2. Na początek mam dla Państwa zadanie, proszę wyobrazić sobie
krajobraz – obojętnie jaki. Może to być coś, co zapamiętali Państwo
z dzieciństwa, coś co zostało w waszej pamięci po ostatnich
wakacjach, albo coś, co podsunie wam wyobraźnia – góry, morze,
miasto... cokolwiek.
Proszę zachować ten krajobraz w pamięci – będziemy do niego wracać.
2
7. Efekt
• Uprzywilejowanie wiedzy
obiektywnej, opartej na
niezaangażowanej obserwacji
• Ustalenie granicy pomiędzy
podmiotem i przedmiotem
poznania
• Wyłonienie się figury
bezcielesnego obserwatora
znajdującego się poza czasem i
historią
7
8. Krytyka
okulocentryzmu
„Uważam, że należy stawić czoła hegemoni
wzorku – okulocentryzmowi nasze kultury.
Sądzę, że musimy przeanalizować bardzo
krytycznie sposób widzenia, który dominuje
w dzisiejszym świecie. Pilnie potrzebujemy
diagnozy psychospołecznej patologii
codziennego widzenia – i krytycznego
z ro z u m i e n i a n a s s a m y c h j a k o i s t o t
wizualnych”.
Michael Levin
8
14. Krytyka opisanego
kierunku badań nad
zmysłami
„Zarówno krajobrazy, jak i mapy to kulturowo
specyficzne strategie wizualne, które wsparły
szczególny «zachodni» obraz świata. Sprowadzają
one złożone wielozmysłowe doświadczenie do
wizualnie zakodowanych rysów, a potem
organizują je i syntetyzują w sensowną całość.
Uchwytują aspekty przyrody i społeczeństwa za
pomocą wizualnej abstrakcji i reprezentacji;
wyrażają dystans i obiektywność w stosunku do
tego, co postrzegają; wreszcie organizują
i artykułują kontrolę lub panowanie nad tym, co jest
oglądane”.
...........
Phil Macnagthen, John Urry 2005, s. 164.
........
14
15. Powróćmy do naszego krajobrazu. Obraz wywołany w naszej
pamięci, czy też wyobraźni łączy się z zapachami i dźwiękami, jeśli
dostatecznie mocno wytężymy pamięć, to możemy sobie
przypomnieć temperaturę i zapach powietrza, fakturę ziemi, która
znajdowała się pod naszymi stopami a nawet emocje, jakie
towarzyszyły nam wtedy, gdy mieliśmy okazję podziwiać widok –
być w widoku.
15
16. Epistemologia
zaangażowania
„Poznanie może być jedynie zaangażowanym
wyłonieniem się w określonym punkcie widzenia,
którym jesteśmy”.
Jean-Paul Sartre 2007, s. 395.
„Ciało jest wehikułem bycia w świecie, a mieć ciało
to dla żyjącej istoty wiązać się z określonym
środowiskiem, utożsamiać się z pewnymi projektami
i stale się w nie angażować”.
Maurice Merleau-Ponty 2001, s. 100.
„Ciało nie jest ekranem pomiędzy mną i światem,
kształtuje raczej nasz pierwotny sposób bycia w
świecie. Dlatego nie możemy najpierw badać
samego ciała a następnie badać go w relacji do
świata. Przeciwnie, ciało jest już w świecie, a świat
jest nam dany jako cieleśnie ujawniony”
Shaun Gallagher, Dan Zahavi 2008, s. 137.
16
20. Obserwator
„Wznieść się na szczyt World Trade Center to uciec przed wchłonięciem przez miasto.
Ciało nie jest już powiązane ulicami, skręcającymi je i zawracającymi według jakiegoś
nieznanego porządku; ani opętane jak gracz, odgłosami tylu różnic i nerwowością
nowojorskiego ruchu ulicznego. Ten, kto się tam wznosi, opuszcza unoszący go
i mieszający tożsamość autorów i widzów tłum. Owo wznoszenie się przekształca go w
obserwatora. Stawia w oddaleniu. Zmienia w bliski tekst świat, który go oczarował
i „zawłaszczył”. Umożliwia jego czytanie, stawanie się słonecznym Okiem, boskim
spojrzeniem. Jest to pochwała obserwacyjnego i poznawczego popędu. Stać się tylko
tym obserwacyjnym punktem to fikcja wiedzy”.
Michel de Certeau 2008, s. 94.
20
21. Wędrowiec
„To właśnie «na dole», tam, gdzie znika widoczność, żyją zwykli użytkownicy miasta.
Chodząc, realizują podstawową formę tego doświadczenia: ich ciało jest posłuszne
wąskim i szerokim duktom miejskiego „tekstu”, który piszą, a którego nie mogą
odczytać. Użytkownicy Ci wykorzystują niewidoczne przestrzenie; poznają je po
omacku, jak w miłosnym zwarciu. Wszytko odbywa się tak, jakby zaślepienie było
charakterystyczną cechą praktyk tworzących zamieszkiwane miasto. Sieć tych
wysuwających się naprzód i krzyżujących pism tworzy złożoną historię, bez autora ani
widza, w postaci fragmentów trajektorii i zmian przestrzeni: w stosunku do
przedstawień jest ona nieskończenie i codziennie inna.”
Michel de Certeau 2008, s. 95.
21
23. Mapa
Pozwala określić lokalizacje różnych punktów oraz ich ułożenie względem
siebie: Galeria Mieszkanie Gepperta znajduje się we Wrocławiu, przy ulicy Ofiar
Oświęcimskich, obok Placu Solnego.
Trasa
Pozwala określić kierunek, jest odwzorowaniem praktyk: wysiadasz na
przystanku „Rynek”, wychodzisz z autobusu, mijasz pasy, idziesz prosto, aż
dotrzesz do dużego placu, skręcasz w prawo, idziesz cały czas prosto, aż
dotrzesz do mniejszego placu...
23
34. Powróćmy do naszego krajobrazu. Wystarczy zrobić krok do przodu,
odwrócić się, przykucnąć. Można też wykazać się cierpliwością, poczekać
pięć minut, godzin, dni, Kilka miesięcy, parę lat, a to, co pobudza nasze
zmysły okaże się procesem.
34
41. Bibliografia
E. Casey, How to Get From Space to Place in a Fairly Short Space of Time, [w:] Senses of Place, red. S. Feld, K. Bosso, Santa Fe 1996.
de Certeau M., Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Kraków 2008.
Corbin A., We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, przeł. A.
Siemek, Warszawa 1998.
Degen M., Consuming Urban Rhythms, [w:] Geographies of Rhythm, red. T. Edensor, Ashgate 2010.
Gibson J., The ecological approach to visual perception, Boston 1979.
Heidegger M., Bycie i czas, przeł. B. Baran, Warszawa 2004.
Heidegger M., Budować mieszkać myśleć. Eseje wybrane, Warszawa 1977.
Ingold T., The Perception of the Environment. Essays on livelihood, dwelling and skill, London-New York 2000.
Ingold T., Materials against materiality, „Archological Dialogues” 2007, T. 14, nr 1.
Ingold T., Culture of the Ground. The World Perceived Throught the Feet, „Journal of Material Culture” 2004, nr 9 (3).
Ingold T., The Temorality of the Landscape, „World Archaeology” 1993, nr 25 (2).
Kapusta A., Cielesność i zaangażowanie w perspektywie epistemologicznej, http://andkapusta.files.wordpress.com/2010/04/
cielesnosczangzn095.pdf (dostęp 20.10.2013).
Lefebvre H.,The Production of Space, Oxford 1991.
Macpherson H., Landscape’s ocular-centrism - and beyond?, http://library.wur.nl/ojs/index.php/frontis/article/download/1106/677, (dostęp:
20.11.2013).
Macnagthen P., Urry J., Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, przeł. B. Baran, Warszawa 2005.
Merleau-Ponty M., Fenomenologia percepcji, Warszawa 2001.
Pallasmaa J., Krajobrazy zmysłów. Dotykanie świata przez architekturę, przeł. M. Choptiany, „Autoportret” 2011, nr 3 (35).
Pallasmaa, Oczy skóry. Architektura i zmysły, przeł. M. Choptiany, Instytut Architektury, Kraków 2012
Pink, Zwiedzanie miasta. Sensoryczny charakter więzi społecznych w etnograficznym procesie wytwarzania miejsca, „Tematy z Szewskiej.
Przestrzeń” 2011, nr 1 (5).
Rodaway P., Sensous Geography: body, sense and place, London-New York 1994.
Sartre J.P., Byt i nicość, przeł. J. Kiełbasa, P. Mróz i in., Kraków 2007
Stanisz, Miasto Dźwięków, http://www.miastodzwiekow.blogspot.com/, (dostęp: 28.07.2013).
Zardini M., Toward a Sensorial Urbanism [w:] Sense of the City. An Alternate Approach to Urbanism, red. M. Zardini,
Montreal 2006.
41
