN; kinh tế tiểu sản
xuất hàng hóa (thợ thủ công, nông dân cá thể, những người buôn bán và kinh doanh dịch
vụ cá thể); kinh tế tư bản tư nhân; kinh tế tư bản nhà nước dưới nhiều hình thức, mà hình
thức cao là công tư hợp doanh; kinh tế tự nhiên, tự cấp, tự túc trong một bộ phận đồng
bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên và các vùng núi cao khác”11
.
Đại hội VII nêu rõ: “Trong nền kinh tế thị trường, với quyền tự do kinh doanh được
pháp luật bảo đảm, từ ba loại sở hữu cơ bản, sẽ hình thành nhiều thành phần kinh tế với
những hình thức tổ chức kinh doanh đa dạng: kinh tế quốc doanh được củng cố và phát
triển trong những ngành và lĩnh vực then chốt; kinh tế tập thể, với hình thức phổ biến là
hợp tác xã, phát triển rộng rãi và đa dạng trong các ngành, nghề với quy mô và mức độ
tập thể hóa khác nhau, trên cơ sở tự nguyện góp vốn, góp sức của những người lao động.
Kinh tế cá thể được khuyến khích phát triển. Kinh tế tư bản tư nhân được phát triển không
hạn chế về quy mô và địa bàn hoạt động. Kinh tế gia đình không phải là một thành phần
kinh tế độc lập nhưng được khuyến khích phát triển mạnh”12
.
Đại hội VIII tiếp tục khẳng định: Thực hiện nhất quán, lâu dài chính sách phát triển
nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, gồm có: kinh tế nhà nước; kinh tế hợp tác mà
nòng cốt là các hợp tác xã; kinh tế tư bản nhà nước; kinh tế cá thể tiểu chủ; kinh tế tư bản
tư nhân. Đại hội IX xác định: Trong TKQĐ có nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất,
11
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb.CTQG, H.1986, tr.56-57.
12
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb.CTQG, H.1991, tr.115-117.

nhiều thành phần kinh tế, gồm: kinh tế nhà nước; kinh tế tập thể; kinh tế cá thể tiểu chủ;
kinh tế tư bản tư nhân; kinh tế tư bản nhà nước; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Đại X
của Đảng khẳng định, ở Việt Nam có ba chế độ sở hữu là toàn dân, tập thể và tư nhân,
trên cơ sở đó hình thành nhiều thành phần kinh tế gồm: kinh tế nhà nước; kinh tế tập
thể; kinh tế tư nhân; kinh tế tư bản nhà nước; kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.
Đại hội XI tiếp tục khẳng định: “Phát triển nhanh, hài hòa các thành phần kinh tế. Kinh
tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Phát triển kinh tế tập thể mà nòng cốt là hợp tác xã. Hoàn
thiện cơ chế, chính sách để phát triển mạnh kinh tế tư nhân trở thành một trong những
động lực của nền kinh tế. Khuyến khích kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển theo
quy hoạch”13
.
Đến Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp tục khẳng định: “Nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát
triển của lực lượng sản xuất; có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong
đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của
nền kinh tế …”14
.
Tóm lại, kinh tế nhiều thành phần có ý nghĩa chiến lược lâu dài, có tính quy luật từ
sản xuất nhỏ đi lên CNXH và thể hiện tinh thần dân chủ về kinh tế bảo đảm cho mọi người
được tự do làm ăn theo pháp luật. Các thành phần kinh tế trong TKQĐ lên CNXH, được
Đảng ta vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh Việt Nam, từ đó từng Đại hội trong thời kỳ đổi
mới luôn thực hiện chính sách kinh tế nhiều thành phần. Nhà nước cần phát huy sức mạnh
tổng hợp các thành phần kinh tế, qua đó thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển và nâng
cao hiệu quả kinh tế - xã hội của nước ta./.
13
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb.CTQG, H.2011, tr.101- 102.
14
Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, H.2016, tr.102-103.

1.1.3. Sự cần thiết phát triển nền kinh tế nhiều thành trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội ở Việt Nam
Trong nền kinh tế quá độ của thời kỳ quá độ lên CNXH thì sự tồn tại, phát triển của
nhiều chế độ sở hữu, nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế là một tất yếu khách
quan. Các thành phần kinh tế, các bộ phận hợp thành nền kinh tế quốc dân đều có vai trò
quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, trong sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, Nhà nước đóng vai trò định
hướng, xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế; tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh
bạch, lành mạnh; sử dụng các công cụ, chính sách, nguồn lực của Nhà nước để định hướng,
điều tiết nền kinh tế… Nhà nước với tư cách đại diện chủ sở hữu toàn dân, được Nhân dân
ủy quyền, thay mặt Nhân dân quản lý, điều hành, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực, mọi
tài sản thuộc sở hữu toàn dân tạo các điều kiện nền tảng, định hướng, dẫn dắt, thúc đẩy các
thành phần kinh tế phát triển theo mục tiêu chung là phát triển kinh tế - xã hội đất nước
nhanh, bền vững, toàn diện, sáng tạo, bao trùm, để đất nước vững bước đi lên CNXH. Với
vai trò "nhạc trưởng", "bà đỡ" như vậy, Nhà nước giữ vị trí, vai trò quyết định, vai trò chủ
đạo trong hệ thống kinh tế quốc dân, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt
Nam XHCN. Trong nền kinh tế quá độ của thời kỳ quá độ lên CNXH có nhiều chế độ sở
hữu, nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế. Mỗi thành phần kinh tế có vị trí,
vai trò quan trọng khác nhau, trong đó thành phần kinh tế nhà nước giữ vị trí, vai trò then
chốt, thành phần kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế. Kinh tế nhà
nước cùng với kinh tế tư nhân là nòng cốt để phát triển nền kinh tế có tính tự chủ cao. Các
chủ thể thuộc các thành phần kinh tế cùng hợp tác, cạnh tranh bình đẳng, bình đẳng trước
pháp luật, cùng nhau huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực xã hội đóng góp vào sự
phát triển kinh tế - xã hội chung của đất nước với mục tiêu chung "dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh"./.
C.Mác đã viết: "... chúng ta đau khổ không những vì sự phát triển của nền sản xuất
tư bản chủ nghĩa, mà còn đau khổ vì nó phát triển chưa đầy đủ..."15
bởi vì khi chủ nghĩa tư
15
C. Mác- Ph. Ănghen: Toàn tập, tập 23, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1993, tr. 19

bản phát triển chưa đầy đủ thì còn những tàn dư của những phương thức sản xuất đã lỗi
thời, lạc hậu, chúng gây ra nhiều tai họa hơn.
V.I.Lênin cũng so sánh: "chủ nghĩa tư bản là xấu so với chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa
tư bản lại là tốt so với thời trung cổ, với nền tiểu sản xuất, với chủ nghĩa quan liêu do tình
trạng phân tán của những người sản xuất tạo nên. Vì chúng ta chưa có điều kiện để chuyển
trực tiếp nền tiểu sản xuất lên chủ nghĩa xã hội, bởi vậy trong một mứcđộ nào đó, chủ nghĩa
tư bản là không thể tránh khỏi, nó là sản vật tự nhiên của nền tiểu sản xuất và trao đổi; bởi
vậy phải lợi dụng chủ nghĩa tư bản (nhất là bằng cách hướng nó vào con đường chủ nghĩa
tư bản nhà nước) làm mắt xích trung gian giữa người tiểu sản xuất và chủ nghĩa xã hội,
làm phương tiện, con đường, phương pháp, phương thức để tăng lực lượng sản xuất lên" 16
.
V.I.Lênin nhấn mạnh: có thể sử dụng chủ nghĩa tư bản tư nhân (chứ đừng nói gì chủ
nghĩa tư bản nhà nước nữa) để xúc tiến chủ nghĩa xã hội, để đóng vai trò trợ thủ cho chủ
nghĩa xã hội. Điều đó không có gì là ngược đời.
Hơn nữa, ở một nước tiểu nông, "hễ có trao đổi, thì sự phát triển của nền kinh tế nhỏ
là một sự phát triển tiểu tư sản, một sự phát triển tư bản chủ nghĩa, đó là một chân lý không
thể chối cãi được, một chân lý sơ đẳng của kinh tế chính trị học, đã được kinh nghiệm hàng
ngày và sự quan sát của ngay cả những người bình thường xác nhận"17
.
"Hoặc giả tìm cách ngăn cấm, triệt để chặn đứng mọi sự phát triển của sự trao đổi tư
nhân, không phải là quốc doanh, tức là của thương mại, tức là của chủ nghĩa tư bản, một
sự phát triển không thể tránh được khi có hàng triệu người sản xuất nhỏ. Chính sách ấy là
một sự dại dột và tự sát đối với đảng nào muốn áp dụng nó. Dại dột vì về phương diện kinh
tế, chính sách ấy là không thể nào thực hiện được; tự sát, vì những đảng nào định thi hành
một chính sách như thế, nhất định sẽ bị phá sản... Hoặc giả (chính sách cuối cùng có thể áp
dụng được và duy nhất hợp lý) không tìm cách ngăn cấm hay chặn đứng sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản mà tìm cách hướng nó vào con đường chủ nghĩa tư bản nhà nước"18
.
16
17
18

Mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế và định hướng xã hội chủ nghĩa của
nền kinh tế nhiều thành phần
+ Mối quan hệ:
Quan điểm của Đảng CSVN (Đại hội IX): “Trong thời kỳ quá độ có nhiều hình
thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, giai cấp, tầng lớp xã hội khác nhau, nhưng cơ
cấu, tính chất, vị trí các thành phần kinh tế, các giai cấp trong xã hội đã thay đổi nhiều
cùng với những biến đổi to lớn về kinh tế xã hội. Do đó, mối quan hệ nói trên là mối
quan hệ hợp tác và đấu tranh trong nội bộ nhân dân, đoàn kết và hợp tác lâu dài trong
sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Các thành phần kinh tế không tồn tại độc lập mà đan xen vào nhau, tác động
qua lại với nhau, mỗi thành phần kinh tế dựa trên một hình thức sở hữu nhất định về
tư liệu sản xuất và biểu hiện lợi ích của một giai cấp, tầng lớp xã hội nhất định. Các
thành phần kinh tế vừa thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau.
Tính thống nhất biểu hiện:
Mỗi thành phần là một bộ phận của nền kinh tế, nằm trong hệ thống phân công
xã hội có mối liên hệ phụ thuộc lẫn nhau cả “đầu vào” và “đầu ra”.
Các thành phần kinh tế đều hoạt động trong một môi trường thống nhất (các
chính sách, pháp luật và sự quản lý vĩ mô của nhà nước) và đều là nội lực của nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta.
Sự thống nhất sẽ tạo nên một hợp lực mạnh mẽ để phát triển kinh tế vì mục tiêu
chung là “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh”.
Mâu thuẫn giữa các thành phần kinh tế biểu hiện:
Xu hướng vận động khác nhau, mang bản chất kinh tế khác nhau, biểu hiện lợi
ích kinh tế khác nhau.
Do tính tự phát của kinh tế thị trường và lợi nhuận chi phối giữa các thành phần
kinh tế và ngay trong nội bộ mỗi thành phần kinh tế cũng có mâu thuẫn do sự vi phạm
hợp đồng, vì lợi ích cục bộ, chiếm dụng vốn của nhau, vi phạm bản quyền sở hữu
phát minh, nhãn mác, giành thị trường…

Do khiếm khuyết trong quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước và vai trò chủ đạo
của kinh tế nhà nước.
Những mâu thuẫn của nền kinh tế nhiều thành phần chỉ được giải quyết dần dần
trong quá trình xã hội hoá sản xuất theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong hai mặt của mối quan hệ thì mặt thống nhất là cơ bản. Để giảm thiểu mâu
thuẫn, phát huy tính thống nhất không đơn giản là xoá bỏ thành phần kinh tế này hay
thành phần kinh tế khác mà thông qua chức năng điều tiết lợi ích và vai trò quản lý vĩ
mô của nhà nước.
Xã hội hoá sản xuất theo định hướng xã hội chủ nghĩa chính là làm cho nền kinh
tế nhiều thành phần phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
+ Để định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế nhiều thành phần chúng ta cần phải:
- Làm cho kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo và nó cùng với lợi ích tập thể
dần dần trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế.
- Khuyến khích và tạo điều kiện để các thành phần kinh tế khai thác tối đa các
nguồn lực cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nâng cao hiệu quả kinh tế và xã hội, cải
thiện và nâng cao đời sống nhân dân.
- Thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo lao động và hiệu quả
kinh tế là chủ yếu; thừa nhận thuê mướn lao động nhưng không để nó trở thành quan hệ
thống trị.
- Tăng cường hiệu lực quản lý vĩ mô của nhà nước, phát huy mặt tích cực và hạn
chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường; khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với
xóa đói giảm nghèo, tránh sự phân hoá xã hội thành hai cực đối lập, không để chênh
lệch quá lớn về mức sống và trình độ phát triển giữa các vùng, các tầng lớp dân cư; kết
hợp tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội và công bằng xã hội trong từng bước phát
triển.

1.2. Lý luận chung về thành phần kinh tế tư nhân
1.2.1. Khái niệm
Kinh tế tư nhân là thành phần kinh tế dựa trên chế độ sở hữu tư nhân về tư liệu sản
xuất. Kinh tế tư nhân là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Phát triển
kinh tế tư nhân là vấn đề chiến lược lâu dài trong phát triển nền kinh tế nhiều thành phần
định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng trong thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trung
tâm là phát triển kinh tế, công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nâng cao nội lực của đất nước
trong hội nhập kinh tế quốc tế. "Kinh tế tư nhân có vai trò quan trọng, là một trong những
động lực của nền kinh tế"19
. Nhà nước tôn trọng và bảo đảm quyền tự do kinh doanh theo
pháp luật, bảo hộ quyền sở hữu tài sản hợp pháp của công dân; khuyến khích, hỗ trợ, tạo
điều kiện thuận lợi và định hướng, quản lý sự phát triển của kinh tế tư nhân theo pháp luật,
bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Thành phần kinh tế tư nhân bao gồm kinh tế cá thể,
tiểu chủ và kinh tế tư bản tư nhân.
- Kinh tế cá thể, tiểu chủ: Kinh tế cá thể, tiểu chủ dựa trên hình thức tư hữu nhỏ về tư
liệu sản xuất. Sự khác nhau giữa kinh tế cá thể và kinh tế tiểu chủ ở chỗ: trong kinh tế cá
thể nguồn thu nhập hoàn toàn dựa vào lao động và vốn của bản thân và gia đình, còn trong
kinh tế tiểu chủ, tuy nguồn thu nhập vẫn chủ yếu dựa vào lao động và vốn của bản thân và
gia đình, nhưng có thuê lao động. ở nước ta do trình độ lực lượng sản xuất còn thấp, kinh
tế cá thể, tiểu chủ có vị trí quan trọng, lâu dài trong nhiều ngành nghề và ở khắp các địa
bàn cả nước
Nó có khả năng sử dụng và phát huy có hiệu quả các tiềm năng về vốn, sức lao động,
các kinh nghiệm sản xuất, ngành nghề truyền thống. Hạn chế của thành phần này là ở tính
tự phát, manh mún và chậm ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ. Vì vậy, một mặt, cần
tạo điều kiện để kinh tế cá thể, tiểu chủ phát triển; mặt khác, cần hướng dẫn nó dần dần
vào kinh tế tập thể một cách tự nguyện, làm vệ tinh cho các doanh nghiệp hoặc phát triển
lớn hơn. - Kinh tế tư bản tư nhân: Kinh tế tư bản tư nhân dựa trên hình thức sở hữu tư nhân
tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và bóc lột lao động làm thuê. Trong thời kỳ quá độ ở
19
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X. Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006,
tr.83

nước ta, thành phần này còn có vai trò đáng kể để phát triển lực lượng sản xuất, xã hội hóa
sản xuất, khai thác các nguồn vốn, giải quyết việc làm và góp phần giải quyết các vấn đề
xã hội khác. Kinh tế tư bản tư nhân rất năng động, nhạy bén với kinh tế thị trường, do đó
sẽ có những đóng góp không nhỏ vào quá trình tăng trưởng kinh tế của đất nước, tuy nhiên,
kinh tế tư bản tư nhân có tính tự phát rất cao. Vì vậy, một mặt, nhà nước tạo tâm lý xã hội
và môi trường trong kinh doanh thuận lợi cho các loại hình doanh nghiệp của tư nhân (trong
đó có các doanh nghiệp tư bản tư nhân) phát triển không hạn chế trong mọi ngành nghề,
lĩnh vực, kể cả các lĩnh vực sản xuất kinh doanh quan trọng của nền kinh tế mà pháp luật
không cấm. Mặt khác, tiếp tục hoàn thiện và tăng cường quản lý nhà nước đối với khu vực
kinh tế tư nhân, trong đó có kinh tế tư nhân tư bản tư nhân. Xét về lâu dài có thể hướng
kinh tế tư bản tư nhân đi vào kinh tế tư bản nhà nước dưới những hình thức khác nhau.
Văn kiện Đại hội IX của Đảng cũng khẳng định rõ hơn vai trò vị trí của kinh tế tư
nhân và Nghị quyết Trung ương 5, khóa IX, xác định: "Kinh tế tư nhân là bộ phận cấu
thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Phát triển kinh tế tư nhân là vấn đề chiến lược
lâu dài trong phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, góp phần quan
trọng thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trung tâm là phát triển kinh tế, công nghiệp hóa, hiện
đại hóa, nâng cao năng lực của đất nước trong hội nhập kinh tế quốc tế".
1.2.2. Vai trò của thành phần kinh tế tư nhân trong nền kinh tế nhiều thành phần ở
Việt Nam
Thành phần kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế. Chủ thể của
thành phần kinh tế này là các chủ sở hữu tư nhân như: các hộ kinh doanh cá thể, các hộ
tiểu chủ, các chủ tư nhân, các nhà tư bản, các tập đoàn tư bản... với các loại hình kinh doanh
tương ứng như hộ sản xuất, kinh doanh cá thể (hộ nông dân, hộ tiểu - thủ công nghiệp, hộ
kinh doanh dịch vụ...), chủ trang trại, hộ tiểu chủ, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp tư
nhân tư bản (tư bản trong nước và tư bản ngoài nước), tập đoàn tư bản. "Hoàn thiện cơ chế,
chính sách khuyến khích, tạo thuận lợi phát triển mạnh kinh tế tư nhân ở hầu hết các ngành
và lĩnh vực kinh tế..."20
. Hoàn thiện thể chế, tạo thuận lợi phát triển kinh tế tư nhân thực sự
20
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn Kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà
Nội 2016, tr. 107-108

trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế. Thúc đẩy hình thành, phát triển các tập
đoàn kinh tế tư nhân mạnh, có công nghệ hiện đại, năng lực quản trị tiên tiến của thế giới.
Hoàn thiện chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa21
. Ngày nay, phân công
lao động đã phát triển theo chi tiết sản phẩm, do đó doanh nghiệp không cần quy mô lớn
vẫn có thể áp dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại. Đồng thời, với công nghệ kỹ thuật số,
mạng Internet, máy tính điện tử, robot, trí tuệ nhân tạo... có thể kết nối để tạo thành sự hợp
tác ở quy mô lớn trong việc sản xuất sản phẩm, mà không cần tập trung đông lao động vào
một địa điểm. Những thay đổi đó làm cho tính tất yếu chuyển sở hữu tư nhân thành sở hữu
xã hội để đáp ứng nhu cầu quản lý và sử dụng tư liệu sản xuất có tính xã hội đã trở nên yếu
đi, không còn thực sự cấp bách. Nói cách khác, có thể có nhiều cách hợp tác sản xuất giữa
những con người với nhau trong xã hội mà không cần sở hữu chung với vai trò trung gian
của Nhà nước. Ngoài ra, việc sở hữu chung dưới hình thái sở hữu nhà nước khi nguồn lực
và của cải còn khan hiếm so với nhu cầu sẽ có thể dẫn tới sử dụng tài sản chung một cách
lãng phí hoặc bị công chức nhà nước lạm dụng, tham nhũng vì lợi ích riêng của họ.
Văn kiện Đại hội XIII tiếp tục khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng
của nền kinh tế và nói rõ hơn: cần xóa bỏ mọi rào cản, định kiến, tạo mọi điều kiện thuận
lợi để phát triển kinh tế tư nhân, khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân ở tất cả các ngành,
lĩnh vực mà pháp luật không cấm; hỗ trợ kinh tế tư nhân đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa
công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, khuyến khích phát triển những tập đoàn kinh tế tư
nhân lớn, có tiềm lực mạnh, có sức cạnh tranh trong khu vực và quốc tế; phấn đấu đến năm
2025 có khoảng 1,5 triệu doanh nghiệp, đóng góp khoảng 55% GDP và đến năm 2030 có
ít nhất 2 triệu doanh nghiệp, đóng góp vào GDP đất nước đạt 60 - 65%. Đồng thời, Văn
kiện Đại hội XIII chủ trương định hướng phát triển kinh tế tư nhân theo hình thức công ty
cổ phần có sự tham gia rộng rãi của các chủ thể xã hội, nhất là người lao động và hợp tác,
liên kết với doanh nghiệp nhà nước, các hợp tác xã, kinh tế hộ. Kinh tế tư nhân phát triển
21
Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 3 tháng 6 năm 2017 của Hội nghị Trung ương lần thứ năm (khóa XII), NXB
CTQG ST,H.,2017,tr. 72-73

theo định hướng đó sẽ không mâu thuẫn mà đóng góp tích cực vào phát triển theo định
hướng xã hội chủ nghĩa của đất nước.22
22
Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. CTQG, H, 2021, t.1, tr.129,
130, 240, 241; t.2, tr.125, 126, 127.

Cơ sở lý luận về thành phần kinh tế tư nhân.docx

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Cơ sở lý luận về thành phần kinh tế tư nhân.docx

Similar to Cơ sở lý luận về thành phần kinh tế tư nhân.docx (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥰🥰 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 🥰🥰 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Cơ sở lý luận về thành phần kinh tế tư nhân.docx