5. I’
1.1 MAATSCHAPPLIJKE TRENDS: DE 5 I’S
Maatschappelijke veranderingen Informatisering. Meer ICT. Zichtbaar in het onderwijs door
de ontwikkeling van volledig face-to-face onderwijs naar
werken door in het onderwijs steeds meer ICT in e-mail, tekstverwerking, internet en
volledige elektronische leeromgevingen. En, in de relatief
De maatschappij is volop in beweging. Trends volgen
lagere maatschappelijke waarde van kennis.
elkaar steeds sneller op. Veel van de trends in de
maatschappij hebben ook een hoge impact voor het Internationalisering. Een groeiende oriëntatie en
onderwijsveld. participatie op internationaal aanbod van cultuur en
levensstijl. In relatie tot informatisering zien we ook de
Op macroniveau kunnen de belangrijkste maatschappelijke
opheffing van grenzen, afstanden en tijdsverschillen.
ontwikkelingen worden samengevat in vijf I’s:
Onderwijsinstellingen reageren hierop door ontwikkeling
individualisering, informalisering, informatisering,
van uitwisselingsprogramma’s, gastgezinnen,
internationalisering en intensivering (Schnabel, 2000).
partnerscholen en tweetalig onderwijs. Ook krijgen
Individualisering. Uit zich in meer individuele wensen. En onderwijsprofessionals steeds meer te maken met
vertaalt zich in het onderwijs naar een steeds grotere vraag cultuurverschillen in de klas (allochtone leerlingen) op bv.
naar “onderwijs op maat” en meer aandacht voor machtsafstand, masculiniteit, individualisme en
verschillende normen en waarden. onzekerheidsvermijding.
Informalisering. Tekent zich door onthiёrarchisering van de Intensivering. In toenemende mate betekenis geven aan de
samenleving tot grotere gelijkheid en belevingscomponent. Er moet meer in één leven en dat
déinstitutionalisering. In het onderwijs is de autoriteit van moet afwisselend en belonend zijn. Voor de beoordeling
onderwijsprofessionals minder vanzelfsprekend geworden hiervan is er een sterkere oriëntatie op het eigen gevoel.
en moet men ouders en leerlingen binden door in te spelen Onderwijsinstellingen zien verschillende middelen (bv.
op persoonlijke kenmerken, belangstellingen en digiborden) die kunnen ondersteunen bij het leren en
betrokkenheidgevoel. Onderwijsinstellingen krijgen hiertoe professionals moeten lessen leuk en afwisselend houden
ook meer ruimte. door verschillende werkvormen.
5
6. 1.2 INRICHTING ONDERZOEK & RAPPORT
Dit onderzoek analyseert informatie & Om de ontwikkelingen te duiden benaderen we elk thema
vanuit twee perspectieven. Die van de organisatie en die
media binnen het onderwijs van de professional.
Media is in dit onderzoek gedefinieerd als de middelen Het perspectief van de organisatie analyseert de impact op
om informatie over te dragen zoals boeken, cd’s en organisatieniveau. Hierin ligt de focus op strategie, beleid,
internet. Informatie is in dit onderzoek gedefinieerd als organisatie en resultaatgerichtheid.
de inhoud zelf, in tekst, geluid en/of beeld.
Het perspectief van de professional richt zich op de
In dit onderzoek zijn drie media en bijbehorende informatie individuele en specifieke groepen onderwijsprofessionals.
((een combinatie van) tekst, geluid en beeld) onderzocht. De nadruk ligt hier op impact in de klas (lesgeven), de
voorbereiding van lessen en secundaire activiteiten zoals
Internet op de computer. Een grote stap op het gebied van
nakijken en vergaderen.
informatisering is het internet geweest. Steeds meer
scholen beschikken over vaste of portable computers met Het rapport is als volgt opgebouwd.
toegang tot (draadloos) internet.
Trends. In het tweede hoofdstuk worden de trends in het
Digitale schoolborden. Het digitale schoolbord vervangt onderwijs op dit thema benoemd.
het zwarte schoolbord in de klas. Op dit elektronische
Vergezichten. In het derde hoofdstuk zijn op basis van deze
scherm, “smartboard”, worden videobeelden geprojec-
trends vergezichten geschetst. Waar staat het onderwijs
teerd, kan extra informatie worden bijgeschreven met een
over een aantal jaren wanneer de huidige trend zich
speciale pen of vinger en digitaal worden opgeslagen.
voortzet.
Sociale media. Een groep internetapplicaties die
Impact. In het vierde hoofdstuk is de impact van deze
gebruikmaken van de ideologie en de technologie van Web
vergezichten op het onderwijs uitgewerkt.
2.0 en de creatieve uitwisseling van User Generated
Content b.v. weblogs, fora, sociale netwerken als Hyves, Aanbevelingen. In het laatste hoofdstuk worden
Facebook en LinkedIn en diensten als Twitter. aanbevelingen gedaan voor zowel onderwijsorganisaties
als professionals.
6
8. 2. VIER TRENDS IN INFORMATIE & MEDIA
Op het gebied van informatie & media onderscheidt OIG vier trends binnen
het onderwijs:
Trend 1 – Internet: Uit de boekenkast
- Ons onderzoek
- Algemene trends
- Dat wil zeggen
Trend 2 – Digitale schoolborden: Slimme klaslokalen
- Ons onderzoek
- Algemene trends
- Dat wil zeggen
Trend 3 – Sociale media: Grenzeloos leren
- Ons onderzoek
- Algemene trends
- Dat wil zeggen
Trend 4 – Bekostiging: Op de kleintjes letten
- Ons onderzoek
- Algemene trends
- Dat wil zeggen
8
9. 2.1 UIT DE BOEKENKAST
----- ONS ONDERZOEK
Internet als ondersteuning van boeken is inmiddels normaal* 99% 99%
84%
75%
Onderwijsprofessionals gebruiken internet
99% gebruikt het internet weleens voor schoolzaken
75% gebruikt het internet dagelijks voor schoolzaken
77% meent dit in de komende twee jaar alleen maar gaat toenemen Dagelijks
Weleens
Internet wordt als medium zeer hoog gewaardeerd Internet Boek
Figuur 2.1.1: Gebruik van media voor
79% vindt dat het de leeromgeving uitdagender maakt schoolzaken door onderwijsprofessionals
80% vindt dat er meer differentiatie in de les mogelijk is 79% 80%
67% vindt dat de kwaliteit van de les beter wordt 67%
Gebruik ondersteunend aan boeken
84% gebruikt het lesboek nog dagelijks
95% gebruikt het internet ondersteunend aan de les
96% gebruikt het internet o.a. om extra lesmateriaal te zoeken Leeromgeving Meer Kwaliteit les
uitdagender differentiatie beter
81% gebruikt het internet o.a. om videomateriaal te vergaren
Figuur 2.1.2: Waardering van internet op
* Bron: Monitor Informatie & Media 2010 de computer door onderwijsprofessionals
9
10. 2.1 UIT DE BOEKENKAST
----- ALGEMENE TRENDS
Bredere toepassing van internet wordt “belemmerd” door traditie
De overheid ziet het potentieel van internet binnen het onderwijs
Bijdrage aan kwalitatief hoogwaardig onderwijs (Ministerie OCW, 2010-2)
Meer uitdagende werkomgeving voor leraren (Ministerie OCW, 2010-3)
Nederland naar de mondiale top vijf van kenniseconomieën (Innovatieplatform, 2010)
Het onderwijs proeft aan de digitale wereld
Overheid ontplooit initiatieven als Wikiwijs en InnovatieImpuls Onderwijs (Ministerie OCW, 2010-1)
Toename gebruik van computers in de les in 2-3% (Kennisnet, vier in balans monitor, 2010)
Gebruik (1-2%) en kwaliteit digitale leermiddelen nemen toe (Kennisnet, vier in balans monitor, 2009)
In 2009 worden digitale leermiddelen als “goed” beoordeeld ( TNO Pennings, 2009)
Boeken nog elke dag in gebruik
Boekenverkoop nog stabiel (NUV jaarverslag, 2009)
Uitgever worstelt met transformatieslag (Salomons, 2009)
70% van het lesmateriaal is gebonden aan lesmethodes (SLO Leermiddelenmonitor, 2010)
10
11. 2.1 UIT DE BOEKENKAST
----- DAT WIL ZEGGEN
Het gebruik van internet in het onderwijs is nog verre van optimaal
Professionals zijn uit de boekenkast gekomen
Het internet wordt gezien als waardevol voor het onderwijs
Toch maakt 25% nog geen dagelijks gebruik van internet op de computer •Ondersteuning van
leerlingen d.m.v.
steunles. links, applets
en meer…”*
Digitalisering in het onderwijs kan de ambities niet bijbenen
Toename in gebruik van computers en digitale leermiddelen gaat traag
Inzet van computers en het internet alleen lesondersteunend
Ontwikkelen van digitaal lesmateriaal kost nog te veel tijd •Vooral in de beginfase neemt
de werkdruk voor docent toe,
De educatieve uitgever stribbelt tegen mogelijk gekoppeld aan
onbekendheid met het
medium…”*
Wasdom nog lang niet bereikt
Voor 40% van de onderwijsprofessionals neemt de werkdruk door het gebruik van internet toe*
Voor 48% van de onderwijsprofessionals neemt bij het gebruik van internet de voorbereidingstijd
van de les toe*
Kennis en vaardigheden van de gebruikers schieten tekort
* Bron: Monitor Informatie & Media 2010
11
12. 2.2 SLIMME KLASLOKALEN
----- ONS ONDERZOEK
Onderwijsprofessionals werken graag met het digitale schoolbord al kost het
nog moeite*
85%
Onderwijsprofessionals willen werken met het digibord 75%
66%
94% vindt de aanwezigheid van een digibord belangrijk tot zeer belangrijk
38% maakt nu al dagelijks gebruik van het digibord
75% wil dat het gebruik van het digibord de komende 2 jaar toeneemt
75% vindt dat het digibord de kwaliteit van de les verbetert
85% vindt dat het digibord zorgt voor een uitdagende lesomgeving
Leeromgeving Meer Kwaliteit les
uitdagender differentiatie beter
Onderwijsprofessionals zien het digibord als stimulerend Figuur 2.2.1: Waardering van het digitale
schoolbord door onderwijsprofessionals
67% ziet de eigen kennis van digibord als een stimulans
65%
68% zegt over voldoende kennis te beschikken om met het digibord te werken 45%
Kennis en vaardigheden digibord niet optimaal
Voor 45% van de onderwijsprofessionals neemt de werkdruk toe en voor 65%
neemt de voorbereidingstijd van de les toe bij het gebruik van het digibord Toename Toename
werkdruk voorbereiding
Voor 88% van de onderwijsprofessionals is ondersteuning (zeer) belangrijk .Figuur 2.2.2: Belemmering in het gebruik
* Bron: Monitor Informatie & Media 2010 van het digitale schoolbord
12
13. 2.2 SLIMME KLASLOKALEN
----- ALGEMENE TRENDS
Scholen stemmen “voor” als het gaat om het digitale schoolbord
Het aantal digiborden neemt toe
In vier jaar is het aantal scholen met één of meer digiborden verdubbeld (Kennisnet, 2009)
Verwachting is dat in 2011 98% van de scholen één of meer digiborden hebben (Kennisnet, 2009)
23% van scholen geeft aan in de toekomst meer digitale schoolborden aan te schaffen (Kennisnet,
2009)
Onduidelijk hoeveel slimmer het klaslokaal wordt
Volgens de professional neemt kwaliteit van de les toe net als de motivatie van de leerling en het
werkplezier van de professional (Kohnstamm instituut, 2010)
Wetenschappelijk onderzoek door de Universiteit Twente moet uitsluitsel geven over de (positieve)
impact op de les (Trouw, 2010)
13
14. 2.2 SLIMME KLASLOKALEN
----- DAT WIL ZEGGEN
De vaardigheden van de onderwijsprofessional maken het klaslokaal
slimmer, niet het ophangen van een “slim” bord
Onderwijsprofessionals staan vrij positief tegenover digitale schoolborden 81% van de
Het digitale schoolbord wordt steeds positiever benaderd onderwijsprofessionals vindt
ondersteuning bij het
Onderwijsprofessionals zien de mogelijkheden voor de leerling (en zichzelf) gebruik van digiborden (erg)
belangrijk*
Optimale benutting digibord is afhankelijk van vaardigheden
Veelal gebruiken onderwijsprofessionals nog basis functionaliteiten, de diepgang ontbreekt
Het gebruik kost nog veel voorbereidingstijd
Ontwikkeling van vaardigheden professional afhankelijk van beschikbaarheid
Veel scholen hebben een digibord in een lokaal
Weinig scholen hebben in alle lokalen een digitaal schoolbord
•Het digibord is onmisbaar,
helaas is er nog geen in elk
lokaal beschikbaar…”*
14
15. 2.3 GRENZELOOS LEREN
----- ONS ONDERZOEK
Sociale media nauwelijks gebruikt in het onderwijs*
12% van de professionals maakt gebruik van sociale media School
5%
Allen prive
60% van de professionals die bekend zijn met sociale media 7%
maakt er alleen privé gebruik van
Sociale media worden bijna nooit ingezet in de elektronische
leeromgeving (ELO)
Geen
gebruik
88%
Figuur 2.3.1: Gebruik van sociale media
door onderwijsprofessionals
* Bron: Monitor Informatie & Media 2010
15
16. 2.3 GRENZELOOS LEREN
----- ALGEMENE TRENDS
Sociale media veroveren (wel) de rest van de wereld
Het bereik van sociale media is enorm
Juli 2010 schreef Facebook zijn 500 miljoenste lid (Volkskrant, 2010)
Facebook, Youtube en Myspace trekken 250 miljoen unieke bezoekers per maand
(Surfnet/Kennisnet, 2010)
Het aantal online en mobiele toepassingen van sociale media groeit (Juniper research, 2009)
Wel mogelijkheden voor het onderwijs
Sociale media uitermate geschikt voor netwerkleren (Surfnet/Kennisnet, 2006, 2010)
ELO’s bieden de mogelijkheid tot kennisdeling en worden steeds professioneler (SLO - inzet ELO in
VO, 2010)
16
17. 2.3 GRENZELOOS LEREN
----- DAT WIL ZEGGEN
Het onderwijs blijft op bekend terrein en laat kansen liggen die sociale media
bieden
Sociale media heeft goede referenties
Het bereik is enorm
Het gebruik in het bedrijfsleven zeer populair en succesvol
Veel potentieel voor het onderwijs
Communicatie op alle niveaus
– tussen onderwijsorganisatie, professional, ouder en kind
Informatie- en kennisdeling
– Eenvoudig en overal toegankelijk portaal naar de school
Profilering
– van de onderwijsorganisatie, van een vakgroep, persoonlijk
17
18. 2.4 OP DE KLEINTJES LETTEN
----- ONS ONDERZOEK
Er zijn beperkte budgetten voor aanschaf en voor ondersteuning in het
73%
gebruik van informatie & media*
62%
Onderwijsorganisaties hebben budget
73% heeft een budget vastgesteld voor media
62% heeft ook budget voor ondersteuning van informatie & media
Budget Ook budget
Leidinggevenden zijn op de hoogte van de budgetten Media ondersteuning
79% van de docenten weet niet wat het jaarlijkse budget per leerling Figuur 2.4.1: Aanwezigheid van budget
voor media en / of ondersteuning
is voor media
68%
81% van de docenten weet niet wat het jaarlijkse budget per leerling is voor 58%
ondersteuning in het gebruik van media
31%
24%
De budgetten per leerling per jaar zijn laag 11%
8%
58% zegt dat het budget voor media tussen de 0-100 euro per jaar ligt
€0-100 €100-200 >€200
68% zegt dat ook het budget voor ondersteuning tussen de 0-100 euro per jaar ligt
Budget media per leerling
Budget ondersteuning per leerling
Figuur 2.4.2: Hoogte van het budget voor
* Bron: Monitor Informatie & Media 2010 media en / of ondersteuning
18
19. 2.4 OP DE KLEINTJES LETTEN
----- ALGEMENE TRENDS
De overheid ziet potentiële meerwaarde om in informatie & media te
investeren
Informatie & media versterken het onderwijs
Kwalitatieve verbetering van het onderwijs (VO-investeringsagenda 2011-2015)
Verlichting van de werkdruk van professionals (VO-investeringsagenda 2011-2015)
Aantrekkelijkheid van het lerarenberoep (Ministerie OCW, 2010-3)
De overheid helpt
Voortouw in de digitalisering van lesmethodes en lesmateriaal met initiatieven als Wikiwijs
(Ministerie OCW, 2010-1)
Investeringen in informatie & media middels initiatieven als Project InnovatieImpuls Onderwijs
(Ministerie OCW, 2010-3)
19
20. 2.4 OP DE KLEINTJES LETTEN
----- DAT WIL ZEGGEN
Beperkte budgetten maar veel potentieel pleiten voor planning van
informatie & media
Meerwaarde en onontkoombaarheid
Informatisering biedt het onderwijs meerwaarde, zowel in als buiten de les
De toename van informatie & media in de maatschappij maakt het voor het onderwijs noodzakelijk
om mee te doen
Meerjarenplanning maar jaarlijks evalueren
Flinke investeringen in media vragen om een meerjarenplanning
Snelle ontwikkelingen in informatie & media vereisen jaarlijkse evaluatie
In meer dan de helft van de
onderwijsorganisaties
worden informatie en media
niet bewust passend bij de
visie ingericht*
20
22. 3.1 VERGEZICHTEN – ONDERWIJSORGANISATIE
Informatie & media verbinden de Interactie. Scholen staan steeds slimmer in verbinding met
hun belanghebbenden. Middels verschillende sociale
school intern en extern media communiceren zij op allerlei niveaus. Zowel op
gebied van interne informatie & kennisdeling als profilering
Den Haag – Scholen zijn inmiddels even “high-tech” als
naar buiten. Zo wordt met andere onderwijs organisaties in
de NASA in de jaren negentig. Ze zijn ingericht met
het voortgezet onderwijs kennis gedeeld. Wordt het
geïntegreerde informatie & media en staan zo altijd in
basisonderwijs op de hoogte gehouden van wat de school
contact met alle betrokkenen.
biedt voor hun kinderen. Zijn (toekomstige)
Digitale boeken. Internet op de computer heeft ervoor onderwijsprofessionals geïnformeerd over ontwikkelingen
gezorgd dat het boek voor een groot deel is verdwenen uit en openstaande vacatures op de school. En staan ouders en
de klaslokalen. In eerste instantie zijn oefenboeken kinderen in contact met de school over alle onderwerpen
vervangen door duurzamer en interactiever digitale die voor hen relevant zijn.
materiaal. Inmiddels is de boekenkast ook voor een groot
Verdienmodel. Informatie & media bieden zelfs een
deel vervangen door de ELO.
winstgevende business case. Deze laat zien hoe informatie
Binnen handbereik. Al deze digitale informatie is binnen & media leiden tot een betere prestatie van de
handbereik. Schoollokalen zijn voorzien van digitale onderwijsorganisatie. De opbrengst van de door informatie
schoolborden en zowel docenten als leerlingen hebben & media gemotiveerder docenten en meer betrokken
laptops (of iPads) die wireless in verbinding staan met het ouders en zijn geïnspireerdere leerlingen die beter passen
die digitale schoolborden, het web en de Elektronische in de digitale maatschappij. Dit betaalt zich voor de
Leeromgeving (ELO). onderwijsorganisatie uit via de lumpsum
Bron: De Onderwijskrant van de Toekomst
22
23. 3.2 VERGEZICHTEN – ONDERWIJSPROFESSIONAL
Onderwijsprofessionals en leerlingen Inhoudelijk beter lessen. Uiteindelijk zorgt dit voor
inhoudelijk betere lessen waarmee het beste uit leerlingen
profiteren van Informatie & media op verschillende niveaus wordt gehaald. YouTube, games,
Den Haag – De onderwijsprofessional kan je weinig second life en meer zijn ontwikkelingen die hier dagelijks
nieuws vertellen over de laatste trends op het gebied worden ingezet om de les inhoudelijk te verbeteren en in te
van informatie & media. Deze zijn zowel binnen als spelen op individuele leerwensen.
buiten de les gemeengoed. Brede inzet buiten de les. Ook buiten de les zijn informatie
Eigen lesmateriaal. Het maken van lesmateriaal dat past & media niet meer weg te denken uit het onderwijs. Sociale
binnen de leerlijn is geen onderwijsprofessional vreemd. Zij media worden breed ingezet in de communicatie met
maken en delen allemaal op dagbasis digitaal lesmateriaal ouders (bv. forums voor ouder avonden), het delen van
via o.a. ELO’s en Skype. Door slimme zoekfuncties is het ook informatie & kennis (o.a. ELO en wiki) en persoonlijke
relatief makkelijk om relevant materiaal te vinden. profilering (zoals Linkedin).
Continu vernieuwend. Doordat blogs, wikis en Twitter in
het onderwijs zijn doordrongen blijven
onderwijsprofessionals continu geïnformeerd over nieuwe
informatie voor en mogelijkheden van bv. het digitale
schoolbord. Doordat onderwijsprofessionals zo goed op de
hoogte zijn van nieuwe methodieken en hiermee kunnen
werken houden zij leerlingen op verschillende niveaus
makkelijker geboeid.
Bron: De Onderwijskrant van de Toekomst
23
25. 4.1 IMPACT – ONDERWIJSORGANISATIE
Informatie & media moet professioneel worden benaderd
Visie en strategie op gebied van informatie en media zijn essentieel om deze opbrengstgericht in te
kunnen zetten
Expliciet aandacht besteden aan leermiddelenbeleid is een succesfactor in het kader van de opmars
van (digitale) informatie & media
Kennis en vaardigheden voor het gebruik van digitale schoolborden en van content die de les
interactiever en kwalitatief hoogwaardiger maken zijn een randvoorwaarde
Naast kennis van sociale media en de meerwaarde die ze bieden moeten onderwijsorganisaties actief
kiezen voor de inzet in communicatie/interactie, kennisdeling en profilering
25
26. 4.2 IMPACT – ONDERWIJSPROFESSIONAL
Je moet over kennis en vaardigheden van informatie & media beschikken om
mee te kunnen
Onderwijsprofessionals zullen allemaal kennis en vaardigheden ontwikkelen op gebied van
informatie & media
De toepassing en ontwikkeling van digitaal lesmateriaal moet normaal worden en geen extra
tijdsinvestering of werkdruk kosten
De mogelijkheden kennen die een digitaal schoolbord biedt om de les te verbeteren is een vereiste
Net zoals de mogelijkheden om met digitale informatie de les interactiever, kwalitatief
hoogwaardiger en meer op maat te maken
Zonder basiskennis van de nieuwe (sociale) media loop je achter
26
28. 5.1 AANBEVELINGEN – ONDERWIJSORGANISATIE
Nu niet goed nadenken is lang op de blaren zitten
Stel een meerjaren investeringsplan op met een duidelijke visie op de toekomst en ruimte om
tussentijds bij te sturen op recente ontwikkelingen
Kies voor een leermiddelenbeleid dat is geïntegreerd met onderwijsvisie en beleid op gebied van
informatie & media, finance en personeel
Plan niet alleen de investeringen in middelen maar ook in de ondersteuning van gebruikers,
ondersteuners en leidinggevenden
Doe kennis op van sociale media en oefen met het gebruik
28
29. 5.2 AANBEVELINGEN - ONDERWIJSPROFESSIONAL
Maak nu de eerste stap, kennis van de basis maakt het leuk
Een open en proactieve houding ten opzichte van ontwikkelingen in informatie & media helpt jezelf.
Wees niet bang, iedereen kan het
Leer digitaal lesmateriaal ontwikkelen dat kwalitatief hoogwaardig is en in de leerlijn past
Zorg dat je inzicht hebt in het volledige scala mogelijkheden dat het digitale schoolbord biedt
Ontwikkel jezelf in het gebruik van functionaliteiten van het digitale schoolbord en digitaal
lesmateriaal die relevant zijn voor jouw school/vakgebied/interesse
Ken de nieuwe sociale media en hun toepassingsmogelijkheden in communicatie, kennisdeling en
carrièreontwikkeling
29
30. REFERENTIES
Gorissen, P., 2006, ‘Social Software in het Onderwijs’, Eindhoven, Surfnet en Kennisnet
Heemskerk, I., Eck, E., & J. Meijer, 2010, Digitaal schoolbord en elektornische leeromgeving in het Wiskunde-onderwijs,
Amsterdam, Kohnstamm Instituut
Innovatieplatform, 2010, “Nederland 2020, terug in de top 5”, www.inoovatieplatform.nl
Juniper Research, 2009, “Mobile Applications & Apps Stores“ , http://juniperresearch.com/
Kennisnet, 2009, ‘Vier in Balans Monitor 2009; ICT in het onderwijs: de stand van zaken’, Zoetermeer, Kennisnet
Kennisnet, 2010, ‘Vier in Balans Monitor 2010; ICT in het onderwijs: de stand van zaken’, Zoetermeer, Kennisnet
Ministerie van OCW, 2010, Nota Werken in Onderwijs 2011, www.rijksoverheid.nl
Ministerie van OCW, 2010-1, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/innovatie-en-ict-in-het-
onderwijs/lerarentekort/wikiwijs-online-lesmateriaal
Ministerie van OCW, 2010-2, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/innovatie-en-ict-in-het-onderwijs/lerarentekort
Ministrie van OCW, 2010-3, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/innovatie-en-ict-in-het-onderwijs/innovatie-in-het-
onderwijs
NUV, Jaarverslag 2009, Amsterdam, www.nuv.nl
Pennings, L., 2008, Leermiddelen van de 21e eeuw, Delft, TNO
Salomons, C., 2009, Een stille revolutie, www.salomons-advies.nl
SLO, 2010, Inzet van de elektronische leeromgeving in het voortgezet onderwijs, Enschede, www.slo.nl
SLO, 2010, Leermiddelenmonitor 2010, Enschede, www.slo.nl
Trouw, 2010, Laptop vervangt zware boekentas, 23 september 2008, www.trouw.nl
Volkskracht, 2010, Zuckerberg: er is nog zoveel te doen bij Facebook, 22 juli 2010, www.volkskrant.nl
30
32. SAMENVATTING - ONDERWIJSORGANISATIE
Nu niet goed nadenken is lang op de blaren zitten
Visie en strategie op gebied van informatie en media zijn essentieel om deze opbrengstgericht in te
kunnen zetten
Stel een meerjaren investeringsplan op met een duidelijke visie op de toekomst en ruimte om
tussentijds bij te sturen op recente ontwikkelingen
Expliciet aandacht besteden aan leermiddelenbeleid is een succesfactor voor (digitale) informatie & media
Kies voor een leermiddelenbeleid dat is geïntegreerd met onderwijsvisie en beleid op gebied van
informatie & media, finance en personeel
Kennis en vaardigheden van informatie & media zijn een randvoorwaarde
Plan niet alleen de investeringen in middelen maar ook in de ondersteuning van gebruikers,
ondersteuners en leidinggevenden
Kennis van sociale media moet je actief kiezen voor de inzet in communicatie/interactie, kennisdeling en
profilering
Doe kennis op van sociale media en oefen met het gebruik
32
33. SAMENVATTING - ONDERWIJSPROFESSIONAL
Maak nu de eerste stap, kennis van de basis maakt het leuk
Onderwijsprofessionals zullen allemaal kennis en vaardigheden ontwikkelen op gebied van informatie &
media
Een open en proactieve houding ten opzichte van ontwikkelingen in informatie & media helpt jezelf.
Wees niet bang, iedereen kan het
De toepassing en ontwikkeling van digitaal lesmateriaal moet normaal worden
Leer digitaal lesmateriaal ontwikkelen dat kwalitatief hoogwaardig is en in de leerlijn past
De mogelijkheden kennen die een digitaal schoolbord biedt om de les te verbeteren is een vereiste
Zorg dat je inzicht hebt in het volledige scala mogelijkheden dat het digitale schoolbord biedt
Net zoals met digitale informatie de les interactiever, kwalitatief hoogwaardiger en meer op maat te
maken
Ontwikkel jezelf in het gebruik van functionaliteiten van het digitale schoolbord en digitaal
lesmateriaal die relevant zijn voor jouw school/vakgebied/interesse
Zonder basiskennis van de nieuwe (sociale) media loop je achter
Ken de nieuwe sociale media en hun toepassingsmogelijkheden in communicatie, kennisdeling en
carrièreontwikkeling
33
