2. Змест
Зварот да чытачоў першага нумара
часопіса. Беларуская бізнес-дыяспара ў Расіі
4 24
Алесь Міхалевіч Паўлюк Быкоўскі
Як будзе выглядаць будучая Беларусь і якія рэ- Колькасць беларускай дыяспары, па меркаванні
формы трэба правесці для пазітыўных зменаў, экспертаў, вагаецца ад 2 да 3,5 млн. чала-
а таксама досвед іншых краінаў, які будзе цікавы век. Розныя ацэнкі беларусаў, якія жывуць у
для нас, – гэта галоўныя тэмы новага часопіса. 73 краінах свету, тлумачацца «цяжкасцямі
Мы плануем разгарнуць адкрытыя дыскусіі па падліку». Разгледзім іх уздзеянне на сітуацыю
гэтых пытаннях. ў краіне-метраполіі, а таксама асаблівасці
прысутнасці Расіі ў Беларусі.
ГРАМАДСТВА
Пакаленне адраджэння Беларусі
Павел Марозаў
Усё часцей і часцей у самых нечаканых месцах
Еўропы я сустракаю знаёмых мне па Беларусі лю- РЭФОРМЫ
5
Новы падзел Ці патрэбная
27
дзей. Нехта прыехаў часова падзарабіць, нехта ву-
чыцца, нехта атрымаў, як і я, статус палітычнага адміністратыўная рэформа Беларусі?
ўцекача і не можа вярнуцца, а нехта проста Сяргей Валяваты
перавёў бізнес у больш спрыяльны асяродак. Гэта У розных колах беларускай інтэлігенцыі не
ўсё новая беларуская дыяспара ці, як шмат хто з раз уздымалася пытанне адміністрацыйна-
нас сабе называе, – «недыяспара», бо хаця мы ўсе тэрытарыяльнай рэформы Беларусі. Ужо
доўгі час жывем і працуем за межамі Беларусі, у ёсць некалькі варыянтаў новага ўладкавання
будучыні мы бачым сабе толькі на радзіме. краіны з мэтай павышэння эфектыўнасці ра-
боты рэгіёнаў, павялічэння іх самастойнасці і
Беларусы: у пошуке нацыі самакіравання.
Наталля Гранд
Нягледзячы на наяўнасць двух нацыянальных
7 дыскурсаў ў краіне, беларуская нацыянальная
ідэнтыфікацыя застаецца слаба вызначанай.
Афіцыйная нацыянальная ідэя больш мае дачы-
ненне да дзяржавы, а мадэль апазіцыі занадта
Ідэйна-палітычныя падставы рэстытуцыі
Алесь Стральцоў-Карвацкі
У дакладным перакладзе з лаціны рэстыту-
заглыблена ў гісторыю. Дзе беларусам шукаць цыя азначае «аднаўленне», «вяртанне». У
шлях да самавызначэння?
Навошта Беларусі патрэбна смяротнае
пакаранне
29 палітычным значэнні гэты тэрмін становіцца
больш дакладным і значыць вяртанне незаконна
адабранага маёнтку. Паколькі ў постсавецкіх
краінах нацыяналізацыя і калектывізацыя давялі
Вячаслаў Бортнік да пераводу гэтай маёмасці ў дзяржаўную
10
Звесткі аб прывядзенні ў выкананне смяротных ўласнасць, то для нас рэстытуцыя азначае
прысудаў у дачыненні да Уладзіслава Кавалё- яшчэ і аднамомантную прыватызацыю. Навош-
ва і Дзмітрыя Канавалава ў сакавіку 2012 года та мусіць быць праведзена рэстытуцыя?
проста ўзарвалі Байнэт. Ні адна іншая тэма
даўно не выклікала такіх ажыўленых дыскусій. Ці
павінна Беларусь адмовіцца ад смяротнага вы-
раку ці да гэтага часу не гатовая да гэтага?
ПАЛІТЫКА. ВОПЫТ СУСЕДЗЯЎ.
ЭКАНОМІКА Замежная палітыка Літвы пасля 2004 г.
Дзверы адчынены, а гасцей няма: скрозь прызму Wikileaks
31
Паліна Прысмакова Андрэй Елісееў
12
Чаму замежныя інвестары баяцца ўкладаць свае Сакрэтная дыпламатычная перапіска
грошы ў Мінск, нягледзячы на тое, што і мясцо- амерыканскіх дыпламатаў, публікацыя якой
выя, і вышэйшыя чыноўнікі дэкларуюць пераход на сайце Wikileaks пачалася ў 2010 годзе, –
да палітыкі адчыненых дзвярэй? Прааналізуем унікальны збор дакументаў. У артыкуле раз-
прывабнасць горада для замежных інвестараў, гледжана замежная палітыка Літвы скрозь
пасля пяройдзем да перашкод і магчымасцяў.
прызму апублікаваных Wikileaks дакументаў.
Ірландыя: дабрабыт у крэдыт
Алесь Лукашэвіч
У 2011 годзе Беларусі давялося перажыць Польскі погляд на адносіны з СССР.
35
беспрэцэдэнтны валютны крызіс і прайсці Палітыка двухвектарнасці (1990—1991)
17 этап абнулення эканамічнага цыклу. Якія ўрокі Марыюш Машкевіч
трэба засвоіць беларусам на падставе чужога Шлях адносінаў Польшчы і СССР ад “фінскай
негатыўнага досведу? Дзе шукаць слабыя мес- мадэлі” (нейтралітэт у спалучэнні са значным
цы сучасных развітых эканомікаў? Прааналізуем захаваннем палітычнай свабоды) да палітыцы
прычыны і ход фінансавага крызісу ў адной з двухвектарнасці (наладжванне ўзаемадзеяння
найбольш паспяховых да нядаўняга часу краінаў не толькі з СССР, але і з рэспублікамі, якія
Еўропы – Ірландыі. атрымалі ад яго незалежнасць).
3. ГРАМАДСТВА
Brainstorm
(Брэйнсторм)
Мы думаем пра Беларусь
Грамадска-палітычны часопіс
Зарэгістраваны 28.08.2012 у Дзень добры, Пакаленне адраджэння Беларусі
Міністэрстве культуры Чэшскай
Рэспублікі паважаныя чытачы!
Галоўны рэдактар: Павел Марозаў Усё часцей і часцей у самых гэта добраахвотна, а камусьці «да-
Вы трымаеце ў руках першы нумар новага часопісу. нечаканых месцах Еўропы я су- памагаюць» гэта зрабіць.
Алесь Міхалевіч. стракаю знаёмых мне па Беларусі Насамрэч, можна зразумець тых,
Ён будзе прысвечаны будучыні Беларусі. Палітычны ўцякач, дысідэнт
Выпускаючы рэдактар: людзей. Мы ўсцешаныя бачыць хто быў вымушаны з'ехаць. Да таго
Якой мусіць быць нашая краіна, што трэба зрабіць (Эстонія)
Вольга Быкоўская. для яе пераменаў, у тым ліку, якія неабходны рэформы, адзін аднаго, размаўляем, смя- многія з іх жадалі змяніць да лепшага
што можна выкарыстаць з досведу суседзяў – гэтыя Каардынатар Кангрэса новай емся, я даведваюся пра іх жыц- існуючую сітуацыю ў Беларусі, пра-
Адрас рэдакцыі: Czech Republic, пытанні будуць уздымаць аўтары на старонках нашага беларускай дыяспары Еўропы і цё, яны пра маё. Нехта прыехаў цуючы з сістэмай ці супраць яе. Але
часопіса. ЗША часова падзарабіць, нехта ву- там кожны маральна нязломлены
Praha 4 - Zabehlice, Jizni II, 3112 чыцца ў Еўропе, нехта атрымаў, чалавек з пачуццём уласнай годнасці
Мы з'яўляемся невялікай дзяржавай, але маем сваё
Электронная пошта: як і я, статус палітычнага ўцекача і прынцыпамі сутыкаецца з прэсінгам
месца ў свеце. Шмат што залежыць ад знешняй палітыкі,
Brainstorm.Belarus@gmail.com таму значны акцэнт у нашым часопісе будзе рабіцца на і не можа вярнуцца, а нехта про- абставінаў і адсутнасцю перспектыў
Тэлефон: +37257539483 знешнепалітычных і знешнеэканамічных пытаннях. ста перавёў бізнес у больш спры- самарэалізацыі. А пасля кастрычніка
Асноўная мэта ўсяго гэтага – разгарнуць яльны асяродак. 2011 – яшчэ і з шэрагам зменаў у
Тэксты могуць друкавацца ў якасці абмерка- Гэта ўсё новая беларуская ды- беларускім заканадаўстве, якія да-
вання. Рэдакцыя можа не падзяляць паўнавартасную і глыбокую дыскусію. Менавіта таму
меркаванне аўтараў часопіс называецца “Brainstorm. Мы думаем пра Бела- яспара ці, як шмат хто з нас сабе юць беларускім спецслужбам пра-
русь”, бо з англійскай мовы Brainstorm (Брэйнсторм) – называе, – «недыяспара», бо хаця ва саджаць у турму, рэпрэсіраваць
гэта мазгавы штурм, метад працы, калі выслухоўваюцца мы ўсе доўгі час жывем і працуем і проста забіваць любога з нязгод-
Выдадзена пры падтрымцы: за межамі Беларусі, у будучыні мы ных. Тыя з іх, хто трапляе ў турму за
ўсе думкі і калі яны не безнадзейныя, то іх бяруць у працу.
German Marshall Fund of the Разам з вамі, нашымі чытачамі, мы задумаемся, якое бачым сабе толькі на радзіме. свае перакананні, ставяцца ўладамі
United States месца ў свеце будзе займаць Беларусь праз пяць, дзе- Гістарычна тэрмін «новая бела- Беларусі ў катэгорыю асобаў, якіх яна
сяць, пятнаццаць год. руская дыяспара» ўзнік пасля 2004- – улада – любымі спосабамі імкнецца
2008 гг, калі праз сённяшні беларускі «вывесці з гульні».
У добры шлях! рэжым з Беларусі былі вымушаныя Некаторыя пасля жорсткага
з'ехаць даволі шмат актыўных і прэсінгу апускаюць рукі і адыход-
мэтаскіраваных маладых людзей. зяць ад барацьбы. Іншыя працягва-
Яны адрозніваліся ад мінулых юць змагацца, некаторыя насамрэч
Запрашаем да супрацоўніцтва і нават частцы сённяшніх хваляў імітуюць барацьбу. Ёсць тыя, хто
Алесь Міхалевіч,
новых аўтараў! Дасылайце арты- міграцыі перад усім каштоўнасцямі і з'язджае з марамі пра лепшае жыццё
галоўны рэдактар
кулы на беларускай, рускай, поль- паводзінамі, бо былі носьбітамі гарад- па-за межамі сваёй краіны. Але ёсць і
скай, англійскай ці нямецкай мовах. ской культуры Беларусі (актыўнай, такія, хто з'язджае, але памятае...
Матэрыялы будуць перакладзеныя мульцікультурнай і ліберальнай), а Нехта запытаецца: хіба можна
не сельскай (пасіўнай, замкнёнай на кідаць краіну ў цяжкі момант замест
на беларускую. сабе і кансерватыўнай). таго, каб выкарыстаць свой патэнцы-
Падзякі Пазней частка з новапрыбылых ял і веды на карысць Беларусі? Цяжка
расcеялася ў грамадствах краінаў- не згадзіцца, калі б не гэтыя «але».
Дастаўка На гэты момант нас часопіс – безганараны. Таму
рэцыпіентаў, не адшукаўшы са- Добра, калі атрымліваецца
падзякі тым аўтарам, якія падрыхтавалі матэрыялы
спецыяльна для Brainstorm. бе месца ў «старой» дыяспа- рэалізавацца ў сваёй краіне. Але
Вы ўжо трымаеце ў руках нумар
Асаблівая падзяка былому амбасадару Поль- ры. Назіраўся феномен поўнага маладыя людзі, якія выраслі ці
Brainstorm. Калі ён падаўся вам цікавым
шчы ў Беларусі Марыюшу Машкевічу за артыкул адмаўлення ад беларускай абшчы- сацыялізаваўся ў гарадах Беларусі,
і вы жадаеце яго атрымліваць надалей,
“Польскі погляд на адносіны з СССР. Палітыка ны, праз нежаданне асацыявацца з ужо думаюць па-еўрапейскі, у сва-
дашліце свой паштовы адрас на e-mail
двухвектарнасці (1990 – 1991)”, інфармацыя з яго старой дыяспарай і яе паводзінамі. ёй большасці адпавядаюць патра-
Brainstorm.Belarus@gmail.com ці SMS
можа быць цікавая пры распрацоўцы стратэгіі Зараз мы бачым падобную баванням сусветнай канкурэнцыі,
на тэлефон +37257539483. Друкаваная
супрацоўніцтва з Расіяй. сітуацыю, калі найбольш адука- ніяк не могуць задаволіцца магчы-
і электронная (у фармаце PDF) версіі
Падзяка Алесю Лукашэвічу за ідэю назвы часопіса. ваныя, эканамічна, палітычна і масцю сабраць трактар «Беларусь»
часопіса дасылаюцца бясплатна.
сацыяльна актыўныя грамадзяне замест «фэйсбуку» ці «айфону».
Мы таксама адпраўляем Brainstorm у
Беларусі з'язджаюць ад існуючага Што ім можа сёння прапанаваць
асноўныя беларускія бібліятэкі.
рэжыму, каб рэалізаваць свой патэн- радзіма? Чарку, шкварку ды і тое
цыял у іншых краінах. Нехта робіць ўжо праз раз, суправаджаючы за-
4 5
4. ГРАМАДСТВА ГРАМАДСТВА
пужваннем і абмежаваннем усяго каб захаваць сабе, дапамагчы сваім структуры Беларускага агенцтва па
значнага ў іх жыцці. Нягледзячы родным, атрымаць болей ведаў пра рэпатрыяцыі. Яно павінна працаваць
на тое, што Беларусь ляціць у без- свет, рэалізаваць сабе там, дзе гэта над вяртаннем з-за мяжы лепшых
дань, кіруючая групоўка, як п'яны не злачынства. Ды і для будучыні маладых беларусаў, канечне ж, сты-
трактарыст цісне на газ… Беларусі, як гэта не парадаксальна, мулючы іх належным чынам. Узяўшы
Меншасць думаючых людзей гэта вялікая перавага. за ўзор падобныя праграмы Ізраіля і
у Беларусі ўжо 17 год паслядоўна Ужо мала хто з інфармаваных некаторых краінаў Усходняй Еўропы,
ушчамляецца ў правох большас- людзей сумняваецца, што існуючы можна стварыць дзяржаўны інстытут,
цю. Прычым, большасць гэтая ўжо
даволі ўмоўная, але паспяхова
ўвасабляецца Лукашэнкам з усёй
рэжым Лукашэнкі скончыцца, гэта
толькі пытанне часу. Пасля гэтага ад-
будзецца карэнная трансфармацыя
вельмі важны для будучыні Беларусі.
Я бачу місію новай беларускай
дыяспары ў тым, каб стаць Пакален-
Беларусы: у пошуках нацыі
паўнатой ягонай улады. Беларусі. У такой сітуацыі будуць не- нем адраджэння роднай Беларусі,
У той жа час, вакол існуе свет, абходныя тысячы, калі не дзесяткі спрыяць яе трансфармацыі з пост-
поўны магчымасцяў для мала- тысяч светлых маладых галоваў і рук, савецкай закрытай аўтарытарнай Наталля Гранд Частка цяперашніх абмерка- палітычная барацьба караніцца ў
дога чалавека, з ягонай энергіяй, каб змяніць краіну, падняць з каленяў, дзяржавы з псеўдарынкавай экано- ванняў, якія тычацца нашай супрацьлегласці поглядаў нацыя-
працавітасцю і ідэямі... на якія паставіла яе перад усімі – і пе- мікай у дэмакратычную краіну з эксперт краіны, засяроджваюцца на суп- нальнай ідэнтычнасці (ліберальны
Разгледзім некалькі прыкладаў. рад Захадам, і перад Усходам – улада адкрытым грамадствам і рынкавай Інстытута дзяржаўных ідэалогій рацьстаянні «савецкага» разумен- еўрапейскі супраць калектывісцкага
Частка з'ехаўшых маладых бела- Лукашэнкі, вярнуць народу пачуццё эканомікай. Для гэтага нам трэба (Вялікабрытанія) ня сутнасці нацыі, якое прапаган- савецкага). Пры гэтым, колькасць
русаў стварыла паспяховыя лакаль- ўласнай годнасці, гонару за краіну і адшукаць сабе, усвядоміць са- дуецца аўтарытарнымі ўладамі, і прыхільнікаў і дзяржавы, і апазіцыі
ныя кам'юніці для самаарганізацыі: ўпэўненасці ў яе будучыні. бе адзінай супольнасцю і разам «еўрапейскага», якое з’яўляецца значна саступае тым, хто проста па-
Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт Гэтыя тысячы мы, з большасці, выпрацаваць эфектыўныя меры асноўнай ідэяй дэмакратычнай ляпшае асабістае жыццё. Дадзены
(Літва), грамадская арганізацыя зможам узяць з новай дыяспары, падтрымкі трансфармацыйных пра- апазіцыі. факт пацвярджае распаўсюджаны ў
Valgevene Uus Tee і суполка «Трэці з моладзі, якая пакінула Бела- цэсаў у Беларусі. Мінску жарт: «Грошы, укладзеныя ў
шлях» (Эстонія), Беларускі дом у русь у пошуках волі і поспеху. Гэта Час паставіць больш актуаль- выбары, мелі б больш адчувальны
Варшаве, Беларускі музей у Нью- людзі прафесійна падрыхтава- Вярнуўшыся, мы можам даць нае і дарэчнае пытанне перад тымі, эфект, калі б яны былі патрачаныя на
Йорку. На глебе асабістых кантактаў ныя, з дакладна акрэсленай жыц- Беларусі: хто хоча кіраваць краінай: ці будзе аплату ацяплення ў зімовы сезон».
і сувязяў узнікла яшчэ адна «над»- цёвай пазіцыяй і каштоўнаснымі – прафесіяналаў міжнароднага новы ўрад здольным вызначыць І ўрад, і апазіцыя лічаць палітычна
структура – Кангрэс новай белару- ўстаноўкамі, са сваім меркаван- класа ў палітыцы, адукацыі, культу- сацыяльна значныя канцэпцыі на- неактыўную частку насельніцтва
скай дыяспары Еўропы і ЗША. нем, воляй і гатоўнасцю да працы ры, бізнесе і эканоміцы, грамадскай цыянальнай ідэнтычнасці, каб маўклівымі прыхільнікамі, але ні
Гэтыя людзі за няпоўныя пяць ў нестандартнай сітуацыі з высокім сферы; аб’яднаць беларусаў, даць ім агуль- адзін з лагераў не прапанаваў
гадоў працы паспяхова рэалізуюць узроўнем нявызначанасці і рызыкі. – стратэгію краіннага маркетын- нае ўяўленне пра сэнс і мэты на- большасці беларусаў таго, у чым
шэраг важных для Беларусі праектаў Пачынаць мы павінны ўжо зараз. гу ў працэсе трансфармацыі, якая цыянальнага адзінства, абудзіць яны, верагодна, больш за ўсё ма-
і ініцыятываў. Сярод іх АРУ ТВ, не- Свет – вялікі, але мы маем у руках дазволіць адкарэктаваць імідж жаданне спрыяць развіццю краіны. юць патрэбу: усведамленні сябе як
залежнае інтэрнэт-тэлебачанне з інтэрнэт. Трэба яшчэ да падзення краіны, сыходзячы ад негатыўнага Добрым пачаткам для нацыі, а таксама прызнання і ацэнкі
Эстоніі, і «Еўрарадыё» – папуляр- рэжыму Лукашэнкі аб'яднаць рэ- іміджу, створанага Лукашэнкам; распрацоўкі падобнага праек- краіны ў свеце.
нае FM і інтэрнэт-радыё з Польшчы, сурсы нашых калег прафесіяналаў, – кантакты з прыўладнымі і та можа стаць артыкул Нэлі Бе- Нягледзячы на наяўнасць не
міжнародная выстава «Мастацтва якія захаваліся ў сучаснай Беларусі, бізнес-коламі у ЕС, ЗША і Расіі, кус «Адкрытая дэмакратыя», які аднаго, а двух нацыянальных
супраць дыктатуры» і культурная і тых, хто з'ехаў. грамадскімі і культурнымі дзеячамі, ўносіць асвяжальны ўклад у во- дыскурсаў ў краіне, беларуская на-
кампанія «Адкрый Еўропу – Ад- Нашая мэта – вялікая суполь- падтрымку ў рэалізацыі нацыя- бласць беларускіх палітычных цыянальная ідэнтыфікацыя заста-
крый Беларусь». А таксама рэгуляр- насць без межаў, якая аб'яднае нальных інтарэсаў, эфектыўнае даследаванняў. Галоўную ідэю ецца слаба вызначанай. Афіцыйная
ныя Кангрэсы новай дыяспары і беларусаў. Трэба прыцягваць, у яе лабіраванне інтарэсаў Беларусі; Бекус раскрыла ў сваёй кнізе «Ба- нацыянальная ідэя больш мае
аналітычныя сустрэчы і канферэнцыі «новую дыяспару», людзей, якія – найхутчэйшую нармалізацыю рацьба за ідэнтычнасць: афіцыйная дачыненне да дзяржавы, чым да
ў Таліне, беларускія нядзельныя нарадзіліся ў Беларусі і жылі ў ёй у адносінаў з краінамі, дзе базіруецца і альтэрнатыўная Беларусь» нацыі, а мадэль апазіцыі, занадта
школы, мемарыяльныя дошкі нашым перыяд Лукашэнкі (з 2000 па 2011 гг.), беларуская дыяспара (Літва, (Bekus Nelly. Struggle Over Identity. паглыбленая ў гісторыю, каб быць
вядомым продкам у Прыбалтыцы і маюць гарадскую і мульцікультурную Эстонія, Германія, Польшча, Чэхія, The Official and the Alternative актуальнай сёння. У такіх умовах
Польшчы і шмат, шмат іншага. ідэнтычнасць, размаўляюць адноль- Нідэрланды, Бельгія, Вялікабрытанія, «Belarusianness». – Budapest: асноўныя рысы народа застаюцца
Рухаюць гэтыя праекты не сотні кава добра на беларускай і рускай Расія, Украіна, Швецыя, Данія, Central European University, 2010.). без увагі, а яго сапраўдны характар
ці тысячы чалавек – іх дзесяткі. І па- мовах, валодаюць як мінімум адной Нарвегія, ЗША, Канада, Казахстан). Яна лічыць, што праблема нацы- – няўлоўным.
ралельна гэтаму яны яшчэ вучацца, замежнай, з большага з вышэйшай Прыблізна можна ацаніць янальнай самасвядомасці носіць Афіцыйная ідэалогія, якая
зарабляюць, заводзяць сем'і і на- адукацыяй ці студэнты, сацыяльна, колькасць новай дыяспары (спе- палітычны характар, і апазіцыя распаўсюджваецца дзяржавай з
раджаюць дзяцей. грамадскі ці палітычна актыўныя, цыяльных даследаванняў не пазбаўленая шанцаў на поспех ва 2003 года, з’яўляецца інструментам
Толькі ўявіце, колькі карысці сярэдні ўзрост 25 – 35 лет. Тых, хто праводзілася) у 50 тысяч чалавек, ўмовах рэжыму. Гэты артыкул ары- дзяржаўнага, а не нацыянальнага
Беларусі яны маглі б прынесці, маю- бачыць сваю будучыню ў Беларусі а ў самой Беларусі – патэнцыйна ентаваны на далейшае абмеркаван- ладу. Яна вызначае і папулярызуе
чы хаця б мінімальную дзяржаўную пры ўмовах пазітыўных зменаў, яшчэ ў 100 тысяч чалавек. У такім не таго, якія формы можна надаць дзяржаўныя сімвалы і інтарэсы,
падтрымку ці паўнамоцтвы. Не ка- гатовы актыўна ўдзельнічаць у выпаду можа сфармавацца аван- нацыянальнай самасвядомасці, і падтрымлівае тыя грамадскія
жучы ўжо пра тое, што рухае імі не падрыхтоўцы такіх пераменаў. гард, які прывядзе краіну да іншай параўнаць іх з тымі, што склаліся ў традыцыі, якія носяць грамадзянскі,
прага нажывы ці страх, як шмат кім Пакуль што такімі працэсамі за- будучыні. Пераўтворыць Беларусь цяперашняй кампаніі. а не этнічны характар. Такія
у цяперашняй уладзе, а жаданне ймаюцца выключна грамадскія у краіну, дзе ўсім нам захочацца меры былі вельмі эфектыўнымі
змяніць сваё жыццё да лепшага і арганізацыі і групы. Але, на мой жыць, а беларусаў – у адну з моц- І не еўрапейцы, і не савецкія ў згуртаванні насельніцтва за бе-
даць людзям свабоду і магчымасці. погляд, адзін з першых крокаў, які ных і ўпэўненых у сабе еўрапейскіх Шырокае распаўсюджванне ларускую дзяржаву. Гэта пацвяр-
Таму такім людзям не трэба му- павінны быць зроблены новымі нацыяў. атрымала ўяўленне Беларусі джаецца вынікамі, падведзенымі
чацца выбарам, а трэба з'язджаць, ўладамі, – стварэнне спецыяльнай як грамадства, дзе жорсткая у рэгулярных сацапытаннях, з якіх
6 7
5. ГРАМАДСТВА ГРАМАДСТВА
вынікае, што беларусы імкнуцца за- мову, на якой большасць жыхароў ўжо падзяліўся паміж палітычнымі абумоўлены ўздзеяннем на падсвя- гаспадыню: спелая, ураўнаважаная ем, што захаванне галін ахо-
хаваць свой суверэнітэт. краіны не размаўляе. Нацыяналь- лагерамі, але выніку пакуль і не домасць, якое ўплывае на яго адказ- жанчына, якая сочыць за гаспа- вы здароўя, турызму, бяспечных
Урад і афіцыйныя ідэолагі, ная ідэя апазіцыі прапануе людзям відаць. насць, стаўленне і светапогляд. Не даркай. Асноўныя прыкметы гэтага інвестыцый, вытворчасці – тое,
як бы там ні было, імкнуцца ганарыцца і быць прывязанымі да Пошук беларускай ідэнтычнасці варта разглядаць архетып як неш- тыпу – працавітасць, эфектыўнасць, што можа прывесці да поспеху.
падтрымліваць нацыянальную са- таго, што, відавочна, не з’яўляецца адбываецца з розных бакоў, та з містычнай вобласці, сапраўды практычнасць, ашчаднасць, гасцін- І мы не рэкамендуем развіццё
масвядомасць, і мала згадваюць часткай іх паўсядзённага жыцця. У але нязменна караніцца ў па- як несвядомае, ён не з’яўляецца насць і здаровыя думкі. інвестыцыйных банкаў, цяжка-
аб адметных рысах беларусаў як сітуацыі, якая склалася, нядзіўна, дыходзе, заснаваным на фак- чымсьці незразумелым і звышскла- Такія дадзеныя не дазваляюць га машынабудавання або аван-
нацыі. Тэкст дзяржаўнага гімна што за апазіцыяй мала хто ідзе, тах. Інфармацыйныя агенцтвы і даным. Хутчэй, ідэя архетыпа па- выказаць здагадку, што белару- гардных мастацтваў. Гарманічны,
пачынаецца з зацвярджэння, што і ідэі, якія яны прапануюць, (як навінавыя крыніцы ладзяць конкур- казвае на той факт, што людзі часта сы адрозніваюцца бездакорным міралюбівы і неканфліктны архетып
беларусы – патрыёты, у той час як пераканаўча тлумачыць Нэлі Бе- сы на лепшы малюнак або аповед дзейнічаюць «аўтаматычна» і доўга вядзеннем гаспадаркі (хоць боль- гэтак жа прадугледжвае знешнюю
у кнігах ідэалагічнай скіраванасці кус) у асноўным носяць палітычныя пра Беларусь, а адзін з вэб-рэсурсаў не абдумваюць свае дзеянні, як, да шасць з іх сапраўды добра з ёй палітыку, заснаваную на прынцы-
і афіцыйных зваротах шліфуюць матывы. не так даўно стварыў калонку, дзе прыкладу, самалёт у рэжыме круіз- спраўляецца), але затое, яны даз- пах нейтралітэту і ўраўнаважаных
такія якасці, як калектыўны дух, У выніку, як адзначае брытанскі выдатныя асобы дзеляцца сваімі кантроль. валяюць зрабіць выснову, што бе- адносін з усімі суседнімі краінамі,
працавітасць і гасціннасць. Ад- журналіст Сэм Найт, беларусы думкамі аб тым, што ж значыць для Такі стан знаёмы ўсім (акра- ларусы як нацыя асацыююць сябе без выразнай перавагі якой-не-
нак, гэта не дэманструе выразную стаміліся ад свайго мінулага, яны іх быць беларусам. мя тых нешматлікіх прасветленых з асаблівасцямі, каштоўнасцямі, будзь з іх.
і цікавую нацыянальную карціну, занадта шмат ведаюць пра сваю Каля дзесятка камерцыйных галоў, якія свядома прыкладаюць ўстаноўкамі і схільнасці такога Разуменне і прызнанне на-
якая б адлюстроўвала беларускі гісторыю, але мала разумеюць пра кампаній, у асноўным з галіны мар- шмат намаганняў, каб заставац- тыпу, і лічаць, што такія якасці – цыянальнай самасвядомасці ў
народ (І нават робіць яе менш пры- сваё цяперашняе. Без агульнай на- кетынгу і сувязяў з грамадскасцю, ца «сёння» ў любыя часы). Архе- ўласцівыя кожнаму з іх. краіне, так жа важна для ства-
вабнай для замежных партнёраў). цыянальнай самасвядомасці, бе- пачалі правядзенне апытанняў на тып з’яўляецца групавой з’явай; рэння самапавагі і задавальнен-
Лагер, які прэтэндуе на права ларусы бачаць сябе часткай дзяр- тэму нацыянальных асаблівасцяў да таго часу, пакуль існуе група, Прэзідэнт у адпаведнасці з ня ад сваёй нацыянальнасці ся-
ўласнасці беларускай гістарычнай жавы, а не нацыі – і гэта крыніца іх з мэтай стварэння беларускага на- будзе існаваць і архетып, які яе беларускім архетыпам род саміх беларусаў. Гэта так жа
спадчынай і этнічным ядром, ужо не турбот. цыянальнага брэнда, у той час аб’ядноўвае, ляжыць у аснове яе Выбарчая кампанія грунтуецца можа пакласці канец непрыемным
такі паспяховы ў прадстаўленні бе- Нядаўнія даследаванні Інстытута як Міністэрства замежных спраў адзінства, забяспечвае агульнада- на сутыкненні ўспрымання белару- параўнанняў з суседзямі, як блізкімі,
ларусам пачуцця самасвядомасці. дзяржаўных ідэалогій (INSTID) пац- стварыла працоўную групу для ступны агляд, на які яе сябры мо- скай нацыянальнай ідэнтычнасці, так і з далёкімі, стварыць аснову для
Палітычныя апаненты ўрада прад- вярджаюць такое становішча. Калі ўдасканалення іміджу Беларусі за гуць пакласціся. і, такім чынам, распальвае інтарэс ўпэўненага і гарманічнага развіцця
стаўляюць Беларусь, як еўрапейскую людзей пыталіся аб іх нацыяналь- мяжой. Каманда INSTID пастаралася палітычна актыўнай меншасці. Між краіны ў будучыні. Нацыянальная
краіну, паказваючы на цесныя сувязі най прыналежнасці, іх рэакцыя Усё гэта для таго, каб стварыць быць канструктыўнай і крытыч- тым, як большасць выбаршчыкаў самасвядомасць з’яўляецца пер-
гэтай краіны з Еўропай у сярэднявеч- была: «Я Беларус. Ну і што? З гэ- аснову з павярхоўным апісаннем най ў пытанні беларускай нацы- застаюцца абыякавымі і незацікаў- шай на парадку дня для беларусаў,
ныя часы. Такія спасылкі – сапраўды тым ёсць нейкія праблемы?» беларусаў, што само па сабе пра- янальнай ідэнтычнасці і правяла ленымі. Гэта, у некаторай ступені, і чым раней яна будзе акрэсленая,
разгорнутыя і рознабаковыя, але Сацыёлагі сцвярджалі, што час- блематычна па дзвюх прычынах. даследаванні беларускага археты- можа быць і таму, што ні адзін з тым лепш для краіны.
яны былі актуальныя ў зусім іншых та чулі абарончы адказ: «Беларусь Па-першае, гэта якасць атры- па. Гэта было якаснае даследаван- кандыдатаў не закрануў нацыяналь-
палітычных і сацыяльна-эканамічных – мой дом, але я не падобны на манай інфармацыі. Паказчыкі не, людзей апытвалі і выслухоўвалі. ных пачуццяў – ніхто не прапанаваў У выніку
умовах і ніяк не могуць адпавядаць іншых беларусаў, я шмат у чым ад вывучэння грамадскай думкі ў «Мы прааналізавалі невярбальныя нешта аб’ядноўваючае, нешта, што Адказ на пытанне аб канкурэнцыі
таму, што беларусы перажываюць іх адрозніваюся, праўда»; а таксама краіне, дзе пытанне нацыяналь- спосабы зносін, мадэлі паводзін і знойдзе водгук ў сэрцах. еўрапейскай і савецкай мадэлі на-
сёння. своеасаблівае самаадзяленне ад най прыналежнасці з’яўляецца рэакцый, погляды і стаўленне да Нават дзеючы прэзідэнт блізкі цыянальнай ідэнтычнасці, пастаў-
Беларусь не можа пахваліцца нацыі (з пацвярджаючым гэты факт палітычна мёртвым, хутчэй за ўсё, асноўных праблемах паўсядзённага да дасягнення патрэбнага выніку, ленай спачатку артыкула, на самай
дасягненнямі як папярэдняе ёй апісаннем беларусаў як «яны»). саступяць шаблонным адказам, жыцця людзей розных узростаў, але дапускае прамашкі ў шэра- справе не дапаможа беларусам
Вялікае княства Літоўскае, дэман- Былі таксама амаль аўтаматычныя чым вынікам глыбокіх разважанняў. прафесій і поглядаў на жыццё ў гу важных момантаў, асабліва ў разабрацца ў іх нацыянальнай
струючы лідэрства ў заканадаўчым адказы, якія можна было аднесці Па-другое, стаўленне, якіх бы пошуках асноўнай тэмы, асноўнай тым, што знаходзіцца ў напружа- ідэнтычнасці. У годным ўвагі эсэ,
развіцці Еўропы або здольнасць да талерантнасці, хоць гэта часта там ні было, вынікаў да нацыі ў рысы, якая будзе адлюстроўваць ных адносінах з суседзямі (поўны Цімаці Снайдэр сцвярджае, што бе-
у высокай ступені рэагаваць на гучала з цынізмам і іроніяй. цэлым: няма патрэбы ў яшчэ ад- агульныя, характэрныя рысы для рускамоўны аналіз кандыдатаў ларусы павінны абмяркоўваць пры-
еўрапейскія культурныя тэндэнцыі. Рэспандэнты ахвотна хвалілі ной маргінальнай або уласцівай розных беларусаў», – распавялі на апошніх выбарах ў прэзідэнты ярытэты развіцця сваёй краіны (гл.
Такім чынам, апазіцыя зава- сваю краіну і яе прыроду і пэўнаму пласту насельніцтва нацы- даследчыкі. праз прызму нацыянальнага ар- Timothy Snyder. In Darkest Belarus. –
страе ўвагу на тым, што Беларусь ідэнтыфікавалі як свой дом, але янальнай ідэі. У выніку гэтага даследаван- хетыпа тут (http://www.chaskor.ru/ The New York Review of Books, 2010.).
– еўрапейская краіна, а палітычныя ў адносінах да нацыі была нявыз- Прапановы па «нацыянальнай ня высветлілася, што беларускі article/prezident_dlya_belorusskoj_ Безумоўна, так і павінна быць, але,
імкненні і звароты, прывязаныя начанасць, якая пагаршалася ад- ідэнтычнасці» у Беларусі, такім архетып, па сутнасці сваёй, – hozyajki_21036). тое, што ім трэба больш, дык гэта
да каштоўнасцяў, у аснове якіх сутнасцю шырокага міжнароднага чынам, павінны мець стаўленне матрыманіальны. Ён спалучае ў Сэнс у тым, што славалюбівыя разуменне і агульная згода ў тым,
дэмакратыя і правы чалавека. прызнання краіны. «Нацыянальная да сучаснага грамадства і да таго, сабе рысы, характэрныя адносінам палітычныя дзеячы павінны пры- хто яны і кім будуць ў XXI стагоддзі.
Але наўрад ці варта чакаць, што пустата» ў Беларусі вельмі адчу- што яно перажывае цяпер: матэ- ў шлюбе, такія як: роўнасць, устой- маць да ўвагі пытанне аб на- На самой справе, гэта значна
сучасныя беларусы выберуць вальна і, як відаць, з’яўляецца ба- рыялы павінны быць праўдзівымі і лівасць, абароненасць, кансерва- цыянальнай ідэнтычнасці на- важней асобы пераможцы новых
еўрапейскую мадэль толькі таму, лючым пытаннем. універсальнымі. Ва ўмовах абмежа- тызм, мір і гармонія. І ў той жа час аб- рода, для таго, каб прыцягнуць прэзідэнцкіх выбараў. Таму што
што людзі, якія жылі прыкладна на вання (і самаабмежавання) многіх вяргае такія рысы як: агрэсіўнасць, выбаршчыкаў на выбарах, а гэтак толькі такі лідэр можа саступіць
той жа тэрыторыі пяць стагоддзяў Мы – беларусы ... беларусаў у дачыненні да выказ- рызыка, канфліктнасць і празмер- жа атрымаць больш дакладнае палітычнай легітымнасці, даць
таму паступілі гэтак жа. Пасля двух дзесяцігоддзяў вання сваіх поглядаў, паняцце Кар- ная эмацыянальнасць. бачанне прыярытэтаў развіцця паслядоўную, адпаведную, пры-
Існуе яшчэ адна прабле- незалежнасці і стабільнага ла Густава Юнга «калектыўнае не- Больш за тое, архетып, у такіх Беларусі. Разуменне архетыпічных вабную, надзейную, а гэтак жа
ма, а менавіта: пераважаюць функцыяніравання ўрада белару- свядомае» ўяўляе сабой карысны і умовах нельга вызначыць як чы- схільнасцяў нацыі можа стаць ас- лаканічную ідэю аб тым, якія бе-
ліберальныя каштоўнасці, якія сам неабходна агульнае, прый- інавацыйны інструмент пранікнення ста мацярынскі; хутчэй за ўсё, новай для стратэгіі эканамічнага ларусы як нацыя. Магчыма, варта
кідаюць выклік нацыянальным ме- мальнае паўсюдна, сучаснае і ў сутнасць праблемы. яго адметныя рысы нагадва- развіцця і расставіць прыярытэты задумацца аб ганарлівай хатняй
жам. Беларуская апазіцыя спрабуе здавальняючае ўсіх вызначэнне Юнг увёў паняцце архетыпа (як юць уладальніцу замка, нават, для інвестыцый. гаспадыні.
вырашыць гэта, падаючы гэтыя сябе як нацыі, а гэтак жа агуль- часткі калектыўнага несвядомага) імператрыцу або гордую хатнюю Такім чынам, мы мярку-
каштоўнасці ў якасці нацыянальных нае бачанне мэтаў і прыярытэтаў каб даказаць, што індывідуальныя
і сцвярджаючы іх праз беларускую развіцця. Нацыянальны самааналіз паводзіны чалавека могуць быць
8 9
6. ГРАМАДСТВА ГРАМАДСТВА
Акрамя таго, падтрымка смярот- правядзення рэферэндуму 1996 тое, што гэта пытанне палітычнае,
нага пакарання грамадскім меркаван- года змяніла сваё стаўленне. Па адкрыта заяўляюць нават самі
нем часта заснаваная на няпоўным дадзеных сацыялагічнага апы- беларускія парламентарыі. На-
веданні фактаў, а вынікі апытанняў тання, праведзенага НІСЭПД у прошваецца як мінімум два
адрозніваюцца ў залежнасці ад таго, кастрычніку 2010 года, супраць адказы: знешнепалітычны і
якім чынам сфармуляваныя пытанні. адмены смяротнага пакарання вы- ўнутрыпалітычны. Адмену смя-
Службовыя асобы, адказныя за казалася 48,3% рэспандэнтаў, за – ротнага пакарання можна выгадна
палітыку ў гэтай сферы, павінны не 42,4% і 9,3% – не змаглі адказаць / абмяняць, напрыклад, на зняцце
Навошта Беларусі патрэбна толькі прыслухоўвацца да грамад-
скай думкі, але і дамагацца поўнага
інфармавання жыхароў краіны па
не адказалі.
Апытанне, праведзенае ў сакаві-
ку 2012 года, дало наступныя вынікі:
эканамічных і іншых санкцый, вяр-
танне гандлёвых прэферэнцый,
чарговыя пазыкі і доўгачаканыя
смяротнае пакаранне дадзенай праблеме.
Шмат хто, калі б быў належным
супраць адмены смяротнага пака-
рання – 40,8%, за – 49,7% і 9,5% –
інвестыцыі. «У нас быў бы ўжо
вынік, калі б не палітыка «падвой-
чынам інфармаваны пра факты, не змаглі адказаць / не адказалі. ных стандартаў», якую праявіла
якія тычацца прымянення смя- Гэтыя лічбы робяць абсурднымі Еўропа», – журыўся ў лютым гэтага
Вячаслаў Бортнік Забойца – гэта чалавек леныя ў адмене смяротнага пака- ротнага пакарання і прычынаў, па лютаўскія заявы парламентарыяў года старшыня сталай камісіі Пала-
плюс забойства. Сапраўдная рання якіх яно павінна быць адмененае, аб тым, што пытанне аб адмене ты прадстаўнікоў па заканадаўстве і
справядлівасць здзяйсняецца Што б ні казалі эксперты, праваа- выказаліся б за адмену гэтай меры. смяротнага пакарання з'яўляецца судова-прававых пытаннях Мікалай
беларускі праваабаронца і
тады, калі суддзя карае забойства баронцы і міжнародныя арганізацыі, ўнутранай справай Беларусі і пры- Самасейка. Смяротнае пакаранне
грамадскі актывіст.
і адраджае чалавека. яны працягваюць прыкрывацца гра- Стаўленне мяняецца, трэба няццё рашэння па ім магчымае – гэта, калі і не джокер, то па мен-
В. Р. Крышна Айер, былы суддзя мадскай думкай у падтрымку смярот- толькі інфармацыя «толькі з улікам меркавання бела- шай меры казырны туз ў гульні з За-
У 2002-2006 гг. узначальваў
Вярхоўнага суда Індыі нага пакарання. Прыводзяць вынікі Мноства даследаванняў, пра- рускага грамадства». хадам.
рух Amnesty International у
рэферэндуму 1996 года, калі 80,44% ведзеных ў розных краінах све- Складваецца парадаксальная На ўнутраным жа ўзроўні за кошт
Беларусі.
Звесткі аб прывядзенні ў вы- насельніцтва прагаласавалі за смя- ту, паказваюць, што стаўленне сітуацыя. Яшчэ 11 сакавіка 2004 смяротнага пакарання можна «за-
кананне смяротных прысудаў ротнае пакаранне. Але такая аргумен- да смяротнага пакарання можа года Канстытуцыйны суд па запы- чыняць» цёмныя справы накшталт
Звязацца можна па e-mail:
у дачыненні да Уладзіслава Ка- тацыя не вытрымлівае ніякай крытыкі. змяняцца, калі лепш вядома фак- це Палаты прадстаўнікоў Нацыя- «тэрарыстычнага акту» 11 красавіка
amnesty_by@gmx.net.
валёва і Дзмітрыя Канавала- На той момант галоўным было тычнае становішча. Падобныя нальнага сходу праверыў адпавед- 2011 года (калі сапраўдных зла-
ва ў сакавіку 2012 года проста "правесці" прэзідэнцкі варыянт тэндэнцыі ўласцівыя для дэма- насць палажэнняў аб смяротным чынцаў нельга прыцягнуць да
ўзарвалі Байнэт. Мабыць, ні адна Канстытуцыі, астатнія ж пытанні кратычных рэжымаў, дзе грамад- пакаранні, якія ўтрымліваюцца ў адказнасці па аб'ектыўных прычы-
іншая тэма даўно не выклікала хутчэй выконвалі ролю адцяг- ская думка рыхтуе глебу для на- Крымінальным кодэксе, Канстыту- нах) і трымаць у страху палітычных
такіх ажыўленых дыскусій і не ваючага манеўру. Больш таго, у спелых змяненняў. Пры гэтым цыі. Суд пастанавіў, што некалькі апанентаў.
абмінула не толькі шматлікіх адпаведнасці з заканадаўствам, пры аўтарытарызме грамадскім палажэнняў Крымінальнага ко- Пакараннем смерцю Кавалёва і
праваабаронцаў і экспертаў, але і для адмены смяротнага пакарання меркаваннем маніпулююць для дэкса супярэчаць Канстытуцыі, у Канавалава беларускія ўлады далі
тысячы простых беларусаў. ў Беларусі рэферэндум праводзіць падтрымкі дырэктываў зверху. выніку чаго з'явілася магчымасць ясна зразумець, што ў краіне, дзе і
Знайшліся нават такія, што не патрабуецца. Беларускія ўлады не вядуць аду- для адмены смяротнага пакарання гаворкі не можа ісці аб міжнародным
прымудрыліся абвінаваціць у за- Верагодней за ўсё, злапомныя кацыйнай працы з насельніцтвам ці ўвядзення мараторыя на выка- тэрарызме (улічваючы нашыя
бойстве дзяржавай Кавалёва і Ка- 80% былі патрэбныя для таго, каб па пытанні смяротнага пакарання. нанне смяротных прысудаў як па- сяброўскія сувязі з рэжымамі,
навалава саміх жа праваабаронцаў: потым тлумачыць насельніцтву, У сувязі з гэтым, зусім не дзіўнымі чатковай меры, неабходнай для іх адкуль ён паходзiць), дзе няма
маўляў, навошта было падымаць чаму нас (адзіную краіну ў рэгіёне) здаюцца лічбы, апублікаваныя поўнай забароны. міжнацыянальных канфліктаў і дзе
міжнародную шуміху і злаваць Лу- не ўзялі ў Савет Еўропы. А туды аналітычным цэнтрам пры Адмі- Незалежныя апытанні кажуць не існуе непадкантрольнай дзяржа-
кашэнку, а лепш сканцэнтраваліся Лукашэнка ўступаць і не збіраўся, ністрацыі прэзідэнта ў 2010 годзе. пра гатоўнасць грамадства да ад- ве арганізаванай злачыннасці, кож-
б на слёзным вымольванні памі- інакш давялося б ратыфікаваць Паводле ягоных дадзеных, 79,5% мены смяротнага выраку. Такой жа ны можа не толькі стаць ахвярай
лавання, глядзіш і расчулілі б прэ- Еўрапейскую канвенцыю па пра- насельніцтва выступаюць за смярот- пазіцыі прытрымліваецца і Белару- «тэрарыстычнага акту», але і быць
зідэнта. Толькі ў самай рабскай вах чалавека і далей выконваць нае пакаранне, 4,5% – супраць. ская Праваслаўная Царква. Хоць прыцягнутым да адказнасці за яго
свядомасці магло зарадзіцца па- рашэнні Еўрапейскага суда. Беларускія даследчыкі лічаць, дэпутаты Палаты прадстаўнікоў ўчыненне. Кожны! А яшчэ пры да-
добнае трызненне. Не варта таксама забы- што высокі працэнт падтрымкі Нацыянальнага сходу ў большасці памозе смяротнага пакарання мож-
Ад самага пачатку было зразу- ваць пра тое, што рэферэндум насельніцтвам смяротнага пакарання сваёй і супраць адмены смярот- на адцягваць увагу ад надзённых
мела, што ніякага памілавання не праходзіў у той момант, калі аль- з'яўляецца водгаласам таталітарнага нага пакарання, у 2009 годзе была праблем (у тым ліку і ў сувязі з ро-
будзе. Паступіўшы па-іншаму, ула- тэрнатывай смяротнаму пака- мінулага Беларусі ў складзе СССР З. сфарміравана рабочая група па гэ- стам злачыннасці) і даваць магчы-
ды прызналі б невінаватасць пры- ранню ў Крымінальным кодэксе канца 20-х і да сярэдзіны 80-х гадоў тым пытанні і нават на канец 2011 масць выпускаць пар даведзенага
суджаных і тым самым падпісалі б Беларусі прадугледжвалася толькі мінулага стагоддзя былі пашыраныя года былі ўнесены ў папярэдні план да адчаю i галечы насельніцтву.
смяротны прысуд самім сабе. пазбаўленне волі на тэрмін да 15 межы яго прымянення, смяротнае па- парламенцкія слуханні на тэму
Ды і наогул, у Беларусі не пры- гадоў, а пажыццёвае зняволенне каранне атрымала грамадскую пад- смяротнага пакарання. Узнікае пы- Да таго часу, пакуль беларускія
нята прабачаць смяротнікаў. Па было ўведзена з 1997 года. трымку, чаго не было да рэвалюцыі танне: чаму ж яго да гэтага часу не ўлады будуць мець магчымасць
словах Аляксандра Лукашэнкі, Якія б лічбы не выдавалі 1917 году. адмянілі? Чым выгадна яго заха- карыстацца смяротнай карай як
ён пайшоў на падобны крок толькі апытанні, неабходна разумець, ванне? інструментам у вырашэнні вы-
аднойчы. Адбылося гэта ў 1999 што забеспячэнне правоў чалавека Беларусы за 16 год маглі і шэйзгаданых праблем, яе адме-
Апраўдаць неабходнасць за-
годзе, калі смяротны прысуд не можа залежыць ад грамадскай перадумаць на не ўяўляецца рэалістычнай ў
хавання смяротнага пакарання
замянілі на пажыццёвае зняволен- думкі. Пры любых абставінах неда- І ўсё ж, ёсць падставы лічыць, найбліжэйшай агляднай будучыні.
ў Беларусі немагчыма ні прак-
не. Тады заатэхнік забіў старшыню пушчальныя катаванні, нават калі б што насельніцтва Беларусі з часу тыкай, ні разумным сэнсам. Пра
гаспадаркі на глебе рэўнасці. у грамадстве і знайшла падтрымку
Беларускія ўлады не зацікаў- ідэя аб магчымасці іх прымянення.
10 11
