Cơ sở lý luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.docx

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT KIỂM SOÁT Ô NHIỄM
NGUỒN NƯỚC
1.1. Khái niệm và đặc điểm của nguồn nước
Nước là một thành phần môi trường vô cùng quan trọng mà tạo hóa ban tặng
cho thế giới bởi lẽ nó gắn liền với sự tồn tại, phát triển của con người cũng như sự
sống của mọi sinh vật trên Trái đất. Nước cũng là một dạng tài nguyên thiên nhiên có
những tính chất vật lý, hóa học, sinh học … riêng biệt, một dạng vật chất, năng lượng,
thông tin có giá trị tự thân, và tồn tại theo một quy luật tự nhiên nhất định.
Nước quyết định sự tồn tại của xã hội và có khả năng ảnh hưởng đến sự phát
triển của xã hội. Nước ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của con người từ sinh hoạt
cho đến đời sống sản xuất, thậm chí đến cả nền chính trị và kinh tế.
Thuật ngữ về tài nguyên nước được ghi nhận tại khoản 1, Điều 2, Luật Tài
nguyên nước năm 2012 như sau: “Tài nguyên nước bao gồm nguồn nước mặt, nước
dưới đất, nước mưa và nước biển thuộc lãnh thổ của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam”. Như vậy, định nghĩa được pháp luật quy định đã chỉ ra rằng, nước là một
loại tài nguyên, tài nguyên nước của một quốc gia là toàn bộ lượng nước có trong
lãnh thổ quốc gia đó mà con người có thể khai thác, sử dụng vì một mục đích nhất
định. Vì nước có vai trò rất lớn đối với cuộc sống con người, đặc biệt là có ảnh hưởng
lớn đến đời sống sản xuất, cùng với sự phát triển phức tạp của xã hội, các quan hệ xã
hội phát sinh liên quan đến khai thác, sử dụng tài nguyên nước. Điều này ảnh hưởng
theo chiều hướng tiêu cực đến nguồn tài nguyên nước nói chung và nguồn nước nói
riêng, đòi hỏi cần phải có pháp luật điều chỉnh quy định cụ thể liên quan đến nguồn
nước.
1.1.1. Khái niệm nguồn nước
Theo từ điển bách khoa toàn thư Việt Nam, nguồn nước là lượng nước mặt
của sông, suối, hồ ao và nước dưới đất có thể sử dụng được của một khu vực nào đó.
Đối với một khu vực lớn, một quốc gia, nguồn nước được giới hạn bởi đại lượng dòng
chảy năm trung bình nhiều năm của các sông, suối. Đối với các vùng nhỏ hơn, các
vùng kinh tế, nguồn nước phải tính đến lượng nước dưới đất và lượng nước của hồ
ao. Từ điển cũng ghi nhận thêm về khái niệm nguồn nước trong thủy lợi, khi
5

phân biệt khái niệm lượng nước trữ và nguồn nước. Theo đó, nguồn nước là lượng
nước dưới đất và nước mặt đảm bảo cho chu trình tuần hoàn nước; còn lượng nước
trữ là khối lượng chung của nước ngầm trong tầng đất giới hạn ở vùng (khu vực) xem
xét. Lưu lượng nước ngầm có thể đảm bảo cho yêu cầu dùng nước đủ tiêu chuẩn chất
lượng trong thời gian dài được gọi là nguồn nước ngầm để khai thác.
Theo góc độ pháp luật, khoản 2, Điều 2, Luật tài nguyên nước năm 2012 quy
định khái niệm nguồn nước là: “các dạng tích tụ nước tự nhiên hoặc nhân tạo có thể
khai thác, sử dụng bao gồm sông, suối, kênh, rạch, hồ, ao, đầm, phá, biển, các tầng
chứa nước dưới đất; mưa, băng, tuyết và các dạng tích tụ nước khác”. Như vậy, pháp
luật ghi nhận khái niệm nguồn nước chỉ các dạng tích tụ nước tự nhiên hoặc nhân tạo
có thể khai thác được như biển, sông, suối, ao, hồ, kênh, mương hoặc các tầng chưa
nước ở như nước ngầm, băng tuyết và các dạng tích tụ khác. Tùy theo đặc điểm cũng
như yêu cầu về khai thác, sử dụng, quản lý của từng loại nước mà có thể chia nước
thành các loại nước khác nhau, chẳng hạn như: nước mặt, nước dưới đất, nguồn nước
liên tỉnh, nguồn nước nội tỉnh, nguồn nước liên quốc gia…
Xét về mặt tự nhiên, nguồn nước có thể chia làm hai loại chính : nước mặt và
nước dưới đất. “Nước mặt là nước tồn tại trên mặt đất liền hoặc hải đảo” [21,Khoản
3, Điều 2]. Nước mặt có thể chia thành hai loại: nước mặt có dòng chảy và nước mặt
không có dòng chảy. Nước mặt có dòng chảy như sông, suối, có khả năng tự làm
sạch. Nước mặt không có dòng chảy như ao, hồ, thường có rong, rêu và các thủy sinh
vật sinh sống nên khả năng bị nhiễm bẩn cao. “Nước dưới đất là nước tồn tại trong
các tầng chứa nước dưới đất”[21, Khoản 4, Điều 2]. Các tầng dưới đất có thể chia
nguồn nước dựa theo đặc điểm cấu tạo và vị trí của các tầng mạch nước. Nước ngầm
mạch nông có khả năng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài nhiều hơn nước tầng
mạch sâu. Nhưng thông thường thì nguồn nước ở các tầng chứa nước dưới đất chó
chất lượng tương đối tốt. Luật Tài nguyên nước năm 2012 cũng dựa vào sự phân chia
các loại nguồn nước như để thể hiện các quy phạm pháp luật.
Xét về mặt phạm vi phân bố, nguồn nước được chia làm hai loại chủ yếu là:
nguồn nước liên tỉnh và nguồn nước nội tỉnh. Khoản 5, Điều 2, Luật Tài nguyên nước
năm 2012 quy định: “Nguồn nước liên tỉnh là nguồn nước phân bố trên địa bàn từ hai
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở lên”. Nguồn nước liên tỉnh có khả năng gây
ảnh hưởng lẫn nhau giữa đời sống sản xuất và sinh hoạt của các địa
6

bàn, đòi hỏi phải có những quy định để đảm bảo tính thống nhất và linh hoạt giữa
hoạt động kiểm soát ô nhiễm nguồn nước của các địa bàn có chung nguồn nước.
Nguồn nước nội tỉnh là “nguồn nước phân bố trên địa bàn một tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương” [21, Khoản 6, Điều 2], nghĩa là nguồn nước thuộc phạm vi quản
lý và khai thác của riêng một tỉnh hoặc một thành phố trực thuộc trung ương nào đó,
giúp cho việc quản lý riêng rẽ nguồn nước của địa phương được tập trung hơn. Việc
phân loại theo cách này ý nghĩa đối với việc khoanh vùng phạm vi quản lý, sử dụng,
khai thác nguồn nước một cách hiệu quả đối phù hợp với từng đơn vị địa phương nhất
định và phối hợp hài hòa với các địa phương khác trong công tác quản lý.
1.1.2. Đặc điểm của nguồn nước
Hiện nay, nguồn nước Việt Nam đang bị xâm hại khá nhiều từ nhiều nguyên
nhân khác nhau dẫn đến việc bảo vệ tài nguyên nước đang ngày càng trở nên cấp
thiết. Bảo vệ tài nguyên nước chính là bảo vệ sự sống còn và sự phát triển của con
người. Pháp luật chính là một công cụ đắc lực để thực hiện yêu cầu cấp thiết bảo vệ
tài nguyên nước trong đó có nhiệm vụ quan trọng đó là kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước. Để làm được việc đó, về phương diện pháp luật cần xác định thấu đáo những
đặc điểm của nguồn nước để có hướng đi đúng trong xây dựng pháp luật về kiểm soát
ô nhiễm nguồn nước.
Thứ nhất là, nguồn nước không phải vô tận. Dựa vào tính tự làm mới và chuyển
hóa của nước mà con người nghĩ rằng nguồn nước là vô tận. Đó là suy nghĩa hoàn
toàn sai lầm. Nước có mặt trrong mọi mặt của đời sống vì thế nước càng dễ bị làm ô
nhiễm. Hiện nay, nguồn nước đang bị suy thoái rất nhiều do các hoạt động sản xuất
và sinh hoạt cuẩ con người. Nước không có đủ thời gian để tự làm sạch cho dù con
người có tác động vào quá trình tuần hoàn của nước hoặc tác động vào quá trình tự
làm sạch của nước vẫn không thể đáp ứng đủ nhu cầu về chất lượng nguồn nước của
chính con người. Chính vì thế pháp luật phải có những tác động, bắt buộc con người
phải có những hành động cụ thể, phải tuân thủ để kiểm soát được ô nhiễm nguồn
nước. Chẳng hạn như việc quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của các cơ
quan quản lý; cơ chế kiểm soát nguồn nước sao cho phù hợp với tình hình của từng
địa phương…
Thứ hai, nguồn nước là dung môi hòa tan nhiều chất. Xuất phát từ tính chất
vật lý và hóa học của nước mà nước là dung môi có thể hòa tan nhiều chất, cũng
7

chính là nguyên nhân khiến nước dễ bị “tổn thương”. Từ đó phát sinh ra vấn đề chất
thải nguy hại hoặc những chất độc hại khác có thể dễ dàng hòa tan trong nước và “lây
lan” giữa các nguồn nước với nhau. Muốn kiểm soát được ô nhiễm nguồn nước cần
kiểm soát ngay từ những nguồn có thể làm “bẩn” nước, đòi hỏi pháp luật nên xét đến
những nguồn khác nhau gây hại cho nước nhất là trong vấn đề liên quan đến chế tài
xử phạt các hành vi gây ô nhiễm nguồn nước.
Thứ ba, nguồn nước tồn tại ở mọi nơi. Tức là nước có mặt trên cả mặt đất,
trong lòng đất và cả bầu khí quyển. Chính vì thế việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
đòi hỏi phải toàn diện ở nhiều dạng khác nhau. Thậm chí các loại thiên tai như bão,
lũ lụt, hạn hán cũng là một phần gây nên ô nhiễm nguồn nước, cần được quan tâm để
bảo vệ lợi ích của con người.
Thứ tư là nước có khả năng luân chuyển. Mặc dù định nghĩa về nguồn nước
chỉ ra rằng, nguồn nước là các loại nước đã “tích tụ”, tuy nhiên từ “tích tụ” không có
nghĩa là nước tập trung lại một vị trí cố định mà chỉ là khả năng tập hợp của nước.
Nước có khả năng tích tụ lại với nhau nhưng lượng nước đó hoàn toàn có khả năng
luân chuyển đi nơi khác thông qua nhiều quá trình khác nhau như chảy trôi, quá trình
tuần hoàn của nước… Vì thế kiểm soát ô nhiễm nguồn nước không chỉ là trách nhiệm
của riêng một đơn vị địa lý cố định nào cả mà phải là sự chung tay, góp sức của nhiều
chủ thể, của các địa phương với nhau. Từ đó cũng đặt ra vấn đề cho pháp luật làm sao
để có thể kiểm soát hài hòa hoạt động giữa các cơ quan nhà nước với nhau, và giữa
các cơ quan nhà nước ở các địa phương khác nhau để việc kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước đạt được hiệu quả cao.
1.2. Khái niệm, đặc điểm và nguyên nhân của ô nhiễm nguồn nước
Ô nhiễm nguồn nước là vấn đề môi trường được cả nhân loại quan tâm vì nó
ảnh hưởng trực tiếp đến sự sống, đời sống sinh hoạt và đời sống sản xuất của con
người. Ô nhiễm nguồn nước cũng là một vấn đề khá phức tạp, vì có nhiều nguyên
nhân cũng như nhiều dạng ô nhiễm mà có thể con người cũng chưa thể nắm rõ hết tất
cả. Pháp luật dựa vào những khái niệm, đặc điểm , từ cái cốt lõi của vấn đề để đưa ra
được những quy định phù hợp, bao quát được hết những khía cạnh mà ô nhiễm nguồn
nước đưa ra.
1.2.1. Khái niệm ô nhiễm nguồn nước
Ô nhiễm môi trường là “sự biến đổi của các thành phần môi trường không
8

phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng
xấu đến con người và sinh vật”[23]. Nước là một thành phần của môi trường, xuất
phát trên quan điểm của định nghĩa trên, pháp luật điều chỉnh riêng về tài nguyên
nước đã đưa ra khái niệm về ô nhiễm nguồn nước.
Hiến chương Châu Âu đã ghi nhận: “Ô nhiễm nước là sự biến đổi nói chung
do con người đối với chất lượng nước, làm nhiễm bẩn nước và gây nguy hiểm cho
con người, cho công nghiệp, nông nghiệp, nuôi cá, nghỉ ngơi, giải trí, cho động vật
nuôi và các loài hoang dã”. Theo khoản 14, Điều 2, Luật Tài nguyên nước năm 2012,
khái niệm về ô nhiễm nguồn nước được quy định như sau: “Ô nhiễm nguồn nước là
sự biến đổi tính chất vật lý, tính chất hóa học và thành phần sinh học của nước không
phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cho phép, gây ảnh hưởng xấu đến con
người và sinh vật”. Như vậy định nghĩa của hiến chương châu Âu chưa nêu ra cụ thể
sự biến đổi trong đất là gì và cơ sở xác định ô nhiễm là gì, chỉ quy định chung là “làm
nhiễm bẩn nước” và “gây nguy hiểm”. Khác với “suy thoái” nguồn nước (sự suy
giảm về số lượng, chất lượng nguồn nước so với trạng thái tự nhiên hoặc so với trạng
thái của nguồn nước đã được quan trắc trong các thời kỳ trước đó [21khoản 15, Điều
2]), là khái niệm thiên về sự thay đổi về số lượng, chất lượng nước so với thời kỳ
trước đó, tức là lấy lượng và chất của nước ở một thời kỳ trước đó làm cơ sở xác định,
thì ô nhiễm nguồn nước là sự thay đổi thiên về tính chất của nước, như tính vật lý,
hóa học, thành phần sinh học và lấy tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cho phép để làm
cơ sở nhận định ô nhiễm. Bên cạnh đó về khía cạnh biểu hiện nhận biết, ô nhiễm
nguồn nước thể hiện tác động xấu của nó đến con người và sinh vật.
Ô nhiễm nguồn nước có thể dựa vào các tiêu chí khác nhau để phân loại. Dựa
vào tiêu chí nguồn gốc, có thể chia ô nhiễm nguồn nước thành hai loại: ô nhiễm tự
nhiên và ô nhiễm nhân tạo. Ô nhiễm tự nhiên có thể xuất phát mưa, tuyết tan, lũ
lụt…đưa vào môi trường những chất thải bẩn, các vi sinh vật có hại… Ô nhiễm nhân
tạo là quá trình thải các chất độc hại chủ yếu dưới dạng lỏng như các chất thải sinh
hoạt, công nghiệp, nông nghiệp…vào môi trường nước. Theo tiêu chí bản chất ô
nhiễm, có thể phân ra thành: ô nhiễm vô cơ, ô nhiềm hữu cơ, ô nhiễm hóa chất, ô
nhiễm sinh học… Hiện nay pháp luật cũng dựa vào những tiêu chí phân
loại này để quy định các tiêu chuẩn, quy chuẩn và các biện pháp xử phạt.
9

1.2.2. Đặc điểm của ô nhiễm nguồn nước
Xuất phát từ khái niệm về ô nhiễm nguồn nước và đặc trưng của nguồn nước,
ô nhiễm nguồn nước có những đặc điểm riêng biệt so với các ô nhiễm khác. Sau đây
là hai đặc điểm nổi bật nhất về ô nhiễm nguồn nước:
Một là, ô nhiễm nguồn nước có tính tốc độ lan truyền và quy mô ảnh hưởng
lớn. Nước có mặt ở mọi nơi trên Trái đất và là nền tảng cấu trúc nên tế bào sống, nước
len lỏi ở khắp mọi nơi và dễ dàng luân chuyển sang nơi khác. Các nguồn nước không
có nguồn nào là hoàn toàn riêng biệt, chúng có liên hệ đến nhau. Chẳng hạn như nước
ao, hồ nếu chỉ nhìn vào tính chất của nó bên ngoài sẽ thấy tính luân chuyển của nước
thấp, tính ổn định cao; nhưng bên trong đó, quá trình nước xâm nhập vào đất, ngấm
qua các tầng đất xuống tầng nước ngầm hay quá trình bốc hơi ngưng đọng bên trên
tầng khí quyển vẫn luôn luôn diễn ra. Chính vì xuất phát từ tính luân chuyển của nước
mà ô nhiễm nguồn nước rất dễ lây lan từ nguồn nước này sang nguồn nước khác. Khi
đã lây lan ô nhiễm thì quy mô ảnh hưởng trở nên lớn hơn rất nhiều, vì quá trình lây
lan sẽ luôn luôn diễn ra. Chẳng hạn như sự cố môi trường ở các tỉnh miền Trung nước
ta xảy ra vào tháng 4 năm 2016 là một ví dụ điển hình cho sự tốc độ lan truyền của ô
nhiễm nguồn nước. Hiện tượng hải sản chết bất thường bắt đầu xuất hiện tại Hà Tĩnh
vào ngày 6/4/2016, sau đó lần lượt xuất hiện tại các tỉnh: Quảng Bình (10/4/2016),
Thừa Thiên - Huế (15/4/2016), Quảng Trị (16/4/2016) do nguồn nước bị ô nhiễm từ
việc xả thải chất thải chứa độc tố của công ty Formosa Hà Tĩnh. Tốc độ lan truyền ô
nhiễm quá nhanh đã làm cho bốn tỉnh dọc ven biển miền Trung nước ta chịu nhiều
thiệt hại nặng nề.
Hai là, ô nhiễm nguồn nước phức tạp với nhiều tác nhân. Từ các tính chất đặc
trưng của nguồn nước để thay đổi mô hình, tính chất vật lý , hóa học sinh học , của
nước có thể xuất phát từ rất nhiều nguyên nhân. Tốc độ lây lan cao cũng là trở ngại
để xác định tác nhân gây ra ô nhiễm nguồn nước. Để pháp luật thực hiện tốt vai trò
kiểm soát ô nhiễm nguồn nước cần làm tốt công tác xác đinh tác nhân gây ô nhiễm
nguồn nước và dựa vào đó để có những quy định hợp lý. Kiểm soát từ tác nhân gây
ô nhiễm là một hướng đi đúng và hiệu quả, tránh để xảy ra tình trạng lây lan ô nhiễm
rồi mới có những biện pháp xử lý. Ngoài ra do tính phức tạp của ô nhiễm nguồn nước
các quy chế về xử phạt cũng khá rắc rối và chưa bao quát đủ các nguyên nhân dẫn
đến ô nhiễm nguồn nước.
10

1.2.3. Nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước
Hiện nay có nhiều nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm nguồn nước, nguyên nhân tự
nhiên hoặc nguyên nhân nhân tạo. Tuy nhiên nguyên nhân xuất phát từ các hoạt động
của con người vẫn là nguyên nhân chủ yếu tác động xấu đến tài nguyên nước, dẫn tới
cần phải có các biện pháp để kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
Thứ nhất về nguyên nhân tự nhiên: Bất cứ một hiện tượng nào làm giảm chất
lượng nước đều bị coi là nguyên nhân gây ô nhiễm nước.Ô nhiễm nước do mưa, tuyết
tan, lũ lụt, gió bão… hoặc do các sản phẩm hoạt động sống của sinh vật, kể cả xác
chết của chúng. Cây cối, sinh vật chết đi, chúng bị vi sinh vật phân hủy thành chất
hữu cơ. Một phần sẽ ngấm vào lòng đất, sau đó ăn sâu vào nước ngầm, gây ô nhiễm,
hoặc theo dòng nước ngầm hòa vào dòng lớn. Lụt lội có thể làm nước mất sự trong
sạch, khuấy động những chất dơ trong hệ thống cống rãnh, mang theo nhiều chất thải
độc hại từ nơi đổ rác, và cuốn theo các loại hoá chất trước đây đã được cất giữ. Nước
lụt có thể bị ô nhiễm do hoá chất dùng trong nông nghiệp, kỹ nghệ hoặc do các tác
nhân độc hại ở các khu phế thải. Công nhân thu dọn lân cận các công trường kỹ nghệ
bị lụt có thể bị tác hại bởi nước ô nhiễm hoá chất. Ô nhiễm nước do các yếu tố tự
nhiên (núi lửa, xói mòn, bão, lụt,...) có thể rất nghiêm trọng, nhưng không thường
xuyên, và không phải là nguyên nhân chính gây suy thoái chất lượng nước toàn cầu.
Sự suy giảm chất lượng nước có thể do đặc tính địa chất của nguồn nước ví dụ như:
nước trên đất phèn thường chứa nhiều sắt, nhôm. nước lấy từ lòng đất thường chứa
nhiều canxi… Ngoài ra, biến đổi khí hậu toàn cầu cũng là một trong những nguyên
nhân gây ô nhiễm nguồn nước.
Thứ hai về nguyên nhân nhân tạo. Hoạt động sản xuất kinh doanh của con
người cần tập trung với lưu lượng lớn. Đặc biệt sản xuất công nghiệp thải ra nguồn
nước (trực tiếp hoặc gián tiếp) lượng lớn chất thải công nghiệp. Lượng nước thải này
chưa qua xử lý hoặc đã quy xử lý những chưa đạt tiêu chuẩn có thể được thải trực
tiếp vào các vùng nước mặt hoặc thấm từ vùng nước mặt xuống nước ngầm. Đây là
nguyên nhân cơ bản dẫn tới ô nhiễm nguồn nước ở Việt Nam hiện nay.
Ở Việt Nam với mức tăng dân số nhanh chóng đã đưa nước ta vào hàng thứ
14[39] trong các quốc gia có dân số đông nhất Thế giới. Trong vòng hơn 50 năm gần
đây (1980- 2018), dân số nước ta tăng gần gấp đôi lần từ 54.372.518 người lên
95.563.102 người[39]. Dân số tăng nhu cầu dùng nước cho sinh hoạt và phát triển
kinh tế tăng lên, các nguồn thải tăng, sự ô nhiễm môi trường nước cũng tăng lên.
11

Sinh hoạt của con người cũng tác nhân lớn gây ô nhiễm nguồn nước, đặc biệt là
nguồn nước ở các đô thị. Nước thải sinh hoạt là nước thải phát sinh từ các hộ gia đình,
bệnh viện, khách sạn, cơ quan trường học, chứa các chất thải trong quá trình sinh
hoạt, vệ sinh của con người. Thành phần cơ bản của nước thải sinh hoạt là các chất
hữu cơ dễ bị phân hủy sinh học (cacbohydrat, protein, dầu mỡ), chất dinh dưỡng
(photpho, nitơ), chất rắn[34]. Tùy theo mức sống và lối sống mà lượng nước thải cũng
như tải lượng các chất có trong nước thải của mỗi người trong một ngày là khác nhau.
Quá trình sản xuất nông nghiệp như sử dụng thuốc trừ sâu không đúng quy trình, các
loại phân bón hóa học, hóa chất bảo vệ thực vật tràn lan khiến các hóa chất bị tồn dư
sẽ ngấm xuống nước ngầm, cũng làm nguồn nước bị ảnh hưởng.
Trên đây là những tác nhân chính gây ô nhiễm nguồn nước. Với tốc độ gia
tăng dân số và tốc độ phát triển công nghiệp ồ ạt như hiện nay, nguồn nước đang đứng
trước những nguy cơ rất lớn của ô nhiễm nặng nề. Hậu quả chung của tình trạng ô
nhiễm nước là tỉ lệ người mắc các bệnh cấp và mạn tính liên quan đến ô nhiễm nước
như viêm màng kết, tiêu chảy, ung thư… ngày càng tăng. Người dân sinh sống quanh
khu vực ô nhiễm ngày càng mắc nhiều loại bệnh tình nghi là do dùng nước bẩn trong
mọi sinh hoạt. Ngoài ra ô nhiễm nguồn nước còn gây tổn thất lớn cho các ngành sản
xuất kinh doanh, các hộ nuôi trồng thủy sản…Tác hại của ô nhiễm nguồn nước là
khôn lường, trong cả đời sống sinh hoạt, sản xuất của con người; thậm chí là chính
sự sống của con người và các loài sinh vật khác. Xuất phát từ những đòi hỏi khác
quan của thực tiễn đời sống xã hội, cùng với những ưu thế đặc biệt của một công cụ
pháp lý mà các công cụ khác không có được, pháp luật phải thể hiện được vai trò, sức
mạnh của mình trong việc điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến kiểm soát ô
nhiễm nguồn nước. Pháp luật về kiểm soát nguồn nước sẽ là cơ sở pháp lý, là tiền đề
cho mọi hoạt động kiểm soát ô nhiễm nguồn nước; là công cụ đắc lực giúp cho hoạt
động kiểm soát ô nhiễm nguồn nước có được hiệu quả tốt hơn.
1.3. Khái niệm, đặc điểm, vai trò và nguyên tắc của pháp luật kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước
1.3.1. Khái niệm pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
Bảo vệ môi trường luôn là vấn đề sống còn, là vấn đề ảnh hưởng đến mọi mặt
đời sống xã hội của mỗi quốc gia.Với những đặc điểm riêng có của mình, pháp
12

luật giúp triển khai những chủ trương, chính sách của nhà nước một cách nhanh, đồng
bộ và hiệu quả nhất. Pháp luật cũng chính là tiếng nói của nhân dân thông qua quyền
và nghĩa vụ của mình. Pháp luật thể hiện vai trò của mình trong việc quy định các
hành vi xử sự đúng đắn, có lợi cho việc kiểm soát và phát triển nguồn nước đồng thời
thể hiện tính răn đe bằng những biện pháp, chế tài xử phạt những hành vi gây hại cho
nguồn nước, vi phạm quá trình kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Pháp luật kiểm soát ô
nhiễm nguồn nước đặt ra những chuẩn mực xử sự, quy định những hành vi được phép
hay không được phép đối với nguồn nước, đồng thời đưa ra các tiêu chuẩn, quy chuẩn
kỹ thuật để kiểm soát nguồn nước gắn với các hoạt động kiểm soát nguồn nước riêng
biệt của từng chủ thể tham gia quan hệ pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.
Sau đó, đưa ra những quy định về xử lý vi phạm liên quan đến ô nhiễm nguồn nước
để một lần nữa thể hiện tính cưỡng chế, răn đe của pháp luật đối với những hành vi
gây hại cho đời sống xã hội.
Như vậy, pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước là tổng thể các quy phạm
pháp luật điều chỉnh các mối quan hệ xã hội liên quan đến kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước, cụ thể là điều chỉnh hoạt động của các cơ quan nhà nước cũng như các tổ chức,
cá nhân nhằm kiểm soát ô nhiễm nguồn nước, tránh những tác động tiêu cực mà các
hoạt động của con người có thể gây hại đến nguồn nước. Bao gồm những quy định
về chủ thể tham gia quan hệ pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước, các quy định
liên quan đến cấp , thu hồi giấy phép tài nguyên nước; quy hoạch nguồn nước và các
quy điịnh liên quan đến xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.
1.3.2. Đặc điểm pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
Công tác bảo vệ môi trường nói chung và công tác kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước nói riêng đạt được những bước tiến đáng kể trong thời gian gần đây. Trong đó
có sự đóng góp đắc lực của công cụ pháp luật. Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước đã thể hiện được những đặc trưng riêng có của mình so với các ngành luật khác,
ngày càng thể hiện vị trí độc lập của mình và vai trò hữu hiệu trong kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước. Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước nổi bật những đặc điểm sau
đây:
Thứ nhất, pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước là công cụ định hướng xử
sự của con người trong quan hệ với môi trường nói chung và nguồn nước nói riêng.
13

Ví dụ như thông qua các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về nguồn nước để khoanh
vùng giới hạn hành vi của các chủ thể. Đồng thời, pháp luật đưa ra những quy định
về quy hoạch, kế hoạch kiểm soát nguồn nước, góp phần định hướng hoạt động kiểm
soát nguồn nước lâu dài và có tính chiến lược hơn.
Thứ hai, pháp luật kiểm soát nguồn nước quy định rõ chức năng, nhiệm vụ
quyền hạn cụ thể của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền để kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước. Pháp luật có tính bắt buộc chung, tính xã hội và tính quy phạm phổ biến
được đảm bảo thực hiện bởi các biện pháp cưỡng chế của nhà nước. Sở dĩ
.pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước có hiệu quả hơn một các biện pháp khác
bởi lẽ nó đã quy định rõ ràng quyền và nghĩa vụ của các cơ quan nhà nước có thẩm
quyền, cũng như các tổ chức cá nhân trong việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Đặc
biệt là việc đề cao sự vào cuộc, kiểm soát của các cơ quan nhà nước, như định kỳ
đánh giá tình hình môi trường nước, xây dựng kế hoạch bảo vệ nguồn nước…, sẽ
giúp ích rất lớn trong việc kiểm soát được hiệu quả và có răn đe cao hơn…
Thứ ba, pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước có tính bắt buộc các chủ thể
phải thực hiện các nghĩa vụ của mình rất cao. Bên cạnh những quy phạm đề ra cách
thức xử sự và nghĩa vụ của các chủ thể chung, pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước còn quy định những chế tài phát hiện hành vi vi phạm và chế tài xử phạt những
vi phạm liên quan đến kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Các chế tài về hành chính, dân
sự, hình sự… được áp dụng trong từng hành vi vi phạm cụ thể, để công cụ pháp luật
về kiểm soát nguồn nước thể hiện được sức mạnh của mình.
1.3.3. Vai trò của pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
Pháp luật có vai trò đặc biệt quan trọng trong đời sống xã hội, đảm bảo cho sự
tồn tại, vận hành bình thường của xã hội. Pháp luật không chỉ là một công cụ hữu
hiệu của nhà nước mà còn tạo môi trường thuận lợi để phát triển ý thức đạo đức của
con người. Pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước ngày càng khẳng định được
vai trò của mình trong trong hệ thống pháp luật về môi trường. Ý nghĩa và vai trò của
pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước được thể hiện như sau:
Một là, pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước tạo thành khung pháp lý quy
định quy tắc xử sự của con người khi tác động đến nguồn nước. Trong đời sống, có
rất nhiều hoạt động của con người tác động vào môi trường nước. Các hoạt động đó
diễn ra liên tục và dưới nhiều hình thức khác nhau đòi hỏi pháp luật phải có
14

những quy định về cách xử sự của con người với nguồn nước. Con người với vai trò
là chủ thể tham gia vào quan hệ pháp luật với nguồn nước cần biết điều chỉnh hành
vi của mình theo các quy định của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Pháp
luật thông qua các công cụ chẳng hạn như các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về nước
để quy định mức, điều kiện chất thải mà con người có thể xả thải ra nguồn nước.
Cũng nhờ có các quy chuẩn làm cơ sở để pháp luật truy cứu trách nhiệm pháp lý của
các chủ thể vi phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Pháp luật cũng quy
định về các hành vi của con người với từng loại nước (nước mặt, nước ngầm…), bắt
buộc con người phải tuân thủ và điều chỉnh chặt chẽ hành vi của mình theo hướng có
lợi cho nguồn nước, tất cả vì mục đích chung là bảo vệ được nguồn nước khỏi ô
nhiễm, cũng chính là bảo vệ chính cuộc sống, sự sống của con người.
Hai là, pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước quy định nghĩa vụ của các cơ
quan nhà nước trong việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Mặc dù, kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước là nghĩa vụ của tất cả mọi người, cần có sự chung tay, góp sức của cộng
đồng, thế nhưng nhà nước lại đóng vai trò vô cùng quan trọng và nổi bật hơn cả trong
việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Nhà nước sử dụng công cụ đắc lực của mình đó
là pháp luật để thực hiện tốt vai trò đó. Chính vì thế, pháp luật kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan quản lý
nhà nước. Cơ quan nhà nước sẽ có trách nhiệm với từng hoạt động kiểm soát khác
nhau, điều hòa hoạt động của các cơ quan nhà nước với nhau, đảm bảo sư phối hợp
hài hòa và có hiệu quả trong công tác kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Thực tế đã
khẳng định tính tất yếu của các cơ quan nhà nước trong mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội. Cơ quan nhà nước lấy cơ sở là quy định pháp luật để có quyền thực hiện các hoạt
động kiểm soát nguồn nước trê thực tế. Trong quá trình kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước, cơ quan nhà nước sẽ phát hiện ra nhiều sai phạm. Pháp luật cũng có những quy
định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực kiểm soát ô nhiễm nguồn nước, để tạo cơ sở cho
các cơ quan nhà nước thực thi những biện pháp
được pháp luật quy định. Chẳng hạn như quy định chắc năng quyền hạn của Sở tài
nguyễn và môi trường, các chi cục bảo vệ môi trường… sau đó sở tài nguyên dựa vào
những quy định trong luật, phối kết hợp với các chi cục và các địa phương tổ chức
kiểm soát ô nhiễm nguồn nước theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn … do pháp luật đặt ra,
rà soát những vi phạm pháp luật tại địa phương và có những chế tài thích hợp
15

để răn đe. Nhờ có sự quy định nhiệm vụ, chức năng, quyền hạn của các cơ quan nhà
nước mà ý thức bảo vệ môi trường của cấp lãnh đạo cũng như đội ngũ nhân viên các
cơ quan kiểm soát được nâng cao hơn rất nhiều. Vì ý thức được trách nhiệm tiên
phong của mình, các cơ quan nhà nước sẽ thực hiện tốt hơn các hoạt động kiểm soát
ô nhiễm nguồn nước.
Ba là, pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước có ràng buộc các chủ thể phải
thực hiện những yêu cầu của pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Các chủ
thể, nhất là các tổ chức, cá nhân, mặc dù nắm rõ trách nhiệm của mình với hoạt động
bảo vệ môi trường nói chung và với nguồn nước nói riêng nhưng có thể vì một lý do
nào đó chẳng hạn như lợi nhuận, các chủ thể sẵn sàng lờ đi trách nhiệm của mình.
Nhất là khi kiểm soát nguồn nước là một công việc chung mà không có lợi ích cá
nhân ở đó nên việc coi như mặc kệ trách nhiệm bảo vệ môi trường là điều thường
xuyên xảy ra trong đời sống xã hội. Một khi pháp luật đã quy định rõ nghĩa vụ mà họ
phải thực hiện và có các chế tài xử phạt để cảnh tỉnh họ thì hành vi của các chủ thể sẽ
đúng đắn hơn. Đây không chỉ đơn thuần là các biện pháp ngăn ngừa, giáo dục chủ thể
vi phạm mà còn mang tính răn đe để họ phát huy trách nhiệm và ý thức của mỗi cá
nhân.
Bốn là, việc duy trì và phát triển pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
giúp đảm bảo sự phát triển của xã hội. Nguồn nước là nguồn sống của các tế bào xã
hội. Việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước đối với bất kì quốc gia nào cũng là nhiệm
vụ được ưu tiên. Điều này càng cần thiết hơn trong bối cảnh các nước đang phát triển
như nước ta đẩy mạnh phát triển công nghiệp và các ngành ứng dụng khoa học kỹ
thuật hiện đại. Đời sống con người ngày càng được nâng cao, nhưng ý thức về bảo vệ
môi trường nói chung và nguồn nước nói riêng chưa thực sự tốt. Nhiều tổ chức, cá
nhân thậm chí là cơ quan quản lý nhà nước vẫn còn coi trọng lợi ích riêng mà lơ là
lợi ích chung của toàn xã hội. Tất cả những điều trên tác động rất xấu tới nguồn nước,
đòi hỏi pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước phải luôn duy trì vai trò của mình
trong đời sống xã hội. Bên cạnh đó, pháp luật cũng phải luôn luôn vận động, đổi mới
để ứng phó với những diễn biến mới có thể xảy ra và bù lấp những lỗ hổng còn thiếu
sót, để điều chỉnh hành vi của xã hội tốt hơn vì lợi ích của chính xã hội, vì chính sự
phát triển của toàn xã hội.
Nhờ những vai trò và đóng góp quan trọng của pháp luật kiểm soát ô nhiễm
16

nguồn nước mà các hoạt động kiểm soát ô nhiễm nguồn nước đã có những bước tiến
mới. Xã hội từ các cơ quan nhà nước cho tới các tổ chức, cá nhân ngày càng ý thức
hơn nghĩa vụ của mình trong việc làm thế nào để nguồn nước tránh khỏi những tác
hại xấu do chính con người gây ra. Một khi con người đã có ý thức và biến ý thức
thành hành động được thực hiện theo sự điều chỉnh hành vi của pháp luật, sẽ giúp cho
đích đến của ý thức là cái đích tốt đẹp nhất.
1.3.4. Nguyên tắc của pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
Hiện nay, có nhiều văn bản pháp pháp luật thể hiện nguyên tắc của pháp luật
kiểm soát ô nhiễm nguồn nước, tuy nhiên vẫn chưa có quy định cụ thể nào về nguyên
tắc của kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Nổi bật lên trong hệ thống pháp luật kiểm
soát ô nhiễm nguồn nước là một số nguyên tắc cơ bản sau:
Nguyên tắc công bằng trách nhiệm giữa cơ quan quản lý nhà nước và các tổ
chức, cá nhân. Mỗi chủ thể trong quan hệ pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước
cần được quy định nghĩa vụ theo nguyên tắc công bằng. Vì kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước là một công việc chung cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa các chủ thể. Không
chủ thể nào phải chịu nhiều nghĩa vụ để thực hiện một công việc chung thay cho chủ
thể khác. Mỗi chủ thể phải có những nghĩa vụ khác nhau phù hợp với từng chủ thể
khác nhau, đồng thời các chủ thể phải có mỗi quan hệ chặt chẽ với nhau để hoàn thành
tốt những nghĩa vụ mà pháp luật quy định.
Nguyên tắc đảm bảo chủ quyền lãnh thổ, lợi ích quốc gia, công bằng, hợp lý
trong kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Nguyên tắc này phần nào được ghi nhận tại
khoản 9, Điều 3, Luật tài nguyên nước năm 2012. Nguồn nước không chỉ tồn tại trong
lãnh thổ mỗi quốc gia, nhờ tính luân chuyển của nguồn nước mà nhiều nguồn nước
có thể liên quan từ quốc gia này đến các quốc gia khác. Chẳng hạn các quốc gia có
nguồn nước ở đầu nguồn hoặc thượng lưu các con sông có thể có những chính sách
về nguồn nước ảnh hưởng đến các quốc gia ở hạ lưu sông. Chính vì thế nguyên tắc
bảo đảm chủ quyền lãnh thổ, lợi ích quốc gia là nguyên tắc quan trọng, bên cạnh đó
cũng cần đảm bảo công bằng, hợp lý khi kiểm soát nguồn nước để hài hòa lợi ích của
các quốc gia có nguồn nước liên quốc gia với nhau. Từ đó, thúc đẩy quan hệ hợp tác,
phát triển cùng có lợi về nhiều mặt kinh tế, chính trị, văn hóa của các quốc gia có
chung nguồn nước.
17

Nguyên tắc kiểm soát nguồn nước lấy “phòng ngừa” là chính. Trong các hoạt
động kiểm soát nguồn nước, luôn ưu tiên công đoạn “phòng ngừa” là nguyên tắc đầu
tiên. Nó được thể hiện ở chỗ, pháp luật kiểm soát nguồn nước đã quy định nghĩa vụ
của nhà nước và các tổ chức cá nhân dựa trên mục tiêu phòng ngừa ô nhiễm nguồn
nước là cái chính yếu, chứ không phải chỉ quy định chế tài xử lý vi phạm sau khi đã
có vi phạm về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước dẫn đến ô nhiễm nguồn nước.
Nguyên tắc lấy nguồn nước và bảo vệ nguồn nước gắn liền với các mục tiêu
phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Với bất kì một quy hoạch, kế hoạch
nào liên quan đến phát triển các lĩnh vực trong đời sống xã hội đều cần lấy việc bảo
vệ nguồn nước làm cơ sở để xây dựng. Chẳng hạn như quy hoạch đô thị ven sông cần
đảm bảo duy trì dòng chảy tối thiểu trên sông, không vượt quá ngưỡng khai thác đối
với các tầng chứa nước và có các biện pháp bảo đảm đời sống khu dân cư [20,Khoản
8, Điều 3]; hay theo khoản 6, Điều 6, Luật quy hoạch đô thị năm 2009, quy định nội
dung quy hoạch hạ tầng đô thị như sau: “Đáp ứng nhu cầu sử dụng nhà ở, công trình
y tế, giáo dục, văn hoá, thể thao, thương mại, công viên, cây xanh, mặt nước và công
trình hạ tầng xã hội khác”. Như vậy, các lĩnh vực phát triển của xã hội cần lấy kiểm
soát ô nhiễm nguồn nước nói riêng và bảo vệ nguồn nước nói chung ra làm cơ sở,
mục tiêu để xây dựng các nội dung, các kế hoạch để phát triển để đảm bảo công tác
kiểm soát nguồn nước được sâu rộng và đồng bộ.
1.4. Pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước ở một số quốc gia trên thế giới
Vấn đề bảo môi trường liên quan đến nguồn nước giờ đây không còn là vấn
đề riêng của mỗi quốc gia mà là vấn đề được cả thế giới quan tâm, đặc biệt là các
quốc gia trong khu vực với nhau, các quốc gia láng giềng càng quan tâm học hỏi, chia
sẻ kinh nghiệm với nhau để bảo vệ tốt nguồn nước liên quốc gia và tài nguyên nước
của thế giới nói chung. Hiện nay nhiều quốc gia trên thế giới đã xây dựng cho mình
một luật riêng về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa
có văn bản pháp luật riêng của quốc gia về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước mà hệ
thông quy phạm pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước vẫn được quy định riêng
lẻ ở một số Luật như Luật bảo vệ môi trường (2014), Luật Tài nguyên nước (2012),
Luật tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật (2006), Luật thủy lợi (2017)… và một số Nghị
định, thông tư hướng dẫn thi hành.
18

Một số quốc gia trên thế giới hiện nay đang phải đối mặt với vấn đề về ô nhiễm
nguồn nước vô cùng lớn. Tiêu biểu có thể kể đến Hà Lan- một quốc gia có mật độ
dân số khá cao nhưng với gần 2/3 diện tích lãnh thổ nằm dưới mực nước biển. Hà
Lan chịu ảnh hưởng nhiều nhất từ biến đổi khí hậu khiến nguồn nước quốc gia này bị
ô nhiễm rất lớn từ nguyên nhân tự nhiên. Chính vì thế hoạt động kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước ở Hà Lan thể hiện rõ vai trò sống còn và ảnh hưởng quyết định đến sự
phát triển kinh tế- xã hội của quốc gia này.
Về quy định cơ quan có thẩm quyền kiểm soát nguồn nước. Ở Hà Lan các ủy
ban về nước (water board) - một thể chế bao gồm chính quyền địa phương, các cơ
quan chuyên môn và các tổ chức đại diện cho người dân trên địa bàn cả về quyền lợi
và nghĩa vụ… đã có từ 700 năm nay, và hiện nay, số lượng ủy ban chỉ còn lại 27,
nhằm tăng cường về nguồn lực và sự phối hợp được nhanh chóng và tập trung hơn.
Trong phạm vi địa bàn của mình, ủy ban về nước có các trách nhiệm: (a) quản lý và
bảo trì các công trình có tác động đối với dòng chảy của nước như đê, giồng, bến
cảng; (b) quản lý và bảo trì các thủy lộ; bảo trì một mực nước thích hợp trong các
polder và các thủy lộ; (c) bảo trì chất lượng nước mặt thông qua việc xử lý nước thải.
Tuy nhiên, ủy ban về nước không phụ trách việc cung cấp nước sạch và cũng không
phải là cơ quan dịch vụ công ích [37].
Ngoài ra, Hà Lan còn thành lập các ủy ban châu thổ (Delta commissie) có chức
năng tư vấn cho cả nước và tầm nhìn dài hạn cho Chính phủ trong việc phát triển các
vùng ven biển và vùng thấp, hạn chế ô nhiễm nguồn nước ngầm do xâm nhập mặn.
Như vậy, Hà Lan có các cơ quan riêng biệt không chia theo cấp mà thành lập thành
từng ủy ban khác nhau, mỗi ủy ban về nước có lĩnh vực quản lý và kiểm soát riêng
biệt. Ngoài ra, điểm hay ở quy định thẩm quyền quản lý và kiểm soát ô nhiễm nguồn
nước ở Hà Lan là ủy ban về nước sẽ có một thành phần là tổ chức đại diện người dân
trên địa bàn cả về quyền lợi và nghĩa vụ. Điều nay làm tăng tính phối hợp giữa các
cơ quan nhà nước có thẩm quyền và người dân trong công tác chung bảo vệ nguồn
nước. Đồng thời các ủy ban chuyên trách về tư vấn riêng, có khả năng tư vấn trên
phạm vi cả nước, tạo ra tính mở và tính linh hoạt, chủ động cho các chủ thể thực hiện
nghĩa vụ của mình đối với nguồn nước.
Pháp luật Singapore, cũng quy định đạo luật riêng về kiểm soát ô nhiễm môi
trường. Đạo luật này điều chỉnh các vấn đề liên quan đến việc kiểm soát ô nhiễm
19

môi trường và các hoạt động có mục đích liên quan đến việc kiểm soát ô nhiễm môi
trường[35]. Pháp luật Singapore trao quyền lớn cho nhà nước can thiệp vào việc ra
quyết định của danh nghiệp và người dân. Công cụ cấp phép được sử dụng rất phổ
biến. Luật quản lý và Bảo vệ môi trường cho phép cơ quan nhà nước có quyền yêu
cầu bất kỳ chủ dự án nào cũng phải làm báo cáo đánh giá tác động môi trường và
được cơ quan này phê duyệt trước khi quy hoạch dự án[14]. Việc cấp giấy phép và
giấy chứng nhận thuộc thẩm quyền của Bộ Môi trường nhằm đảm bảo kiểm soát và
quản lý chặt chẽ các hoạt động có khả năng tác động có hại tới môi trường. Cụ thể là
trước khi một hoạt động được phép tiến hành, Bộ Môi trường phải đảm bảo là hoạt
động đó sẽ không gây ra tác hại gì cho môi trường[34]. Về vấn đề xử lý vi phạm liên
quan đến kiểm soát ô nhiễm nguồn nước ở Singapore. Tùy vào mức độ vi phạm khác
nhau, pháp luật về bảo vệ môi trường ở Singapore ngoài quy định các biện pháp giáo
dục, thì các biện pháp mang tính cưỡng chế là không thể thiếu từ biện pháp hình sự
đến biện pháp hành chính và dân sự. Về vấn đề hình phạt cũng được quy định khá đa
dạng. Pháp luật môi trường Singapore lấy chế tài hình sự là công cụ cơ bản để thực
thi, biện pháp này được áp dụng đối với người bị kết án phạt tiền, phạt tù, bắt bồi
thường và đối với những vi phạm nhỏ thì phạt cải tạo lao động bắt buộc (chỉ áp dụng
với những bị cáo đủ 16 tuổi trở lên và đủ tiêu chuẩn y tế). Chẳng hạn như về biện
pháp xử lý hình sự, hình thức phạt tiền được coi là hình phạt phổ biến và hữu hiệu
nhất. Đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng hơn thì có hình thức phạt từ.
Ví dụ: theo Đạo luật về môi trường sức khoẻ cộng đồng và Đạo luật kiểm soát
ô nhiễm thì những người vi phạm lần đầu bị buộc tội về hành vi đưa chất thải hoặc
các chất độc hại vào nguồn nước ngầm có thể bị phạt tù đến 12 tháng[35]. Đối với
những người tái phạm thì có thể bị phạt tù với chế độ khắc nghiệt từ 1 đến 12 tháng .
Ngoài ra, pháp luật Singapore cũng quy định các hình phạt khác như tạm giữ, tịch
thu; lao động cải tạo bắt buộc. Đối với các hành vi nhỏ, hình phạt lao động cải tạo bắt
buộc có hiệu quả khá cao, ít người tái phạm. Bên cạnh các chế tài hình sự, Singapore
cũng rất coi trọng các chế tài về hành chính (thông báo và lệnh; giấy phép, giấy chứng
nhận…) và các chế tài về dân sự ( bồi thường thiệt hại, các khoản phí tổn mà cơ quan
có thẩm quyền phải chịu để làm sạch môi trường…)
Nổi bật ở pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước nói riêng và kiểm soát
20

các loại ô nhiễm môi trường nói chung là việc quy định các biện pháp xử lý vi phạm.
Các biện pháp xử lý vi phạm này được thực hiện nghiêm ngặt và có tính răn đe cao,
từ những vi phạm nhỏ với các hình thức xử phạt nhỏ như lao động, cải taoj công ích
đến hình thức phạt tiền hay đến phạt tù. Ở Việt Nam hình thức xử phạt chính vẫn là
xử phạt hành chính, tuy nhiên mức độ răn đe chưa thực sự hiệu quả.
Bài học kinh nghiệm khác đến từ Trung Quốc, quốc gia đông dân nhất thế giới,
đã và đang trong thời kỳ phát triển nóng công nghiệp. Theo Thống kê dân số thế giới
năm 2017 của viện khoa học thống kê, dân số Trung quốc chiếm hơn 18% dân số thế
giới. Tuy nhiên, Trung Quốc chỉ có 7% là nước sạch, thống kê cho thấy, trên 70%
nguồn nước các sông, hồ và 50% các đô thị có nước ngầm bị ô nhiễm[35]. Trước tình
hình đó, Chính phủ Trung Quốc đã cho ra đời Luật Kiểm soát và Phòng ngừa ô nhiễm
nước (WPPCL) năm 1984, trước cả khi có Luật bảo vệ môi trường. Năm 2008, Luật
WPPCL đã được sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện như hiện nay. Một số điểm nổi bật
hiệu quả của luật WPPCL thể hiện như sau:
Thứ nhất, củng cố trách nhiệm bảo vệ môi trường của chính quyền địa phương.
Theo Luật WPPCL 2008, chính quyền địa phương phải đưa bảo vệ môi trường nước
vào quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và chính quyền sẽ chịu trách nhiệm về chất
lượng nước trong khu vực quản lý tương ứng của mình. Luật cũng quy định lấy thành
tích đạt được trong mục tiêu bảo vệ nước là một chỉ số để đánh giá hoạt động của
chính quyền địa phương và cơ quan quản lý môi trường. Cụ thể, chính quyền địa
phương phải ký cam kết trách nhiệm với Chính phủ trong việc thực hiện các mục tiêu
bảo vệ môi trường trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 11, một trong số các mục tiêu đó là
giảm nhu cầu ôxy hóa (COD) trong nước xuống 10% trong giai đoạn 2006 - 2010.
Qua đó, Chính phủ sẽ xem xét các mục tiêu để đánh giá chính quyền địa phương trong
việc thực thi nhiệm vụ của mình[32, tr28].
Thứ hai, tạo cơ hội cho cộng đồng tham gia vào bảo vệ môi trường nước. Theo
quy định của Luật WPPCL 2008, cộng đồng có quyền yêu cầu tiết lộ thông tin về chất
lượng nước quốc gia một cách thống nhất. Ví dụ khác : Theo Điều 88, luật WPPCL,
nếu số lượng (lớn hơn 10) các bên có quyền lợi hợp pháp bị thiệt hại trong một sự cố
ô nhiễm nguồn nước với mức độ tương đối lớn, các bên có thể lựa chọn một đại diện
để nộp đơn kiện tập thể[32]. Ngoài ra, Bộ Bảo vệ môi trường Trung Quốc có trách
nhiệm ban hành các thông tin về tiêu chuẩn chất lượng nước
21

quốc gia để tránh nhầm lẫn và bảo đảm công chúng được cung cấp thông tin chính
xác và đáng tin cậy về chất lượng nước.
Thứ ba, về công cụ pháp lý, để kiểm soát được hoàn toàn chất lượng nước
dòng sông, hồ thì bắt buộc ngay cả các nhà máy đạt tiêu chuẩn cũng phải giảm lượng
thải các chất gây ô nhiễm chính [16,tr26]. Đồng thời, chính quyền địa phương cũng
phải giảm thiểu và kiểm soát tổng lượng thải các chất gây ô nhiễm nước trong khu
vực hành chính và Chính phủ chịu trách nhiệm tương ứng để giảm thiểu và kiểm soát
tổng lượng thải các chất trong phạm vi quốc gia.
Nhật Bản ban hành luật Kiểm soát ô nhiễm nước từ năm 1970 với mục tiêu đạt
được tiêu chuẩn môi trường nước đạt được ở hầu hết các địa phương trên toàn quốc.
Chính vì thế Nhật Bản đặt nguyên tắc tiêu chuẩn chất lượng nước là một mục tiêu
quan trọng với cơ quan quản lý nhà nước được quy định áp dụng cho mọi nguồn nước
công cộng, đồng thời được chia làm nhiều nhóm tùy theo mục tiêu sử dụng ở ao, hồ,
sông [16, tr121]. Theo đó, thống đốc mỗi tỉnh sẽ đề ra một số tiêu chuẩn nước thải
phù hợp với tình trạng ô nhiễm nguồn nước của mỗi khu vực mình quản lý và giám
sát. Từ các quy định chung của vùng sẽ thiết kế quy định chung cho toàn quốc. Thống
nhất tiêu chuẩn nước thải quốc gia cho các đối tượng khác nhau. Luật tập trung vào
ba nội dung chủ yếu đó là tiêu chuẩn môi trường nước liên quan đến bảo vệ sức khỏe
con người và bảo vệ môi trường sống; Tiêu chuẩn và quy định phát thải; Kiểm soát
tổng lượng chất ô nhiễm. Nội dung pháp luật chủ yếu nhấn mạnh vào tiêu chuẩn chủ
yếu xuất phát từ nguyên nhân ý thức con người của đất nước phát triển như Nhật Bản
rất cao. Điều quan trọng nhất mà họ cần làm đó ra đặt ra những tiêu chuẩn để kiểm
soát. Những tiêu chuẩn về nguồn nước có ý nghĩa lớn trong việc kiểm soát ô nhiễm
nguồn nước tại Nhật Bản. Điều này cũng để lại những vấn đề cần xem xét về vấn đề
tăng cường hiệu quả của các quy chuẩn, tiêu chuẩn môi trường nước trong kiểm soát
ô nhiễm nguồn nước ở nước ta hiện nay.
Dựa vào những bài học kinh nghiệm của pháp luật một số quốc gia trên thế
giới, Việt Nam cần xem xét và ban hành các quy định nghiêm ngặt đối với kiểm soát
nguồn nước, đặt biệt là kiểm soát các nguồn độc hại làm ô nhiễm nước. Đặc biệt,
cũng cần chú trọng ô nhiễm nguồn nước do các nguyên nhân tự nhiên như xâm nhập
mặn ở nguồn nước đồng bằng Sông Cửu Long. Phân công rõ nghĩa vụ của các cơ
quan nhà nước và tặng cường cự phối hợp của các cơ quan nhà nước trong việc
22

kiểm soát ô nhiễm nguồn nước. Đồng thời, pháp luật cũng nên đặt ra các biện pháp,
chế tài xử lý có hiệu quả, như kinh nghiệm phát huy hiệu quả các biện pháp xử phạt
của Singapore để nâng cao hơn ý thức của cá nhân và toàn thể cộng đồng trong việc
bảo vệ nguồn nước. Hơn hết, nâng cao tinh thần trách nhiệm và sự tham gia của người
dân trong việc kiểm soát ô nhiễm nguồn nước bởi vì hơn hết hoạt động kiểm soát có
hiệu quả hay không phụ thuộc lớn vào ý thức tự giác của người dân. Trong bối cảnh
của phát triển kinh tế thị trường, vấn đề kiểm soát ô nhiễm nguồn nước rất cần sự vào
cuộc của các quy định pháp luật. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia
đi trước và việc xây dựng pháp luật về kiểm soát ô nhiễm nguồn nước kết hợp với
thực tiễn tại quốc gia mình để có hướng đi đúng đắn nhất cho các giải pháp hoàn thiện
pháp luật.

Cơ sở lý luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.docx

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Cơ sở lý luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.docx

Similar to Cơ sở lý luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.docx (20)

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤

More from Dịch vụ viết thuê đề tài trọn gói 👉👉 Liên hệ ZALO/TELE: 0917.193.864 ❤❤ (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Cơ sở lý luận về pháp luật kiểm soát ô nhiễm nguồn nước.docx