Dokumen tersebut membahas tentang filosofi, unsur, dan contoh tembang macapat. Tembang macapat merupakan karya sastra tradisional Jawa yang menggambarkan proses kehidupan manusia dan berfungsi sebagai hiburan, panduan, dan teladan bagi masyarakat.
2. 1
2
3
4
5
Daftar Isi
FILOSOFI TEMBANG MACAPAT
ANCASE TEMBANG MACAPAT
PENGERTEN GURU GATRA,
WILANGAN, LAGU
TABEL GURU GATRA, WILANGAN,
LAGU
UNSUR KEBAHASAAN LAN
TULADHANE TEMBANG MACAPAT
4. 1. Maskumambang
Tembang macapat
iki menehi
gambaran babagan
jabang bayi ing
guwa garbane ibu
nalika lagi mbobot.
Tegesipun tembang
maskumambang
piyambak
dipuntegesi dening
tiyang kathah
minangka emas
ngambang. 2. Mijil
Anane manungsa
ing donya iki
digambarake kanthi
tembang macapat
yaiku mijil. Tegese
yaiku metu saka
wetenge ibu.
Filosofi
5. 4. Kinanthi
Asale saka tembung
'kanthi' kang
duweni teges
dituntun ngenani
urip ing dunya. ing
pangerten liya
dilatih babagan
karakter apik ,
umpamane taat
marang ibadah lan
sopan santun.
3. Sinom
Nerangake masa
kanak" manungsa
kanthi enom, nalika
iku manungsa kudu
sinau sebisane.
Filosofi
6. 6. Gambuh
Asale saka tembung
'jumbuh' utawa sarruk
sing tegese yen wis
cocok (karo wong sing
ditresnani), banjur
talini tali nikah kanggo
urip bebarengan.
5. Asmaradana
Ngambarake geger
asmara ing
panguripane manungsa.
Periode iki diwiwiti
nalika manungsa wiwit
nduweni minat marang
lawan jenise, yaiku
nalika isih remaja.
Filosofi
7. 8. Durma
Asale saka tembung
'derma' tegese
menehi rejeki marang
wong liya. Nalika
kabeh kabutuhan wis
kacukupan lan ora
ana kekurangan apa",
manungsa wiwit mikir
babagan bagi rejeki
marang liyane.
Nanging ora jarang
sawise rumangsa
cukup dheweke malah
tumindak sombong
lan gumedhe.
7. Dhandanggula
Ngandharake proses
munggah lan mudun
ing omah sing kudu
dilewati bebarengan.
Wiwit mapan ing
kaluwarga lan bisa
nyukupi kebutuhan
urip bebrayan.
Filosofi
8. 10. Megatruh
Gambarake manungsa
nalika seda. megat
tegesipun pisah, ruh
tegesipun gesang
ingkang tegesipun
misahaken raga
kaliyan nyawa lajeng
wangsul dhateng
asalipun.
9. Pangkur
Asale saka tembung
'mangkur' kang tegese
nyingkirake (nahan)
hawa nepsu.
11. Pocung
Raga sing wis
ditinggal roh banjur
diresiki sadurunge
dibalekake ing lemah.
Layon banjur
dikumbah lan
dibungkus nganggo
kain kafan lan
diarani pocong.
Tembang macapat iki
ngelingake marang
pati.
Filosofi
10. MACAPAT MUJUDAKE KARYA SASTRA KANG
WIGATI BANGET ING PANGURIPANE MANUNGSA
MINANGKA TONTONAN, TUNTUNAN LAN
TATANAN
ADHEDHASAR FUNGSI SOSIAL MASYARAKAT
WONTEN ING PAGESANGAN SOSIAL
ANTAWISIPUN MINANGKA HIBURAN
ESTETIKA
PENDHIDHIKAN
PAGELARAN TRADHISIONAL
GEGURITAN KARYA KANCA
MANTRA KANGGO NGUSIR BALA
TRADHISI JAWA KUMPUL KANCA
KEGIATAN UPACARA PANGESTU
LAN FILOSOFI SIKLUS URIP
Ancase Tembang Macapat
12. *
*
*
GURU GATRA
yaiku cacahing larik ing sak bait
tembang macapat. Guru gatra
dumadi saka aksara Romawi papat,
lima, enem, pitu, sanga lan sepuluh
Pengerten
GURU WILANGAN
yaiku cacahing gatra saben larik
GURU LAGU
yaiku unen-unen ing saben gatra
tembang macapat. Unen-unen
tembang macapat lumrahe unen-
unen a, i, u, e, o
14. Tuladhane
Opo faedahe sinom?
Eman-eman urip iki
Nek tan kok gunakake kanthi adi
Ananging yen nirwana sing kok karepake
Ndang apiki karma lakokna titahipun gusti
Iku kewajiban kang gawe penak awakmu
neng akhirat
15. APA MANFAATNYA MENJADI MUDA ?
HATI-HATI DENGAN HIDUP INI
JIKA ANDA TIDAK MENGGUNAKANNYA
DENGAN BAIK
TETAPI JIK SURGA ADALAH APA YANG ANDA
INGINKAN
AYO PERBAIKI PERILAKUMU LAKUKAN
PERINTAH TUHAN
ITU ADALAH KEWAJIBAN YANG MEMBUATMU
NYAMAN DI AKHIRTA NANTI
Artine
17. a
b
Unsur Kebahasaan
Tembung Kawi yaiku tembung kang asale
saka basa Kawi. Basa Kawi dhewe iku basa
Jawa Kuna. Basa Kawi akeh digunakake
ing tembang, wayang, lan karya sastra
Jawa
Tuladhane : adi (becik), karma
(kalakuan).
Tembung dasanama yaiku tembung sing
padha karo tembung ing basa Jawa sing
padha tegese. Masyarakat Jawa nggunakake
variasi tembung dasanama kanggo
ngelampangake, ngandharake lan
nyempurnakake anggone tembung
Tuladhane : tan (ora), nirwana (suwarga).
18. d
c
Unsur Kebahasaan
Sandi Karsa yaiku tema, gagasan utawa
kekarepan kang disamarake, gagasan
dipedhot-pedhot, wanda-wanda utawa
aksara-aksara, ing awalan ukara saben
gatra
Tuladhane : nasehat kauripan.
Tembung garba yaiku tembung loro
utawa luwih kang digandheng dadi siji
kanthi cara ngurangi cacahing gatra,
nuwuhake tembung utawa frasa anyar
Tuladhane : sinom (isih enom).