1. 2-
Nghiên cứu nền kinh tế thị trường của nhiều nước, đặc biệt là các nước đã
và đang phát triển, chúng ta thấy ở đó đã có một lịch sử phát triển khá lâu. Nền
kinh tế đó phát triển cùng với sự phát triển của nền sản xuất hàng hoá với các
thành phần kinh tế đã có sự trưởng thành nhất định qua một quá trình lâu dài
(tới vài trăm năm ở các nước tư bản phát triển, chí ít cũng 4-5 thập kỷ ở các
nước đang phát triển). Chúng ta đang ở trong thời kỳ quá độ, bước khởi đầu để
xây dựng nền kinh tế thị trường từ một điểm xuất phát thấp, nền kinh tế hàng
hoá chưa phát triển, sản xuất còn mang nặng tính tự nhiên, tự cung, tự cấp thể
hiện rất rõ ở những mặt sau:
Một là, cơ sở vật chất kỹ thuật nghèo nàn, nguyên vật liệu, năng lượng, máy
móc… không đáp ứng được sự phát triển của nền kinh tế nói chung và từng
thành phần kinh tế nói riêng.
Hai là, những năm qua, do sự đổi mới trong đường lối phát triển của Đảng
và Nhà nước ta, một số ngành, địa phương đã có được những yếu tố hiện đại,
song đó mới là sự khởi đầu. Nhìn chung, sản xuất của chúng ta còn thủ công
(100%), do đó năng suất thấp, khối lượng ít, chất lượng sản phẩm và tỷ suất
hàng hoá thấp, không đáp ứng được nhu cầu trong nước và càng không thể xuất
khẩu hàng hoá do không đủ sức cạnh tranh với hàng hoá của nước ngoài. Đây
là đặc điểm rất quan trọng bởi nếu sản xuất chưa phát triển, tỷ suất hàng hoá
còn thấp thì việc hình thành một nền kinh tế thị trường một cách tự giác sẽ
chưa có cơ sở vững chắc, ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển của các thành
phần kinh tế.
Nền kinh tế thị trường của chúng ta được xây dựng trong sự thoát thai khỏi
nền kinh tế tập trung, bao cấp đã nhiều năm tồn tại. Cơ chế bao cấp rất xa lạ,
nếu không nói là đối lập với cơ chế thị trường. Chúng tôi đã cố gắng tạo dựng
một nền kinh tế chỉ có hai thành phần quốc doanh và tập thể dựa trên sở hữu
nhà nước và sở hữu tập thể, chính việc đó đã làm thui chột các thành phần
khác, không động viên được tiềm lực của toàn dân. Cơ chế quản lý tập trung,
quan liêu bao cấp đã tạo ra những thói quen xấu trong quản lý, sản xuất và tiêu
dùng mà hậu quả của nó là sự trì trệ, khủng hoảng của nền kinh tế quốc dân.
Ngày nay, khi chuyển sang cơ chế thị trường, những quan điểm lỗi thời,
những định kiến hẹp hòi bảo thủ đang là những cản trở trên con đường đổi mới.
Mặt khác, do nền kinh tế thị trường mới hình thành trong vài ba năm, chưa
hiểu biết kỹ cơ chế mới, chưa có những chủ trương, chính sách phù hợp để kích
thích sự phát triển của nền kinh tế thị trường. Từ đặc điểm lý luận cũng như
trong thực tiễn, chúng ta cần phải chống cả những định kiến hẹp hòi, bảo thủ

2. không chiu đổi mới và cả những sự ấu trĩ, nóng vội trong xây dựng và phát
triển các thành phần kinh tế.
Do sự chuyển hướng xây dựng nền kinh tế thị trường của chúng ta mới chỉ
đang ở giai đoạn đầu nên các thành phần kinh tế còn non yếu cả về tiềm lực và
khả năng hoạt động. Thành phần kinh tế quốc doanh đã nhiều năm tồn tại và
tăng trưởng trong chế độ bao cấp nên chưa chuyển sang cơ chế mới, độ nhạy
cảm với thị trường còn thấp. Phương thức quản lý không kích thích được người
lao động, năng suất và chất lượng thấp. Không ít xí nghiệp quốc doanh trì trệ
bế tắc, không trụ đứng được trong cơ chế mới và thực tế là những mảnh đất cho
những hiện tượng tiêu cực nảy sinh và phát triển. Thành phần kinh tế tập thể
giảm đi nhanh chóng cả trong lĩnh vực công nghiệp, thủ công nghiệp, du lịch
và nông nghiệp. Về số lượng, năm 1988 có 32.034 hợp tác xã thủ công nghiệp,
đến năm 1991 chỉ còn 9.660. Về mức sản xuất, tính đến năm 1989 giảm 36,1%
và năm 1991 giảm 47% thị trường cả nước. Trong nông nghiệp, khoảng 35% số
hợp tác xã đã chuyển đổi và làm ăn có triển vọng. Số còn lại đang trong quá
trình chuyển đổi gặp nhiều khó khăn hoặc sự tồn tại chỉ là hình thức.
Kinh tế tư nhân có sự mở rộng nhanh chóng song mới chỉ là bước đầu.
Phần lớn các doanh nghiệp tư nhân thường chỉ đầu tư vào những ngành không
cần đến vốn lớn, thu lợi nhanh như các ngành dịch vụ (ăn uống, khách sạn,
thương nghiệp). Họ không chú ý đến đầu tư hoặc thậm chí còn e ngại không
dám đầu tư vào những ngành có tính chất cơ bản, lâu dài. Trong sản xuất hàng
hoá và kinh doanh, do mới bắt đầu chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường
(thành phần quốc doanh và tập thể) hoặc mới chỉ được phục hồi sau nhiều năm
bị xoá bỏ (kinh tế tư nhân) mà các thành phần kinh tế tỏ ra không vững vàng.
Trong hoạt động, tính tự phát còn nặng nề, chưa biết và chưa quen với sự cạnh
tranh trong cơ chế mới dẫn đến nhiều hiện tượng tiêu cực trong mọi lĩnh vực,
gây hậu quả xấu như đầu cơ, tranh mua tranh bán, nâng giá, trốn lậu thuế, làm
hàng giả, tham nhũng, lợi dụng chức quyền… ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Hoạt động của các thành phần kinh tế nói chung và của cả nền kinh tế thị
trường phụ thuộc rất nhiều vào mức độ hoàn thiện của thị trường mà chúng ta
chưa có được trong giai đoạn bước đầu này. Đó là sự hình thành đồng bộ bao
gồm cả thị trường tư liệu sản xuất, thị trường tư liệu sinh hoạt, thị trường sức
lao động, thị trường vốn, tiền tệ… thị trường này phải thông suốt và mở cửa
hoà nhập vào thị trường thế giới. Chúng ta cũng chưa có được một hệ thống
đầy đủ các chính sách, công cụ để các yếu tố của thị trường, như giá cả, tỷ giá
hối đoái, lãi suất tín dụng… thực sự hoạt động theo cơ chế thị trường không bị
áp đặt bằng các mệnh lệnh hành chính, bằng ý muốn chủ quan để các thành

3. phần kinh tế thực sự chủ động và bình đẳng trong hoạt động sản xuất, kinh
doanh.