Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ KHUYÊN
Chuyên ngành: Luật Kinh Tế
Mã số: 60 38 01 07
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. BÙI NGỌC CƯỜNG
HÀ NỘI

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn
đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất
cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo
quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN
Nguyễn Thị Khuyên

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục bảng
MỞ ĐẦU........................................................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ KIỂM
TOÁN VÀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP.......................................... 5
1.1. Khái quát về dịch vụ kiểm toán.............................................................................. 5
1.1.1. Khái niệm dịch vụ kiểm toán................................................................................... 5
1.1.2. Phân biệt hoạt động kiểm toán độc lập với hoạt động kiểm toán
Nhà nước và kiểm toán nội bộ................................................................................ 9
1.2. Pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập................................................................ 14
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ DỊCH VỤ KIỂM
TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM .......................................................................19
2.1. Những nội dung cơ bản của pháp luật hiện hành về dịch vụ
kiểm toán độc lập .......................................................................................................19
2.1.1. Quy định về doanh nghiệp kiểm toán................................................................ 19
2.1.2. Quy định về hợp đồng kiểm toán…………………………………...29
2.1.3. Quy định về kiểm toán viên và tổ chức nghề nghiệp kiểm toán............32
2.1.4. Quy định về báo cáo kiểm toán và hoạt động dịch vụ kiểm toán..........41
2.2. Thực trạng thi hành pháp luật về kiểm toán độc lập ...................................48
2.2.1. Những kết quả đã đạt được trong việc thi hành pháp luật về dịch
vụ kiểm toán .................................................................................................................48

2.2.2. Những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật
dịch vụ kiểm toán 51
Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ DỊCH VỤ KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP 59
3.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán
độc lập 59
3.1.1. Đảm bảo tính độc lập của hoạt động kiểm toán............................................59
3.1.2. Phù hợp với cam kết của Việt Nam và mở cửa thị trường dịch vụ
kiểm toán 61
3.1.3. Hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán phải đặt trong giải
pháp tổng thể hoàn thiện pháp luật về kế toán, tài chính 62
3.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán
độc lập 63
3.2.1. Sửa đổi, bổ sung các quy định về kiểm toán viên, doanh nghiệp
kiểm toán 63
3.2.2. Sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức nghề nghiệp kiểm toán ..... 64
3.2.3. Hoàn thiện các quy định về báo cáo kiểm toán, hợp đồng dịch vụ
kiểm toán 65
3.2.4. Sửa đổi và bổ sung các quy định về chuẩn mực kiểm toán......................68
3.3. Một số giải pháp đảm bảo thực thi có hiệu quả pháp luật về
dịch vụ kiểm toán 69
3.3.1. Trao thêm quyền cho tổ chức thực hiện chức năng kiểm tra chất
lượng dịch vụ kiểm toán độc lập từ bên ngoài 69
3.3.2. Xây dựng mô hình kiểm tra chất lượng dịch vụ kiểm toán độc
lập từ bên ngoài 71
3.3.3. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm trong hoạt động kiểm toán
độc lập 73

3.3.4. Tăng cường tuyên truyền phổ biến pháp luật kiểm toán........................... 74
KẾT LUẬN....................................................................................................................................75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................77

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
A&C:
AASC:
ACCA:
AFC:
AICPA:
BCKT:
BCTC:
BTC:
CPA:
DN:
DTL:
DTT:
HKSA:
ICAEW:
IFAC:
IIA:
IMA:
ISD:
KTĐL:
KTNB:
KTNN:
M&H:
NĐ:
NĐT:
QH:
SEC:
Công ty trách nhiệm hữu hạn kiểm toán và tư vấn
Công ty dịch vụ, tư vấn tài chính, kế toán và kiểm toán
Hội Kế toán viên công chứng Anh quốc (Association of
Chartered Certified Accountants – viết tắt ACCA)
Công ty trách nhiệm hữu hạn kiểm toán Việt Nam
Viện kế toán viên công chứng Hoa Kỳ
Báo cáo kiểm toán
Báo cáo tài chính
Bộ Tài Chính
Hội Kế toán viên công chứng Australia (Certified Practising
Accountants Australia)
Doanh nghiệp
Công ty TNHH kiểm toán
Hãng kiểm toán quốc tế Deloitte Touche Tohmatsu
Hiệp hội kế toán Hồng Kông
Hiệp hội kế toán chuyên nghiệp Anh và xứ Wales
Liên đoàn kiểm toán quốc tế
Viện kiểm toán nội bộ Hoa Kỳ
Hội Kế toán viên quản trị (Institute of management
Accountants – viết tắt IMA)
Phòng dịch vụ quốc tế
Kiểm toán độc lập
Kiểm toán nội bộ
Kiểm toán Nhà nước
Công ty trách nhiệm hữu hạn kiểm toán và thẩm định giá
Nghị định
Nhà đầu tư
Quốc Hội
Ủy ban bảo vệ và trao đổi tiền tệ
TT: Thông tư
U&I:
VAA:
VACO:
VACPA:
WTO:
Công ty TNHH kiểm toán
Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam
Công ty Kiểm toán Việt Nam
Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam
Tổ chức thương mại thế giới

DANH MỤC BẢNG
Số hiệu bảng Tên bảng Trang
Bảng 1.1: Phân biệt các loại kiểm toán 12

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dịch vụ kiểm toán độc lập là một hoạt động đóng vai trò vô cùng quan
trọng trong nền kinh tế của các quốc gia đặc biệt đối với nền kinh tế có sự quản
lý của Nhà nước như ở Việt Nam hiện nay. Kiểm toán làm tăng mức độ tin cậy
đối với các thông tin tài chính, góp phần lành mạnh hoá các quan hệ kinh tế.
Dựa vào kết quả kiểm toán, những người sử dụng báo cáo tài chính được kiểm
toán có được các thông tin khách quan, chính xác theo đó có thể đánh giá một
cách đúng đắn tình hình tài chính cũng như kết quả hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp làm cơ sở cho các quyết định kinh tế của mình. Bên cạnh mục
tiêu chính là đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính, các kiểm toán viên, thông qua
quá trình kiểm toán, còn có thể đưa ra những kiến nghị giúp doanh nghiệp
hoàn thiện hệ thống kiểm soát, nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý tài
chính nói riêng cũng như hoạt động kinh doanh nói chung.
Tuy nhiên các doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ thực sự tiếp cận và làm
quen với khái niệm kiểm toán, dịch vụ kiểm toán, Công ty kiểm toán độc lập
trong khoảng hơn chục năm trở lại đây. Trước đây trong một thời gian dài, do
không nhận thức được tầm quan trọng của kiểm toán nên nền kinh tế nước ta
hoạt động hầu như không có hệ thống kiểm toán, việc này đã khiến cho tài sản
của Nhà nước bị thâm hụt, nhiều công ty báo cáo tài chính sai để gian lận thuế,
báo cáo kết quả kinh doanh tốt để thu hút nhà đầu tư dẫn đến quyền lợi của nhà
đầu tư không được đảm bảo.
Hiện nay, hoạt động kiểm toán đã hình thành và phát triển ngày càng trở
thành nhu cầu tất yếu đối hoạt động kinh doanh và nâng cao chất lượng quản lý
doanh nghiệp. Nhưng chất lượng hoạt động kiểm toán ở Việt Nam còn chưa
thực sự tốt vẫn còn nhiều thiếu sót chưa đáp ứng được kỳ vọng của các chủ thể
trong nền kinh tế. Nhiều công ty vừa được các công ty kiểm toán thực
1

hiện kiểm toán, xác nhận thực trạng tài chính nhưng ngay sau đó lại phá sản
với những khoản lỗ hàng chục tỷ đồng như vụ: Công ty dược phẩm viễn đông
DVD, vụ Công ty cổ phần Vinashin…Cho thấy, chất lượng dịch vụ kiểm toán
ở Việt Nam chưa thực sự tốt cần phải được nâng cao chất lượng dịch vụ để đáp
ứng được nhu cầu của thị trường.
Cùng với sự ra đời của hoạt động kiểm toán, pháp luật kiểm toán đã ra
đời ban đầu văn bản pháp lý đầu tiên điều chỉnh hoạt động này chỉ là các nghị
định và thông tư. Cho đến tận năm 2011 Luật kiểm toán độc lập mới ra đời
cùng với hàng loạt các nghị định, thông tư, chấm dứt một thời gian dịch vụ
kiểm toán hoạt động vướng vì thiếu luật. Tuy nhiên, pháp luật về dịch vụ kiểm
toán độc lập còn có nhiều bất cập, thiếu đồng bộ làm cho hoạt động kiểm toán
trong quá trình áp dụng pháp luật còn khá nhiều khó khăn.
Xuất phát từ đặc thù của dịch vụ kiểm toán và đặc điểm pháp luật kiểm
toán ở Việt Nam chính vì vậy, việc nghiên cứu hệ thống pháp luật về hoạt động
kiểm toán, chỉ ra những khiếm khuyết của pháp luật, đưa ra giải pháp hoàn
thiện pháp luật từ đó thúc đẩy hoạt động kiểm toán, nâng cao chất lượng của
hoạt động kiểm toán hiện nay. Chính vì vậy, em đã chọn đề tài “Pháp luật về
dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam” làm đề tài luận văn của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
- Nghiên cứu pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam.
- Đề xuất một số phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch
vụ kiểm toán độc lập.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Hoàn thiện quy định của pháp luật về doanh nghiệp kiểm toán, kiểm
toán viên và kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán. Để hoàn thiện pháp luật
về dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam.
2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu về hoạt động kiểm toán độc lập và pháp
luật về dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết các nhiệm vụ trên, luận văn sử dụng phối hợp nhiều
phương pháp nghiên cứu như: phân tích, tổng hợp, khảo sát thực tế, so sánh…
Các phương pháp nghiên cứu trong luận văn được thực hiện trên nền tảng của
phương pháp duy vật biện chứng.
5. Tính mới và đóng góp của đề tài
Luận văn đưa ra cái nhìn tổng quát về pháp luật về dịch vụ kiểm toán
độc lập ở Việt Nam và đề xuất một số phương hướng, giải pháp hoàn thiện
pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam.
6. Tình hình nghiên cứu đề tài
Vấn đề nghiên cứu về pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập cũng có
một số tác giả nghiên cứu một số khía cạnh của pháp luật kiểm toán như bài
viết của tác giả Mai Thị Hoàng Minh về “Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt
động kiểm toán trong điều kiện luật kiểm toán đã ban hành và áp dụng”, bài
viết của tác giả Trần Thị Giang Tân về “Kiểm soát chất lượng từ bên ngoài đối
với hoạt động kiểm toán độc lập – Bài học kinh nghiệm từ Hoa Kỳ”… ở các
bài viết này tác giả đi nghiên cứu từng vấn đề pháp lý của hoạt động kiểm toán.
Trong luận văn nghiên cứu của mình về “Pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc
lập ở Việt Nam” tác giả đi nghiên cứu khái quát pháp luật kiểm toán độc lập,
sau đó tác giả đi phân tích những thành tựu và hạn chế của pháp luật từ đó đưa
ra những phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán
độc lập.
7. Cơ cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
Luận văn gồm 3 chương:
3

Chương 1. Những vấn đề lý luận về dịch vụ kiểm toán và tổ chức kiểm
toán độc lập.
Chương 2. Thực trạng pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập ở Việt Nam.
Chương 3. Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ
kiểm toán độc lập.
4

Chương 2
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ DỊCH VỤ KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP
Ở VIỆT NAM
2.1. Những nội dung cơ bản của pháp luật hiện hành về dịch vụ kiểm
toán độc lập
2.1.1. Quy định về doanh nghiệp kiểm toán
Theo quy định tại Điều 4 của Luật doanh nghiệp 2005 có định nghĩa
rằng: “Doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao
dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm thực
hiện các hoạt động kinh doanh” [22, Điều 4].
Luật kiểm toán độc lập năm 2011 quy định: “Doanh nghiệp kiểm toán là
doanh nghiệp có đủ điều kiện để kinh doanh dịch vụ kiểm toán theo quy định của
Luật này và các quy định khác của pháp luật có liên quan” [20, khoản 5, Điều 5].
Như vậy, doanh nghiệp kiểm toán có đầy đủ các đặc điểm của mô hình
doanh nghiệp nói chung và nó cũng có những đặc điểm riêng biệt so với các
doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực khác.
Các loại doanh nghiệp kiểm toán và chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán
nước ngoài tại Việt Nam:
- Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên.
- Công ty hợp danh.
- Doanh nghiệp tư nhân.
- Chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam được
kinh doanh dịch vụ kiểm toán theo quy định của pháp luật.
Doanh nghiệp kiểm toán không được góp vốn để thành lập doanh
nghiệp kiểm toán khác, trừ trường hợp góp vốn với doanh nghiệp kiểm toán
nước ngoài để thành lập doanh nghiệp kiểm toán tại Việt Nam.
19

Đối với Doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài hoạt động kiểm toán tại
Việt Nam dưới các hình thức sau
- Góp vốn với doanh nghiệp kiểm toán đã được thành lập và hoạt động
tại Việt Nam để thành lập doanh nghiệp kiểm toán.
- Thành lập chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài.
- Cung cấp dịch vụ kiểm toán qua biên giới theo quy định của Chính
phủ.
Quy định của pháp luật Việt Nam về hình thức thành lập để thực hiện
cung cấp dịch vụ kiểm toán là chưa hợp lý, còn nhiều bất cập, không phù hợp
với thông lệ quốc tế. Pháp luật về dịch vụ kiểm toán cần bổ sung thêm hình
thức công ty cổ phần, trên Thế giới các tổ chức kiểm toán hình thành dưới hình
thức này hoạt động rất hiệu quả, chất lượng dịch vụ kiểm toán rất tốt. Góp
phần tạo điều kiện cho các doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài có điều kiện
tham gia hoạt động kiểm toán ở Việt Nam, mở rộng quan hệ quốc tế trong hoạt
động kiểm toán.
Đối với các quy định về Doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài pháp luật
Việt Nam quy định phù hợp với thông lệ quốc tế.
2.1.1.1. Quy định về cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch
vụ kiểm toán
Đối với doanh nghiệp kiểm toán độc lập trong nước
Đối với Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên khi đề nghị
cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán phải có đủ
các điều kiện sau đây: “Có Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng
nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc Giấy chứng nhận đầu tư theo quy định của
pháp luật. Có ít nhất năm kiểm toán viên hành nghề, trong đó tối thiểu phải có
hai thành viên góp vốn. Người đại diện theo pháp luật, Giám đốc hoặc Tổng
Giám đốc của Công ty trách nhiệm hữu hạn phải là kiểm toán viên hành
20

nghề. Bảo đảm vốn pháp định theo quy định của Chính phủ. Phần vốn góp của
thành viên là tổ chức không được vượt quá mức do Chính phủ quy định. Người
đại diện của thành viên là tổ chức phải là kiểm toán viên hành nghề” [20,
khoản 1, Điều 21].
Công ty hợp danh khi đề nghị cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh
doanh dịch vụ kiểm toán phải có đủ các điều kiện sau đây: “Có Giấy chứng
nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc Giấy
chứng nhận đầu tư theo quy định của pháp luật. Có ít nhất năm kiểm toán viên
hành nghề, trong đó tối thiểu phải có hai thành viên hợp danh. Người đại diện
theo pháp luật, Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc của công ty hợp danh phải là
kiểm toán viên hành nghề” [20, khoản 2, Điều 21].
Doanh nghiệp tư nhân khi đề nghị cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện
kinh doanh dịch vụ kiểm toán phải có đủ các điều kiện sau đây: “Có Giấy
chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc
Giấy chứng nhận đầu tư theo quy định của pháp luật. Có ít nhất năm kiểm toán
viên hành nghề, trong đó có chủ doanh nghiệp tư nhân. Chủ doanh nghiệp tư
nhân đồng thời là Giám đốc” [20, khoản 3, Điều 21].
Chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam khi đề nghị
cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán phải có đủ
các điều kiện sau đây: “Doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài được phép cung
cấp dịch vụ kiểm toán độc lập theo quy định của pháp luật của nước nơi doanh
nghiệp kiểm toán nước ngoài đặt trụ sở chính. Có ít nhất hai kiểm toán viên
hành nghề, trong đó có Giám đốc hoặc Tổng giám đốc chi nhánh. Giám đốc
hoặc Tổng giám đốc chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài không
được giữ chức vụ quản lý, điều hành doanh nghiệp khác tại Việt Nam. Doanh
nghiệp kiểm toán nước ngoài phải có văn bản gửi Bộ Tài chính bảo đảm chịu
trách nhiệm về mọi nghĩa vụ và cam kết của chi nhánh doanh
21

nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam. Doanh nghiệp kiểm toán nước
ngoài phải bảo đảm duy trì vốn không thấp hơn mức vốn pháp định theo quy
định của Chính phủ” [20, khoản 4, Điều 21].
Đối với các quy định về điều kiện để doanh nghiệp kiểm toán đủ điều
kiện được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán là
tương đối đầy đủ, chặt chẽ. Tuy nhiên, đối với quy định về thời gian cấp giấy
chứng nhận điều kiện là ba mươi ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ hợp lệ là
tương đối dài. Pháp luật nên rút ngắn thời gian cấp khoảng mười năm ngày đến
hai mươi ngày để rút ngắn thủ tục hành chính, thúc đẩy mở cửa thị trường kiểm
toán. Đối với trường hợp cấp lại, điều chỉnh nội dung giấy chứng nhận thời
gian cấp lại cũng nên rút ngắn lại từ hai mươi ngày xuống mười ngày.
2.1.1.2. Đình chỉ kinh doanh dịch vụ kiểm toán và thu hồi Giấy chứng
nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán
Các trường hợp bị đình chỉ kinh doanh dịch vụ: Hoạt động không đúng
phạm vi hoạt động của doanh nghiệp kiểm toán. Không bảo đảm một trong các
điều kiện quy định của Luật kiểm toán độc lập trong ba tháng liên tục. Có sai
phạm nghiêm trọng về chuyên môn hoặc vi phạm chuẩn mực kiểm toán, chuẩn
mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán.
Các trường hợp bị thu hồi giấy chứng nhận đủ điều kiện đăng ký kinh
doanh: Kê khai không đúng thực tế hoặc gian lận, giả mạo hồ sơ đề nghị cấp
Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán. Không kinh
doanh dịch vụ kiểm toán trong mười hai tháng liên tục. Không khắc phục được
các vi phạm quy định tại khoản ở trên trong thời hạn sáu mươi ngày, kể từ
ngày bị đình chỉ. Bị giải thể, phá sản hoặc tự chấm dứt kinh doanh dịch vụ
kiểm toán. Bị thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận
đăng ký doanh nghiệp hoặc Giấy chứng nhận đầu tư. Doanh nghiệp kiểm toán
nước ngoài có chi nhánh kiểm toán tại Việt Nam bị giải thể, phá sản hoặc bị cơ
22

quan có thẩm quyền của nước nơi doanh nghiệp kiểm toán đó đặt trụ sở chính
thu hồi giấy phép hoặc đình chỉ hoạt động. Cố tình xác nhận báo cáo tài chính
có gian lận, sai sót hoặc thông đồng, móc nối để làm sai lệch tài liệu kế toán,
hồ sơ kiểm toán và cung cấp thông tin, số liệu báo cáo sai sự thật. Giả mạo, tẩy
xoá, sửa chữa Giấy chứng nhận đăng ký hành nghề kiểm toán và Giấy chứng
nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán.
2.1.1.3. Quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh
doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam
Quy định về quyền của doanh nghiệp kiểm toán
Quyền của doanh nghiệp kiểm toán trong nước: Cung cấp các dịch vụ
quy định của luật kiểm toán. Nhận phí dịch vụ. Thành lập chi nhánh kinh
doanh dịch vụ kiểm toán. Đặt cơ sở kinh doanh dịch vụ kiểm toán ở nước
ngoài. Tham gia tổ chức kiểm toán quốc tế, tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán.
Yêu cầu đơn vị được kiểm toán cung cấp đầy đủ, kịp thời thông tin, tài liệu cần
thiết và giải trình các vấn đề có liên quan đến nội dung kiểm toán; yêu cầu
kiểm kê tài sản, đối chiếu công nợ của đơn vị được kiểm toán có liên quan đến
nội dung kiểm toán; kiểm tra toàn bộ hồ sơ, tài liệu có liên quan đến hoạt động
kinh tế, tài chính của đơn vị được kiểm toán ở trong và ngoài đơn vị trong quá
trình thực hiện kiểm toán. Kiểm tra, xác nhận các thông tin kinh tế, tài chính có
liên quan đến đơn vị được kiểm toán ở trong và ngoài đơn vị trong quá trình
thực hiện kiểm toán. Yêu cầu tổ chức, cá nhân có liên quan cung cấp tài liệu,
thông tin cần thiết có liên quan đến nội dung kiểm toán thông qua đơn vị được
kiểm toán. Và các quyền khác theo quy định của pháp luật.
Quyền của chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam:
Có các quyền giống như các doanh nghiệp kiểm toán trong nước trừ quyền như
thành lập chi nhánh kinh doanh dịch vụ kiểm toán, quyền đặt cơ sở kinh doanh
dịch vụ kiểm toán ở nước ngoài và quyền được tham gia tổ chức kiểm
23

toán quốc tế, tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán.
Đối với quy định này pháp luật kiểm toán quy định chi nhánh doanh
nghiệp kiểm toán nước ngoài ở Việt Nam không có quyền được thành lập chi
nhánh và không có quyền đặt cơ sở kinh doanh dịch vụ kiểm toán ở nước ngoài
là hợp lý. Tuy nhiên, việc quy định chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước
ngoài ở Việt Nam không được tham gia tổ chức kiểm toán quốc tế cũng như
tham gia vào tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán là điều bất hợp lý. Cần bổ sung
thêm quyền này cho các chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài, để tạo
môi trường kinh doanh bình đẳng cho các doanh nghiệp trong nước và các
doanh nghiệp nước ngoài.
Quy định về nghĩa vụ của doanh nghiệp kiểm toán
Doanh nghiệp kiểm toán có nghĩa vụ sau: Hoạt động theo nội dung ghi
trong Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán. Bố trí nhân
sự có trình độ chuyên môn phù hợp để bảo đảm chất lượng dịch vụ kiểm toán;
quản lý hoạt động nghề nghiệp của kiểm toán viên hành nghề. Hàng năm thông
báo danh sách kiểm toán viên hành nghề cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Bồi thường thiệt hại cho khách hàng, đơn vị được kiểm toán trên cơ sở hợp
đồng kiểm toán và theo quy định của pháp luật. Mua bảo hiểm trách nhiệm
nghề nghiệp cho kiểm toán viên hành nghề hoặc trích lập quỹ dự phòng rủi ro
nghề nghiệp theo quy định của Bộ Tài chính. Thông báo cho đơn vị được kiểm
toán khi nhận thấy đơn vị được kiểm toán có dấu hiệu vi phạm pháp luật về
kinh tế, tài chính, kế toán. Cung cấp thông tin về kiểm toán viên hành nghề và
doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại
Việt Nam cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Cung cấp hồ sơ, tài liệu kiểm
toán theo yêu cầu bằng văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Báo cáo
định kỳ, đột xuất về hoạt động kiểm toán độc lập. Cung cấp kịp thời, đầy đủ,
chính xác thông tin, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền trong
24

quá trình kiểm tra, thanh tra và chịu trách nhiệm về tính chính xác, trung thực
của thông tin, tài liệu đã cung cấp; chấp hành quy định của cơ quan nhà nước
có thẩm quyền về việc kiểm tra, thanh tra. Chịu trách nhiệm trước pháp luật,
trước khách hàng về kết quả kiểm toán theo hợp đồng kiểm toán đã giao kết.
Chịu trách nhiệm với người sử dụng kết quả kiểm toán khi người sử dụng kết
quả kiểm toán: Có lợi ích liên quan trực tiếp đến kết quả kiểm toán của đơn vị
được kiểm toán tại ngày ký báo cáo kiểm toán; Có hiểu biết một cách hợp lý về
báo cáo tài chính và cơ sở lập báo cáo tài chính là các chuẩn mực kế toán, chế
độ kế toán và các quy định khác của pháp luật có liên quan; Đã sử dụng một
cách thận trọng thông tin trên báo cáo tài chính đã kiểm toán. Từ chối thực
hiện kiểm toán khi xét thấy không bảo đảm tính độc lập, không đủ năng lực
chuyên môn, không đủ điều kiện kiểm toán. Từ chối thực hiện kiểm toán khi
khách hàng, đơn vị được kiểm toán có yêu cầu trái với đạo đức nghề nghiệp,
yêu cầu chuyên môn, nghiệp vụ hoặc trái với quy định của pháp luật.
Tổ chức kiểm toán chất lượng hoạt động và chịu sự kiểm toán chất lượng dịch
vụ kiểm toán theo quy định của Bộ Tài chính và các nghĩa vụ khác theo quy
định của pháp luật.
Quy định về quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp kiểm toán khá đầy đủ, chi
tiết. Đặc biệt là quy định các trường hợp doanh nghiệp kiểm toán không được
kiểm toán cho khách hàng trong những trường hợp không đảm bảo được tính
độc lập trong quá trình cung cấp dịch vụ kiểm toán. Tuy nhiên, giữa quyền và
trách nhiệm của doanh nghiệp kiểm toán chưa được tương xứng, cần quy định
cụ thể trách nhiệm của doanh nghiệp kiểm toán trong quá trình cung cấp dịch
vụ. Quy định cụ thể hơn trách nhiệm của doanh nghiệp kiểm toán khi xác nhận
sai thực trạng tài chính của doanh nghiệp được kiểm toán gây thiệt hại cho nhà
đầu tư cũng như các chủ thể khác trực tiếp sử dụng kết quả kiểm toán.
25

2.1.1.4. Các trường hợp doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh
nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam không được thực hiện kiểm toán
Doanh nghiệp kiểm toán không được thực hiện kiểm toán trong các
trường hợp sau:
Đang thực hiện hoặc đã thực hiện trong năm trước liền kề công việc ghi
sổ kế toán, lập báo cáo tài chính hoặc thực hiện kiểm toán nội bộ cho đơn vị
được kiểm toán. Đang thực hiện hoặc đã thực hiện trong năm trước liền kề các
dịch vụ khác với các dịch vụ trên có ảnh hưởng đến tính độc lập của kiểm toán
viên hành nghề và doanh nghiệp kiểm toán theo quy định của chuẩn mực đạo
đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán. Thành viên tham gia cuộc kiểm toán,
người quản lý, điều hành của doanh nghiệp kiểm toán là thành viên, cổ đông
sáng lập hoặc mua cổ phần, góp vốn vào đơn vị được kiểm toán hoặc có quan
hệ kinh tế, tài chính khác với đơn vị được kiểm toán theo quy định của chuẩn
mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán;
Người có trách nhiệm quản lý, điều hành của doanh nghiệp kiểm toán có
bố, mẹ, vợ, chồng, con, anh, chị, em ruột là thành viên, cổ đông sáng lập hoặc
mua cổ phần, góp vốn và có ảnh hưởng đáng kể đối với đơn vị được kiểm toán
hoặc là người có trách nhiệm quản lý, điều hành, thành viên ban kiểm soát
hoặc kế toán trưởng của đơn vị được kiểm toán. Người có trách nhiệm quản lý,
điều hành, thành viên ban kiểm soát hoặc kế toán trưởng của đơn vị được kiểm
toán đồng thời là người góp vốn và có ảnh hưởng đáng kể đối với doanh
nghiệp kiểm toán. Doanh nghiệp kiểm toán và đơn vị được kiểm toán có cùng
một cá nhân hoặc doanh nghiệp, tổ chức thành lập hoặc tham gia thành lập.
Đơn vị được kiểm toán đã thực hiện trong năm trước liền kề hoặc đang thực
hiện kiểm toán báo cáo tài chính cho chính doanh nghiệp kiểm toán.
Chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam không
26

được thực hiện kiểm toán trong các trường hợp sau:
Đang thực hiện hoặc đã thực hiện trong năm trước liền kề công việc ghi
sổ kế toán, lập báo cáo tài chính hoặc thực hiện kiểm toán nội bộ cho đơn vị
được kiểm toán; Đang thực hiện hoặc đã thực hiện trong năm trước liền kề các
dịch vụ khác với các dịch vụ quy định có ảnh hưởng đến tính độc lập của kiểm
toán viên hành nghề và chi nhánh theo quy định của chuẩn mực đạo đức nghề
nghiệp kế toán, kiểm toán. Thành viên tham gia cuộc kiểm toán, người quản lý,
điều hành của chi nhánh là thành viên, cổ đông sáng lập hoặc mua cổ phần,
góp vốn vào đơn vị được kiểm toán hoặc có quan hệ kinh tế, tài chính khác với
đơn vị được kiểm toán theo quy định của chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế
toán, kiểm toán. Người có trách nhiệm quản lý, điều hành của chi nhánh có bố,
mẹ, vợ, chồng, con, anh, chị, em ruột là thành viên, cổ đông sáng lập hoặc mua
cổ phần, góp vốn và có ảnh hưởng đáng kể đối với đơn vị được kiểm toán hoặc
là người có trách nhiệm quản lý điều hành, thành viên ban kiểm soát hoặc kế
toán trưởng của đơn vị được kiểm toán. Người có trách nhiệm quản lý, điều
hành, thành viên ban kiểm soát hoặc kế toán trưởng của đơn vị được kiểm toán
đồng thời là người có ảnh hưởng đáng kể đối với chi nhánh theo quy định của
chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán. Đơn vị được kiểm toán đã
thực hiện trong năm trước liền kề hoặc đang thực hiện kiểm toán báo cáo tài
chính cho chính chi nhánh và các trường hợp khác theo quy định của pháp luật.
Pháp luật quy định các trường hợp không được thực hiện kiểm toán cho
các đơn vị khi không đảm bảo tính độc lập là một trong những quy định rất cần
thiết, góp phần nâng cao chất lượng của hoạt động kiểm toán.
2.1.1.5. Quy định về tạm ngưng và chấm dứt kinh doanh dịch vụ kiểm
toán Tạm ngừng kinh doanh dịch vụ kiểm toán
Doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước
27

ngoài tại Việt Nam được tạm ngừng kinh doanh dịch vụ kiểm toán nhưng thời
hạn tạm ngừng không quá mười hai tháng liên tục.
Doanh nghiệp kiểm toán tạm ngừng kinh doanh dịch vụ kiểm toán thì
các chi nhánh của doanh nghiệp kiểm toán đó cũng phải tạm ngừng kinh doanh
dịch vụ kiểm toán.
Doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài
tại Việt Nam tạm ngừng kinh doanh dịch vụ kiểm toán mà chưa hoàn thành
hợp đồng kiểm toán đã ký với khách hàng thì phải thỏa thuận với khách hàng
về việc thực hiện hợp đồng đó.
Khi hoạt động trở lại, doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp
kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam phải bảo đảm điều kiện theo quy định của
pháp luật và phải thông báo bằng văn bản cho Bộ Tài chính chậm nhất là mười
ngày trước ngày hoạt động trở lại.
Chấm dứt kinh doanh dịch vụ kiểm toán
Doanh nghiệp kiểm toán chấm dứt kinh doanh dịch vụ kiểm toán trong
các trường hợp sau
Tự chấm dứt, bị chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, giải thể. Bị thu hồi Giấy
chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, Giấy
chứng nhận đầu tư hoặc Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ
kiểm toán. Giám đốc doanh nghiệp tư nhân chết.
Chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam chấm dứt
kinh doanh dịch vụ kiểm toán trong các trường hợp sau
Theo quyết định của doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài đã thành lập chi
nhánh. Bị thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, Giấy chứng nhận
đăng ký doanh nghiệp, Giấy chứng nhận đầu tư hoặc Giấy chứng nhận đủ điều
kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán. Giám đốc doanh nghiệp tư nhân chết.
Trường hợp chấm dứt kinh doanh dịch vụ kiểm toán theo trường hợp tự
28

chấm dứt doanh nghiệp kiểm toán phải thông báo bằng văn bản cho Bộ Tài
chính chậm nhất là ba mươi ngày (30 ngày) trước ngày chấm dứt. Bộ Tài chính
quy định cụ thể về thủ tục chấm dứt kinh doanh dịch vụ kiểm toán.
Chấm dứt hoạt động của chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán
Theo quyết định của doanh nghiệp kiểm toán đã thành lập chi nhánh.
Doanh nghiệp kiểm toán đã thành lập chi nhánh chấm dứt hoạt động. Trường
hợp khác theo quy định của pháp luật về doanh nghiệp. Doanh nghiệp kiểm
toán có các quyền, thực hiện nghĩa vụ của chi nhánh và giải quyết các vấn đề
liên quan đến việc chấm dứt hoạt động của chi nhánh.
2.1.2. Quy định về hợp đồng kiểm toán
Khái niệm
Hợp đồng kiểm toán: Là sự thoả thuận bằng văn bản giữa các bên tham
gia ký kết (doanh nghiệp kiểm toán, khách hàng) về các điều khoản và điều
kiện thực hiện kiểm toán của khách hàng và công ty kiểm toán, trong đó xác
định mục tiêu, phạm vi kiểm toán, quyền và trách nhiệm của mỗi bên, hình
thức báo cáo kiểm toán, thời gian thực hiện và các điều khoản về phí, về xử lý
khi tranh chấp hợp đồng.
Hợp đồng kiểm toán nhiều năm: Công ty kiểm toán và khách hàng được
phép ký hợp đồng kiểm toán cho nhiều năm tài chính. Trường hợp hợp đồng
kiểm toán đã được ký cho nhiều năm, trong mỗi năm công ty kiểm toán và
khách hàng phải cân nhắc xem nếu có những điểm cần phải thay đổi, bổ sung
thì phải thỏa thuận bằng văn bản về những điều khoản và điều kiện thay đổi
của hợp đồng cho năm kiểm toán hiện hành. Văn bản này được coi là phụ lục
của hợp đồng kiểm toán đã ký trước đó.
Đặc điểm của hợp đồng kiểm toán
- Về chủ thể: Một bên trong hợp đồng kiểm toán là doanh nghiệp kiểm
toán.
29

- Về hình thức: Cung cấp dịch vụ kiểm toán phải lập thành hợp đồng.
- Về nội dung: Hợp đồng kiểm toán bao gồm toàn bộ nội dung như
một hợp đồng kinh tế tuy nhiên, trong hợp đồng kiểm toán có thêm
một số nội dung khác theo quy định của pháp luật kiểm toán.
- Về pháp luật điều chỉnh: Chịu sự điều chỉnh của pháp luật kiểm toán
độc lập.
Nội dung của hợp đồng kiểm toán:
Hợp đồng kiểm toán phải có đầy đủ các điều khoản chung của hợp đồng kinh
tế theo qui định hiện hành, có thể thay đổi phù hợp với sự thoả thuận của các
bên, nhưng phải bao gồm các yếu tố chủ yếu sau:
- Số hiệu văn bản; ngày, tháng, năm ký hợp đồng;
- Tên, địa chỉ, số tài khoản và ngân hàng giao dịch của các bên;
- Nội dung dịch vụ;
- Chất lượng hoặc yêu cầu kỹ thuật của công việc;
- Điều kiện nghiệm thu, giao nhận;
- Các biện pháp bảo đảm thực hiện hợp đồng;
- Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng;
- Giá cả và phương thức thanh toán;
- Thời hạn có hiệu lực của hợp đồng;
- Ngôn ngữ sử dụng trong hợp đồng;
- Số lượng bản hợp đồng chính thức và nơi quản lý.
- Họ tên, chức vụ, chữ ký người đại diện (hoặc người được uỷ quyền)
đóng dấu của các bên tham gia ký hợp đồng;
Ngoài những yếu tố chủ yếu nói trên, hợp đồng kiểm toán còn có những nội
dung sau:
- Mục đích, phạm vi và nội dung kiểm toán hoặc dịch vụ khác;
30

- Trách nhiệm của Giám đốc (hoặc người đứng đầu) đơn vị được kiểm
toán trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính;
- Trách nhiệm của khách hàng trong việc cung cấp chứng từ, tài liệu
kế toán và những thông tin khác liên quan đến công việc kiểm toán;
- Phạm vi kiểm toán phải phù hợp và tuân thủ pháp luật và các chính
sách, chế độ hiện hành;
- Hình thức báo cáo kiểm toán hoặc hình thức khác thể hiện kết quả
kiểm toán;
- Có điểm nói rõ là trên thực tế có những rủi ro khó tránh khỏi do bản
chất và những hạn chế vốn có của kiểm toán cũng như của hệ thống
kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ, do ngoài khả năng của kiểm
toán viên trong việc phát hiện ra những sai sót; (Ví dụ: Có những tài
liệu giải trình sai vẫn không phát hiện ra).
Thẩm quyền ký kết hợp đồng:
Hợp đồng kiểm toán do Giám đốc (hoặc người đứng đầu, hoặc người được uỷ
quyền theo qui định của pháp luật) công ty kiểm toán và khách hàng ký tên,
đóng dấu theo qui định hiện hành.
Sửa đổi hợp đồng kiểm toán:
Trong quá trình thực hiện kiểm toán theo hợp đồng, trường hợp khách
hàng có yêu cầu sửa đổi một số điều khoản của hợp đồng làm cho mức độ đảm
bảo của kiểm toán giảm đi thì công ty kiểm toán phải xem xét có chấp nhận
yêu cầu này của khách hàng hay không.
Kết thúc hợp đồng kiểm toán:
Khi hoàn thành công việc theo thoả thuận trong hợp đồng kiểm toán, các
bên ký hợp đồng phải làm thủ tục thanh lý hợp đồng và lập “Biên bản thanh lý
hợp đồng kiểm toán” theo qui định hiện hành.
31

2.1.3. Quy định về kiểm toán viên và tổ chức nghề nghiệp kiểm toán
2.1.3.1. Quy định về kiểm toán viên
Khái niệm kiểm toán viên
Kiểm toán viên “là người được cấp chứng chỉ kiểm toán viên theo quy định
của pháp luật hoặc người có chứng chỉ của nước ngoài được Bộ Tài chính công
nhận và đạt kỳ thi sát hạch về pháp luật Việt Nam” [20, Điều 5, khoản 2].
Kiểm toán viên hành nghề “là kiểm toán viên đã được cấp Giấy chứng
nhận đăng ký hành nghề kiểm toán” [20, Điều 5, khoản 3].
Tiêu chuẩn kiểm toán viên
- Kiểm toán viên phải có đủ các tiêu chuẩn sau
- Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
- Có phẩm chất đạo đức tốt, có ý thức trách nhiệm, liêm khiết, trung
thực, khách quan.
- Có bằng tốt nghiệp đại học trở lên thuộc chuyên ngành tài chính,
ngân hàng, kế toán, kiểm toán hoặc chuyên ngành khác theo quy định
của Bộ Tài chính.
- Có Chứng chỉ kiểm toán viên theo quy định của Bộ Tài chính.
- Trường hợp người có chứng chỉ của nước ngoài được Bộ Tài chính
công nhận, đạt kỳ thi sát hạch bằng tiếng Việt về pháp luật Việt Nam
và có đủ các tiêu chuẩn quy định thì được công nhận là kiểm toán
viên.
Đăng ký hành nghề kiểm toán
Người có đủ các điều kiện sau đây được đăng ký hành nghề kiểm toán:
Là kiểm toán viên. Có thời gian thực tế làm kiểm toán từ đủ ba mươi sáu tháng
trở lên. Tham gia đầy đủ chương trình cập nhật kiến thức. Người có đủ các
điều kiện được thực hiện đăng ký hành nghề kiểm toán và được cấp Giấy
chứng nhận đăng ký hành nghề kiểm toán theo quy định của Bộ Tài chính.
32

Người đề nghị cấp Giấy chứng nhận đăng ký hành nghề kiểm toán phải nộp lệ
phí theo quy định của pháp luật. Giấy chứng nhận đăng ký hành nghề kiểm
toán chỉ có giá trị khi người được cấp có hợp đồng lao động làm toàn bộ thời
gian cho một doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước
ngoài tại Việt Nam.
Những người không được đăng ký hành nghề kiểm toán
Cán bộ, công chức, viên chức. Người đang bị cấm hành nghề kiểm toán
theo bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật; người đang bị truy
cứu trách nhiệm hình sự; người đã bị kết án một trong các tội về kinh tế, chức
vụ liên quan đến tài chính, kế toán mà chưa được xóa án; người đang bị áp
dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn, đưa vào cơ
sở chữa bệnh, đưa vào cơ sở giáo dục. Người có tiền án về tội kinh tế từ
nghiêm trọng trở lên. Người có hành vi vi phạm pháp luật về tài chính, kế toán,
kiểm toán và quản lý kinh tế bị xử phạt vi phạm hành chính trong thời hạn một
năm, kể từ ngày có quyết định xử phạt. Người bị đình chỉ hành nghề kiểm toán.
Các quy định pháp luật về tiêu chuẩn kiểm toán viên là khá đầy đủ, chi
tiết. Tuy nhiên, đối với quy định về việc đăng ký hành nghề kiểm toán viên
pháp luật kiểm toán còn có điểm bất cấp lớn đó là việc quy định giấy chứng
nhận đăng ký hành nghề kiểm toán chỉ có giá trị khi kiểm toán viên được cấp
giấy chứng nhận đăng ký làm việc toàn bộ thời gian tại một doanh nghiệp kiểm
toán. Luật kiểm toán cần phải sửa đổi quy định này, cho phép kiểm toán viên
được hành nghề độc lập. Bởi lẽ, theo thông lệ pháp luật của các nước thì kiểm
toán viên được phép hành nghề độc lập và được quyền thuê thêm các các nhân
khác làm việc cho mình. Hơn thế, pháp luật Việt Nam cho phép thành lập mô
hình công ty tư nhân trong hoạt động kiểm toán mà không cho
33

phép kiểm toán viên được hành nghề là một thiếu sót, xét cho đến cùng mô
hình công ty tư nhân cũng chính là cá nhân thương nhân đăng ký kinh doanh.
Quyền của kiểm toán viên hành nghề
Khi hành nghề tại doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm
toán nước ngoài tại Việt Nam, kiểm toán viên hành nghề có các quyền sau:
Hành nghề kiểm toán theo quy định của pháp luật kiểm toán. Độc lập về
chuyên môn nghiệp vụ. Yêu cầu đơn vị được kiểm toán cung cấp đầy đủ, kịp
thời thông tin, tài liệu cần thiết và giải trình các vấn đề có liên quan đến nội
dung kiểm toán; yêu cầu kiểm kê tài sản, đối chiếu công nợ của đơn vị được
kiểm toán liên quan đến nội dung kiểm toán; kiểm tra toàn bộ hồ sơ, tài liệu có
liên quan đến hoạt động kinh tế, tài chính của đơn vị được kiểm toán ở trong và
ngoài đơn vị trong quá trình thực hiện kiểm toán. Kiểm tra, xác nhận các thông
tin kinh tế, tài chính có liên quan đến đơn vị được kiểm toán ở trong và ngoài
đơn vị trong quá trình thực hiện kiểm toán. Yêu cầu tổ chức, cá nhân có liên
quan cung cấp tài liệu, thông tin cần thiết có liên quan đến nội dung kiểm toán
thông qua đơn vị được kiểm toán.
Nghĩa vụ của kiểm toán viên hành nghề
Khi hành nghề tại doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp
kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam, kiểm toán viên hành nghề có các nghĩa vụ
sau đây: Tuân thủ nguyên tắc hoạt động kiểm toán độc lập. Không can thiệp
vào hoạt động của khách hàng, đơn vị được kiểm toán trong quá trình thực
hiện kiểm toán. Từ chối thực hiện kiểm toán cho khách hàng, đơn vị được
kiểm toán nếu xét thấy không bảo đảm tính độc lập, không đủ năng lực chuyên
môn, không đủ điều kiện theo quy định của pháp luật. Từ chối thực hiện kiểm
toán trong trường hợp khách hàng, đơn vị được kiểm toán có yêu cầu trái với
đạo đức nghề nghiệp, yêu cầu về chuyên môn, nghiệp vụ hoặc trái với quy định
của pháp luật. Tham gia đầy đủ chương trình cập nhật kiến thức
34

hàng năm. Thường xuyên trau dồi kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm nghề
nghiệp. Thực hiện kiểm toán, soát xét hồ sơ kiểm toán hoặc ký báo cáo kiểm
toán và chịu trách nhiệm về báo cáo kiểm toán và hoạt động kiểm toán của
mình. Báo cáo định kỳ, đột xuất về hoạt động kiểm toán của mình theo yêu cầu
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuân thủ quy định của luật kiểm toán và
pháp luật của nước sở tại trong trường hợp hành nghề kiểm toán ở nước ngoài.
Chấp hành yêu cầu về kiểm tra, kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán theo
quy định của Bộ Tài chính.
Các trường hợp kiểm toán viên hành nghề không được thực hiện kiểm toán
Là thành viên, cổ đông sáng lập hoặc mua cổ phần, góp vốn vào đơn vị
được kiểm toán. Là người giữ chức vụ quản lý, điều hành, thành viên ban kiểm
soát hoặc là kế toán trưởng của đơn vị được kiểm toán. Là người đã từng giữ
chức vụ quản lý, điều hành, thành viên ban kiểm soát, kế toán trưởng của đơn
vị được kiểm toán cho các năm tài chính được kiểm toán. Trong thời gian hai
năm, kể từ thời điểm thôi giữ chức vụ quản lý, điều hành, thành viên ban kiểm
soát, kế toán trưởng của đơn vị được kiểm toán. Là người đang thực hiện hoặc
đã thực hiện trong năm trước liền kề công việc ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài
chính hoặc thực hiện kiểm toán nội bộ cho đơn vị được kiểm toán. Là người
đang thực hiện hoặc đã thực hiện trong năm trước liền kề dịch vụ khác với các
dịch vụ có ảnh hưởng đến tính độc lập của kiểm toán viên hành nghề theo quy
định của chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán. Có bố, mẹ, vợ,
chồng, con, anh, chị, em ruột là người có lợi ích tài chính trực tiếp hoặc gián
tiếp đáng kể trong đơn vị được kiểm toán theo quy định của chuẩn mực đạo
đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán hoặc là người giữ chức vụ quản lý, điều
hành, thành viên ban kiểm soát, kế toán trưởng của đơn vị được kiểm toán.
Các quy định về quyền và nghĩa vụ của kiểm toán viên tương đối đầy
35

đủ, tuy nhiên trong phần nghĩa vụ của kiểm toán viên pháp luật kiểm toán cần
quy định thêm nghĩa vụ của kiểm toán viên trong trường hợp thực hiện kiểm
toán có sự gian lận, cấu kết với khách hàng xác nhận sai thực trạng tài chính
của doanh nghiệp để làm cơ sở truy cứu trách nhiệm của trách nhiệm pháp lý
của kiểm toán viên. Luật kiểm toán quy định: “Nếu kiểm toán viên vi phạm
pháp luật (như cố ý làm sai qui định, thông đồng bao che cho người phạm lỗi,
dùng thủ thuật nghiệp vụ để che dấu sai sót, nhận hối lộ, báo cáo kiểm toán
thiếu khách quan trung thực…) thì tuỳ theo mức độ nặng nhẹ có thể bị thu hồi
chứng chỉ kiểm toán viên và bị xử lý theo pháp luật hiện hành; nếu vì những
vi phạm và thiếu sót mà gây thiệt hại vật chất cho khách hàng thì kiểm toán
viên phải bồi thường thiệt hại”. Pháp luật cần quy định cụ thể, các kiểm toán
viên chịu trách nhiệm về những thiệt hại do sự thiếu trách nhiệm hoặc đã
không đủ năng lực khi thực hiện dịch vụ kiểm toán dẫn đến các thiệt hại cho
những đối tượng sử dụng báo cáo kiểm toán. Căn cứ truy cứu trách nhiệm như:
- Có thiệt hại xẩy ra trực tiếp đến đối tượng cụ thể sử dụng báo cáo kiểm
toán đó và đối tượng này yêu cầu kiểm toán viên thực hiện trách nhiệm
bồi thường
- Thiệt hại xẩy ra là hậu quả trực tiếp của việc sử dụng báo cáo kiểm toán
có sai sót trọng yếu.
- Kiểm toán viên chỉ chịu trách nhiệm trực tiếp với đối tượng bị thiệt hại.
2.13.2. Quy định về tổ chức nghề nghiệp kiểm toán
Khái niệm tổ chức nghề nghiệp kiểm toán
Tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán là tổ chức xã hội nghề nghiệp của các
kiểm toán viên, kiểm toán viên hành nghề, doanh nghiệp kiểm toán trong cả
nước.
36

Tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán được
Bồi dưỡng kiến thức cho kiểm toán viên, kiểm toán viên hành nghề.
Thực hiện việc nghiên cứu, soạn thảo, cập nhật hệ thống chuẩn mực
kiểm toán Việt Nam trên cơ sở hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế theo
quy trình xây dựng, ban hành và công bố Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam,
trình Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành.
Tham gia tổ chức thi kiểm toán viên. Phối hợp với Bộ Tài chính thực
hiện kiểm tra, kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán. Bộ Tài chính quy định
cụ thể về điều kiện, cách thức, chế độ báo cáo và giám sát, kiểm tra, thanh tra
các hoạt động của tổ chức nghề nghiệp về kiểm toán.
Chức năng hoạt động của tổ chức nghề nghiệp kiểm toán
Mục đích của Hội là tập hợp, đoàn kết các cá nhân và doanh nghiệp
cùng nghề kiểm toán; duy trì, phát triển và nâng cao trình độ kiểm toán viên,
kiểm toán viên hành nghề; chất lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán; giữ gìn uy
tín và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp; không ngừng gia tăng giá trị hội viên để
trở thành Hội nghề nghiệp chuyên nghiệp được khu vực và quốc tế thừa nhận,
nhằm góp phần công khai, minh bạch thông tin kinh tế, tài chính của doanh
nghiệp và tổ chức theo qui định của pháp luật.
Hội viên
Là công dân Việt Nam có chứng chỉ Kiểm toán viên Việt Nam.
Doanh nghiệp kiểm toán đang hoạt động tại Việt Nam.
Người có chứng chỉ Kiểm toán viên và doanh nghiệp kiểm toán muốn
gia nhập Hội phải làm đơn xin gia nhập.
Hội viên có nhiệm vụ chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật Nhà nước và
Điều lệ Hội; tham gia sinh hoạt và đóng hội phí; không ngừng học tập; nâng
cao trình độ; tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, góp phần nâng cao uy tín và danh
tiếng của Hội và phát triển Hội viên mới.
37

Hội viên có quyền tham gia mọi hoạt động của Hội; được đào tạo, cập
nhật kiến thức, cung cấp thông tin nghề nghiệp; được tư vấn chuyên môn; được
tham gia xây dựng cơ chế, chính sách; được bảo vệ quyền lợi hợp pháp, được
ứng cử, đề cử vào các cơ quan của Hội và được tự nguyện xin ra khỏi Hội.
Các tổ chức hội nghề nghiệp kiểm toán trên Thế giới và ở Việt Nam Hội
Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (American Institute of Certified
Public Accountants - viết tắt AICPA) là tổ chức nghề nghiệp quản lý các kế
toán viên công chứng tại Hoa Kỳ. Tiền thân của AICPA là Hiệp hội kế toán
viên công Hoa kỳ (AAPA) được thành lập năm 1887. Vai trò ban đầu của tổ
chức này là đáp ứng nhu cầu đào tạo các kế toán viên công chứng (CPA). Đến
nay, tổ chức này là cơ quan có ảnh hưởng quan trọng đến việc hoàn thiện các
chuẩn mực kế toán và thực tiễn kế toán. Nhiệm vụ của AICPA là đào tạo và
đem lại cho các thành viên những kiến thức và kỹ năng quản lý để những dịch
vụ họ cung cấp mang đến nhiều lợi ích cho xã hội và thể hiện được tính chuyên
nghiệp cao. AICPA hiện có gần 370.000 thành viên trên 128 quốc gia.
Hội Kiểm toán viên nội bộ (Institute of Internal Auditors – viết tắt IIA)
là tổ chức nghề nghiệp của những người hành nghề kiểm toán nội bộ, quản trị
rủi ro, kiểm toán hệ thống thông tin kế toán… tại các tổ chức. IIA được thành
lập năm 1941 tại Hoa Kỳ và trụ sở chính tại đây. Tuy nhiên, hiện nay IIA
hướng đến sự phát triển quốc tế với khoảng 170.000 thành viên (gọi là CIA –
Certified Internal Auditor) ở 165 quốc gia trên thế giới.
Hội Kế toán viên quản trị (Institute of management Accountants – viết
tắt IMA) là tổ chức nghề nghiệp của những kế toán viên quản trị chuyên
nghiệp, được thành lập năm 1919 tại Hoa Kỳ và hiện nay là một tổ chức hoạt
động trên toàn cầu với hơn 60.000 thành viên (gọi là CMA – Certified
Management Accountant).
Hội Kế toán viên công chứng Anh quốc (Association of Chartered
38

Certified Accountants – viết tắt ACCA) thành lập năm 1904. ACCA là tổ chức
nghề nghiệp có tốc độ phát triển nhanh trên thế giới với khoảng 140.000 thành
viên và hơn 400.000 sinh viên đang theo học các chương trình ACCA (trong
đó hơn 72% là thành viên ngoài nước Anh).
Ở Anh, ngoài ACCA còn có các tổ chức nghề nghiệp lớn và có uy tín
như: ICAEW (Institute of Chartered Accountant in England and Wale) thành
lập năm 1880 với hơn 136.000 thành viên là các kế toán viên công chứng.
ICAS (Institute of Chartered Accountants of Scotland) thành lập từ năm 1854
cũng là tổ chức nghề nghiệp của kế toán viên công chứng với trên 180.000
thành viên, trong đó có hơn 3.000 thành viên ngoài nước Anh. CIMA
(Chartered Institute of Management Accountants) là tổ chức của các kế toán
viên quản trị chuyên nghiệp với hơn 180.000 thành viên hoạt động trên 168
quốc gia trên thế giới.
Hội Kế toán viên công chứng Australia (Certified Practising Accountants
Australia – viết tắt CPA Astralia) là một trong ba tổ chức nghề nghiệp lớn nhất
châu Úc được thành lập năm 1886. CPA Australia chủ yếu phát triển các loại hình
dịch vụ gồm giáo dục, đào tạo, hỗ trợ và giúp đỡ kỹ thuật cho người học giúp phát
triển các kỹ năng cần thiết trong nghề nghiệp. CPA Australia hiện có hơn 132.000
thành viên hoạt động trong những lĩnh vực kế toán, tài chính và kiểm toán. CPA
Australia đã có văn phòng đại diện tại Việt Nam.
Các tổ chức nghề nghiệp khác ở Úc là ICAA và NIA.
Liên đoàn Kế toán Quốc tế (International Federation of Accountants –
viết tắt IFAC) là tổ chức nghề nghiệp kế toán quốc tế với thành viên là 157 tổ
chức đến từ 123 quốc gia. IFAC được thành lập năm 1977 nhằm mục đích tăng
cường sức mạnh của nghề nghiệp kế toán vì lợi ích xã hội, thông qua việc
Phát triển các chuẩn mực quốc tế chất lượng cao.
Thúc đẩy sự phối hợp và hợp tác giữa các thành viên và với các tổ chức
39

quốc tế khác.
Đại diện phát ngôn cho nghề nghiệp kế toán trên phạm vi quốc tế. IFAC
ban hành các chuẩn mực quốc tế về kiểm toán về đạo đức nghề
nghiệp, về đào tạo kế toán và về kế toán khu vực công. IFAC hiện nay nhận
trách nhiệm tổ chức Diễn đàn kế toán quốc tế (World Congress of Accountants
– viết tắt WCOA). WCOA được tổ chức lần đầu năm 1904, từ năm 1977, được
tổ chức 5 năm một lần và từ năm 2002, được tổ chức 4 năm một lần bởi IFAC.
WCOA là nơi bàn bạc, chia sẻ và tranh luận về những giải pháp toàn cầu của
nghề nghiệp vì lợi ích của công chúng, nhà đầu tư và doanh nghiệp trên thế
giới.
Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam (viết tắt VAA) là tổ chức nghề
nghiệp về kế toán và kiểm toán tại Việt Nam được thành lập năm 1994, là
thành viên IFAC từ năm 1998. VAA là tổ chức duy nhất được Bộ tài chính ủy
nhiệm tổ chức đào tạo và cấp chứng chỉ hành nghề kế toán. Hội hoạt động với
mục đích
Tập hợp, đoàn kết các tổ chức và cá nhân hoạt động trong lĩnh vực kế
toán và kiểm toán ở Việt Nam vì sự nghiệp duy trì và phát triển nghề nghiệp.
Nâng cao chất lượng nghiệp vụ chuyên môn.
Giữ gìn phẩm chất, đạo đức nghề nghiệp nhằm phục vụ ngày càng tốt
hơn yêu cầu quản lý kinh tế, tài chính của đất nước.
Hội nhập với tổ chức nghề nghiệp kế toán và kiểm toán các nước trong
khu vực và thế giới.
Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (viết tắt VACPA) được thành
lập năm 2005, là tổ chức nghề nghiệp quản lý các kiểm toán viên hành nghề tại
Việt Nam.
Tập hợp, đoàn kết những cá nhân cùng nghề kiểm toán.
Duy trì, phát triển và nâng cao trình độ kiểm toán viên hành nghề, chất
40

lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán.
Giữ gìn uy tín và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp để trở thành Hội nghề
nghiệp chuyên nghiệp được khu vực và quốc tế thừa nhận, nhằm góp phần
công khai, minh bạch thông tin kinh tế, tài chính của doanh nghiệp và tổ chức
theo qui định của pháp luật.
2.1.4. Quy định về báo cáo kiểm toán và hoạt động dịch vụ kiểm toán
2.1.4.1. Quy định về báo cáo kiểm toán
Khái niệm báo cáo kiểm toán
Báo cáo kiểm toán “là văn bản do kiểm toán viên hành nghề, doanh
nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam
lập sau khi kết thúc việc kiểm toán, đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính và
những nội dung khác đã được kiểm toán theo hợp đồng kiểm toán” [20, Điều
5, khoản 12].
+ Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính đánh giá tính trung thực và
hợp lý của báo cáo tài chính, phù hợp với chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán
do cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ban hành [20, Điều 7, khoản 1].
+ Báo cáo kiểm toán tuân thủ đánh giá việc tuân thủ pháp luật, quy chế,
quy định trong quản lý, sử dụng tiền, tài sản và các nguồn lực khác của đơn vị
được kiểm toán [20, Điều 7, khoản 2].
+ Báo cáo kiểm toán hoạt động đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu
quả trong quản lý, sử dụng tiền, tài sản và các nguồn lực khác của đơn vị được
kiểm toán [20, Điều 7, khoản 3].
Nội dung của báo cáo kiểm toán
Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính được lập theo quy định của
chuẩn mực kiểm toán và có những nội dung sau đây
Đối tượng của cuộc kiểm toán.
Trách nhiệm của đơn vị được kiểm toán và doanh nghiệp kiểm toán, chi
41

nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam.
Phạm vi và căn cứ thực hiện cuộc kiểm toán.
Địa điểm và thời gian lập báo cáo kiểm toán.
Ý kiến kiểm toán về báo cáo tài chính đã được kiểm toán.
Nội dung khác theo quy định của chuẩn mực kiểm toán.
Báo cáo kiểm toán phải có chữ ký của kiểm toán viên hành nghề do
doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại
Việt Nam giao phụ trách cuộc kiểm toán và người đại diện theo pháp luật của
doanh nghiệp kiểm toán hoặc người được uỷ quyền bằng văn bản của người
đại diện theo pháp luật. Người được ủy quyền bằng văn bản của người đại diện
theo pháp luật phải là kiểm toán viên hành nghề.
Giá trị của BCKT
Báo cáo kiểm toán độc lập có giá trị xác định tính đúng đắn, trung thực
của báo cáo tài chính (BCTC).
+ Giá trị của BCKT đối với Doanh Nghiệp (DN) (đối tượng) được kiểm toán
Kiểm toán độc lập giúp các doanh nghiệp khẳng định được chính xác tính
trung thực, hợp lý của tình hình sản xuất - kinh doanh, tài sản và kết quả
hoạt động của doanh nghiệp. Kiểm toán thường yêu cầu DN hạch toán những
bút toán điều chỉnh cần thiết theo đúng chuẩn mực hệ thống kế toán Việt Nam
hoặc quốc tế trước khi đưa ra ý kiến trong quá trình kiểm toán. Nếu báo cáo về
tình hình sản xuất - kinh doanh và kết quả hoạt động có sai sót trọng yếu hoặc
áp dụng các chính sách tài chính chưa hợp lý, công ty kiểm toán sẽ không đưa
ra ý kiến chấp nhận toàn phần. Do đó, thông tin trên BCTC được kiểm toán có
thể là cơ sở được dùng làm góp vốn liên doanh, chia lợi tức, định giá DN.
Qua quá trình kiểm toán và tham khảo ý kiến của các chuyên gia kiểm
toán về các vấn đề nêu trong thư quản lý sau khi kiểm toán, DN
42

thường được khuyến cáo về những tồn tại trong quản lý kinh doanh như các
điểm yếu trong hệ thống kiểm soát nội bộ, về hạch toán kế toán, thuế, các vấn
đề tồn tại khác trong quản lý, cũng như biện pháp khắc phục để điều hành DN
một cách hiệu quả hơn.
Kiểm toán độc lập giúp ban quản trị điều hành giảm bớt một phần trách
nhiệm đối với nhà đầu tư. Trong trường hợp báo cáo tài chính đã được kiểm
toán, một phần trách nhiệm của ban giám đốc sẽ được chuyển giao cho công ty
kiểm toán. Điều đó có nghĩa là trong trường hợp cần thiết nhà đầu tư có quyền
khởi kiện công ty kiểm toán thay vì khởi kiện ban giám đốc, người điều hành
bởi vì công ty kiểm toán cũng có trách nhiệm liên đới.
+ Giá trị của BCKT đối với người đọc BCTC
Người sử dụng báo cáo kiểm toán thông qua BCKT có thể đánh giá
được tình hình tài chính thực tế và các điểm rủi ro của DN, từ đó làm cơ sở để
nhà đầu tư hoặc các chủ thể khác đưa ra các quyết định của mình. Nghị định số
105/2004 đã quy định các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, tổ chức
hoạt động tín dụng, ngân hàng, tổ chức tài chính và các công ty niêm yết, công
ty vay vốn ngân hàng… phải kiểm toán hàng năm. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện
nay, nhiều công ty không có yếu tố nước ngoài chưa cần phải kiểm toán. Do
vậy, độ tin cậy về số liệu trên BCTC của các công ty này chưa cao. Trong khi
đó, hầu hết các nước phát triển đều yêu cầu công ty vừa và lớn phải có báo cáo
được kiểm toán.
BCKT làm tăng tính tin cậy của BCTC, chủ yếu là có giá trị đối với các
NĐT. BCTC kiểm toán cho ta biết công ty được kiểm toán có hệ thống tài
chính minh bạch và chuẩn mực hay không. BCKT trong trường hợp này giúp
các NĐT trả giá cao hơn cho cổ phiếu hoặc các nhà đầu tư sẵn lòng bỏ tiền
giúp DN giảm chi phí vốn. Do vậy, một số công ty tự nguyện kiểm toán, dù
luật không bắt buộc. Hiện nay, một số công ty ở Việt Nam không bị yêu cầu
43

phải kiểm toán cũng đang có xu hướng thực hiện kiểm toán tự nguyện để
khẳng định giá trị của công ty, nhất là khi có kế hoạch niêm yết.
BCKT còn có thể là bằng chứng để cho các chủ thể liên quan dùng để
kiện DN khi xảy ra phá sản hoặc ban lãnh đạo gian lận tài chính, nếu trong
BCKT khẳng định tình hình tài chính của DN không giống với tình hình mà
DN đã báo cáo cho NĐT.
Ngoài các giá trị nói trên, BCKT độc lập còn góp phần nâng cao môi
trường đầu tư lành mạnh và bình đẳng, hội nhập quốc tế cho các DN, đồng thời
tạo điều kiện cho các DN nước ngoài đến đầu tư.
Giá trị pháp lý của BCKT
Giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán được thể hiện thông qua yêu cầu
kiểm toán đối với doanh nghiệp theo quy định của pháp luật. Các doanh nghiệp
này bắt buộc phải kiểm toán theo quy định của pháp luật. Nếu không kiểm toán
theo quy định của pháp luật thì doanh nghiệp có thể gặp phải những vấn đề
pháp lý như BCTC không được cơ quan thuế chấp nhận, doanh nghiệp có
BCTC đã được kiểm toán là điều kiện cần để các doanh nghiệp được niêm yết
trên thị trường chứng khoán và hàng năm các DN phải nộp BCTC theo quy
định nếu không sẽ bị phạt hoặc chứng khoán của các công ty này sẽ bị loại
khỏi sàn niêm yết.
Các loại báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính được quy định trong VSA
700 Căn cứ kết quả kiểm toán, kiểm toán viên đưa ra một trong các loại ý
kiến về báo cáo tài chính, như sau
Ý kiến chấp nhận toàn phần.
Ý kiến chấp nhận từng phần.
Ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đưa ra ý kiến).
Ý kiến không chấp nhận (hoặc ý kiến trái ngược).
+ Ý kiến chấp nhận toàn phần
44

Báo cáo kiểm toán đưa ra ý kiến chấp nhận toàn phần được trình bày
trong trường hợp kiểm toán viên và công ty kiểm toán cho rằng báo cáo tài
chính phản ánh trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu tình hình tài
chính của đơn vị được kiểm toán, và phù hợp với chuẩn mực và chế độ kế toán
Việt Nam hiện hành (hoặc được chấp nhận). Ý kiến chấp nhận toàn phần cũng
có hàm ý rằng tất cả các thay đổi về nguyên tắc kế toán và các tác động của
chúng đã được xem xét, đánh giá một cách đầy đủ và đã được đơn vị nêu rõ
trong phần thuyết minh báo cáo tài chính [13, số 700, đoạn 35].
Ý kiến chấp nhận toàn phần được áp dụng cho cả trường hợp báo cáo tài
chính được kiểm toán có những sai sót nhưng đã được kiểm toán viên phát
hiện và đơn vị đã điều chỉnh theo ý kiến của kiểm toán viên; Báo cáo tài chính
sau khi điều chỉnh đã được kiểm toán viên chấp nhận. Trường hợp này thường
dùng mẫu câu: “Theo ý kiến của chúng tôi, báo cáo tài chính sau khi đã điều
chỉnh theo ý kiến của kiểm toán viên, đã phản ánh trung thực và hợp lý trên các
khía cạnh trọng yếu”.
Ý kiến chấp nhận toàn phần còn được áp dụng cho cả trường hợp báo
cáo kiểm toán có một đoạn nhận xét để làm sáng tỏ một số yếu tố ảnh hưởng
không trọng yếu đến báo cáo tài chính, nhưng không có ảnh hưởng đến báo cáo
kiểm toán. Đoạn nhận xét này thường đặt sau đoạn đưa ra ý kiến nhằm giúp
người đọc đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố ảnh hưởng đến báo cáo tài chính.
Ý kiến chấp nhận toàn phần không có nghĩa là báo cáo tài chính được
kiểm toán là hoàn toàn đúng, mà có thể có sai sót nhưng sai sót đó là không
trọng yếu.
+ Ý kiến chấp nhận từng phần
Báo cáo kiểm toán đưa ra ý kiến chấp nhận từng phần được trình bày trong
trường hợp kiểm toán viên và công ty kiểm toán cho rằng báo cáo tài chính chỉ
phản ánh trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu tình hình tài
45

chính của đơn vị, nếu không bị ảnh hưởng bởi yếu tố tuỳ thuộc (hoặc ngoại trừ)
mà kiểm toán viên đã nêu ra trong báo cáo kiểm toán. Điều này cũng có nghĩa là
nếu các yếu tố do kiểm toán viên nêu ra trong báo cáo kiểm toán có ảnh hưởng
trọng yếu đến báo cáo tài chính thì báo cáo tài chính đó đã không phản ánh trung
thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu [13, số 700, đoạn 32].
Yếu tố tuỳ thuộc là yếu tố trọng yếu nhưng không chắc chắn, như các
vấn đề liên quan đến tính liên tục hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp,
hoặc một khoản doanh thu có thể không được công nhận làm ảnh hưởng đến
kết quả kinh doanh của công ty.
Yếu tố tuỳ thuộc do kiểm toán viên nêu ra thường liên quan đến các sự
kiện có thể xảy ra trong tương lai, nằm ngoài khả năng kiểm soát của đơn vị và
kiểm toán viên. Việc đưa ra yếu tố tuỳ thuộc cho phép kiểm toán viên hoàn
thành trách nhiệm kiểm toán của mình nhưng cũng làm cho người đọc báo cáo
tài chính phải lưu ý và tiếp tục theo dõi khi sự kiện có thể xảy ra.
Ý kiến chấp nhận từng phần được đưa ra trong trường hợp kiểm toán
viên cho rằng không thể đưa ra ý kiến chấp nhận toàn phần, và những phần
không chấp nhận do không đồng ý với Giám đốc hay do công việc kiểm toán
bị giới hạn, là quan trọng nhưng không liên quan tới một số lượng lớn các
khoản mục tới mức có thể dẫn đến “ý kiến từ chối, hoặc ý kiến không chấp
nhận”. Ý kiến chấp nhận từng phần còn được thể hiện bởi thuật ngữ “ngoại
trừ” ảnh hưởng của các vấn đề không được chấp nhận, bằng mẫu câu: “ngoại
trừ những ảnh hưởng (nếu có) của những vấn đề nêu trên, báo cáo tài chính
phản ánh trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu...”.
+ Ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đưa ra ý kiến)
Ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đưa ra ý kiến) được đưa ra trong
trường hợp hậu quả của việc giới hạn phạm vi kiểm toán là quan trọng hoặc
thiếu thông tin liên quan đến một số lượng lớn các khoản mục tới mức mà
46

kiểm toán viên không thể thu thập đầy đủ và thích hợp các bằng chứng kiểm
toán để có thể cho ý kiến về báo cáo tài chính, bằng mẫu câu: “Theo ý kiến của
chúng tôi, vì các lý do nêu trên, chúng tôi không thể đưa ra ý kiến về báo cáo
tài chính...” [13, số 700, đoạn 42].
+ Ý kiến không chấp nhận (hoặc ý kiến trái ngược)
Ý kiến không chấp nhận (hoặc ý kiến trái ngược) được đưa ra trong trường
hợp các vấn đề không thống nhất với Giám đốc là quan trọng hoặc liên quan đến
một số lượng lớn các khoản mục đến mức độ mà kiểm toán viên cho rằng ý kiến
chấp nhận từng phần là chưa đủ để thể hiện tính chất và mức độ sai sót trọng yếu
của báo cáo tài chính, bằng mẫu câu: "Theo ý kiến của chúng tôi, vì ảnh hưởng
trọng yếu của những vấn đề nêu trên, báo cáo tài chính phản ánh không trung
thực và không hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu..." [13, số 700, đoạn 43].
2.1.4.2. Quy định về hoạt động dịch vụ kiểm toán
Hoạt động dịch vụ kiểm toán là dịch vụ kinh doanh có điều kiện, được
kiểm soát chặt chẽ bởi Bộ Tài chính, Hội kế toán và kiểm toán Việt Nam.
Hoạt động kiểm toán phải tuân thủ các nguyên tắc sau:
Tuân thủ pháp luật và chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động
nghề nghiệp và báo cáo kiểm toán.
Tuân thủ chuẩn mực kiểm toán và chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế
toán, kiểm toán Việt Nam; đối với công việc kiểm toán theo hợp đồng kiểm
toán mà yêu cầu áp dụng chuẩn mực kiểm toán khác thì phải tuân thủ chuẩn
mực kiểm toán đó.
Độc lập, trung thực, khách quan.
Bảo mật thông tin.
Các dịch vụ kiểm toán mà doanh nghiệp kiểm toán được phép thực hiện
bao gồm: Các dịch vụ kiểm toán, gồm kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán
hoạt động, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành,
47

kiểm toán báo cáo tài chính vì mục đích thuế và công việc kiểm toán khác.
Dịch vụ soát xét báo cáo tài chính, thông tin tài chính và dịch vụ bảo đảm
khác. Tư vấn kinh tế, tài chính, thuế; Tư vấn quản lý, chuyển đổi và tái cơ cấu
doanh nghiệp. Tư vấn ứng dụng công nghệ thông tin trong quản trị của doanh
nghiệp, tổ chức. Dịch vụ kế toán theo quy định của pháp luật về kế toán. Thẩm
định giá tài sản và đánh giá rủi ro kinh doanh. Dịch vụ bồi dưỡng kiến thức tài
chính, kế toán, kiểm toán. Dịch vụ liên quan khác về tài chính, kế toán, thuế
theo quy định của pháp luật.
2.2. Thực trạng thi hành pháp luật về kiểm toán độc lập
2.2.1. Những kết quả đã đạt được trong việc thi hành pháp luật về dịch
vụ kiểm toán
Từ năm 1994 hệ thống kế toán bắt đầu được cải cách toàn diện và triệt
để, hệ thống kiểm toán cũng được phát triển mạnh mẽ. Năm 1994 Chính phủ
đã sớm ban hành các nghị định thông tư điều chỉnh hoạt động kiểm toán độc
lập như: Nghị định 07/CP ngày 29/01/1994 của Chính phủ ban hành “Quy chế
Kiểm toán độc lập trong nền kinh tế quốc dân, Thông tư số 22/TC/CĐKT ngày
19/3/1994 của Bộ Tài chính về hướng dẫn thực hiện Quy chế kiểm toán độc
lập trong nền kinh tế quốc dân. Thông tư số 107/2000/TT-BTC ngày
25/10/2000 về hướng dẫn đăng ký hành nghề kiểm toán; và nhiều luật văn bản
pháp qui khác liên quan đến doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn đầu
tư nước ngoài, công ty tư nhân.
Hiện nay, các văn bản pháp luật về Kiểm toán độc lập đã được xây dựng
và ban hành nhiều hơn để đáp ứng nhu cầu điều tiết hoạt động này trong xã hội
bao gồm Luật Kiểm toán độc lập (Luật KTĐL) số 67/2011/QH12. Nghị định
17/2012/NĐ-CP Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật
kiểm toán độc lập. Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01 tháng 05
năm 2012. Nghị định 105/2004/NĐ-CP ngày 30/3/2004 và
48

Nghị định 133/2005/NĐ-CP ngày 31/10/2005, Nghị định số 30/2009 và số
16/2011 sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định 105/2004. Thay thế Thông
tư 129/2012/TT-BTC ngày 09/08/2012 Quy định về việc thi và cấp Chứng chỉ
kiểm toán viên và Chứng chỉ hành nghề kế toán có hiệu lực thi hành kể từ ngày
25/09/2012; Thông tư 150/2012/TT-BTC ngày 12/09/2012 Hướng dẫn cập
nhật kiến thức hàng năm cho kiểm toán viên (KTV) đăng ký hành nghề kiểm
toán có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2013; Thông tư 202/2012/TT-BTC
ngày 19/11/2012 Hướng dẫn về đăng ký, quản lý và công khai danh sách KTV
hành nghề kiểm toán có hiệu lực thi hành từ ngày 01/03/2013. Thông tư
203/2012/TT-BTC ngày 19/11/2012 về trình tự, thủ tục cấp, quản lý, sử dụng
Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ kiểm toán có hiệu lực thi
hành từ ngày 01/05/2013; Thông tư 214/2012/TT-BTC ngày 06/12/2012 Ban
hành hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam theo đề nghị của Chủ tịch Hội
Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) và Vụ Chế độ kế toán và kiểm
toán, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2014…
Cho đến nay trải qua chặng đường gần 20 năm cải cách, hệ thống kế
toán, kiểm toán Việt Nam đã đạt những thành tựu đáng kể, từng bước phù hợp
với yêu cầu của nền kinh tế thị trường, tiếp cận và hội nhập với kế toán khu
vực và thế giới. Thành tựu lớn nhất đạt được là đã có hệ thống pháp lý về kiểm
toán: Luật kiểm toán độc lập đã ra đời. Luật này đã được Quốc hội nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 29
tháng 3 năm 2011 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2012 đã đáp ứng được các nhu
cầu cấp thiết trong việc vận dụng khung pháp lý trong hoạt động kiểm toán của
các doanh nghiệp kiểm toán và doanh nghiệp là đối tượng kiểm toán.
Việc thi hành pháp luật về dịch vụ kiểm toán đã mang lại những thành
tựu rất to lớn trong sự phát triển của đất nước
Một là, pháp luật về kiểm toán sớm hình thành (văn bản quy phạm
49

pháp luật về kiểm toán độc lập được ban hành vào năm 1994, đặc biệt sự ra đời
của luật kiểm toán độc lập năm 2011 đã tạo tiền đề cho sự ra đời và phát triển
của các tổ chức kiểm toán. Đến nay, Nhà nước đã ban hành Luật, Nghị định về
kiểm toán độc lập. Đây là cơ sở pháp lý tạo điều kiện cho sự phát triển hệ
thống kiểm toán ở VN. Bên cạnh đó, Bộ Tài chính cũng đã ban hành 41 chuẩn
mực kiểm toán để áp dụng trong hoạt động kiểm toán độc lập và kiểm soát chất
lượng kiểm toán.
Hai là, thi hành pháp luật kiểm toán độc lập tạo điều kiện cho sự phát
triển của kiểm toán độc lập đã góp phần làm minh bạch hóa thị trường tài chính
trong nền kinh tế, thúc đẩy mạnh đầu tư từ nước ngoài và bảo vệ được lợi ích
chính đáng của nhà đầu tư. Dù trong thời gian chưa dài, nhưng hệ thống kiểm
toán đã khẳng định được vị trí, tác động và góp phần thúc đẩy công cuộc cải
cách nền hành chính nhà nước và đổi mới cơ chế quản lý kinh tế ở VN. Nhà
nước đã thực sự quan tâm đến hệ thống các tổ chức kiểm toán ở VN. Ngoài
việc tạo lập những tiền đề pháp luật cho sự ra đời của các tổ chức này, Nhà
nước đã nhanh chóng xây dựng, hoàn thiện các tổ chức kiểm toán.
Ba là, ban hành và thực hiện quy định pháp luật về hoạt động của các tổ
chức kiểm toán tạo khung pháp lý minh bạch, rõ ràng cho các doanh nghiệp
kiểm toán phát triển nhanh cả về mặt số lượng và đội ngũ KTV, thị trường
ngày càng mở rộng. Ngoài hoạt động chính là kiểm toán và tư vấn, các công ty
kiểm toán đã giữ vai trò quan trọng trong việc đào tạo, phổ biến, hướng dẫn
chế độ, chính sách quản lý kinh tế tài chính, thuế, kế toán trong nền kinh tế
quốc dân. Tạo lập môi trường thông thoáng cho hoạt động đầu tư, thuận lợi
thúc đẩy đầu tư đặc biệt là đầu tư nước ngoài.
Bốn là, giúp các doanh nghiệp kiểm toán và các đối tượng được kiểm
toán nhận thức rõ ràng quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong hoạt động kiểm
toán. Các văn bản pháp luật xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm trong lĩnh
50

vực kiểm toán, thúc đẩy chất lượng dịch vụ kiểm toán ngày một nâng cao từ đó
nâng cao được vị trí, vai trò của tổ chức kiểm toán trong sự phát triển kinh tế,
phát hiện và đề nghị xử lý kịp thời các sai phạm trong hoạt động quản lý tài
sản, đầu tư và trong quá trình chấp hành pháp luật về kế toán, thuế. Góp phần
minh bạch hóa thị trường kinh tế, xác minh và cung cấp những thông tin tài
chính tin cậy về các tổ chức kinh tế cho các nhà đầu tư.
2.2.2. Những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi pháp luật
dịch vụ kiểm toán
Hệ thống pháp luật kiểm toán độc lập lập ở nước ta còn thiếu sự đồng
bộ, thống nhất chưa bao quát hết được những yêu cầu cần thiết trong điều
chỉnh hoạt động kiểm toán độc lập.
Một là, hệ thống pháp luật kiểm toán độc lập về kiểm soát chất lượng
dịch vụ kiểm toán kiểm toán độc còn chưa phát huy được hiệu quả. Vào ngày
15/05/2007, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 32/2007/QĐ-BTC về Quy
chế kiểm soát chất lượng dịch vụ kế toán, kiểm toán. Quy chế này dù có những
ưu điểm đáng kể, tuy nhiên vẫn còn những bất cập làm cho việc kiểm soát chất
lượng không phát huy tác dụng đầy đủ. Tháng 7/2014 Bộ Tài chính mới đưa ra
dự thảo Thông tư kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán độc lập. Đồng thời
chưa xây dựng được một mô hình kiểm soát chất lượng kiểm toán dẫn đến việc
kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán còn lỏng lẻo mang nặng tính hình thức.
Việc kiểm soát chất lượng dịch vụ của Bộ Tài chính đã được duy trì từ
những năm gần đây nhưng còn hạn chế chưa đi sâu vào chất lượng chuyên
môn, chưa hoàn thành quy chế kiểm soát chất lượng kiểm toán. Một trong
những nguyên nhân khiến cho hoạt động kiểm toán chưa đạt chất lượng là do
công tác kiểm tra vẫn còn một số tồn tại:
51

Nội dung kiểm tra chưa đi vào thực chất, còn mang nặng tính hình thức
hành chính, nặng về kiểm tra các loại giấy phép, chứng chỉ.
Hệ thống luật pháp liên quan đến hoạt động dịch vụ kiểm toán của Việt
Nam chưa thực sự đồng bộ và hoàn chỉnh.
Nhà nước chưa có hướng dẫn thống nhất quy trình nghiệp vụ kỹ thuật,
chưa thực hiện các biện pháp quản lý và chưa có được quy chế kiểm soát chất
lượng hiệu quả.
Theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (VSA220) - Kiểm soát chất
lượng hoạt động kiểm toán thì:
Chất lượng hoạt động kiểm toán là mức độ thoả mãn của các đối tượng
sử dụng kết quả kiểm toán về tính khách quan và độ tin cậy vào ý kiến kiểm
toán của kiểm toán viên; đồng thời thoả mãn mong muốn của đơn vị được
kiểm toán về những ý kiến đóng góp của kiểm toán viên, nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động kinh doanh, trong thời gian định trước với giá phí hợp lý [13, số
220, đoạn 9].
Như vậy, chất lượng hoạt động kiểm toán có thể được xem xét dưới ba
góc độ, và đây cũng được xem như là các tiêu chuẩn cơ bản để đánh giá chất
lượng kiểm toán:
+ Mức độ người sử dụng thông tin thoả mãn đối với tính khách quan và
độ tin cậy của kết quả kiểm toán.
+ Mức độ đơn vị được được kiểm toán thoả mãn về ý kiến đóng góp
nhằm mục đích nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.
+ Báo cáo kiểm toán được lập và phát hành theo đúng thời gian đã đề
ra trong hợp đồng kiểm toán và chi phí dịch vụ kiểm toán ở mức hợp lý.
Các tiêu chuẩn cơ bản để đánh giá chất lượng kiểm toán
+ Mức độ thỏa mãn của các đối tượng sử dụng dịch vụ kiểm toán
Ý kiến kiểm toán đưa ra không làm tăng thêm lượng thông tin cho
52

Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc

Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc

Similar to Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc (20)

More from 💖Nhận Làm Đề Tài Trọn Gói 💖 Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149

More from 💖Nhận Làm Đề Tài Trọn Gói 💖 Liên hệ ZALO/TELE: 0973.287.149 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về dịch vụ kiểm toán độc lập.doc