Διδακτικές προσεγγίσεις στη Γλώσσα

1. Αξιοποίηση ΤΠΕ
Διδακτικές Προσεγγίσεις στη
Γλώσσα
Επιμέλεια Χρηστίνα Φωτοπούλου, Φιλόλογος

2. Παραδοσιακή προσέγγιση στο μάθημα
της Γλώσσας:
Δομισμός
Μελέτη της γλώσσας στο επίπεδο της πρότασης
Έμφαση στις δομές της γλώσσας και στην απόκτηση της
ορολογίας (μεταγλώσσα) που τις περιγράφουν
Γλώσσα απομονωμένη από το κειμενικό/κοινωνικό/πολιτισμικό
συγκείμενο
Απόκτηση της ανάγνωσης μέσα από το «σπάσιμο του κώδικα» –
φωνηματική προσέγγιση
Γράψιμο με τρία στάδια: προετοιμασία – γράψιμο –
επανεξέταση (για τη βελτίωση επιφανειακών χαρακτηριστικών)
Βασίζεται στο Συμπεριφορισμό.

3. Επομένως
Γνώσεις για την γλώσσα: Οι μαθητές μελετούν τη
γλώσσα σε επίπεδο λέξης ή πρότασης. Ισχυρή
μεταγλώσσα.
Γνώσεις για τον κόσμο: καλλιεργούνται ελάχιστα.
Γραμματισμοί: Καλλιεργούνται δεξιότητες μηχανιστικού
τύπου.
Διδακτικές πρακτικές: Δασκαλοκεντρικό μοντέλο.
Ταυτότητα μαθητή: Ο μαθητής είναι παθητικός δέκτης
της γνώσης.
Ταυτότητα εκπαιδευτικού: Αυθεντία.

4. Σύγχρονες θεωρίες μάθησης 1
Γνωστικές θεωρίες - Κονστρουκτιβισμός
 Εποικοδομισμός, Piaget: εξελικτική διαδικασία μάθησης με διάφορα
στάδια, ενεργός δόμηση γνώσης από τους μαθητές, αλληλεπίδραση
με πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον.
 Ανακαλυπτική μάθηση, Bruner: ανακαλυπτικές διαδικασίες για τη
δόμηση της γνώσης
 Άλλες θεωρίες, π.χ. θεωρία επεξεργασίας πληροφορίας.
 Εκπαιδευτικά λογισμικά και περιβάλλοντα:
οικοδόμηση γνώσης από μαθητή, επίλυση προβλήματος,
προσωπική εμπλοκή και έκφραση μαθητή, αλληλεπίδραση.

5. Σύγχρονες θεωρίες μάθησης 2
Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες
 Σημασία στην κοινωνική αλληλεπίδραση για τη δόμηση της γνώσης.
 Vygotsky: Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης.
 Wenger: Κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης.
 Θεωρία δραστηριότητας, εγκαθιδρυμένης μάθησης και κατανεμημένης
νόησης.
 Συνεργατικές διαδικασίες μάθησης.
 Εκπαιδευτικά περιβάλλοντα ΤΠΕ που ενισχύουν τη συνεργασία
και την αλληλεπίδραση.

6. Στις σύγχρονες θεωρίες μάθησης
στηρίζονται οι παρακάτω διδακτικές
προσεγγίσεις:
 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
 ΤΟ ΓΡΑΨΙΜΟ ΩΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
 ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

7. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ
ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
α. Σκοποί - Στόχοι:
 Διεύρυνση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των παιδιών.
 Έμφαση στην ανάλυση της περίστασης επικοινωνίας (κοινωνικού
συμβάντος).
 Επίπεδο ύφους: Κάθε είδος κειμένου μπορεί να πραγματωθεί σε
διαφορετικό επίπεδο ύφους (με διαφορετικές γλωσσικές επιλογές),
ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας.
 Αρμονική ανάπτυξη όλων των επιμέρους γλωσσικών δεξιοτήτων
(ακρόαση, ομιλία, ανάγνωση, γραφή), χωρίς να απομονώνονται κατά τη
διδασκαλία.

8. ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
β. Περιεχόμενο
 Αμφισβήτηση της διδακτέας ύλης με την κλασική έννοια του όρου
(Ανοιχτά Curricula).
 Αφετηρία για τη γλωσσική διδασκαλία είναι η γλώσσα του μαθητή,
γι’αυτό και συχνότατα αξιοποιείται διδακτικά.
 Η γλώσσα δε μαθαίνεται αλλά κατακτάται με την ενεργό συμμετοχή
σε γλωσσικές πρακτικές. Οι πρακτικές αυτές είναι οργανωμένες σε
διδακτικές δραστηριότητες υπό μορφή Project.
 Η γλώσσα δεν είναι ομοιογενής. Εξάσκηση στην παραγωγή
διαφοροποιημένου λόγου (έμφαση στη χρήση της γλώσσας σε
διάφορες περιστάσεις επικοινωνίας).
 Η γνώση του συστήματος βοηθάει στην κατάκτηση της
επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών, αλλά εντάσσεται οργανικά
στη χρήση της γλώσσας.

9. ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
γ. Μεθοδολογία
 Καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε η καλλιέργεια της
γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας να γίνεται
παράλληλα και κατά τρόπο γόνιμο παιδαγωγικά
(αυτενέργεια, ανακαλυπτική μάθηση).
 Επιδιώκεται ο διδάσκων να είναι συνεργάτης και
βοηθός.
 Ο μαθητής στο κέντρο της διδασκαλίας.

10. ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
δ. Αξιολόγηση
 Η αξιολόγηση αφορά όλους τους συντελεστές της
διδασκαλίας (μαθητές, δάσκαλο).
 Το «λάθος» αξιοποιείται παιδαγωγικά και δεν
τιμωρείται.
 Τομείς αξιολόγησης:
- Επικοινωνιακή ικανότητα.
- Γλωσσική ικανότητα ως μέρος της επικοινωνιακής
ικανότητας.
 Στην πιο προχωρημένη της εκδοχή η αξιολόγηση
είναι ενσωματωμένη λειτουργικά στη διδακτική
διαδικασία.

11. ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Συνολικές διδακτικές συνέπειες:
 Έμφαση στη χρήση της γλώσσας και τη γλωσσική
ποικιλότητα: επικοινωνιακή ικανότητα.
 Δεν υπάρχουν ενιαίες σημασίες, η σπουδαιότητα της
περίστασης επικοινωνίας. Στενή σύνδεση του κειμένου με το
συγκείμενο.
 Ιδιαίτερη έμφαση στα αυθεντικά κείμενα.
 Ανατροπή της αθροιστικής λογικής. Ολιστική οπτική: Από το
όλο στα επιμέρους.
 Προς τη δημιουργία υποκειμένων με πιο ενεργό ρόλο και
πρωτοβουλίες.

12. ΟΛΙΣΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ/ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΚΡΙΤΙΚΗ
 Δεν αντιλαμβάνεται και δεν ενσωματώνει την έννοια
του κειμένου.
 Καμία έμφαση στις γνώσεις για τη γλώσσα.
 Εκλαμβάνεται η επικοινωνία ως κάτι το φυσικό και
αθώο – έλλειψη κριτικής προσέγγισης.
 Δεν προσεγγίζει το σχολείο στο σύνολό του.
 Έμφαση στο άτομο και την προσωπική δημιουργία –
υποβάθμιση του κοινωνικής υπόστασης του ατόμου.

13. Επομένως
 Γνώσεις για την γλώσσα: καλλιεργούνται ελάχιστα.
 Γνώσεις για τον κόσμο: Στροφή στην
καθημερινότητα του μαθητή.
 Γραμματισμοί: Επικοινωνιακή χρήση της γλώσσας.
 Διδακτικές πρακτικές: Μαθητοκεντρικό μοντέλο.
 Ταυτότητα μαθητή: Ο μαθητής αναλαμβάνει ενεργό
ρόλο.
 Ταυτότητα εκπαιδευτικού: Υποστηρικτής.

14. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗΣ
ΓΛΩΣΣΟΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ
ΤΟ ΓΡΑΨΙΜΟ ΩΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
- Μετατόπιση ενδιαφέροντος από το τελικό γραπτό προϊόν
στη διαδικασία παραγωγής του.
- Ο μαθητής ως γράφων, οι ιδιαιτερότητες και οι δυσκολίες
που αντιμετωπίζει.
- Ανατροπή της αντίληψης των τριών σταδίων για την
παραγωγή κειμένων.
- Γράψιμο ως δυναμική διαδικασία στην οποία
αλληλοεγκιβωτίζονται στάδια.
- Έμφαση στις συνεχείς αναθεωρήσεις των κειμένων των
μαθητών από τους ίδιους με μεθοδικότητα και
συστηματικότητα ως προς τη διδασκαλία παραγωγής
γραπτού λόγου.

15. Επομένως
 Γνώσεις για την γλώσσα:
 Γνώσεις για τον κόσμο: καλλιεργούνται ελάχιστα.
 Γραμματισμοί: Εξάσκηση σε παραγωγή και συνεχή
αναθεώρηση κειμένων.
 Διδακτικές πρακτικές: Μαθητοκεντρικό μοντέλο.
 Ταυτότητα μαθητή: Ο μαθητής ασκείται στην
παραγωγή γραπτού λόγου (γράφει και διορθώνει).
 Ταυτότητα εκπαιδευτικού: Υποστηρικτής.

16. Όταν αντλούμε από την επικοινωνιακή προσέγγιση
και τα κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής
(το γράψιμο ως διαδικασία)
Αξιοποιούμε
 Πρόγραμμα επεξεργαστή κειμένου και
 Πρόγραμμα παρουσίασης

17. Κειμενοκεντρικά μοντέλα γλωσσικής
διδασκαλίας
 Κειμενοκεντρική προσέγγιση: το κάθε είδος
κειμένου έχει τη δική του δομή και
λεξικογραμματική, η οποία πρέπει να διδαχθεί
με ρητό τρόπο.
 Επικοινωνιακή – κειμενική ικανότητα: Σε όσες
περισσότερες πρακτικές μπορούν να βρεθούν τα
παιδιά, να αναλύουν και να παράγουν κείμενα,
τόσο το καλύτερο.

18. Κειμενικά είδη στην εκπαίδευση
 Περιγραφή (π.χ. προσώπων, πραγμάτων, χώρων)
 Αφήγηση (προσωπική εξιστόρηση, παραμύθια κλπ.)
 Οδηγία (πείραμα, συνταγές, συσκευές κλπ.)
 Εξήγηση (π.χ. πώς λειτουργεί κάποια συσκευή, πώς
δουλεύει μια κιθάρα κλπ.)
 Επιχειρηματολογία: δοκίμια, αντιλογικές συζητήσεις
κλπ.
 Κριτικές βιβλίου, θεάτρου κλπ.
 Περίληψη

19. Κειμενοκεντρικά Μοντέλα
1. Μοντέλο τροχού (αυστηρής λογικής)
 εξοικείωση με το πεδίο,
 αποδόμηση κειμενικού είδους,
 παραγωγή από κοινού,
 ανεξάρτητη παραγωγή.

20.  2. Μοντέλο πιο χαλαρής λογικής (νέα ρητορική):
έμφαση στην περίσταση, όπου κατανοείται το
κειμενικό είδος.
3. Ελληνική εκδοχή (συνδυασμός των 2
προηγούμενων)

21. Συμπερασματικά
 Ποιο είναι το συμβάν - περίσταση; Ανάλυση.
 Τι είδους κείμενο απαιτείται;
 Ανάγνωση - αποδόμηση, προετοιμασία και
συγγραφή κειμένων (κειμενικών ειδών).
 Κεντρικός άξονας του Π.Σ. το κείμενο και οι
ποικιλίες του σε σχέση με τις κοινωνικές
πρακτικές.

22. Αξιοποιούνται
 Ηλεκτρονικά λεξικά,
 σώματα κειμένων και
 συμφραστικοί πίνακες.

23. Βιβλιογραφία
Επιμορφωτικό Υλικό για την επιμόρφωση
εκπαιδευτικών ΠΕ02 (2014): Πάτρα: ΙΤΥ
Κουτσογιάννης, Δ. (2012). Ο Ρόμβος της γλωσσικής
εκπαίδευσης. Στο Μελέτες για την ελληνική
γλώσσα 32. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ
Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και
Εφαρμογή των ΤΠΕ στη Διδακτική Πράξη (2013). Ο
ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσης: το παράδειγμα
του παράγω. ΙΤΥΕ- ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ