Interview met de Canadese schrijfster en activiste Irshad Manji over haar Tanslezing bij de Universiteit Maastricht.

1. Dinsdag 10 november 2015 www.limburger.nl
actueel GO-A16
door Johan van de Beek en Claire van Dyck
I
rshad Manji werd in 2011 in De Ba-
lie in Amsterdam door een groep
jonge moslimfanatici bespuugd,
met eieren bekogeld en met de
dood bedreigd. De politie vroeg
haar de zaal te verlaten. Wat ze weigerde.
„Ik ben hier de gast, ik ben spreker. Ik
maak gebruik van mijn vrijheid van me-
ningsuiting. Degenen die mij met geweld
het spreken willen ver-
hinderen, moeten de
zaal uit”, zei ze.
We spreken Manji in
haar hotelkamer in
Amsterdam aan de
vooravond van de
Tanslezing. Ze is net
gearriveerd. Open kof-
fers, rondslingerende
kledingstukken, lap-
top op bed. Manji -
knap op een haast
nonchalante manier -
formuleert snel, maar
precies en onder-
streept bijna alles wat
ze zegt met ferme
handgebaren. Soms
onderbreekt ze zich-
zelf met een schater-
lach. Ze heeft er duide-
lijk zin in.
De titel van uw lezing is ‘Beyond Geert
Wilders’. Welke rol speelt hij in uw be-
toog?
„Geert Wilders is een symbool van de po-
larisering die niet alleen Europa, maar
heel de wereld uit elkaar rukt. En hij is
niet de enige. Ik zal heel erg duidelijk ma-
ken in mijn lezing dat er niet alleen recht-
se, maar ook linkse dogma’s zijn. En die
twee houden elkaar in leven. Het moet
voor veel Nederlanders van een bepaalde
generatie een schok zijn dat een samenle-
ving die gebaseerd was op consensus, nu
vooral gebaseerd is op tegenstellingen. De
stem van de rede wordt overstemd door
het gebral en het vijandige vitriool dat
dogmatici van links en rechts over elkaar
uitstorten. Ik ben niet in Maastricht om
Wilders te veroordelen. Dat zou te gemak-
kelijk zijn en daar heb je mij ook niet
voor nodig. Ik ben hier om te laten zien
dat je voorbij Wilders kunt gaan. Niet
door hem te verslaan, maar door hem
achter je te laten en een nieuwe manier
van met elkaar praten te ontwikkelen.”
Hoe?
„Ik noem het constructive conflict. Het is
niet zo dat ik conflicten toejuich, maar ik
maak het punt dat conflict soms nodig is.
Constructief conflict, niet destructief. Ik
heb het dus niet over harmonieus hand-
jes vasthouden, want dat loopt altijd op
een teleursteling uit. Er is iets heel basaals
wat wij mensen altijd vergeten: luisteren
om te kunnen begrijpen. Te vaak gaan
mensen, moslims en niet-moslims, een
gesprek in om als winnaar uit dat gesprek
te komen.
Maar als je echt luistert, kom je er vaak
achter waar je eigen meningen op zijn ge-
baseerd. En ben je ook beter in staat om
uit te leggen waarom je iets vindt.”
Wilders doet het nu in de polls heel erg
goed, vooral omdat hij de vluchtelingen-
crisis schetst als het importeren van is-
lam. Daar bestaat angst voor.
„Angsten kunnen legitiem zijn en niet ie-
dereen die angsten uit, is een racist. Veel
mensen vrezen dat de samenhang in de
samenleving verdwijnt. Mijn familie be-
staat uit vluchtelingen. We zijn uit Oegan-
da gezet in de jaren zeventig onder het be-
wind van Idi Amin. En we zijn geaccep-
teerd in Canada. Van ons werd verwacht
dat we integreerden. En dat deden we.
Vandaag, meer dan 40 jaar later, wordt
heel anders tegen het multiculturele
vraagstuk aangekeken. We hebben toege-
staan dat groepen zichzelf segregeren. Dit
is uiteraard een grote bedreiging voor so-
ciale cohesie. Dat soort vrees komt dus
niet altijd van een bad place. Linkse politi-
ci hebben lang misstanden die onder de
paraplu van de multiculturele samenle-
ving plaatsvonden, onbespreekbaar ge-
maakt. Als je dat toch deed, werd je van
racisme of islamofobie beticht. De opge-
bouwde woede en frustratie daarover
tapt Wilders af. Hij definieert de islam
overigens in dezelfde dogmatische ter-
men als de jihadisten doen. Als ik ooit
met hem in debat zou gaan, zou mijn eer-
ste vraag aan hem zijn: wiens bondge-
noot ben jij eigenlijk? Ik, als hervormings-
gezinde moslim, voel me door jouw de-
monisering van de hele islam gedwars-
boomd in mijn missie.”
‘Gematigde
moslim is
een lafaard’
Voorbij Geert Wilders: van polarisatie
naar een constructief conflict. Dat is de ti-
tel van de Tanslezing die de Canadese
schrijfster Irshad Manji vanavond aan
de Universiteit Maastricht geeft. Een
pleidooi voor een échte dialoog waar-
in plaats is voor de stem van de rede
in een door polarisatie geplaagde wes-
terse wereld. Manji is schrijfster, acti-
viste, feministe, journaliste en direc-
teur van het Moral Courage Project
aan de New York University. Ze
schreef onder meer de boeken The
Trouble with Islam Today en Allah, Liber-
ty, Love. Ze is een pleitbezorgster van
een hervormingsgezinde interpreta-
tie van de islam.
Manji, van Egyptische/Gujarati (India-
se) afkomst werd in 1968 geboren in
Oeganda en verhuisde op driejarige
leeftijd naar Canada toen de toenmali-
ge dictator Idi Amin alle Aziaten uit
het land verdreef. Ze studeerde in Ca-
nada geschiedenis aan de universiteit.
Irshad Manji: schrijfster, activiste, feministe
De Canadese schrijfster en islamcriticus Irshad
Manji (47) houdt vanavond aan de Universiteit
Maastricht de Tanslezing. „Ik zal heel erg duidelijk
maken dat er in het debat over de islam niet alleen recht-
se, maar ook linkse dogma’s zijn.” Een openhartig ge-
sprek met ‘Osama Bin Ladens ergste nachtmerrie’.
Irshad Manji: „Geert Wilders is een symbool van de polarisering en geen symbool van
Over meningen gesproken. We horen zo
zelden het geluid van de zogeheten ge-
matigde moslim. Waarom klinkt dat niet
luider?
„Als we dit gesprek tien jaar geleden had-
den gevoerd, had ik gezegd: je hoort ze
niet, omdat ze bang zijn voor gewelddadi-
ge reacties die hun stem kan oproepen.
Uit vrees voor stigmatisering en margina-
lisering. Wat jonge moslims nu vooral
willen weten, is hoe ze door het getier op
sociale media heen kunnen breken.
Ikzelf ben hoopvoller dan ooit dat er een
generatie opstaat die zijn nek wil uitste-
ken voor hervorming. Het aantal gemeng-
de huwelijken tussen moslims en
niet-moslims neemt toe. Historisch ge-
zien blijkt dat gemengde huwelijken een
ideaal middel zijn ter bevordering van in-
tegratie. Integratie is niet de reden voor
het huwelijk, maar men is kennelijk ge-
noeg geïntegreerd om verliefd te raken
op iemand buiten de moslimgemeen-
schap. Ik kreeg tien jaar geleden veel haat-
mails en doodsbedreigingen. Nu krijg ik
wat ik grappenderwijs omschrijf als love-
bombs.
Hoe rijm je dat met de opmars van het sa-
lafisme onder jongeren in Nederland?
„Jongeren voelen zich verloren en ver-
veeld in een samenleving die vooral geba-
seerd lijkt op transacties - hyperconsume-
ren en materialisme - en heel weinig op
transcendentie en zingeving. Ze hebben
wel vrijheid, maar niemand heeft hen ge-
leerd het belang daarvan te zien. In hun
zoektocht naar een leven dat ertoe doet,
voelen ze zich aangetrokken tot de aasgie-
ren die het voorzien hebben op kwetsba-
re jongeren om die wijs te maken dat ze
een zinvoller leven kunnen leiden. Ja,
misschien zullen ze sterven, maar dan
wel glorieus. Ons falen in het Westen is
dat we democratie niet heroïsch hebben
weten te maken. En als vrijheid wordt ge-
reduceerd tot het door winkelcentra slen-
teren op zaterdagmiddag omdat je niks
anders hebt te doen, is dat een heel ern-
stige onttakeling van de ware betekenis
van het begrip vrijheid.”
Je hebt gematigde moslims omschreven
als lafaards en nuttelozen. Denk je dat
nog steeds?
„Ja. De islam verkeert in een morele cri-
sis. Gematigdheid is het ontlopen van ver-
antwoordelijkheid, een manier van niets
doen. Als je het oneens bent met wat ex-
tremisten zeggen en doen, maar dat niet
hardop uitspreekt, van welk nut ben je
dan? Hoe denk je dan jouw religie uit de
klauwen van fanatici te bevrijden? Gema-
tigdheid in tijden van morele crisis staat
gelijk aan het versterken van de status
quo. Je creëert zo een leegte die extremis-
ten opvullen. Daarom hebben we geen
behoefte aan gematigden, maar aan her-
vormers. Het is een spirituele verplich-
ting voor ons moslims om een bijdrage
te leveren aan de maatschappij waarin
we leven. We kunnen van mening ver-
schillen, maar wel op een vreedzame en
beschaafde wijze. Alle andere methodes
betekenen dat iemand, een zelfbenoem-
de ambassadeur, de plaats van God is
gaan innemen en dat kan niet. De para-
dox van mijn eigen benadering van het
geloof is dat het mij verplicht de vrijheid
te verdedigen.
Ik wil er op wijzen dat de koran drie keer
zoveel verzen bevat waarin moslims wor-
den opgeroepen om na te denken, dan ver-
zen die oproepen tot blinde onderwer-
ping. Ik zeg vaak dit tegen mijn me-
de-moslims: in het hiernamaals ontmoe-
ten we onze Schepper. En als die recht-
vaardig is, zal hij ieder van ons eerlijk aan-
horen.
Maar als die Schepper niet rechtvaardig
blijkt te zijn, dan was hij het ook nooit
waard om aanbeden te worden.
And than the joke is on me.”
Manji, moslima en lesbienne, roept
veel controverse op bij conservatieve
moslims met haar kritiek op de de
traditionele islam, de rol van de
vrouw, standpunten over homosek-
sualiteit en antisemitisme. Ze is
voorstander van het concept ishtihad,
zelfstandig redeneren en een onaf-
hankelijk oordeel vormen, leidend
tot herinterpretatie van de koran.
Tanslezing, vanavond 20.00 uur, Collegezaal
UM, Tongersestraat 53, Maastricht.
en islamcriticus
wat ik constructief conflict noem. Wiens bondgenoot is Wilders eigenlijk? Hij definitieert de islam in dezelfde dogmatische termen als de jihadisten doen.” foto’s Jean-Pierre Jans
A17 GO-A16R