Προσφυγικές Πολυκατοικίες Αμπελοκήπων Αθήνας 56ο Γυμνάσιο Αθήνας Σχολικό έτος: 2013-2014 (Πολυμέσα & «Ερευνώ και μελετώ το περιβάλλον που βρίσκεται στο Σχολείο μου» & «Διάλογοι»/ Τοπική Ιστορία) Συντονιστές εκπαιδευτικοί για το το «Ερευνώ και μελετώ το περιβάλλον που βρίσκεται στο Σχολείο μου»: Λυκοκάπη Μαρία, Μαναγλιώτου Σοφία, Τεκάτογλου Δέσποινα και Καραμπίνης Τάσος.

1. Προσφυγικές Πολυκατοικίες Λεωφόρου Αλεξάνδρας
Συνοπτικά –με λίγα λόγια:
Οι προσφυγικοί συνοικισμοί των Αμπελοκήπων στέγασαν την πρώτη και τη δεύτερη γενιά
των προσφύγων, στέγασαν την προσπάθεια για επιβίωση και τους αγώνες τους για καλύτερη
ζωή. Μέχρι και σήμερα ζουν στις προσφυγικές πολυκατοικίες απόγονοι μικρασιατών
προσφύγων.
Μετά τη δεκαετία του 1960, εδώ και 50 περίπου χρόνια, οι Αμπελόκηποι ανοικοδομούνται
με εντατικούς ρυθμούς. Οι παραγκουπόλεις δίνουν τη θέση τους σε δημόσια και ιδιωτικά
πολυώροφα κτίρια, όπως τα συγκροτήματα των προσφυγικών πολυκατοικιών, τα οποία
διατηρούνται και σήμερα αποτελώντας χαρακτηριστικά τοπόσημα των Αμπελοκήπων, μνημεία
ιστορίας της Αθήνας και ολόκληρης της χώρας.
Το συγκρότημα των προσφυγικών πολυκατοικιών στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας κηρύχτηκε με
απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ιστορικό διατηρητέο μνημείο, επειδή, όπως αναφέρεται
στην υπουργική απόφαση, ‘’…αποτελούν κτίρια με ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική σημασία’’.
Επίσης, αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής της Σχολής
Bauhaus (Μπάουχαους).
Συγκεκριμένα…:

2. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922…
ο ελληνικός χώρος κατακλύστηκε από ένα τεράστιο σε μέγεθος κύμα προσφύγων, οι οποίοι
αναζητούσαν περίθαλψη, στέγαση και οικονομική ενίσχυση για να μπορέσουν να επιζήσουν.

3. Η οικονομική κατάσταση του κράτους ήταν απελπιστική, ενώ η πολιτική ατμόσφαιρα ήταν
θολή και με ατελείωτα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα.
Στην αρχή οι ξεριζωμένοι από τις πατρίδες τους πρόσφυγες στεγάστηκαν πρόχειρα, σε
άθλιες συνθήκες, μέσα σε αποθήκες, εκκλησίες, σχολεία, θέατρα, εργοστάσια κτλ. Οι ελλείψεις
κάλυψης στοιχειωδών αναγκών φαγητού, νερού, καθαριότητας, ηλεκτρικού ρεύματος, ένδυσης
κ.ά. ήταν πολύ έντονες.

4. Τη δεκαετία του 1930 υπήρξε μεγάλη βελτίωση στη μελέτη της προσφυγικής στέγασης που
οφειλόταν στην καλύτερα οργανωμένη κοινωνική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου. Τότε
χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά οι πολυκατοικίες για την επίλυση του στεγαστικού
προβλήματος των προσφύγων.
Οι περισσότερες πολυκατοικίες ήταν συνήθως τριώροφες και επηρεασμένες από το
Μοντέρνο Κίνημα. Σε όλες τις πολυκατοικίες υπήρχαν πλυσταριά στην ταράτσα ή σε
ημιυπόγεια, κοινά για ορισμένο αριθμό διαμερισμάτων.

5. Με απόφαση του τότε Υπουργείου Προνοίας το 1934, σε μια έκταση 15 στρεμμάτων από
το κτήμα “Περιβόλα”, που ανήκε στο Δήμο, ο αρχιτέκτονας Κίμων Λάσκαρης και ο πολιτικός
μηχανικός Δημήτριος Κυριακός, υπάλληλοι της τεχνικής υπηρεσίας του Υπουργείου, άρχισαν να
χτίζουν οκτώ τριώροφες πολυκατοικίες με τέσσερα διαμερίσματα ανά όροφο. Το έργο
ολοκληρώθηκε το 1936.
Το αρχιτεκτονικό στυλ ανήκει στη Μοντέρνα Αρχιτεκτονική της Σχολής Bauhaus. Δεν είναι
τυχαίο το γεγονός ότι στον κατάλογο της έκθεσης Ελληνικής Αρχιτεκτονικής στη Φρανκφούρτη
το συγκρότημα των πολυκατοικιών της Λ. Αλεξάνδρας επελέγη ως ένα από τα 113
σημαντικότερα του προηγούμενου αιώνα.

6. Τα κτίρια ήταν απλά παραλληλεπίπεδα, χωρίς ίχνος διακόσμησης, από επιχρισμένη
λιθοδομή, με πέτρα 25 εκ. και πλάκες σκυροδέματος. Διέθεταν κεντρικό κλιμακοστάσιο και το
εσωτερικό τους ήταν ιδιαίτερα ζεστό το χειμώνα και δροσερό το καλοκαίρι. Όλα τα
συγκροτήματα έμειναν ανέπαφα από τους σεισμούς του 1947, 1981 και 1999 που έπληξαν την
Αττική.
Όλα τα διαμερίσματα ήταν διαμπερή με ικανοποιητικές συνθήκες φωτισμού και αερισμού,
φυσική θερμομόνωση και ηχομόνωση. Αποτελούνταν από ένα ή δύο υπνοδωμάτια, κουζίνα και
τουαλέτα και για κάθε τρεις οικογένειες υπήρχε ένα πλυσταριό στην ταράτσα. Η θέρμανση
εξασφαλιζόταν με σόμπες που διέθεταν καμινάδα η οποία κατέληγε στην ταράτσα.

7. Έξι πολυκατοικίες των 30 διαμερισμάτων χτίστηκαν παράλληλα με τη Λ. Αλεξάνδρας και
δύο ακόμα των 24 διαμερισμάτων ανάμεσα στα νοσοκομεία «Άγιος Σάββας» και «Ελπίς».
Συνολικά, δημιουργήθηκαν 228 διαμερίσματα των 52 τ.μ.

8. Για να προσδιορίζεται η ακριβής διεύθυνση των διαμερισμάτων, κάθε πολυκατοικία έλαβε
ένα γράμμα της αλφαβήτου από το Α έως το Θ και το κάθε διαμέρισμα έναν αριθμό από το 1
έως το 30.
Η συνολική έκταση του συγκροτήματος είναι 5 στρέμματα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι
καταλαμβάνουν 10 στρέμματα.

9. Οι εξωτερικές όψεις μερικών κτιρίων έμειναν «πληγωμένες» από τους όλμους και τις
σφαίρες, θυμίζοντας ακόμη την περίοδο των «Δεκεμβριανών» του 1944.
Οι αρχικοί ιδιοκτήτες απέκτησαν τα διαμερίσματα μέσω «παραχωρητηρίων», τα οποία
χορηγούσε το Υπουργείο Προνοίας μετά την εξόφληση της οφειλής τους, που προσδιορίστηκε
στις 100.000 δρχ.
Η διαβίωση των οικογενειών και οι μεταξύ τους σχέσεις ήταν άψογες. Τα παιδιά
μαζεύονταν στους ενδιάμεσους χώρους για να παίξουν, τα μεν αγόρια μπάλα, βόλεϊ και γκαζές,

10. τα δε κορίτσια κρυφτό, κυνηγητό κ.ά. Επίσης διοργάνωναν οικογενειακές γιορτές και πάρτι, ενώ
το Πάσχα έψηναν τον πατροπαράδοτο οβελία στους ακάλυπτους χώρους.
Οι πρώτοι ιδιοκτήτες εγκαταστάθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Είκοσι περίπου
χρόνια μετά αρκετές από αυτές τις οικογένειες είχαν μεγαλώσει σε αριθμό μελών και ο χώρος
δεν εξυπηρετούσε πλέον ούτε τα άτομα ούτε και τις καινούργιες τους ανάγκες. Έτσι,
αναγκάστηκαν να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές, πουλώντας ή ενοικιάζοντας τα
διαμερίσματά τους.

11. Στις δεκαετίες 1970 και 1980 είχαν μεταστεγαστεί σε άλλες γειτονιές.
«Τώρα», όπως αναφέρει ο κος Δημήτρης Ευταξιόπουλος, «μένει κάθε καρυδιάς καρύδι,
από μετανάστες και πρόσφυγες, μέχρι τοξικομανείς, άστεγοι, άνθρωποι με ψυχολογικά
προβλήματα, που έχουν κάνει άτυπη κατάληψη στα σπίτια, που αγόρασε η Κτηματική Εταιρεία
του Δημοσίου (ΚΕΔ) από τους ιδιοκτήτες».
Αρκετά από τα διαμερίσματα αυτά έχουν υποστεί ζημιές και βανδαλισμούς.

12. Τα προσφυγικά 90 χρόνια μετά (φωτογραφίες της φωτογραφικής ομάδας του εργαστηρίου
Πληροφορικής).

13. …και τώρα τι;

14. Πηγές:
Νίκος Παραδείσης. (2003). Αμπελόκηποι. ΕΑΜΕ «Ο Μικρός Ρωμιός»
Φαίδων Παπαθεοδώρου: 90 χρόνια από την εγκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων στους
Αμπελοκήπους (1923-2013)
Propertynewsgr:
ιστορίας-τα-προ/
http://propertynewsgr.wordpress.com/2011/04/21/κομμάτι-της-αθηναϊκής-
Φωτογραφίες:
Από το διαδίκτυο
Από τη φωτογραφική ομάδα του εργαστηρίου Πληροφορικής του 56ου Γυμνασίου Αθήνας
Επιμέλεια:
Σοφία Κ. Γ1 – Σχολικό έτος: 2013-2014