Duiding, het salafistische geluid klinkt steeds luider. Een buffer tegen radicalisering of juist een kweekvijver?

1. © Copyright 2015 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad.
Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt
uitdrukkelijk voorbehouden. Zaterdag, 11 juli 2015
Z W E V E N D T U S S E N
orthodox E N radicaal
achtergrond
Het orthodoxe, salafistische geluid binnen de Nederlandse moslimwereld klinkt steeds vaker
en vooral luider. Opvallend is dat op een enkele uitzondering na, gematigde moslims zwijgen
over de opmars van een beweging die ze als intolerant ervaren. Waarom? Is salafisme het voorpor-
taal van radicalisering of niet? En: hoe salafistisch is de moskee van Geleen?
door Johan van de Beek
en Claire van Dyck
II
brahim Wijbenga, publicist, radi-
caliseringsdeskundige en uitge-
sproken kritische moslim, was
kortgeleden in Maastricht panel-
lid bij het debat ‘Eerste hulp bij
radicalisering’.
Een zin die hij vaker gebruikt, sprak hij
daar ook uit: „Er is niks mis met salafis-
me.” Maar na deze uitspraak komt,
weet ook Wijbenga, een ‘maar’. Een
heleboel ‘maren’ zelfs.
Eerst de feiten. Het salafisme (afge-
leid van salaf, dat refereert aan de eer-
ste generaties na Mohammed) wil te-
rug naar de zuivere leer uit de tijd van
de profeet. Dit betekent onder andere
een strenge naleving van regels. Dat
gaat veel verder dan het dragen van
een baard en traditionele kleding door
mannen en een niqab door vrouwen.
De totale onderwerping van het leven
aan Allah heeft, aldus arabist Maurits
Berger, ook tot gevolg dat juist salafis-
ten zich niet veel aantrekken van de
klassieke theologische opvatting die
zegt dat je niet mag oordelen over de
religieuze beleving van geloofsgenoten.
Juist het indelen van moslims in goed
en fout is kenmerkend voor salafisten.
Die hebben de constante aanvechting
om anderen langs de haram/halal-meet-
lat te leggen. Dit is exact de reden waar-
om wereldse moslims zich vaak in een
hoek gedrongen voelen door salafisten,
omdat die hen als moslim light betite-
len, of nog erger, via takfir (excommu-
nicatie), tot ongelovigen bestempelen.
Ook worden medemoslims soms be-
dreigd of onder druk gezet, omdat ze
in de politiek zitten (wat haram - verbo-
den - is omdat alleen Allah wetten mag
maken). Ook is ‘subsidiemoslim’ een
veelgebruikt scheldwoord en stigma
voor elke moslim die in organen zit die
met of voor de overheid werken.
Moslims die het doelwit worden van
(online)haatcampagnes, bezwijken
vaak onder de niet aflatende druk. Ze
stappen uit belangrijke functies (jonge-
renimam Yassin ElForkani) of hullen
zich in stilzwijgen. Er bestaat bij gema-
tigde moslims schroom om in debat te
gaan met mensen die menen dat ze
god op hun schouder hebben zitten.
Ook zien ze salafisten vaak als mensen
die vooral bezig zijn met uiterlijk ver-
toon, regeltjes en religiositeit, maar niet
met spiritualiteit. Van kuffar (ongelovi-
gen) nemen salafisten afstand. Er zijn
zusters die er in publieke ruimtes op let-
ten dat er minstens een meter of drie
tussen hen en de kuffar zit.
De antropoloog Martijn de Koning
van de Universiteit van Amsterdam
zegt dat het salafisme - sterk bekerings-
gericht - al sinds de jaren tachtig in op-
komst is in Nederland. Wat bijdraagt
aan de verspreiding is dat de voertaal
Nederlands is (en niet Arabisch of Ber-
bers, dat veel jongeren niet beheersen)
en omdat de verspreiders van deze ge-
loofsrichting bedreven zijn in moderne
communicatie via internet. „Toen ik
me er in de beginperiode in verdiepte,
kraaide er geen haan naar. Pas toen Mo-
hammed Bouyeri Theo van Gogh ver-
moordde, werd het in Nederland echt
actueel. Hij bezocht de El-Tawheed en
de As Soennah moskee en begaf zich
daarmee in salafistische kringen”, aldus
De Koning in een interview met
www.nieuwwij.nl. Getalsmatig zijn
salafisten in de minderheid, maar ze
bepalen wel het discours.
Of de moskee in Geleen, die deze
week weer in opspraak kwam nadat
duidelijk werd dat ze een in België ver-
oordeelde terrorist binnen haar muren
liet spreken, een salafistische signatuur
draagt? Volgens sommige mensen die
er komen (of kwamen) is dat het geval.
Die overtuiging baseren ze niet alleen
op uiterlijke kenmerken van een harde
kern van jonge gelovigen die de mos-
kee frequenteert, maar ook op de nei-
ging van diezelfde groep om zich te dis-
tantiëren van of neer te kijken op ande-
re gelovigen. Het uitnodigen, in april
van dit jaar, van een provocatieve predi-
ker als Abou Hafs, populair onder sala-
fistische jongeren, was ook een vinger-
wijzing. Binnen de geloofsgemeen-
schap schuurt dat, vooral omdat er
geen cultuur van open debat heerst.
Is het salafisme een gevaar? In de
meest gunstige (lees: vredelievende) in-
terpretatie van deze stroming gaat het
om mensen die zich willen afzonderen
van de Nederlandse maatschappij. De
Koning: „Ze willen een eigen niche
creëren. Ze zijn fundamentalistisch,
maar in principe niet extremistisch in
de zin dat het aannemelijk is dat ze in
Nederland geweld toe zullen passen.”
En dat is nu juist het punt waarop de
meningen uiteenlopen.
De Britse ex-radicaal Maajid Nawaz,
nu leider van de contra-extremistische
denktank Quilliam in Londen, schrijft
in zijn fascinerende boek Radical (My
Journey out of Islamist Extremism) dat
salafisten in Groot-Brittannië aanvanke-
lijk niets wilden weten en zelfs neerke-
ken op Hizb ut-Tahrir, waar Nawaz
voor rekruteerde. Hizb ut-Tahrir is een
radicale beweging die, net zoals Islamiti-
sche Staat (IS), streeft naar de vestiging
van een mondiaal kalifaat. Hizb
ut-Tahrir was en is een islamistische be-
weging. Simpel gedefinieerd is islamis-
me, aldus Nawaz, het verlangen om isla-
mitische wetgeving (sharia) op te leg-
gen aan een samenleving. Als islam
draait om de manier waarop een mens
omgaat met religie, dan gaat islamisme
om de manier waarop een persoon om-
gaat met de samenleving.
Aanvankelijk, schrijft Nawaz, zat er
helemaal niets politieks in de salafisti-
sche filosofie. Die was helemaal gericht
op puurheid, op bidden, de Koran le-
zen en bonuspunten verdienen voor
het hiernamaals. Pas toen salafisme en
islamisme een huwelijk aangingen, ont-
stond het jihadisme.
Tijdens een radicaliseringbijeen-
komst die onlangs in Weert werd ge-
houden, ging Steven Lenos namens het
landelijk kenniscentrum radicalisering
en polarisatie in op de verschillende
stromingen die weer bestaan binnen
het salafisme (zie schema). Allemaal
voortgekomen uit het Saoedische waha-
bistische salafisme, worden onderschei-
den: 1. de puristen die apolitiek zijn en
geweld afwijzen, 2. de haraki’s die wel
politiek actief zijn, streven naar een ide-
ale islamitische maatschappij maar ter-
reur afwijzen en 3. de salafi-jihadi’s en
de takfiri’s die de gewelddadige strijd
omarmen en het recht claimen om te
kunnen bepalen wie een echte moslim
is. Alle drie wijzen integratie af en kie-
zen voor segregatie. Westerse waarden
(o.a. democratie en gelijke rechten voor
vrouwen en homo’s) worden catego-
risch afgewezen. Niet zelden is er ook
sprake van virulent antisemitisme. En
de scheidslijn tussen streng gelovig en
extremist is soms dun.
Dit raakt de kern. In Weert maakte
iemand namens de Marokkaanse mos-
kee een belangrijk punt: „Hoe stel je
vast waar de salafistische moslim staat?
Hoe weet je wat iemand ècht denkt?”
De dubbele tong wordt, ook in moslim-
kringen, als een probleem gezien. Een
‘matige’ toon kan worden aangeslagen
in de media of tijdens openbare lezin-
gen, terwijl de jihadistische toon kan
klinken onder gelijkgestemden, in de
huiskamer of op een besloten Face-
bookgroep.
Omdat, aldus de AIVD (Transforma-
tie van het jihadisme in Nederland),
steeds meer predikers in de midden-
groep tegen het jihadisme aanleunen,
is het salafisme zijn bufferfunctie tegen
radicalisering aan het verliezen. Eerder
lijkt er sprake van een kweekvijver
voor radicalen, aldus de dienst.
Terug naar Wijbenga. Die wees er in
een recent artikel (Trouw) op dat vrij-
heid van godsdienst de hoeksteen van
onze samenleving is. „De overheid is
neutraal in geloofszaken en dat bete-
kent onder andere dat onze grondwet
ook ruimte biedt aan mensen die de
scheiding tussen kerk en staat niet er-
kennen en ook enkele democratische
uitgangspunten niet omarmen.”
De kernvraag volgens Wijbenga is
hoe een geseculariseerde samenleving
zoals Nederland om moet gaan met ge-
dachtegoed dat bovendien een inspira-
tiebron is voor gewelddadig extremis-
me. Fouad el Bouch alias Abou Hafs,
die in april van dit jaar op uitnodiging
naar de moskee in Geleen kwam, zet
zich in voor een ‘duurzaam islamitisch
activisme’ en ‘moslimemancipatie’ ge-
richt op de eigen religieuze identiteit.
Hij gebruikt de vrijheid van meningsui-
ting om de democratische rechtstaat af
te wijzen en geloofsgenoten op te roe-
pen om zoveel mogelijk afstand te ne-
men van kuffar. Zijn goed recht, hoe
verwerpelijk de boodschap allicht mag
zijn. Maar een dempende werking op
radicalisering hebben dergelijke predi-
kers evenmin, constateert Wijbenga.
Het onverdraagzame en antidemocra-
tische karakter van het salafisme baart
ook de Raad van Marokkaanse Moskee-
ën Nederland zorgen. Woordvoerder
Aissa Zanzen omschreef in NRC salafis-
me als een sluipend gif. „Onschuldig als
je er weinig van inneemt, maar wan-
neer je er langdurig aan wordt blootge-
steld, kan het zich uiten in haat en
wrok tegen Nederland en het Westen.”
Bijkomend punt van zorg is dat de
ultraorthodoxe leer wordt verbreid met
kapitaal uit de Golfstaten. Landen waar
geen godsdienstvrijheid heerst, gebrui-
ken onze vrijheid om die via salafisti-
sche moskeeën te ondermijnen. De
Tweede Kamer wil dat de inlichtingen-
dienst AIVD onderzoek doet naar die
geldstromen.
Wijbenga doet een oproep aan de sa-
lafisten zelf: „Talloze bekeerlingen en
andere jonge moslims lopen in de ar-
men van marginale, extremistische ty-
pes. De meeste salafistische imams sto-
ren zich daaraan, maar laten hun onge-
noegen nauwelijks blijken. Heel onver-
standig, want daardoor laten ze het
speelveld aan de extremisten.” En,
voegt hij eraan toe, het oude verhaal
dat jongeren naar het kalifaat gaan van-
wege de misdaden van het regime van
Assad klopt niet meer. „Iedereen die nu
vertrekt, gaat om religieuze redenen. En
die redenen zijn hen aangeleerd. In sala-
fistisch-jihadistische kringen.”
Salafisme: onschuldig
als je er weinig van
inneemt, maar bij
langdurige blootstelling
kan het zich uiten in
haat en wrok tegen
het Westen.
Aissa Zanzen
“
Bewerking
van een
klassieke
salafisme-
recruterings-
poster.
illustratie MGL