1. Σύγχρονες τάσεις στη γλωσσική
διδασκαλία
Μαρία Παπαδοπούλου

2. Σύγχρονες τάσεις στο σχεδιασμό προγραμμάτων για
τη γλωσσική αγωγή: τα δεδομένα
 Το πρόγραμμα για τη γλωσσική αγωγή στην Αυστραλία
 Τέλη της δεκαετίας του ’80. Ανησυχία για τις επιδόσεις
μαθητών σε «μειονεκτούντα» σχολεία.
 «Whole language», Προοδευτική Εκπαίδευση, το
γράψιμο ως διαδικασία
 Διδασκαλία αφηγηματικού λόγου
 Κατασκευή της μάθησης με βάση το «εδώ & το τώρα»
 Αποκλεισμός από την ακαδημαϊκή γνώση, αδυναμία
χειρισμού αφηρημένων, συμβολικών ειδών λόγου
 Συνέπειες

3. Οι θεωρητικές προτάσεις
 Συστημικό-λειτουργικό μοντέλο της γλώσσας (M.A.K.
Halliday, Jim Martin, Frances Christie, Gunther Kress
κ.α.) : κοινωνικά προσδιορισμένη θεωρία της χρήσης της
γλώσσας, μελέτη των κοινωνικών παραμέτρων που
επιδρούν στους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τη
γλώσσα
 Σχέση κειμένου-συγκειμενικού πλαισίου: κειμενικές
πρακτικές του ευρύτερου περιβάλλοντος
 Οργάνωση της γλωσσικής εκπαίδευσης με βάση τα
κειμενικά είδη
 Το «επίπεδο ύφους»

4. Επίπεδο ύφους
 Πεδίο (field): τι συμβαίνει σε μια περίσταση
επικοινωνίας, ποιο είναι το θέμα
 Συνομιλιακοί ρόλοι (tenor): ποιες είναι οι
κοινωνικές σχέσεις και στάσεις των
συμμετεχόντων
 Τρόπος (mode): ποιος είναι ο ρόλος της
γλώσσας σε μια περίσταση επικοινωνίας

5. Κειμενικά είδη (Ι)
 Η γλώσσα πραγματώνεται μέσα από διακριτούς τύπους
εκφωνημάτων, γραπτών ή προφορικών, σε ποικίλες
περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας. Κάθε εποχή
και κάθε κοινωνική ομάδα χρησιμοποιεί σταθερούς
τύπους εκφωνημάτων, τα κειμενικά είδη (genres), για την
επίτευξη των επικοινωνιακών στόχων της (Bakhtin,
2003).
 Επικοινωνιακός στόχος
 Σταδιακά & στοχευμένα
 Κοινωνική διαδικασία που επιτελείται κυρίως
διαμέσου της γλώσσας
 Διαδικασίες όχι προϊόντα
 Ασταθή, ευμετάβλητα στο χρόνο
 Αρθρώνονται από επιμέρους στάδια

6. Τα κειμενικά είδη (ΙΙ)
 Τα κειμενικά είδη είναι τα αποτελέσματα της δράσης ατομικών κοινωνικών
παραγόντων, που λειτουργούν μέσα στα όρια της ιστορίας τους και τους
περιορισμούς θέτουν συγκεκριμένα συγκείμενα, έχοντας ταυτόχρονα γνώση των
υπαρχόντων κειμενικών δομών (Kress, 1989).
 Τα κειμενικά είδη αποτυπώνουν τα νοήματα που κατασκευάζουν οι άνθρωποι
καθώς έρχονται σε επαφή μεταξύ τους για να πετύχουν τους κοινωνικούς τους
στόχους
 Τα κειμενικά είδη είναι ομάδες κειμένων με παραπλήσια χαρακτηριστικά τα οποία
εξαρτώνται από το κοινωνικό συγκείμενο δημιουργίας και χρήσης τους και μπορούν
να περιγραφούν, εάν το κείμενο συνδεθεί με άλλα παρόμοιά του και διερευνηθούν οι
επιλογές και οι καταναγκασμοί που επηρεάζουν τους κατασκευαστές κειμένων
(Hyland, 2002).
 Τα κειμενικά είδη οργανώνουν το λόγο με σχεδόν τον ίδιο τρόπο που τον
οργανώνουν οι γραμματικοί τύποι. Αν τα κειμενικά είδη δεν υπήρχαν και δεν τα
κατείχαμε, αν έπρεπε να οριοθετηθούν κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας και κάθε
εκφώνημα να δομηθεί για πρώτη φορά, τότε η γλωσσική επικοινωνία θα ήταν σχεδόν
αδύνατη (Bakhtin, 2003).

7. Κειμενικά είδη και τύποι κειμένων
 Τα κειμενικά είδη αφορούν τους ρητορικούς τρόπους που
χαρακτηρίζουν τα κείμενα, όπως είναι η αναφορά, η επίλυση
προβλήματος, η εξήγηση, η διαδικασία, η εξιστόρηση
(Macken-Horarik, 2002).
 Οι τύποι κειμένων αφορούν κατηγοριοποιήσεις με βάση τα
εξωτερικά χαρακτηριστικά των κειμένων, δηλαδή ποιος μιλάει
σε ποιον, για ποιο σκοπό, σε ποιο πλαίσιο, δημιουργώντας
με τον τρόπο αυτό τύπους κειμένων όπως είναι τα
επαγγελματικά γράμματα, οι αναφορές έρευνας, οι
προσκλήσεις, τα άρθρα εφημερίδων, τα ενημερωτικά φυλλάδια.
 Το κείμενο, είναι η γλώσσα που είναι λειτουργική, δηλαδή η
γλώσσα που επιτελεί μια συγκεκριμένη λειτουργία σε
συγκεκριμένα συγκείμενα και όχι οι απομονωμένες λέξεις ή
φράσεις και άρα «κάθε μορφή ζωντανής γλώσσας που
διαδραματίζει κάποιο ρόλο σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο
επικοινωνίας - ανεξαρτήτως της υλικότητας της μορφής που
λαμβάνει - μπορεί να θεωρηθεί κείμενο» (Halliday, 1989).

8. Genre based education – Εκπαίδευση με βάση
τα κειμενικά είδη
 Τα τελευταία 15 χρόνια, προσεγγίσεις με βάση τα κειμενικά είδη
επηρέασαν σημαντικά τη διδασκαλία και μάθηση της γλώσσας και τις
αναλυτικές προσεγγίσεις των κειμένων, ενώ ταυτόχρονα, διεύρυναν τα
όρια του γραμματισμού στο σύνολο των γνωστικών αντικειμένων του
σχολικού προγράμματος, χρησιμοποιώντας ευρύτερα τα κειμενικά είδη
ως βάση οργάνωσης του λόγου και των κειμένων.
 Συνεπώς, η εκπαίδευση με βάση τα κειμενικά είδη:
 Αφορά τη γλώσσα ως κοινωνική πρακτική, δηλαδή διερευνά τους
κοινωνικούς στόχους και τα συμφραζόμενα κάθε γλωσσικής
αλληλεπίδρασης αποκαλύπτοντας τις λειτουργίες του λόγου στη
στήριξη και την αναπαραγωγή της εξουσίας και των θεσμών
 Ασχολείται με τις δομές συγκρότησης της γνώσης
 Συνδέει τη γλώσσα και τους τρόπους συγκρότησης της γνώσης
 Διαχέει τη γλωσσική διδασκαλία σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα
 Αναδεικνύει «γλωσσικούς» στόχους σε όλα τα γνωστικά
αντικείμενα
 Αναζητεί τους διαφορετικούς τρόπους οργάνωσης των κειμενικών
ειδών στα διάφορα αντικείμενα
 Διερευνά τους τρόπους οργάνωσης διαφορετικών τύπων κειμένων

9. Γραμματισμός- Λειτουργικός και Κριτικός
ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ : α) κατάκτηση της/των δεξιότητας/ων γραφής και ανάγνωσης
 β) οι χρήσεις της ανάγνωσης και της γραφής για την επίτευξη κοινωνικών στόχων
σε συγκεκριμένα κοινωνικά συμφραζόμενα
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ: διδακτική του γραμματισμού έτσι ώστε να
μαθαίνουν οι συμμετέχοντες να πετυχαίνουν τους κοινωνικούς τους στόχους, να
έχουν πρόσβαση σε συναφές χρήσεις του γραμματισμού. Αποδοχή κυρίαρχων
μοντέλων ως κάτι δεδομένο και φυσικό
ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ: Αμφισβήτηση των κυρίαρχων θεσμών και λόγων.
Ο γραμματισμός ορίζεται ως μια κοινωνική και πολιτισμική πρακτική που διαρκώς
επαναπροσδιορίζεται με γνώμονα το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει
χώρα και συμπεριλαμβάνει την κατανόηση, την ερμηνεία και την κριτική αντιμετώπιση ποικίλων
τύπων λόγου και που επεκτείνεται πέραν του προφορικού και του γραπτού λόγου και διευρύνεται
σε κάθε μορφή αναπαράστασης κοινωνικοπολιτισμικών νοημάτων μέσω γραμμάτων και σχετικών
οπτικών και γραφικών σημείων (Kress, 1994).
Κριτική σημαίνει ανακάλυψη των τρόπων με τους οποίους λειτουργεί κάτι. Απάντηση
σε ερωτήσεις:
 Γιατί υπάρχει ή συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του;
 Τα συμφέροντα ποιου υπηρετεί; Τα συμφέροντα ποιου υπονομεύει;
 Πώς λειτουργεί; Θα μπορούσε να λειτουργεί με καλύτερο τρόπο;

10. Πολυγραμματισμοί
 Αλλαγές στο εργασιακό πεδίο
 Αύξηση της πολιτισμικής και γλωσσικής πολυμορφίας. .
 Αλλαγές στο επικοινωνιακό τοπίο
 Πολυγραμματισμοί - έμφαση στην τριβή των διδασκομένων με
κείμενα και είδη λόγου από ένα ευρύ φάσμα μέσων και από ένα ευρύ
φάσμα πολιτισμικών πηγών.
Μετακίνηση του πεδίου παρατήρησης από τη γλωσσική πληροφορία,
στο συνδυασμό των πληροφοριών που φέρνει η γλώσσα και οι άλλοι
‘τρόποι’ που συνυπάρχουν σε ένα κείμενο, όπως είναι η τυπογραφία,
το χρώμα, τα σχέδια, οι φωτογραφίες κλπ.
 Στάδια:
 Το Σχεδιασμένο: το φάσμα των διαθέσιμων πόρων κατασκευής
νοήματος.
 Ο Σχεδιασμός: η διαδικασία διαμόρφωσης του αναδυόμενου νοήματος.
Στο σχεδιασμό γίνεται αναπλαισίωση του νοήματος.
 Το Ανασχεδιασμένο: το αποτέλεσμα του σχεδιασμού, ο
κατασκευαστής νοήματος δεν αντιγράφει το Σχεδιασμένο αλλά
κατασκευάζει ένα καινούριο μήνυμα.

11. Βιβλιογραφία
 Askehave I., & Swales J., (2001) Genre identification and Communicative Purpose: A Problem
and a Possible Solution, Applied Linguistics, 22/2, 195-212.
 Bhatia, V., (1997) Introduction: Genre Analysis and world Englishes. World Englishes, 16, 313-
319.
 Cope, B., & Kalantzis, M., (eds.) (1993) The powers of literacy. A genre approach to teach
literacy. London, Falmer Press.
 Hyland, K., (2002) Genre: Language, Context and Literacy, Annual Review of Applied Linguistics,
22, 113-135.
 Johns, A., (1997) Text, Role and Context: Developing Academic Literacies. Cambridge,
Cambridge University Press.
 Johns, A., (2002) Introduction: Genre in the Classroom. Στο Ann, M. Johns (ed) Genre in the
Classroom: Multiple Perspectives. N.J. & London, Lawrence Erlbaum Associates, 3-13.
 Kalantzis, M., & Cope, B., (2003) Πολυγραμματισμοί. Στο: Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη
γλώσσα, Κ.Ε.Γ. http://www.komvos.edu.gr/glwssa/Odigos/thema_e2/main.htm
 Kress, G., (1989) Linguistic processes in sociocultural practice. Oxford, Oxford University Press.
 Macken-Horarik, M., (2000) Γλωσσική αγωγή στη Β/θμια Εκπαίδευση στην Αυστραλία. Μια
συστημική λειτουργική οπτική, Γλωσσικός Υπολογιστής, 2, 73-95.
 Miller, C. (1984) Genre as social action. Quarterly Journal of Speech, 70, 151-167.
 Αρχάκης, Α., (2005) Γλωσσική διδασκαλία και σύσταση των κειμένων. Θεσσαλονίκη, Πατάκης
 Βιγκότσκι, Λ., (1993) Σκέψη και γλώσσα. Αθήνα, Γνώση.
 Γεωργακοπούλου, Α., & Γούτσος, Δ., (1999) Κείμενο και επικοινωνία. Αθήνα, Ελληνικά
Γράμματα.
 Κωστούλη, Τ., (2001) Από την επικοινωνιακή στην κειμενοκεντρική προσέγγιση: Κοινές θέσεις και
σημεία διαφοροποίησης. Στο Αγουράκη, Α., κ.α (επιμ.), Ελληνική Γλωσσολογία, 99. Πρακτικά
4ου Διεθνούς Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη, 623-630.
 Χαραλαμπόπουλος, Α., & Χατζησαββίδης, Σ., (1997) Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της
γλώσσας: Θεωρία και πρακτική εφαρμογή. Θεσσαλονίκη, Κώδικας.

12. Πίνακας 1 . Σύνοψη
κειμενικών ειδών όπως
παρουσιάζονται σε
ποικίλες επικοινωνιακές
περιστάσεις (Martin και
Rose, 2007).
Πίνακας 2 . Οκτώ
σημαντικά κειμενικά είδη
(και τα στάδιά τους) στο
Αναλυτικό πρόγραμμα
της Αυστραλίαs για τη
Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση (Mary
Macken- Horarik, 2002)
Η μετάφραση της
σχετικής ορολογίας από
Μαρία Ποιμενίδου
(προδημοσίευση από
εκπονούμενη
διδακτορική διατριβή)