1. Tema: Mjedisi në zhvillimin e
adoleshentëve
Nëntema: Adoleshentët në shkollë
2. OBJEKTIVAT:
SYNIMI:
Të hedhim dritë mbi ligjet më të rëndësishme të arsimit.
Të njihemi me ndryshimet që pësojnë adoleshentët dhe
problemet e ndryshme të tyre.
Të kemi një tablo më të qartë të trekëndëshit të
marrëdhënieve mësues – nxënës – prind.
Burimet e përdorura: Interneti, intervista
Lidhje lëndore: Aftësimi për jetën
3.
4. Neni 5 – E drejta për arsim
1. Në Republikën e Shqipërisë garantohet e drejta për arsimimin e shtetasve shqiptarë, të
huaj dhe personave pa shtetësi, pa u diskriminuar nga gjinia, raca, ngjyra, etnia, gjuha,
orientimi seksual, bindjet politike ose fetare, gjendja, ekonomike apo sociale, mosha,
vendbanimi, aftësia e kufizuar ose për arsye të tjera që përcaktohen në legjislacionin
shqiptar.
2. Në shkollat publike arsimi i detyrueshëm dhe arsimi i mesëm i lartë janë falas.
Neni 6 – Parime të përgjithshme
1. Në sistemin arsimor parauniversitar garantohet e drejta e organizimit të nxënësve,
mësuesve dhe prindërve për të mbrojtur të drejtat e tyre, si dhe për të dhënë ndihmesë në
mbarëvajtjen e institucionit.
2. Në veprimtaritë e institucioneve të sistemit arsimor parauniversitar, interesi i nxënësit
është parësor.
3. Në sistemin arsimor parauniversitar respektohen, mbrohen dhe promovohen të drejtat e
liritë e njeriut në përgjithësi dhe të drejtat e fëmijëve në veçanti.
4. Në sistemin arsimor parauniversitar, nxënësve dhe punonjësve u ofrohet mbrojtje nga
çdo formë veprimi ose mosveprimi që mund t’u shkaktojë diskriminim, dhunë, keqtrajtim ose
dëm moral.
5. Në institucionet arsimore zbatohet parimi i gjithëpërfshirjes së nxënësve.
6. Çdo nxënësi i sigurohet e drejta për arsimim cilësor, si dhe shanse të barabarta për
arsimim.
7. Nxënësve të familjeve në nevojë, nxënësve me aftësi të kufizuara dhe atyre me
vështirësi në të nxënë u ofrohet përkujdesje e posaçme, sipas përcaktimeve në këtë ligj.
8. Në sistemin arsimor parauniversitar garantohet e drejta e nxënësve, e punonjësve
arsimorë, e prindërve dhe përfaqësuesve të tyre ligjorë, më poshtë “prindër”, për të
shprehur pikëpamjet e tyre për cilësinë e shërbimit arsimor dhe për t’u dëgjuar për këto
pikëpamje.
9. Veprimtaria e institucioneve në sistemin arsimor parauniversitar dhe e punonjësve të tyre
është transparente dhe e bazuar në llogaridhënie ndaj përfituesve të shërbimit arsimor.
10. Shërbimi arsimor mbështetet dhe vlerësohet mbi bazën e standardeve. Vlerësimi është
i brendshëm dhe i jashtëm.
5. Neni 7 – Laiciteti
1. Arsimi parauniversitar është laik.
2. Përjashtim bëjnë ato institucione arsimore që themelohen nga bashkësi
fetare të njohura me ligj, sipas përcaktimeve të nenit 42 pika 4 të këtij ligji.
Neni 10 – Arsimimi për pakicat kombëtare
1. Personave, që u përkasin pakicave kombëtare, u krijohen mundësi të
mësojnë dhe të mësohen në gjuhën amtare, të mësojnë historinë dhe
kulturën e tyre, sipas planeve dhe programeve mësimore.
2. Për të mundësuar pjesëmarrje aktive dhe të barabartë në jetën
ekonomike, shoqërore, politike e kulturore të Republikës së Shqipërisë,
nxënësve të pakicave kombëtare u krijohen kushte për mësimin e gjuhës
shqipe dhe njohjen e historisë e të kulturës shqiptare.
3. Planet e programet mësimore, si dhe raportet e përdorimit të gjuhës
amtare dhe asaj zyrtare në procesin mësimor përcaktohen me akte të
veçanta të ministrit.
Neni 13 – Kompetencat themelore
Kompetencat themelore për të gjithë nxënësit janë:
a) komunikimi në gjuhën amtare;
b) komunikimi në gjuhë të huaja;
c) kompetenca matematikore dhe kompetencat bazë në shkencat dhe
teknologjinë;
d) kompetenca dixhitale;
e) kompetenca për të nxënë gjatë gjithë jetës;
f) kompetencat shoqërore dhe qytetare;
g) kompetenca e iniciativës dhe sipërmarrjes;
h) kompetenca e formimit kulturor dhe e shprehjes
6. Neni 16 – Format e arsimit
Format e arsimimit në shkolla janë:
a) arsimim me kohë të plotë;
b) arsimim me kohë të pjesshme;
c) arsimim në distancë.
Neni 20 - Shërbimi psiko-social në institucionet arsimore
1. Njësitë arsimore vendore u sigurojnë shërbim psiko-social nxënësve dhe
punonjësve të institucioneve arsimore.
2. Shërbimi psiko-social ofron mbështetje nëpërmjet psikologëve ose
punonjësve socialë për trajtimin e problematikave të rasteve të ndryshme,
vlerësimin e rasteve të fëmijëve me nevoja të veçanta psiko-sociale,
hartimin e programeve parandaluese, sipas nevojave të komunitetit
shkollor.
Neni 25 – Funksionet kryesore të ministrisë janë:
a) përgatitja e akteve ligjore dhe nënligjore të sistemit arsimor;
b) zbatimi i i Strategjisë Kombëtare të Arsimit Parauniversitar;
c) vlerësimi i cilësisë së shërbimit arsimor mbi bazën e treguesve;
d) kontrolli i zbatimit të ligjshmërisë dhe i përdorimit të fondeve në
institucionet arsimore;
e) hartimi dhe zbatimi i politikave të zhvillimit profesional të punonjësve
arsimorë dhe akreditimi i programeve trajnuese;
f) sigurimi i mbështetjes profesionale nga institucione të specializuara,
vendase ose të huaja, për kërkime dhe eksperimentime në fushën e
arsimit;
g) bashkëpunimi në fushën e arsimit me ministritë e linjës, njësitë e
qeverisjes vendore dhe me organizma të tjerë qeveritarë ose joqeveritarë,
të vendit ose të huaj;
h) publikimi për çdo vit shkollor i raportit të arritjeve të sistemit arsimor
parauniversitar.
8. NDRYSHIMET QË NDODHIN GJATË
ADOLESHENCËS
Adoleshenca është një fazë e zhvillimit fizik dhe mendor të njeriut, zakonisht e
renditur ndërmjet fazës së fëmijërisë dhe pjekurisë ligjore .
Puberteti është një periudhë prej disa vitesh, në të cilën ndodh rritje të shpejtë
fizike dhe psikologjike, duke kulminuar në pjekurinë seksuale.
Mosha e pubertetit është 10 ose 11 për vajzat dhe 12 ose 13 për djemtë. Orari
individuale e çdo personi për të pubertetit është ndikuar kryesisht nga trashëgim,
edhe pse faktorët e mjedisit, të tilla si dieta dhe ushtrimet fizike, gjithashtu të
ushtrojë ndikim. Këta faktorë mund të kontribuojnë në pubertetin zhvillim të
parakohshëm dhe të vonuar. Disa nga pjesët më të rëndësishme të zhvillimit të
përfshijnë ndryshime të dallueshme pubertal fiziologjike në lartësi individëve ",
pesha, përbërjen e trupit, dhe të qarkullimit të gjakut dhe sistemet e
frymëmarrjes. Këto ndryshime janë ndikuar kryesisht nga aktiviteti hormonal.
Hormonet luajnë një rol organizativ, mbushje baruti trupit të sillen në një mënyrë
të caktuar kur fillon puberteti dhe një rol të activational, duke iu referuar
ndryshimeve në hormoneve gjatë adoleshencës që ndryshimet të shkaktojnë
sjellje dhe fizike. Pubertetit fillon me një rritje në prodhimin e hormoneve, e cila
nga ana shkakton një sërë ndryshimesh fizike
9. NDRYSHIMET FIZIKE TEK VAJZAT NDRYSHIMET FIZIKE TEK DJEMTE
Zhvillohen eshtrat e
fytyrës;
Lëkura bëhet më e
yndyrshme;
Gjinjtë fillojnë të rriten;
Beli ngushtohet;
Qimet rriten ndër sqetulla;
Vithet fillojnë të
rrumbullaksohen;
Duart, këmbët, krahët
dhe shputat rriten e
zgjaten.
Fytyra zhvillohet;
Zëri ndryshon duke u
trashur;
Larinksi rritet dhe zhvillohet
“mollëza e Adamit”;
Zhvillohen muskujt;
Qimet rriten ndër sqetulla,
në gjoks, në këmbë, duar
dhe përreth penisit;
Testikujt dhe penisi rriten;
Duart, krahët, këmbët dhe
shputat rriten dhe zgjaten
10. Ndryshimet në sjellje që ndodhin këto kohë
- Adoleshenca është koha kur fëmijët fillojnë të vendosin
vetë. Ata e hulumtojnë pavarësinë e tyre. Fillon procesi i
ndarjes nga prindërit.
- Ata duan që të rrinë vetëm në dhomën e tyre (kërkojnë
intimitet).
- Duan të eksperimentojnë me atë që është trend (modë).
- Duan të provojnë ide të reja dhe përpiqen me aktivitete të
reja.
- Shokët e tyre përbëjnë pjesë të rëndësishme në jetën e
tyre dhe kanë ndikim të madh në vendimet e tyre. Në këtë
moshë fillon dhe tërheqja ndaj seksit tjetër.
11. A KANË TË NJËJTIN REAGIM TË GJITHË ADOLESHENTËT?
Prania e një modeli si të prindërve apo personave të shquar publike, luan një rol të
rëndësishëm,
në kompletimin e sjelljes psikologjike të fëmijës. Fëmija është “thithës” sjelljesh, shprehjesh dhe
i çdo
lëvizjeje që kryhet kryesisht brenda familjes.
Në disa raste filma të ndryshme, apo sjellje devijante ndikojnë në sjelljet e ardhshme të
adoleshentëve, në stadet e formimit të familjes nga ana e tyre
Ngrohtësia familjare, prindërore por dhe e sjelljes së shoqërise ndaj tyre luan një rol të
rëndësishëm në edukimin e një adoleshenti.
Të rinjtë duhet tu tregojnë prindërve të tyre materiale të ndryshme që flasin për moshën e
adoleshencës, proçeset e ndryshme biologjike, psikologjike por dhe prirjet sociale të moshës.
Në çdo
rast këto sjellje janë të mirë ilustruara edhe me shembuj e këshilla të cilat kushdo mund ti ketë
parasysh
në sjelljet me fëmijët e tyre. Adoleshentët duhet të jenë edhe më të hapur e ti kuptojnë sjelljet e
prindërve të tyre, ti pranojnë ato e të mundohen të përballen me këto qendrime, ti kalojnë sa
më qetë e më pak probleme situatat konkrete.
Në çdo rast adoleshentët duhet të drejtohen për ndihmë në:
- mësuesit e tyre;
- personelin psiko-social në shkolla;
- të afërmit nga ku mund të marrin ndonjë këshillë;
-mjeku I familjes.
12. PROBLEMET TE ADOLESHENTËT
Megjithëse të gjithë adoleshentët përjetojnë
probleme, disa prej tyre vuajnë nga një stres
ekstrem dhe kanë probleme të rënda.
1. Vetvrasja. Çdo vit, mbi 5000 adoleshentë
kryejnë vetvrasje. Vetvrasja është një sulm
agresiv drejt vetvetes. Motivet e vetvrasjes
janë ndjenja e depresionit dhe të qënurit i
padobishëm.
2. Drogat dhe abuzimi.
3. Anoreksia nervoze, një çrregullim në të cilin
një person normal ndryshon regjimin
ushqimor në funksion të peshës trupore.
13.
14. Braktisja e shkollës
• Bazuar në literaturë, grupet më të rrezikuara të fëmijëve që mbeten jashtë
shkolle, janë fëmijët me aftësi të kufizuara, fëmijët e kthyer nga emigracioni,
fëmijët me probleme të ndryshme sociale, fëmijët nga komunitetet rome dhe
egjiptiane, vajzat, fëmijët që punojnë për t’u ardhur në ndihmë familjeve të tyre,
fëmijët viktima të dhunës dhe të trafikimit, të mbijetuarit e abuzimit seksual,
fëmijët e braktisur etj.
• Për të parandaluar braktisjen e shkollës, institucionet arsimore duhet t’u
kushtojnë vëmendje të veçantë fëmijëve në rrezik të braktisjes së shkollës. Në
përgjithësi, këta janë fëmijë të cilët mungojnë shpesh në shkollë, ndonjëherë për
periudha të gjata kohore, për shkak të sëmundjes apo rolit që ata kanë në
përkujdesjen e motrave ose vëllezërve të vegjël, rolit për t’u angazhuar në punë
shtëpiake apo bujqësore, shoqërimit me persona më të rritur etj.
• Fëmijët në rrezik të braktisjes së shkollës shpeshherë “nuk duken”. Këta fëmijë
mund të jenë, gjithashtu, fëmijë që u ekspozohen faktorëve të ndryshëm të
rrezikut, faktorë që i “nxitin” ata edhe më shumë në braktisjen e shkollës sesa
moshatarët e tyre.
15. Faktorët individualë
Sëmundjet e ndryshme (të përkohshme apo kronike),
aftësitë e kufizuara (fizike, mendore etj.), martesat e
hershme kryesisht të vajzave, mungesa e përkrahjes së
fëmijës nga familja, përfshirja në dukuri të ndryshme
negative, përdorimi i duhanit, i alkoolit apo i narkotikëve,
qasja individuale ndaj shkollës etj.
Faktorët familjarë
Mungesa e kujdesit të mjaftueshëm prindëror (pa të dy
prindërit ose pa njërin prind dhe shkurorëzimet), niveli i
arsimimit të prindërve, niveli kulturor i familjeve, mungesa
e bashkëpunimit të familjes me komunitetin (sidomos i
familjeve të migruara); roli i fëmijëve për të mbajtur
familjen me punësim të përkohshëm apo për t’u kujdesur
për motrën, vëllain më të vogël etj.
16. Faktorë shkollorë
Pozita gjeografike e shkollave (rreziqet gjatë udhëtimit, sidomos në
zonat e thella malore, mungesa e infrastrukturës rrugore); marrëdhëniet
mësues-nxënës dhe anasjelltas; marrëdhëniet nxënës-nxënës;
konfliktet, dhuna, mungesa e shërbimeve të mjaftueshme dhe të
domosdoshme profesionale në trajtimin e problemeve brenda shkollës;
mungesa e një rregulloreje për mbrojtjen e fëmijëve brenda shkollës;
mungesa e punonjësit për mbrojtjen e fëmijëve (psikolog ose punonjës
social); raporti i numrit të fëmijëve për psikolog dhe punonjës social
shumë i madh; niveli i pamjaftueshëm dhe i munguar i bashkëpunimit të
shkollës me komunitetin dhe me shërbimet e tjera vendore ndikojnë në
braktisjen e shkollës sidomos nga fëmijët vulnerabël.
Faktorë socialë
Problemet sociale: varfëria e skajshme familjare, niveli i ulët i
bashkëpunimit ndërinstitucional dhe me komunitetin, dukuritë negative
brenda shoqërisë, lëvizjet e popullatës, migrimet etj., janë faktori me
ndikimin më të ndjeshëm në braktisjen shkollore, zhvillimi i ulët
arsimor, lëvizjet demografike gjatë dy dhjetëvjeçarëve të fundit,
emigracioni individual e familjar, prindërit e shkurorëzuar, dhuna në
familje (dhuna në çift dhe ajo ndaj fëmijëve nga një prind apo nga të dy
prindërit), humbja e njërit prej prindërve apo e të dyve, mentaliteti i
prindërve për arsimimin e vajzave, ngujimi për shkak të gjakmarrjes apo
hakmarrjes etj. janë shkaqet sociale kryesore që favorizojnë braktisjen
shkollore në mjaft shkolla 9-vjeçare të zonave të ndryshme të vendit.
17. Puna e fëmijëve
• Shfrytëzimi i fëmijëve për punë të rënda që nuk janë në përputhje me moshën e tyre ndikon
negativisht në edukimin dhe formimin e personalitetit të tyre dhe në këtë mënyrë rrit
rrezikshmërinë që prurjet nga puna e tyre, me kalimin e kohës, të marrin trend negativ për
familjet dhe shoqërinë.
• Faktorët që shkaktojnë punën e fëmijëve janë të ndërlidhur ngushtë. Tre faktorë si varfëria, arsimi
dhe normat sociale, mund të konsiderohen faktorë furnizues. Ata nxisin prindërit të përdorin
punën e fëmijëve të tyre në biznesin, në fermat e tyre, ose në tregun e punës. Faktorët tjerë
lidhen me kërkesën për punën e fëmijëve, kërkesën nga fermat ose bizneset e prindërve dhe
kërkesën nga bizneset tjera. Kombinimi i faktorëve të furnizimit dhe kërkesës kontribuojnë në
ekzistencën e punës së fëmijëve. Një përcaktues i fuqishëm i punës së fëmijëve është varfëria.
• Prindërit dërgojnë fëmijët e tyre që të punojnë ose kërkojnë nga ta që të punojnë në biznesin e
familjes ose në fermën e familjes sepse familja ka të ardhura të ulëta dhe i duhen para shtesë (ose
fuqi punëtore) që ofrojnë fëmijët. Përfshirja e tyre në punë vjen si pasojë e gjendjes së vështirë
ekonomike që kanë familjet, duke lënë dhe shkollën. Gjithashtu, një pjesë e mirë e tyre që shesin
në rrugë janë fëmijë, të cilët vijnë nga familje që kanë migruar nga zonat rurale në ato urbane.
• Sipas studimit të CRCA-as, përqindja e fëmijëve në Shqipëri është shumë herë më e lartë, sesa
tregojnë shifrat në të vërtetë. Kështu, më se 17% e fëmijëve që ndjekin arsimin e detyrueshëm,
deklarojnë se punojnë për të siguruar mbijetesën e tyre.
18. 7.7% e fëmijëve shqiptarë janë fëmijë punëtorë.
Në Shqipëri janë 54 mijë fëmijë nga 5 -17 vjeç në
punë që qëndrojnë në krye të detyrës edhe me orare
të zgjatura.
56.6% e punëtorëve fëmijë janë të angazhuar në punë
të rrezikshme.
Sipas studimit, rreth 56.6% e punëtorëve fëmijë janë
të angazhuar në punë të rrezikshme.
5.1% e fëmijëve janë të punësuar në bujqësi, 6.1%
janë të punësuar në tregtinë me shumicë dhe pakicë,
4.4% punojnë në hotele dhe restorante, 3.1% janë në
ndërtim.
28% e fëmijëve që punojnë në Shqipëri janë në
Qarkun e Elbasanit, 19% në Qarkun e Korçës, 13% në
Qarkun e Shkodrës, 9% në Qarkun e Tiranës.
19.
20. Dhuna
• Fëmijët janë objekt dhe subjekt i dhunës. Mbi ta padrejtësisht,
arbitrarisht dhe në kundërshtim me Kartën e të Drejtave të tyre
ushtron dhunë psikologjike e fizike prindi, mësuesi, polici, më të
rriturit. Por edhe një pjesë e fëmijëve përdorin dhunë mbi njëri–
tjetrin, ndaj fëmijëve më të vegjël në moshë, bile në disa raste
edhe ndaj të rriturve.
• Shpesh herë dhuna është e prezente në shkolla. Mund të
përmendim dhunën që ushtrojnë mësuesit ndaj nxënësve dhe
dhunën mes nxënësve.
• Dhuna në shkollë ështu shumë e rrezikshme sepse sjell dëmtime
te nxënësit, si fizike ashtu dhe psikologjike. Gjithashtu, në acarim
e sipër, një situatë konflikti ku ushtrohet dhunë mund të
përfundojë edhe me vdekje.
• Origjina e dhunës i ka rrënjët në strukturën shoqërore dhe në një
tërësi të ndërlikuar vlerash, traditash, zakonesh dhe besimesh që
lidhen me të. Dhuna është shkak i një personaliteti agresiv.
21. 1. Faktori ekonomik – Fëmijët që vuajnë nga varfëria, bëhen të dhunshëm për
shkak të mosplotësimit të dëshirave të tyre nga prindërit.
2. Faktorët që lidhen me familjen – Mungesa e kontrollit të përshtatshëm
prindëror, prindër të ashpër me një orientim disiplinor jo të qartë, divorcet e
prindërve, mungesa e vlerave familjare, prishja e marrëdhënieve familjare.
3. Faktorë që lidhen me shkollën - Frekuentim i dobët, largime nga orët e
mësimit, prishje e disiplinës në shkollë, dhunë fizike dhe psikologjike nga ana e
mësuesve ndaj nxënësve, marrëdhënie jo të mira mësues-nxënës dhe nxënës-
nxënës, kontroll i dobët dhe ndëshkime të buta për nxënësit që vijnë në shkollë
me mjete të forta, thika apo edhe armë zjarri.
4. Faktorë socialë – Duhani, alkooli, droga, diskriminimi, pabarazia gjinore,
trafikimi, gjakmarrja, programe me karakter joshoqëror që transmetohen nga
mediat, rrjetet sociale, etj.
5. Faktorë psikologjik - Stresi, depresioni, sëmundjet mendore, prejardhje nga
familje të dhunshme, faktorët individualë të personalitetit, si temperamenti,
dëshira për të qenë i fuqishëm, kurioziteti për të ushtruar dhunë.
22. Duhani
• Adoleshentët që pinë duhan, por edhe ata që rrinë në të njëjtat
ambiente ku konsumohet duhan, sëmuren më shumë dhe më
shpesh se adoleshentët e tjerë që nuk kontakt me duhanin.
• Përdorimi i cigareve gjatë adoleshencës ka defekte dëmtuese më
afatgjata në shëndet sesa eksperimentimi me alkoolin dhe
marijuhanën, pjesërisht sepse nikotina shkakton më shumë varësi.
• Ne mund të hamë pesë procione fruta dhe perime në ditë e të
bëjmë rregullisht ushtrime fizike, por shëndeti ynë vazhdon të jetë
shumë i rrezikuar nëse pimë duhan.
• Cigarja përmban rreth 400 substanca helmuese, ndër të cilat
monoksidi i karbonit, që redukton oksigjenin në trup, nikotina, që
shkakton varësi dhe rrit nivelin e kolesterolit, katrani, substancë
që shkakton kancerin etj.
• Duhanpirja ndikon në jetëgjatësinë tonë, duke e ulur atë me 7-10
vjet.
23. Për shkak të nervozizmit
Për shkak të relaksimit
Për shkak të vetmisë
Për shkak të mosaktivizimit
Për shkak të dietës
Për fitimin e vetëbesimit
Për rritjen e kënaqësisë
Për stimulim
Dëshira për t’u dukur
Si dëshmi e forcës dhe e pozitës
së lartë në shoqëri
Për t’iu shmangur problemeve
personale etj.
Kancer të mushkërive
Kancer të fytit dhe gojës
Sëmundje kardiovaskulare
Sëmundje pulmonare kronike
Hipertension
Probleme me fertilitetin
Përkeqëson astmën
Dëmton enët e gjakut të syve
Njolla, zverdhje dhe rënie të
dhëmbëve
Zhvillon ulçerën
Ndikon në zhvillimin e
impotencës.
24. Alkooli është një drogë. Alkooli etilik që ne pimë, futet në të njëjtin grup drogash dhe qetësuesish dhe jep të njëjtat
efekte me to.
Alkooli përmban shumëkalori dhe nuk ka pothuaj fare vlera ushqimore. Ai thithet menjëherë në rrjedhën e gjakut që
shkon në tru.
Efektet që jep alkooli në organizmin tonë varen nga sasia e alkoolit të konsumuar, sa shpejt pihet alkooli, prezenca e
ushqimeve kur pihet, pesha, humori, eksperiencat e mëparshme të pirjes së alkoolit, përzierja e alkoolit me drogat e
tjera.
Drogë quajmë çdo substancë kimike, natyrore ose e përpunuar që, pasi futet në trupin tonë, shkakton efekte të
caktuara fizike dhe psikologjike.
Drogat zhvillojnë në trupin tonë: tolerancën, efektet e tërheqjes, varësinë fizike dhe psikologjike.
Grupet kryesore të drogave janë: depresantë, stimulantë, halucionogjenë dhe lloje tv tjera drogash.
Drogat hyjnë në trupin tonë: nëpërmjet të ngrënit ose të pirit, nëpërmjet tymosjes ose pirjes së cigares, nëpërmjet
thithjes me hundë, nëpërmjet injektimit në lëkurë, në muskul ose në enët e gjakut, nëpërmjet absordimit nga lëkura
ose membranat me mukozë.
25. Efektet negative të
alkoolit
Probleme të shëndetit mendor, si: çrregullime
të ankthit dhe depresionit, fobitë, çrregullimi i
panikut, halucinacionet etj.
Frenon shkallën e frenimeve që ne i bëjmë
vetes dhe përkeqëson gjykimin tonë.
Njerëzit që pinë alkool janë më të hapur dhe
më të komunikueshëm me të tjerët, marrin
lehtë veprime të nxituara.
Përjetohen simtomat si: skuqje, mpirje të
ndijimeve, mungesë koordinimi, marrje
mendsh, reflekse të përkeqësuara, humbje
kujtese etj.
Shfaq emocione që nuk janë karakteristikë për
konsumatorët e alkoolit, shfaqin kënaqësi të
ekzagjeruara, zemërim, mërzi ose emocione të
nxituara.
Siptoma të tjera janë: lëkundje të trupit,
shqiptim i keq i fjalëve, shikim i dyfishtë i
objekteve, ndryshime të papritura të humorit,
mungesë ndërgjegjësie etj.
Efekte të tjera janë: probleme në frymëmarrje,
probleme me zemrën deri në vdekje.
Dridhje të trupit
Irritim
Dhimbje
Ngadalsojnë sistemin nervor qendror
Shkaktojnë halucinacione
Humbje kujtese
Ankth
Mungesë lumturie
Kënaqësi të menjëhershme
Ndryshim në të folur
Mungesë koordinimi
Koma
Rrahje të shpejta zemre
Rënie të presionit të gjakut
Nervozizëm
Parehati
Ndryshime të humorit
Apati
Pamje e limituar
Vdekje nga overdoza
Efektet negative të drogave
27. SHPËRNGULJET E BRENDSHME
Të gjithë pranojnë se cilësia e arsimit në Shqipëri ndryshon shumë. Fenomeni i
shpërnguljeve të brendshme ndikon pjesërisht në këtë gjë: që nga fundi i
diktaturës me mijëra familje janë larguar nga zonat fshatare dhe janë vendosur
nëpër qyetete për të gjetur punë. Kjo shpërngulje ka pasoja mbi arsimin:
1) Në fshatrat e braktisura nga familjet që shkojnë drejt qyteteve, ndonjëherë nuk ka
aq fëmijë sa për të mbajtur një shkollë. Kështu shkollat janë të mbyllura ose
mbahen në kushte jonormale, me dy fëmijë dhe një mësues për shkollë.
Problemi bëhet më i rëndë në shkollat e mesme të fshatrave , që i detyron
ngadonjëherë nxënësit të bëjnë orë të tëra për të bërë rrugën nga shtëpia në
shkollë.
2) Në qyetete kanë ardhur të banojnë me mijëra familje nga zonat e largëta, rritja e
numrit të shkollaveose e kapacitetit të tyre nuk ka ndjekur ritmet e popullsisë.
Pra, shpesh klasat në qytete janë të mbipopulluara dhe kjo dëmton cilësinë e
mësimit. Klasat me më shumë se 40 nxënës janë të shumta në qytete. Në këto
kushte është e vështirë t’u kërkosh mësuesve të merren më shumë me nxënësit
në vështirësi. Shkollat private ekzistojnë dhe ofrojnë kushte më të mira, por ato
kushtojnë shumë dhe nuk përballohen nga shumica e shqipëtarëve.
28.
29.
30. Marrëdhëniet e adoleshentëve me prindërit
• Qëndrimet e prindërve, fëmijëria e hershme, pikëpamjet dhe normat shoqërore,
sjelljet e mësuesve ndikojnë shumë, se si njeriu i ri do ta kapërcejë këtë periudhë
të jetës, e cila për të është e mbushur me shumë probleme.
• Mosha e adoleshencës ndien nevojën për të qenë e pavarur. Arma më e mirë e
prindit në këtë moment është qetësia dhe durimi. Nëse pranohen kështu siç janë,
atëherë ata do të bëhen më bashkëpunues, miqësorë dhe entuziastë. Atyre u
nevojitet një vend ku të vlerësohen dhe të pranohen ashtu siç janë. Në të
kundërt, bëhen më pak të sigurt në veten e tyre, tregojnë rebelim dhe janë
grindavecë.
• Prindi është i detyruar të vlerësojë fëmijën e tij në moshën e adoleshencës, sepse
nga ana tjetër ata nxitojnë të fyhen, irritohen, të nxjerrin probleme etj.
Adoleshentit duhet ti harmonizohet të zotëruarit e lirisë me ndjenjën e
përgjegjësisë. Mosshndërrimi në dramë i çdo gjëje nga prindi dhe shmangia e
rreptësisë dhe sentimentalizmit të tepruar është një faktor shumë i rëndësishëm
në zhvillim normal të kësaj moshe. Prindit i duhet kurrësesi që të mos lejojë që
vendin e tij ta mbushë dikush tjetër në rrugë, duke patur parasysh se brezi i ri
është gjithmonë në prirje nga e reja.
31. Adoleshentët dhe mësuesit
• Roli i mësuesit, ndërsa fëmija rritet dhe kalon nga shkolla (nëntë) vjeçare në
shkollën e mesme, është shumë i rëndësishëm, jo vetëm sepse do t’i japë dije,
por edhe sepse do ta mbrojë nga situata të pakëndshme. Duhet të kemi disa
gjëra në mendje për një raport kaq të rëndësishëm.
• Ashtu si roli i prindërit që ka tipare pedagogjike, ashtu dhe roli i mësuesit ka
tipare prindërore. Për këtë arsye kontakti me mësuesin dhe bashkëpunimi me të
është i domosdoshëm. Nuk duhet te fshehim nga mësuesi fakte që kanë të bëjnë
me fëmijën. Veçanërisht në vitin e parë të shkollës së mesme, kur ai nuk ka
arritur ta njohë akoma fëmijën, është e rëndësishme t’i tregojmë disa gjëra për
karakterin e tij, që të mund ta ndihmojë.
• Duhet të jemi gjithmonë të pranishëm, edhe atëherë kur mendojmë se fëmija
është rritur. Takimet e shpeshta me mësuesit janë të domosdoshme, në mënyrë
që të informohemi për përmirësimin e tij, por edhe për karakterin që ai po
formon. Duhet të inkurajojmë fëmijën të respektojë mësuesit e tij, duke
adoptuar edhe në një sjellje të tillë.
• Le të mos harrojmë se një pjesë e detyrës së tyre është jo vetëm të orientojnë
fëmijët për zgjedhjet që do të bëjnë, por edhe për formimin e saktë të karakterit
te tyre.
32. Duhet ta kemi parasysh dhe duhet t’jua bëjmë me
dije adoleshentëve se ata nuk duhet dhe nuk mund të
bëjnë zgjedhje për gjëra që e rrezikojnë shëndetin,
sigurinë dhe të ardhmen e tyre.
Në këto raste duhet të përdoren fjalë lavdëruese për
kryerjen e detyrave e për më tepër inkurajuese dhe
sjellet e mira të përforcohen duke i injoruar sjelljet
e papërshtatshme.
Është e domosdoshme dhe e detyrueshme që fëmija
të shkojë në shkollë. Shkolla e përgatit që të
vazhdojë më tutje në jetë, të punojë dhe të fitojë
për jetë.
Nuk është i pranueshëm përdorimi i drogës dhe i
duhanit, ato mund takërcënojnë shëndetin e fëmijës.
Nuk është e pranueshme të ngasë makinën me shokë
kur është i dehur (nëse posedon patentë shoferin),
me këtë kërcënohet siguria e jetës së tyre.
34. Periudha e adoleshencës është periudha e ndryshimeve më të shpejta,
ku ndjenjat si dashuria, urrejtja, gëzimi, hidhërimi përjetohen
maksimalisht. Individi ndikohet më tepër nga këto ndryshime jatë
periudhës së adoleshences.
Parë nga ky aspekt dhe mosmarrëveshjet mes prindërve dhe
adoleshentëve janë të pashmangshme. Një nga problemet më të
rëndësishme është shoqëria. Dhe në rast të qyteteve të mëdha ku rrethi
social i prindërve ndryshon nga rrethi social i adoleshentit lindin
probleme në zgjedhjen e shoqërisë, kohën e kaluar me të, kohën e
kaluar në internet dhe rrjete sociale.
Zhvillimi shpirtëror dhe psikik i të rinjve nuk varet vetëm prej
faktorëve biologjikë, por edhe prej ambientit dhe prej kontekstit
shoqëror ku jetojnë. Kështu që disa prej sjelljeve, tipareve shpirtërore,
dezorientimit dhe mosangazhimit konkret, mund të kuptohen si
reagime ndaj botës ku jetojnë. Shoqëria, me pritjet e saja, ndikon në
zhvillimin dhe personalitetin e të rinjve, si dhe cakton rolin dhe planet
e tyre për të ardhmen. Strukturat shoqërore mund ta lehtësojnë
procesin e pjekurisë, porse njëkohësisht ato mund të shndërrohen në
burim problemi dhe vështirësie.
35. Shoqëria synon gjithnjë e më shumë rritjen dhe potencialin e
adoleshentit. Ajo lëviz nga njohja e thjeshtë për të fuqizuar individin
në nivelin ekonomik për të mbështetur atë në nivelin e kultures dhe të
përmbushjes individuale.
Shoqëria përmbush nevojat e individit. Çelësi për misteret e natyrës
njerëzore është që të gjendet në shoqëri. Shoqëria është qënië njërezore
në marrëdhëniet e tij shoqërore dhe çdo qënie njerëzore është një
mishërim individual i marrëdhënieve shoqërore, një produkt jo vetëm i
sistemit ekzistues shoqëror, por i të gjithë historisë botërore.
Një jetë e pasur dhe e larmishme sociale ofron atë me mundësi të
pafund të jetë vetë e tij më të mirë. Përsëri individi i varet shoqërisë për
kënaqësinë e tij. Shoqëria ofron siguri për mosmarrëveshje në jetë. Ajo
krijon kushte dhe mundësi per zhvillimin e të gjitha mangësive në
personalitetin individual. Shoqëria siguron harmoninë dhe
bashkëpunimin ndërmjet individëve, pavarësisht nga konfliktet e tyre
të rastit dhe tensioneve. Në qoftë se shoqëria ndihmon individët në
mënyra të shumta, të mëdhenjë gjithashtu kontribuojnë në shoqëri me
diturinë dhe përvojën e tyre. Shoqëria është një sistem i marrëdhënieve
midis adoleshentëve.
Marrëdhëniet mes individit dhe shoqërisë janë më afër. Herbert
Spencer është një avokat i tëorisë organizmave i cili krahason
marrëdhëniet midis shoqërisë dhe adoleshentit me marrëdhëniet e
trupit me atë të pjesëve të saj të ndryshme.Trupi dhe pjesët e saj janë të
ndervarura. As nuk mund të ekzistojnë pa njëra-tjetrën. Gjithashtu
adoleshentët janë të domosdoshmë për përbërjen e shoqërisë dhe
shoqëria është thelbësore për ekzistencen e adoleshentëve.
