1. АГУУЛГА
НЭГ. ОРШИЛ ХЭСЭГ:
1. Сэдвийн талаарх ерөнхий ойлголт
Сэдэв сонгосон шалтгаан – Монгол улсын хөгжлийн эдийн засгийн бодлого
Илтгэлийн зорилго, зорилт, хүрэх үр дүн, ач холбогдол
ХОЁР. ОНОЛЫН СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ:
2. Лизингийн үйлчилгээ
Лизингийн талаар товчхон
Лизинг – Монголын санхүүгийн үйлчилгээнд...
Олон улсын лизингийн үйлчилгээний өнөөгийн байдал
ГУРАВ. ПРАКТИК СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ:
3. Монгол улсын эдийн засагт уул уурхайн салбарын үүрэг, оролцоо
Монголын уул уурхайн салбарын хөгжлийн судалгаа шинжилгээ
Уул уурхайн жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн тулгамдсан асуудлууд
ДӨРӨВ. ЛИЗИНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ЧАНАРЖУУЛАХ НЬ:
4.1. Уул уурхайн салбарын боломжит хувилбарууд
Хувилбар – 1 :
Хувилбар – 2 :
Хувилбар – 3 :
Зээлийн үйлчилгээ
Лизингийн үйлчилгээ
Гадаад дотоодын санхүүгийн зах зээл дээрээс эх үүсвэр
татан төвлөрүүлэх
4.2. Сонгосон хувилбарын хэрэгжүүлэх боломж
ТАВ. ДҮГНЭЛТ ХЭСЭГ:
Санал зөвлөмж
Цаашид зайлшгүй судлах асуудлууд
Хавсралт
Ашигласан материалын жагсаалт

2. НЭГ. ОРШИЛ ХЭСЭГ:
Сэдвийн талаарх ерөнхий ойлголт
1.1. Сэдэв сонгосон шалтгаан – Монгол улсын хөгжлийн эдийн засгийн бодлого
МонголУлсньалт, зэс, молебдин, үнэтболонхагасүнэтэрдэнэсийнчулуу, нүүрс,
газрынтос,
байгалийн
хийзэрэгасар
их
баялагнөөцтэйорон
юм.
Энэхүүбайгалийннөөцбаялгааашиглан улс орны эдийн засгийг бүхэлд нь
сайжруулах, санхүүгийн чадвар нөөцийг ихэсгэх боломж бидэнд байна. Тиймээс ч
2007 онд Монгол Улсын ерөнхийлөгчөөс УИХ-д өргөн барьж баталсан 2021 оныг
дуустлах Монгол Улсын Мянганы хөгжлиин зорилтод суурилсан Үндэснии
хөгжлиин цогц бодлогын тэргүүлэх 6 чиглэлийн тоонд уул уурхайн салбарыг
тодруулбал стратегийн томоохон ордууд болон ашигт малтмалын үйлдвэрлэлийг
дэмжих зорилтыг чухалчлан оруулсан байдаг билээ./Хавсралтын 1-д тодорхой
тусгав/
Дээрхзорилтуудыгхэрэгжүүлэх, үндэсний vйлдвэрлэлээ хєгжvvлэх, шинэ
технологи нэвтрvvлэхэд олонтаа тулгардаг нэг бэрхшээл бол хөрөнгө эх үүсвэрийн
санхvvжилтийн асуудал байдаг. Энэ нь уул уурхайн зэрэг том компаниуд болон
бизнест дєнгєж хєл тавьж буй жижиг, дунд vйлдвэрvvдэд нэгэн адил хамаарна.
Эдvгээ Монголын санхvvгийн зах зээл нь vйлдвэрлэгчдэд боломжийн хvvтэй урт
хугацааны зээл олгох хэмжээнд хараахан хєгжєєгvй байна. Санхvvгийн тvрээс
/цаашид лизинг гэх/ нь эд хєрєнгє, vйлдвэрлэлийн тоног тєхєєрємж худалдан авах,
vйлдвэрлэлээ єргєтгєх гэсэн vйлдвэрлэгчдэд хандсан санхvvжилтийн цоо шинэ
хэрэгсэл юм. Дунд, урт хугацааны санхvvгийн энэ vйлчилгээ нь зээлийн баталгаа,
барьцаа хєрєнгєгvйн улмаас банкны зээл авах боломжгvй жижиг, дунд vйлдвэрvvд
тєдийгvй шинээр байгуулаглсан аж ахуйн нэгжvvдэд нэн ач холбогдолтой.
Лизинг нь урт хугацаатайгаар vйлдвэрлэлийн тоног тєхєєрємж, бараа, vл хєдлєх
хєрєнгийг худалдан авахын тулд оруулах санхvvжилтын тусгай хэлбэр бєгєєд
тvрээслvvлэгч нь ємчийг ємчлєх эрхээ хадгалж, тvрээслэгч нь тохиролцсон
тєлбєрийг тєлєєд тодорхой хугацааны явцад тэрхvv ємчийг ашиглаж байдаг.
Энэ нь хувь хvн ба жижиг дунд бизнесийн нэгжvvд болон vйлдвэр аж ахуйн
газрын vйл ажиллагааг санхvvжvvлэх хєрєнгє оруулалтын хамгийн vр єгєєжтэй
хэрэгсэл бєгєєд техник технологи, бусад эд зvйлсийг тvрээслэж бизнесийн vйл
ажиллагаагаа єргєжvvлэх санхvvжилтын хамгийн оновчтой, хvнд суртал багатай
санхvvгийн vйлчилгээний хэлбэр учраас дэлхийн олон оронд тvгээмэл хэрэглэгдэж
байна.
1.2. Илтгэлийн зорилго, зорилт, хүрэх үр дүн, ач холбогдол
Монголын уул уурхайн салбарын жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, хөрөнгө
эх үүсвэрийн нөхцөл бүрдүүлэх, тоног төхөөрөмжөөр хангахад лизингийн үйл
ажиллагааг өргөн хэрэглэх, талуудын харилцан ашигтай байх таатай нөхцлийг улам
илүү бүрдүүлэх, практикт тулгарч буй хууль эрх зүйн болон бусад бэрхшээл саадыг
арилгах, санхүүгийн үйлчилгээний энэ төрлийг сурталчилан дэлгэрүүлэхэд өчүүхэн
төдий ч болов хувь нэмэр оруулах зорилгоор энэхүү илтгэлийг бэлдсэн болно.
Илтгэлийн зорилгоо биелүүлэхийн тулддараах зорилтуудыг гаргасан болно. Үүнд:
1. Монголын уул уурхайн салбарын жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн тулгамдсан
асуудлыг тодруулах

3. 2. Гадаад дотоодын лизингийн байгууллагуудын үйлчилгээний хэлбэр маягийг
харьцуулан судлах
3. Монголын уул уурхайн салбарын жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн тулгамдсан
асуудлыг шийдвэрлэх арга зам, боломжит хувилбаруудыг тодорхойлох
4. Сонгосон хувилбар /тодруулбал лизингийн үйлчилгээ/-ыг хэрэгжүүлэх
шатчилсан төлөвлөгөө гаргах зэрэг болно.
Илтгэлийн зорилго хангагдсанаар Монгол улсын уул уурхайн салбарын жижиг дунд
бизнес эрхлэгчдийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх болондавхар лизингийн
үйлчилгээ дэлгэрэх үр дүнд хүрнэ гэж үзэж байна.
Гадны болон дотоодын лизингийн байгууллагуудын харилцаа холбоог
тогтоон бэхжүүлэх, дотоодын түрээслэгч түрээслүүлэгч 2 тал мөн гадны
түрээслүүлэгч 3дахь талд аль алинд нь харилцан ашигтай нөхцөл бүрдүүлэх, мөн
дотоодын лизингийн үйлчилгээг боловсронгуй болгож илүү чанаржуулах зэрэг олон
талын ач холбогдолтой юм.
ХОЁР. ОНОЛЫН СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ:
Лизингийн үйлчилгээ
2.1. Лизингийн талаар товчхон
Тvvхчид МЭЄ 350 онд Аристотелийн бичсэн номонд "Баялгийн утга учир
ємчлєх эрхэд бус ашиглахад оршино" хэмээн бичсэнийг лизингийн санааг хєндсєн
гэж vздэг байна. XI зуунд Венецид лизингийн ажиллагаатай тєстэй хэлэлцээрийг
байгуулдаг байв. Венецичууд худалдаачид болон худалдааны хєлєг онгоцыг
эзэмшигчдэд тэр vеийнхээр маш vнэтэй зангуугтvрээслvvлж байжээ.
Лизинг гэдэг нэр томьѐог "Белл" гэдэг телефон утасны компанитай холбон
vздэг. Тус компанийн удирдлага єєрсдийн утасны аппаратыг зарахгvйгээр
тvрээслvvлэх шийдвэрийг 1877 онд анх гаргажээ. Гэвч лизингийг vйл ажиллагааны
vндсэн хvрээндээ 1952 онд Америкийн "United States Leasing Corporation" хэмээх
Сан Францискод оршдог компани хэрэгжvvлжээ.
Лизингийн vйл ажиллагаанд 3 тал оролцдог. Yvнд:
1. Yйлдвэр (худалдааны байгууллага) - Лизингийн обьектыг бий болгогч
2. Лизингийн компани - Түрээслүүлэгч
3. Хєрєнгийг авч ашиглаж буй байгууллага, хувь хvн - Тvрээслэгч
Єєрийн эрх зvйн хэлбэрээр лизингийн харилцаа нь хєрєнгє оруулалтын урт
хугацааны тvрээсийн нэг хэлбэр болдог.
Санхvvгийн лизингийн онцлог шинж.
Санхvvгийн лизинг гэдэг нь хэрэг дээрээ тухайн объектыг тєлбєрийг цувуулж авах
байдлаар худалдаж байна гэсэн vг юм.
• Тvрээслэгч гэрээг тогтоосон хугацаанаас ємнє цуцлаж болохгvй.
• Эсрэг тохиолдолд буруутай тал нь нилээд хэмжээний хохирол тєлдєг
• Лизингийн гэрээний vргэлжлэх хугацаа нь ихэвчлэн хэлцлийн объектын
ашиглагдах (боломжит) хугацаатай ойролцоо
• Хэлцлийн объектууд нь хэрэглэгч шууд худалдан авах vнэ нь єндєр байдаг
• Ємчлєх эрхийг тvрээсийн хугацаа дуусахад тvрээслэгчид шилжvvлдэг
• Тvрээслэгч гэрээний нєхцлийн дагуу зах зээлийн vнээс доогуур vнээр
хєрєнгийг худалдан авах эрх
• Машин тоног тєхєрємжийг борлуулах хэлбэр, бусад тохиолдолд капиталын
хєрєнгє оруулалтыг санхvvжvvлэх арга юм.

4. Лизингийн vйл ажиллагааны vндсэн элементvvд:
1.Хэлцлийнобъект
2. Хэлцлийн субъект
3. Лизингийн гэрээний хугацаа буюу тvрээсийн vе
4. Лизингийн тєлбєр
1. Хэлцлийн объект
•Хєдлєх
•Yл хєдлєх хєрєнгє
2. Хэлцлийн субъект
Лизингийн объекттой холбоотой лизингийн хэлэлцээнд оролцогч талууд
болно. Тэдгээрийг шууд болон шууд бус гэж ангилна. Шууд субъектэд
лизингийн компаниуд (лизинг олгогч), vйлдвэрлэл, худалдаа, тээврийн
компаниуд, брокерын болон зуучлагч компаниуд байж болно.
3. Лизингийн гэрээний хугацаа буюу тvрээсийн vе
Энэ нь тvрээслэгч тухайн хєрєнгийг ашиглахаар гэрээ байгуулсан хугацаа
(лизингийн гэрээний vйл ажиллагааны хугацаа) бєгєєд vvний дараа тvрээсийг
тєлбєртэй ба тєлбєргvй vргэлжлvvлэх аль нэгэн сонголтыг тvрээслэгч эдлэх
эрхийн тухай тайлбарыг гэрээний эхэнд хийнэ. Гэрээний vеийг
тодорхойлоход тоног тєхєєрємжийн техник эдийн засгийн vндэслэл, элэгдэх
хугацаа, хэлцлийн объектоос илvv хямд єртєгтэй, vйлдвэрлэх хvчин чадалтай
ижил тєрлийн тоног тєхєєрємж бий болж болзошгvй vе, инфляци, зах зээлийн
єрсєлдєєн зэргийг харгалзан vздэг.
4. Лизингийн тєлбєр
Объектын єєрийн єртєг, элэгдэл хорогдол, лизингийн хvv (лизинг олгогчийн
орлого, лизингийн санхvvгийн эх vvсвэрийн хvv), лизинг авагч компанийн
талаар судалгаа хийх, баримт бичиг бvрдvлэх зэрэг хэлцлийн бэлтгэл ажлын
зардал мэт vндсэн элементvvд багтах ба лизингийн тєлбєрийг лизингийн хvv,
объектын элэгдэл болон бэлтгэл ажлын зардлууд бvрдvvлнэ.
2.2. Лизинг – Монголын санхүүгийн үйлчилгээнд...
2006 оноос лизингийн үйлчилгээ Монголд идэвхитэй хөгжиж эхэлсэн билээ.
Монгол улсын Засгийн газар болон хандивлагчдийн зүгээс энэхүү хөгжлийг дэмжих
зорилгоор олон төсөлт буюу хөтөлбөрт ажлуудыг явуулж ирсэн.
1990-ээд оны дундаас, зөвхөн хөрөнгө барьцаалан зээл олгох биш, харин
хөрөнгөд суурилсан санхүүжилтийн хэрэгсэл шаардлагатай байгаа болон улс орны
эдийн засгийн хөгжилд санхүүгийн лизингийг нэвтрүүлэх эрэлт, хэрэгцээ, шаардлага
байгаа нь харагдаж эхэлсэн юм.. Хэдийгээр лизингийн зах зээлийн эерэг орчин,
хууль эрх зүйн зохицуулалт дутагдалтай байсан ч санхүүгийн байгууллагууд
түүнчлэн тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид, бусад бараа борлуулагчид хүртэл лизинг
хөрөнгөнд суурилсан санхүүжилт санал болгож байсан нь лизингийн эрэлт
хэрэгцээ өндөр байгааг харуулж байлаа.
Энэхүү эрэлт хэрэгцээг хангахын тулд Монгол улсын Засгийн газар, ОУСКийн дэмжлэгтэйгээр лизингийг нэвтрүүлэх хэд хэдэн төсөлт ажлыг хэрэгжүүлсэн
юм. Үүнд, 1997 онд лизингийн зах зээлийн анхны судалгааг явуулсан, 1998 онд
холбогдох яам болон хувийн секторын төлөөлөгчид лизингийн анхны хуулийн
төслийг боловсруулж, парламентаар батлуулах оролдлого хийсэн юм. Харамсалтай
нь тухайн үед сонгуулийн дараа шинэ засгийн газар байгуулагдсан нь үйл явцын
өрнөлтийг зогсоосон байна. 1999 онд ОУСК нь Монголын Лизингийн холбоо
байгуулагдахад дэмжлэг үзүүлсэн бөгөөд 2001 онд лизингийн зах зээлийн байдал,

5. эрх зүй, татвар, нягтлан бодох бүртгэл болон лизингийн дүрэм журмын байдлын
талаар судалгаа хийх, лизингийн тухай хуулийн төслийг шинэчлэн боловсруулах
асуудлаар техникийн туслалцаа үзүүлэх ажлыг ОУСК санхүүжүүлсэн болно.
2004 оны 7 дугаар сард ОУСК-ийн Монголд лизинг хөгжүүлэх төсөл
хэрэгжиж эхэлснээр өмнө нь ОУСК-ийн хийж байсан үйл ажиллагаа, лизингийн
хуулийн талаарх яриа хэлэлцээрийг сэргээн, улмаар Санхүүгийн түрээсийн тухай
хуулийг боловсруулан УИХурлаар 2006 оны 6 дугаар сард баталсан юм.Шинэ хууль
батлагдсанаар лизингийн үйл ажиллагаа дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчдын
сонирхлыг илүү татах болсон билээ. Энэ хууль нь санхүүгийн лизингийн
тодорхойлолтыг өгч, улмаар санхүүгийн лизинг болон хөрөнгийн түрээслэл, иргэний
хуульд заасан бусад төрлийн хэлцлүүдийн хоорондын ялгааг тодотгож өгсөн юм.
Мөн 2006 оны 6 дугаар сарын 29 –нд баталж, улмаар 2007 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс
хүчин төгөлдөр болсон аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль
болон нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд оруулсан нэмэлт
өөрчлөлтүүд нь лизингийн үйлчилгээнд татварын таатай нөхцлийгбүрдүүлж өгч,
үндсэн хөрөнгөнд оруулах хөрөнгө оруулалтыг хөхүүлэн дэмжсэн билээ.
Судалгаанаас үзэхэд, 2007 оны 12 дугаар сарын байдлаар Монголд 48
түрээслүүлэгч үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тэдгээрийн 11 нь Монголын
томоохон банкууд бөгөөд 2 нь банкуудын байгуулсан бие даасан лизингийн
компани, 8 нь банк бус санхүүгийн байгууллага, 15 нь тоног төхөөрөмж, тээврийн
авто машин нийлүүлэгчид, 12 нь бусад төрлийн бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид
болон нийлүүлэгчид байна. 2005 онтой харьцуулахад түрээслүүлэгчдийн тоо 2006
онд хоѐр дахин нэмэгдсэн ба 2007 онд мөн өссөн ба/График1-ийг харна уу/ 2007 онд
нийт лизингийн хэмжээ 800 сая гаруй ам. долларт хүрсэн нь 2006 оныхоос гурав
дахин, 2005 оны хэмжээнээс долоо дахин өссөн байна. Гол түрээслүүлэгчид нь
банкнууд, тоног төхөөрөмж нийлүүлэгч нар байна./Хүснэгт 1-ийг харна уу/
Монголын лизингийн салбар нь өргөн хүрээг хамарсан бүтэцтэй бөгөөд үүнд
автомашин 41.4 хувь, өргөн хэрэглээний бараанууд 23.8 хувь, уул уурхай 23.6
хувь, худалдааны тоног төхөөрөмж 1 4.6 хувь, барилгын тоног төхөөрөмж 1.5
хувь, хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмж 0.9 хувь, ачааны машин 0.9 хувь,
эмнэлгийн тоног төхөөрөмж 0.3 хувь ба бусад 0.3 хувь тус тус эзэлж байгаа юм.
Авто машин нь лизингийн эрэлт өндөртэй, даатгал болон авто бүртгэл харьцангуй
сайн байдаг тул нийт лизингийн үйлчилгээнд давамгайлах хувь эзэлж байгаа ба
хэрэглээний бараа удаах байранд орж байна. Бүх түрээслүүлэгчдийн төсөв
хязгаарлагдмал, ихэвчлэн санхүүжилтийн асуудалтай тулгарч байдаг учраас тэдний
олонх нь, тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчдээс бусад, 1000 ам. доллараас хямд үнэтэй
хэрэглээний барааны лизингийг санал болгодог байна. Салбараас үл хамааран жижиг
болон дунд аж ахуйн нэгжүүд лизингиийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд санхүүгийн
бэрхшээлтэй тулгарч байгаа нь эндээс тод харагдаж байна. /График 2-ыг харна уу/
2003 онд тоног төхөөрөмжийн импортод лизингийн эзлэх хувь туйлын бага
1.1 хувь байсан бол 2007 онд нийт тоног төхөөрөмжийн импортын тавны нэг
хувийг эзлэж байгаа нь 2006 онд 10.3 хувь, 2007 онд 22.8 хувь лизингийн салбарын
өсөлтийг харуулж байна. /График 3-ыг харна уу/
Сүүлийн жилүүдэд ДНБ-д эзлэх лизингийн хэмжээ болон банкуудын олгосон
нийт зээлд эзлэх лизингийн хэмжээ өссөн нь лизинг санхүүжилтийн нэг чухал эх
үүсвэр болж байгаагийн илэрхийлэл юм. ДНБ-д эзлэх лизингийн хэмжээ 2003 онд
0.1 хувь байсан бол 2007 онд 1.6 хувь болж өссөн нь хууль эрх зүйн шинэ орчинд
эерэг нөлөөлөл үзүүлж байгааг харуулж байна. Лизингийн тогтолцоо сайн хөгжсөн
бусад орнуудтай харьцуулахад энэ үзүүлэлт харьцангуй сайн байгаа бөгөөд эдгээр

6. оронд ДНБ-д эзлэх лизингийн хэмжээ 1-2 хувь, 2006оны байдлаар Монголын хөрш
ОХУ-д 1.17 хувь, Хятадад 0.2 хувь байна. /Хүснэгт 2-ыг харна уу/
Лизингийн дундаж хугацаа 2003 онд зургаан сар байсан бол 2007 онд 18 сар
болж уртассан нь лизингийн зах зээл улам тогтвортой болж, түрээслүүлэгчдийн
эрсдлийг хүлээх чадвар сайжирсныг харуулж байна. Мөн лизингийн дундаж хүүгийн
хэмжээ 2003 онд 2.3-3.0 хувь байсан бол 2007 онд 1.3-2.0 хувь болж буурчээ.
Банкуудын байгуулсан лизингийн гэрээний 90 гаруй хувь нь Монгол төгрөгөөр
хийгдсэн байна.
Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид
Тоног төхөөрөмжийг лизингээр олгох үйлчилгээ эрхлэгчдийн тоо 2005 онд 4 байсан
бол 2007 онд 15 болж нэмэгджээ. Тоног төхөөрөмжийн лизингийн 88.5 хувийг уул
уурхайн тоног төхөөрөмж, 5.1 хувийг автомашины лизинг, 4.6 хувийг барилгын
тоног төхөөрөмж,1.8 хувийг хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмжийн лизинг эзэлж
байна. /График 4-ийг харна уу/
2007 онд тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид 15.9 сая ам.долларын 471 лизингийн
гэрээ шинээр байгуулан санхүүжүүлсэн бөгөөд үргэлжилж байгаа лизингийн
гэрээний дүн 20.4 сая ам. долларт 438 лизингийн гэрээ хүрсэн байна. Энэ нь 2006
оныхтой харьцуулахад шинээр байгуулсан лизингийн гэрээний дүн 7 дахин,
үргэлжилж байгаа лизингийн гэрээний дүн 3 дахин өссөн үзүүлэлттэй байгаа юм.
Бусад лизинг олгогчидтой харьцуулахад тоног төхөөрөмжийн лизинг
олгогчид лизингийг илүү урт хугацаагаар, бага хүүтэйгээр санал болгож байна.
Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид нь ихэвчлэн гадаадын компаниуд буюу дэлхийд нэр
хүнд бүхий компаниудын салбар, охин компаниуд байгаа юм. Бусад лизинг
олгогчидтай харьцуулахад тэд лизингээ санхүүжүүлэх хөрөнгийг гадаадаас,
ихэвчлэн толгой компаниасаа, бага хүүтэй, урт хугацааны зээлээр авах боломжтой
байдаг. Нэг нийлүүлэгчид ноогдох лизингийн гэрээний дундаж тоо нь 2003 онд 4
байсан бол 2007 онд 29 болж нэмэгдсэн бөгөөд лизингийн гэрээний дундаж дүн нь
2007 онд ойролцоогоор 136,050 ам. доллар байгаа нь 2005 оны үзүүлэлтээс дөрөв
дахин нэмэгдсэнийг харуулж байна. Банкуудыг бодвол байгуулсан бараг бүх
лизингийн гэрээ ам. доллараар хийгдсэн байна. /Хүснэгт 3-ыг харна уу/
Одоогийн хууль эрх зүйн орчин бусад түрээслүүлэгчидтэй харьцуулахад
тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчдэд хамгийн таатай нөхцлийг бүрдүүлж байгаа юм. Тэд
лизингийн хүүгийн орлогыг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлүүлэн, тэдний
үйлчлүүлэгчид буюу тоног төхөөрөмж түрээслэгчид түрээсийн төлбөрийн хүүг
байгууллагын албан татвар ногдуулах орлогоосоо хасуулж, татварын хөнгөлөлт
эдэлж байгаа билээ. Харин банкны үйлчлүүлэгчдийн хувьд, тэдний 86.1 хувь нь
лизингийг хувийн хэрэгцээнд авч, бизнесийн зорилгоор ашиглахгүй байгаа тул
энэхүү татварын хөнгөлөлтийг тэр бүр эдэлж чадахгүй байна. Үндэсний Татварын
Ерөнхий Газрын мэдээлснээр, 2007 оны 10 дугаар сарын 1-ний байдлаар нийт 429
татвар төлөгчид энэхүү заалтын хүрээнд орлогын татвараасаа 2.6 сая ам. долларыг
чөлөөлүүлсэн байна.
Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид болон бусад төрлийн лизинг олгогчдын
хувьд бэрхшээлтэй асуудал нь хөдлөх хөрөнгийн бүртгэлийн асуудал байна.
Санхүүгийн лизингийн хуульд хөдлөх хөрөнгийг бүртгэх тухай заалт байгаа хэдий ч
уг хөрөнгийг бүртгэх байгууллага, дүрэм журам байхгүй байсаар байна. Энэ төрлийн
бүртгэлийг бий болгох нь түрээслэгч дампууралд орох тохиолдолд лизингийн
компаниуд түрээслэгдэж байгаа хөрөнгийн хувьд давуу эрхтэй байх нөхцлийг
бүрдүүлэх юм. Хөдлөх хөрөнгийн бүртгэл нь санхүүгийн түрээсийн хөрөнгийг
түрээслэгч этгээд хөрөнгийн барьцаанд тавьж, зээл авах болон ижил төрлийн бусад
үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх ач холбогдолтой.

7. Бие даасан лизингийн компаниуд болон ББСБ-ууд
Монголд өнөөдөр санхүүгийн лизингээр мэргэшин ажиллаж байгаа хоѐр
компани байна. 2002 онд байгуулагдсан Монгол Лизинг ХХК нь Монголын анхны
лизингийн компани бөгөөд лизингийн салбарт ихээхэн туршлага хуримтлуулсан,
лизингийн зах зээлд идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа компани юм. 2007 оны
5 дугаар сард Хас Лизинг ХХК нь мөн жижиг, дунд үйлдвэрлэлд санхүүгийн лизинг
олгох зорилгоор байгуулагдсан. Монгол Лизинг болон Голомт банкыг нэг бизнесийн
бүлэг эзэмшдэг бол Хас Лизинг ХХК–г Хас банк үүсгэн байгуулсан байна. Монгол
Лизинг нь банк бус санхүүгийн байгууллагын тусгай зөвшөөрөл авч Монгол
банкнаас тавьсан шаардлагын дагуу ББСБ-ын хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.
Харин Хас Лизинг нь хязгаарлагдмал хариуцлагатай компанийн статустайгаар үйл
ажиллагаагаа явуулдаг.
Лизингийн компаниудын түрээслүүлэхээр санал болгож байгаа тоног
төхөөрөмж нь ихэвчлэн харилцаа холбоо 41.6 хувь, барилга 24.2 хувь, хөдөө аж
ахуй 20.1 хувь, албан конторын 14.1 хувь зориулалтын тоног төхөөрөмжөөр
хязгаарлагдаж байна. /График 4-ийг харна уу/
2007 оны байдлаар найман ББСБ Монгол Лизинг оролцуулахгүйгээр
лизингийн үйл ажиллагаа явуулж байна.
ББСБ-ууд нь төрөл бүрийн лизингийн үйлчилгээ санал болгож байгаагаас
2007 оны байдлаар ББСБ-уудын олгосон лизингүүдэд хөдөө аж ахуйн тоног
төхөөрөмж 38.6 хувь, автомашин 26.0 хувийг, хэрэглээний бараа 21.3 хувийг,
барилгын тоног төхөөрөмж 13.1 хувийг, ачааны машин 0.4 хувийг, худалдааны тоног
төхөөрөмж 0.6 хувийг тус тус эзэлж байна. /График 6-г харна уу/
Лизингийн компаниуд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжсэн лизингийн
нөхцлийг санал болгохыг зорьж байгаа бөгөөд санхүүжилтийн эх үүсвэр
хязгаарлагдмал байгаагаас үйлчлүүлэгчдээ сонгохдоо туйлын болгоомжтой хандаж
байгаа билээ. Одоогийн байдлаар өмнө нь банкнаас эдгээр лизингийн компаниудыг
байгуулсан банкууд зээл авч байсан иргэд, байгууллагуудад санхүүгийн лизингийг
олгож байна. Бусад лизинг олгогчидтой харьцуулахад нэлээд нааштай нөхцлөөр
лизинг олгож байгаа бөгөөд дунджаар лизингийг 60 хүртэл сарын хугацаатай, 10
хувийн урьдчилгаатай олгож байгаа бөгөөд лизингийн төлбөрийн хуваарийг уян
хатан байдлаар хийсэн байна. Бусад банк болон ББСБ-уудтай харьцуулахад хүүгийн
хэмжээ харьцангуй бага буюу 1.2-1.8 хувьтай байна. /Хүснэгт 4-ийг харна уу/
2007 онд ББСБ-ууд 194,400 ам. долларын 383 лизингийн хэлэлцээрийг
санхүүжүүлсэн нь 2006 онд 19,300 ам. долларын 89 лизингийн хэлэлцээрийг
санхүүжүүлсэнтэй харьцуулахад ихээхэн нэмэгдсэн үзүүлэлт билээ.
Сүүлийн хоѐр жилд Монголын лизингийн салбарын өсөлт эерэг үзүүлэлттэй
явж ирлээ. Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал, түүний өсөлт болон эрх зүйн
нааштай алхмууд нь энэ салбар дахь гадаадын болон дотоодын хөрөнгө оруулалтыг
дэмжин, тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлсэн юм. Японы Засгийн газар болон ОУСКын итгэмжлэлийн сангийн дэмжлэгтэйгээр хэрэгжүүлсэн ОУСК-ын Монголд лизинг
хөгжүүлэх төсөл нь Санхүүгийн түрээсийн тухай хууль 2006 оны 6 дугаар сард
батлагдсан зэрэг хуулийн чухал чухал өөрчлөлтүүд хийхэд лоббидож, лизингийн
компаниудад зориулан сургалт зохион байгуулж, зөвлөлгөө өгч, лизингийн талаарх
олон нийтийн мэдлэгийг дээшлүүлэх зэргээр ажиллаж байсан нь лизингийн
салбарын энэ эерэг өсөлтөд зохих түлхэц болсон юм. 2006 оны 9 дүгээр сард төсөл
дууссанаас хойш лизингийн салбарын өсөлтийг тодорхойлох зах зээлийн иж бүрэн
судалгаа хийгдээгүй тул ОУСК хууль эрх зүйн шинэчлэлт, төслийн үйл ажиллагааны
үр дүнд лизингийг салбар хэрхэн өсөж хөгжсөнийг тодорхойлох зорилгоор энэхүү
судалгааг хийлээ.

8. Судалгааг 2008 оны 4 дүгээр сард хийсэн бөгөөд судалгаанд оролцогсдыг
2007 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар мэдээллээ гаргаж өгөхийг хүссэн юм.
Судалгаанд Монголын лизингийн үйлчилгээ эрхлэгчдийг 100 хувь төлөөлж чадах 48
түрээслүүлэгч хамрагдсан болно. Судалгааны үндсэн мэдээллийг олж авахын тулд
лизингийн компаниудтай биечлэн уулзах, Засгийн газрын холбогдох мэргэжилтнүүд
болон лизингийн зах зээлийн бусад оролцогчдоос ярилцлага авах зэргээр төрөл
бүрийн аргачлалыг ашигласан болно.
- 2007 онд хийгдсэн түрээсийн хэмжээ бараг 90 сая ам.долларт хүрсэн нь 2006
оныхоос хоѐр дахин, 2005 оны хэмжээнээс найм дахин өссөн байна.
- Лизингийн салбар хурдацтай өсөж, хэрэгжиж байгаа лизингийн хэмжээ 2007
онд 80 сая гаруй ам.долларт хүрсэн нь 2006 оныхоос бараг гурав дахин, 2005
оныхоос долоо дахин өссөн байна.
- Түрээслүүлэгчдийн тоо ойролцоогоор дөрөв дахин өссөн – 2005 онд 13
байсан бол 2007 онд 48 болж өссөн нь Монголд лизингийн үйлчилгээ явуулах эрх
зүйн орчинд эерэг өөрчлөлт орсныг харуулж байгаа юм.
- Түрээслүүлэгч гол байгуулагууд нь банкууд болон тоног төхөөрөмж
нийлүүлэгчид бөгөөд тэдний олгосон лизингийн хэмжээ нийт лизингийн
хэмжээний ихэнх хувийг эзлэж байна.
- Зах зээлийн бүтэц өргөжиж байна – авто машин, хэрэглээний бараа
бүтээгдэхүүн, уул уурхайн тоног төхөөрөмжүүд түрээсийн ихээхэн хувийг эзэлж
байна.
- Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх лизингийн хувь 2007 онд 1.6 хувь
болон банкны нийт зээлд эзлэх хувь 2007 онд 3 хувь сүүлийн гурван жилд
нэмэгдсээр байгаа нь лизинг санхүүгийн нэг чухал эх үүсвэр болж байгааг
харуулж байна.
- Эргэн төлөлтийн хувь хэмжээ өндөр – нийт түрээслүүлэгчдийн хувьд өндөр
буюу 90 гаруй хувьтай байна.
- Илүү таатай нөхцлийг - түрээсийн хугацаа уртсаж, хүү буурч байгаа нь
салбарын үйл ажиллагаа тодорхой хэмжээнд тогтворжиж байгаагийн илэрхийлэл
юм.
Гэвч хууль эрх зүйн орчинг цаашид сайжруулах шаардлага байсаар байна.
Тухайлбал, хоорондоо зөрчилдөж байгаа хуулийн заалтуудыг нэг мөр болгох,
татварын илүү таатай орчныг бүрдүүлэх, хуулийн зарим бүрхэг заалтуудыг тодорхой
болгох зэрэг болно. Үүнээс гадна, санхүүгийн эх үүсвэр туйлын хязгаарлагдмал
байгаа бөгөөд одоогийн байдлаар нийт зээлийн дөнгөж 15 хувь нь гадаадын зээл
байна. Лизингийн салбарын цаашдын өсөлтийг одоогийн хууль эрх зүйн орчин,
санхүүгийн эх үүсвэр хангалтгүй байгаа зэрэг олон асуудал удаашруулсаар байгаа
билээ.
2.3. Олон улсын лизингийн үйлчилгээний өнөөгийн байдал
Олон улсын Лизингийн vйлчилгээний зах зээл хамгийн динамик хэмээн
тооцогдцог. Экспертvvдийн vнэлгээний дагуу 1990 оны vед нийт хєрєнгє
оруулалтын ерєнхий дvнгээр машин тоног тєхєєрємжийн лизингийн єссєн хэмжээ
АНУ-д 25-30%, Англи, Франц, Швед, Испанид 13-17%, Итали, Голландид 12-14%,
Австри, Дани, Норвегид 8-10%, Японд 8-10% байна.
Сvvлийн арван жилд лизинг
нь дэлхийн 90-аад орон, тvvний дотор хєгжиж буй 60 шахам орнуудын vйлдвэрлэлд
улам ихээр дэлгэрчээ.

9. 2008 оны байдлаар олон улсын лизингийн үйлчилгээний компаниуд
түрээслүүлж буй бүтээгдхүүнийхээ төрлөөс хамаарч түрээслэгчиддээ жилийн 4,8% 24% хүү санал болгож байна. Уул уурхайн хүнд машин техник хэрэгслийн
лизингийн хувьд жилийн 12% - 15% хүүтэйгээр 5-10 жилийн хугацаатай,
санхүүжилтийн хэмжээ ньдунджаар 30-50 сая ам.доллар хүртэл байж болдог.
Лизингийн vйл ажиллагааны хэмжээгээр дэлхийд АНУ тэргvvлж байгаа
бєгєєд дараа нь япон орон оpдог байна. Баруун Европын орнуудын дотор:
Нэгдvгээрт: Их Британи
Хоѐрдугаарт: Франц
Гуравдугаарт: ХБНГУ
Дєрєвдvгээрт: Итали орж байна.
ГУРАВ. ПРАКТИК СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ:
Монгол улсын уул уурхайн эдийн засагт гүйцэтгэж буй үүрэг
3.1. Монголын уул уурхайн салбарын судалгаа шинжилгээ
Монголулсынуулуурхайнсалбарөнгөрсөн
10
гаруйжилдзэс,
молибден,
жоншныбаяжмал, бүхэллэгжонш, алт, нүүрс, катодынзэс, гянтболдынбаяжмал,
төмрийнхүдэр,
давс,
барилгынматериалынтүүхийэдүйлдвэрлэсэнбөгөөдбүтээгдэхүүнийхэмжээньдотооды
ннийтбүтээгдэхүүний
28.2%,
ажүйлдвэрийннийтбүтээгдэхүүний
64.6%гэзэлжбайгааюм.
Уулуурхайнбүтээгдэхүүнийэкспортынхэмжээнь
2008
онднийтэкспортынбүтээгдэхүүний
80.7%
байна.
2008
оныбайдлааруулуурхайнсалбарын 213 нэгжид 45900 хүнажиллажбайна.
Монголулсынуулуурхайнсалбарын
1997-2008
оныөнөөгийнбайдал,
хэтийнтөлөвийнталаархсудалгааныхүснэгт, графикийгхавсралтаархаруулав.
3.2. Уул уурхайн жижиг дунд бизнес эрхлэгчид, ААНБайгууллагын тулгамдсан
асуудлууд
Уулуурхайнсалбарньхөрөнгөоруулалтихээршаардлагатайсалбарюм.
Монголулсадсүүлийн
20иоджилдуулуурхай,ашигтмалтмалынсалбарынмэргэжилтэйажиллагсадбэлтгэхявдалз
огсонгибайдалдорсноосгадаадынмэргэжилтэнгөндөрцалингааражиллуулахадсанхүүг
ийннөөцийннэлээдхэсэгзарцуулагддаг.
Байгалийннөөц,
ордгазарашигласныбабусадтатварын,
хүчинчадал,
оворихтэймашинтоногтөхөөрөмжийнтүлшшатахуун,
сэлбэгхэрэгслийнзардалмашөндөрюм.
Мөнхотсуурингазраасалсхязгаарлагдмалтулажиллагсдыноронбайр,
хоолхүнснийболонбусадхангамжийнзүйлийгхолоостатантээвэрлэдэг.
Нөгөөталааснийтажүйлдвэрийнсалбардоторхамгийнөндөрхүчинчадал,
өртөгтэйхүчирхэгтехник,
машинмеханизмэнэсалбарынхөдөлгөгчхүчньболдог.
Иймээсдээрхолонтөрлийнхөрөнгөоруулалтшаардсанзардалдотроосмашинтоногтөхөө
рөмжхудалданавахадзориулагдсансанхүүжилтхамгийнтомбайрсуурийгэзэлжхамгийн
тулгамдсанасуудалболдог.
Уулуурхайнчиглэлийнбизнесийгмеханикжуулж,
автоматжуулахньзайлшгүйчухалбөгөөдэнэньбайгальэкологиталдаач,
бүтээмжийгөсгөхталдаачачхолбогдолтой.
Ерньуулуурхайнсалбарыггараргаар,
гархөдөлмөрөөрхөгжүүлнэгэжсэтгэхньтэнэгхэрэг.
Энэньтуссалбарынбизнесэрхлэгчдийгтоногтөхөөрөмжийнсанхүүжилтэндзайлшгүйтү
лхдэг. 2008 онысудалгаагаардэлхийд тэргүүлэгч уулуурхайнхүнд машин механизм
үйлдвэрлэгч фирмийн ухагчгинжит экскаваторынхудалданавахдундажүнэшанаганы

10. багтаамжболонашиглалтынхугацаанаасхамаарч 11000-600000$, хамагч бульдозер
хутганы төрлөөс хамаарч 100000-510000$, дугуйт ачигч экскаватор 35000-165000$,
универсал трактор 40000-95000$, ачигч самосвал даац болон ашиглалтын
хугацаанаас хамаарч 90000-4000000$, хөрс хуулагч даац, хөрс хуулалтын өргөн,
гүнээс хамаарч 180000-550000$ байдаг. Иймд уул уурхайн жижиг дунд бизнес
эрхлэгчид болон аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн бэрхшээлээс гарах арга замын нэг нь
санхүүгийн түрээсээр /лизинг/машин техник худалдан авах явдал болдог.
ДӨРӨВ. ЛИЗИНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭГ ЧАНАРЖУУЛАХ НЬ:
4.1 Боломжит хувилбарууд
Аливаа аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн бэрхшээлээс гарах арга замуудад банкны
зээлийн үйлчилгээ, лизингийн үйлчилгээ, санхүүгийн зах зээл дээр хувьцаа гаргаж
эх үүсвэр татан төвлөрүүлэх орно. Эдгээрээс бид санхүүгийн түрээс буюу
лизингийн талаар онцлон авч үзэх нь зүйтэй гэж үзлээ. Санхүүгийн түрээс нь дээрх 2
арга замаас аж ахуйн нэгжид үзүүлэх ач холбогдлоороо илүү гэж үзэж байна.
4.2. Лизингийн үйлчилгээ
Лизинг нь зээлийн баталгаа буюу барьцааны хангалттай хєрєнгєгvйгээс
банкнаас зээл авах боломжгvй компаниудад тоног тєхєєрємж, эд хєрєнгє худалдан
авахад шаардагдах дунд болон урт хугацааны санхvvжилтийн нэн чухал vvсвэр юм.
Лизингийн компани (тvрээслvvлэгч) нь тоног тєхєєрємж худалдан авч улмаар тvр
хугацаагаар компаниудад (тvрээслэгчид) эзэмшvvлж хэрэглvvлнэ. Ингэхдээ
тvрээслэгч нь тvрээсийн тєлбєрийг vе шаттайгаар тєлєх бєгєєд тєлбєрийн хэмжээ нь
тvрээслэгчээс тоног тєхєєрємж худалдан авах, суурилуулахад гарсан vндсэн зардал
болон хvvгийн тєлбєр байна. Тvрээсийн хугацаа дуусахад тvрээслэгч компани нь
тоног тєхєєрємжийг ємчлєх эрхтэй болно.
Лизинг болон банкны зээлийн ялгаа, ижил тєстэй болон давуу талууд
Тvрээслэгчийн байр сууринаас авч vзвэл лизинг болон зээлийн хооронд ганц л бодит
ялгаа байдаг. Энэ нь эд хєрєнгє зээлээр авахад ємчлєгч нь тvрээслэгч, харин
санхvvгийн тvрээсээр авбал ємчлєгч нь тvрээслvvлэгч байдагт оршино. Лизинг нь
эргэлтийн хєрєнгє худалдан авахыг санхvvжvvлэхгvй бєгєєд олгож буй зээл нь
мєнгєн хэлбэрээр бус, харин эд хєрєнгє, тоног тєхєєрємж болж тvрээслэгчид очно.
Ижил тєстэй талууд:
Зээлдэгч болон тvрээслэгч нь авах эд хєрєнгийг сонгох боломжтой
Зээлдэгч болон тvрээслэгч (тvрээсийн гэрээний заалтыг хангасан нєхцєлд) тєлбєр
тооцоо бvрэн хийсний дараа эд хєрєнгийг эзэмших бололцоотой
Зээл болон тvрээсийн хугацаанд хvv болон vндсэн зардал ( тоног тєхєєрємжийн
vнэ єртєг)-ыг буцааж тєлнє
Зээл болон тvрээсийн тєлбєрийг эргvvлэн тєлєєгvй тохиолдолд зээлийн
баталгаатай нєхцєлд зээлдvvлэгч болон тvрээслvvлэгч эд хєрєнгийг эргvvлэн авах
боломжтой
Засвар vйлчилгээ хийх, элэгдэж хорогдох, хуучрах зэрэг ємчлєлтэй холбоотой
эрсдэл, зардлыг зээлдэгч болон тvрээслэгч хариуцна. Мєн зээл авах, тvрээслэхэд
эд хєрєнгийн vнэ цэнэ єсєх тохиолдолд зээлдvvлэгч, зээлдvvлэгчийн хэн нь vvнд
vл хамаарна
Зээлдэгч буюу тvрээслэгч / санхvvгийг тvрээсийн vед / гэрээ байгуулах болон
зээлийг хугацаанаас нь ємнє эргvvлэн тєлж болно
Лизингийн давуу талууд
Лизинг
хєгжvvлэхийг
сонирхож буй
талууд
Засгийн газар
Сонирхогч талуудын дэвшvvлсэн
зорилт
Дотоодын vйлдвэрлэлийг
Лизинг хєгжvvлснээр талууд дэвшvvлсэн зорилтдоо хэрхэн хvрэх
Лизинг нь дотоодын боловсруулах аж vйлдвэрийг хєгжvvлэх

11. нэмэгдvvлэх
Vйлдвэрлэлийг єргєжvvлэх
Эдийн засагт оруулах нийт
хєрєнгє оруулалтыг
нэмэгдvvлэх
Засгийн газрын тєсвийг
нэмэгдvvлэх
Эдийн засгийг хєгжvvлэх нийтєртєг зардлыг бууруулна.
Лизинг нь хєрєнгийн тєрєл бvрийн эх vvсвэрийг бий
болгодог (єєрийн хєрєнгє, авлага, татварын орлого)
Дотоодын санхvvгийн зах зээлийг хєгжvvлнэ.
Лизинг хєгжихийн хэрээр олон улсын зах зээл дээр гарах
гарцыг сайжруулж дотоодын эргэлтийн хєрєнгє
нэмэгдэнэ.
Жижиг, дунд vйлдвэрлэлийг
хєгжvvлэх
Дэд бvтцийг хєгжvvлэх
Тvрээслэгчид жижиг дунд vйлдвэрлэл хэсэгт дурьдсан
шалтгаанаар лизинг нь дотоодын жижиг дунд
vйлдвэрлэлийг хєгжvvлэхэд дэмжлэг болно.
Дэд бvтцийг хєгжvvлэх
Лизинг нь нийтийн тээврийн хэрэгсэл болон харилцаа
холбооны сvлжээг сайжруулах, орон нутгийн засаг
захиргааны байгууллагын хувьд барилга, засвар
vйлчилгээний чанартай тоног тєхєєрємж, бусад техник
хэрэгсэлтэй болох хэрэгсэл юм.
Эрсдлийн удирдлагыг
сайжруулж, эрсдлийг багасгах
Тvрээслvvлэгч нь тvрээсээр олгосон эд зvйлийн ємчлєгч
нь хэвээр байна.
Тvрээслvvлэгч нь єєрийн оруулсан хєрєнгє оруулалтыг
илvvтэй хянах боломжтой.
Тvрээслvvлэгч нь тvрээсийн эл зvйлийн ашиглалтыг
хянах тавихад хялбар дєхєм байна.
Тvрээслvvлэгч нь тодорхой тоног тєхєєрємжийн
чиглэлээр мэргэшсэн мэргэжилтэнтэй болж болно.
Лизингийн зах зээлийг
хєгжvvлэх
Лизингийн багц
бvтээгдэхvvний нэр тєрлийг
нэмэгдvvлэх
Vйлчлvvлэгчдийнхээ хvрээг
нэмэгдvvлэх
Лизинг нь бvтээгдэхvvний нэр тєрлийг нэмэгдvvлэх
тєдийгvй компаний бvтцийг єргєжvvлэх боломжийг бий
болгодог.
Зарим тохиолдолд бизнес эрхлэгчдийн хувьд лизинг нь
аливаа барьцаат єрийн хэмжээг нэмэгдvvлэлгvй
лизингийн болон банкны зээл авах боломжийг
бvрдvvлдэг.
Лизинг нь санхvvгийн vйлчилгээг борлуулах
маркетингийн нэмэлт сувгийг бий болгоно.
Санхvvжилтийг нэмэгдvvлэх
Барьцаа хєрєнгє шаарддаггvй. /Маш бага хэмжээний
барьцаа шаарддаг/
Лизинг нь уламжлалт зээлтэй єрсєлдєхvйц санхvvжилт
бєгєєд тvрээслvvлэгчийн хувьд илvv баталгаа, зардал
багатай байна
Тоног тєхєєрємж,
vйлдвэрлэлийн vндсэн
хєрєнгєтэй болох
Тvрээслvvлэгчид
/лизингийн
компани, банк,
банк бус
санхvvгийн
байгууллага,
бэлтгэн
нийлvvлэгч
байгууллагууд/
хєшvvлэг юм. Гадаадаас авч болзошгvй тоног тєхєєрємжийг
ашиглан дотоодын тvvхий эдийг боловсруулах, улмаар
импортын барааг орлуулах боломжийг бvрдvvлнэ.
Лизинг нь санхvvжилтийн эх vvсвэрийг нэмэгдvvлж, уян
хатан байдлыг нь дээшлvvлнэ.
Лизинг нь тоног тєхєєрємж худалдан авахад хєрєнгє
оруулах боломжийг бvрдvvлснээр vйлдвэрлэлийг
шинэчлэх, vр ашгийг нь сайжруулах бололцоог олгоно.
Тоног тєхєєрємжийг шинэчилснээр лизинг нь засвар
vйлчилгээний зардлыг бууруулдаг.
Урьдчилгаа тєлбєрийн хэмжээг багасгаснаар vлдэх
хєрєнгийг бизнесийн бусад зориулалтаар ашиглах
боломжтой.
Жижиг дунд vйлдвэрлэгчдийн
бизнес эрхлэх, тухайлбал
тєлєвлєгєєтэй ажиллах
чадварыг сайжруулах
Хугацаа баримтлах, уян хатан
байх
Хэлэлцээрийн замаар харилцан
ашигтай шийдвэрт хvрэх
боломжийг нэмэгдvvлэх
Компаниудын орлого нь зарлагтай тэнцvv байх
боломжийг олгоно.
Шийдвэрийг илvv тvргэн гаргах, илvv уяа хатан байдлаар
хандаж тохиролцоонд хvрэх боломжийг олгодог. Энэ нь
банкуудтай харьцуулахад тvрээслvvлэгчид бага
зохицуулалт бvхий илvv таатай эрх зvйн орчинд vйл
ажиллагаа эрхэлдэгтэй холбоотой. Санхvvгийн тvрээс нь
харьцангуй шинэ vйлчилгээ тул тvрээслvvлэгчид
асуудалд бусдаас хурдан, уян хатан байдлаар хандах
шаардлагатай байдаг.
Тvрээслvvлэгчид тvрээсээр олгох тоног тєхєєрємж болон
бэлтгэн нийлvvлэгчдийн талаар илvv иэдлэгтэй байгаа
нєхцєлд тvрээслэгчийн хийх зарим зvйлийг тухайлбал
бэлтгэн нийлvvлэгчтэй хэлэлцэж тохирох, зардал болон
эрсдлийг багасгах зэргийг тvрээслvvлэгчид хариуцуулах
боломжтой.
Лизинг нь банкны зээлээс хараат бус байгаа нь жижиг
дунд vйлдвэрлэгчдийн хувьд санхvvжилт авах
Тvрээслэгчид
/ жижиг дунд
vйлдвэрлэгчид /

12. сонгшолтыг бий болгож улмаар vйл ажиллагаа хосолмол
санхvvжилттэйгээр явуулах боломжийг бий болгодог.
Тоног тєхєєрємж
vйлдвэрлэгчид
Хєрєнгє
оруулагчид
Тоног тєхєєрємж худалдан
авагчдын хvрээг єргєжvvлэх
Худалдан авах олон нєхцлийг
vйлчлvvлэгчиддээ санал
болгох
Лизинг нь бизнес эрхлэгчдэд vлэмж хэмжээний
урьдчилгаа тєлбєр тєлєхгvйгээр шинэ тоног тєхєєрємж
худалдан авах механизмыг бvрдvvлдэг.
Лизингийн салбар хєгжихийн хэрээр тоног тєхєєрємж
vйлдвэрлэгчдийн хувьд борлуулалтын дараах
бvтээгдэхvvн, vйлчилгээг санал болгох бололцоо бvрдэнэ.
Лизинг нь тоног тєхєєрємжийг борлуулах vр ашигтай
маркетингийн хэрэгсэл юм. Лизингийн компаниуд
борлуулалтыг нэмэгдvvлэхийн тєлєє байдаг.
Лизингийн компани нь зарим туршлага багатай тоног
тєхєєрємж худалдан авагчийн ємнєєс vйлдвэрлэгчидтэй
хэлэлцэж ингэснээр зардал бууруулах, vр ашгийг нь
нэмэгдvvлэх боломж олгодог.
Дотооддоо хєрєнгє оруулах
боломжийг нэмэгдvvлэх
Санхvvгийн зах зээлийг
хєгжvvлэх
Хєрєнгє оруулсан компаний
єсєлтийг хангах
Зээлийг зэрэглэх, олгох, хяналт тавих боловсрогуй
системийг лизинг, банк зэрэг санхvvгийн бvхий л
vйлчилгээнд ашиглаж болох бєгєєд ингэснээр нийт
салбарын хэмжээнд санхvvжилтийн асуудалд илvv
тооцоотой, хяналттай хандах хандлагыг бий болгоно.
Лизинг нь хєрєнгє оруулах, эрсдлийг багасгах, илvv vр
ашигтайгаар байршуулах боломжийг нэмэгдvvлснээр
нийт компанйудын хувьд дотооддоо хєрєнгє оруулах
нєхцлийг сайжруулдаг.
Банкнаас гадна тvрээслvvлэгч бусад байгууллага бий
болох бєгєєд ингэснээр санхvvгийн салбар дахь єрсєлдєєн
нэмэгдэж санхvvжvvлэгч компаниудын хувьд зардлаа
багасгах, бизнес, зээлийн удирдлагыг сайжруулах,
санхvvгийн илvv хямд эх vvсвэртэй болох хэрэгцээ
шаардлага гарна. Улмаар энэ нь нийт салбарын хэмжээнд
санхvvжилтийн зардлыг багасгах, мєн санхvvжилт нь
илvv иж бvрэн байх, эрсдлийг илvv зохистой болгох
чадварыг дээшлvvлэх нєлєєтэй.
4.2. Сонгосон хувилбарын хэрэгжүүлэх боломж
Энэхүү хувилбарыг дотоодын болон олон улсын лизингийн үйлчилгээний сүүлийн
үеийн байдал дээр тулгуурлан таамаглал дэвшүүлэх арга хэрэглэн гаргасан болно.
Оролцогч талууд:
Дотоодын уул уурхайн жижиг дунд бизнес эрхлэгчид - түрээслэгч талаас
Дотоодын лизингийн компани - Зуучлагч талаас
Гадны лизингийн компани - Түрээслүүлэгч талаас
/Caterpillar-аар жишээ авсан ба үндсэн үйл ажиллагаа нь уул уурхайн хүнд
машин махенизм үйлдвэрлэгч боловч худалдан авагчдад бүтээгдхүүнээ
борлуулахдаа лизинг санал болгодог/
Түрээслэгч талаас аль болох бага хүү төлөх сонирхолтой – жилийн 12%-ийн хүү
төлнө гэж үзье/жилийн 18%-ийн хүү нь уул уурхайн тоног төхөөрөмжийн дотоодын
лизингийн хүүний доод хэмжээ/
Түрээслүүлэгч талаас аль болох их хүү авах эрмэлзэлтэй –жилийн 8,4%-ийн хүү авна
гэж үзлээ /Caterpillar-ын хүүнийдоодтүвшин/

13. Зуучлагч талаас батлан даалт гаргасан болон зуучлалын хөлсөнд жилийн 3,6%-ийн
хүү шаардана гэж бодвол:
Түрээслэгч
Түрээслүүлэгч
/жилийн 16,8%/
/жилийн 16,8%/
Зуучлагч
/жилийн 3,6%/
Зуучлагч талд ашиггүй мэт санагдах боловч одоо манайд үйл ажиллагаа явуулж
байгаа лизингийн компаниуд хамгийн ихдээ л 600000 ам.доллар хүртэл лизинг
олгож байна. Гадны компанид зуучлагч хийснээр 50-500 сая долларын лизинг дээр
буух боломжтой. Мэдээж засгийн газраас эхний хэдэн жилд батлан даалтын тал дээр
анхаарал тавина гэж үзсэн болно.
ТАВ. ДҮГНЭЛТ ХЭСЭГ:
5.1. Санал зөвлөмж
/Лизингийн салбар Монгол улсад хэрхэн хөгжиж байгааг хавсралтаар харууллаа/
Шинэ лизингийн хэмжээ 2007 онд 89.6 сая ам. долларт хүрсэн нь 2006 оны
34.1 сая ам. доллараас 163 хувиар, 2005 оны 10.9 сая ам. доллараас 725 хувиар тус
тус өссөн байна. Хэрэгжиж байгаа лизингийн хувьд 2005 онд 11 сая ам. доллар
байсан бол 2007 онд 80 сая ам. доллар болон нэмэгдсэн байна. Лизинг олгогчдын тоо
2005 онд 13 байсан бол 2007 онд 48 болж нэмэгдсэн нь лизингийн хуулийн таатай
орчин Монголд бүрэлдэж эхэлснийг харуулж байна. Бүх лизинг олгогчдын хувьд
лизингийн эргэн төлөлт өндөр, 90 гаруй хувьтай байна. Өмнөх жилүүдтэй
харьцуулахад лизинг илүү урт хугацаагаар, бага хүүтэй олгогдож байгаа нь энэ
салбар тодорхой хэмжээгээр тогтворжиж байгааг харуулж байна. Лизингээр
мэргэшсэн лизингийн бие даасан компаниудыг олноор төрүүлэн гаргахын тулд
хууль эрх зүйн илүү таатай нөхцлийг санал болгож, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг нь
шийдэж өгөх хэрэгтэй байна. Санхүүжилтийн эх үүсвэр дутагдалтай, хуулиудын
заалтууд өөр хоорондоо зөрчилтэй байгаа нь Монголд лизингийн салбарын хөгжлийг
хязгаарласаар байна.
Цаашид хууль тогтоомжуудын өөр хоорондоо зөрчилтэй байгаа заалтуудыг
нэг мөр болгох, татварын илүү таатай нөхцлийг бүрдүүлэх, зарим нэг бүдэг
заалтуудыг тодорхой болгох зэргээр хууль эрх зүйн орчинг улам боловсронгуй
болгох шаардлагатай байна.

14. 5.2. Цаашид зайлшгүй судлах асуудлууд
Лизингийн хөгжлийн гол саад бэрхшээлүүд
Монголын лизингийн хөгжилд саад болж байгаа гол асуудлууд нь хуулийн
заалтууд зөрчилдөж байгаа, хоорондын уялдаагүй байдал, санхүүжилтийн өртөг
өндөр, санхүүжилтийн эх үүсвэр хязгаарлагдмал, татварын дарамт их,
санхүүжилтийн асуудалд ил тод байдал дутагдаж байгаа зэрэг юм.
Дээр дурдсан
бэрхшээлүүд болон хүүгийн хувь өндөр байгаа нь дотоодын болон гадаадын хөрөнгө
оруулагчдын сонирхлыг бууруулж байна. Харьцангуй хямд төсөр санхүүжилтийн эх
үүсвэр кредит бүхий банкууд хүртэл эрсдэл багатайг нь бодолцон, хэрэглээний
барааны лизинг эрхэлж байна. Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид, банк бус санхүүгийн
байгууллагууд зэрэг бусад төрлийн лизинг эрхлэгчид банкны хадгаламжид түшиглэх
боломжгүй, зөвхөн гадны санхүүжилтийн эх үүсвэрээс хамааралтай байгаа нь тэдний
байдлыг улам ч хүндрүүлж байна.
Хэдийгээр шинэ хууль хэрэгжиж, лизингийн үйлчилгээний хөгжилд ихээхэн
нааштай нөлөө үзүүлсэн ч энэ салбарын үйл ажиллагааны зохицуулалтыг
сайжруулахын тулд хийх зүйлүүд их байна. Үүнд:
- Санхүүгийн түрээсийн хууль болон бусад хууль тогтоомжуудын хооронд
зөрчилдөж байгаа асуудлууд: Хэрэгжиж байгаа хууль эрх зүйн орчинд банк болон
банк бус санхүүгийн байгууллагуудын санхүүгийн лизингийн үйл ажиллагаа нь
тодорхой бус байна. Санхүүгийн лизингийн хуулийн дагуу Банкны хууль болон
ББСБ-уудын тухай хуульд хэд хэдэн өөрчлөлт орж, банк, банк бус санхүүгийн
байгууллагуудын хувьд зөвшөөрсөн үйл ажиллагааны жагсаалтаас санхүүгийн
лизингийг хассан байна. Нэгэнт санхүүгийн лизингийн үйл ажиллагаа уг жагсаалтаас
хасагдсан учир банк болон ББСБ-уд нь санхүүгийн лизингийн үйл ажиллагаа эрхлэх
боломжгүй баймаар. Гэтэл банкны тухай болон банк бус санхүүгийн
байгууллагуудын тухай хуулиудаар банк болон ББСБ-ууд нь хууль тогтоомжоор
зөвшөөрөгдсөн бусад санхүүгийн ажиллагаа болон үйлчилгээнд оролцохыг
зөвшөөрсөн байна. Энэ заалтын дагуу бол банк болон ББСБ-ууд нь санхүүгийн
лизингийн үйл ажиллагаа явуулахыг нь зөвшөөрч байгаа мэт. Тийм учраас, банк
болон ББСБ-уудын лизингийн ажиллагааны статусыг нь тэдгээр хуульд нэмэлт
өөрчлөлт оруулах замаар тодорхой болгох шаардлагатай байна.
- Санхүүгийн түрээсийн хөрөнгийг НББ-д тусгахдаа НББОУ-ын Стандарт 17 дагаж
мөрдөх : Холбогдох хуулиудад түрээслэгч буюу түрээслүүлэгч нь лизингийн
хөрөнгийг хэн тайландаа бүртгэхийг харилцан тохиролцсоны үндсэн дээр шийдэхээр
заасан нь Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлд түрээслэгч лизингийн хөрөнгийг
тайландаа бүртгэж элэгдэл тооцоно гэсэн заалттай зөрчилдөж байгаа юм. Үүнийг
өөрчилж санхүүгийн түрээсийн хөрөнгийг НББОУ-ын Стандарт 17-д заасны дагуу
бүртгэж хэвших.
- Лизингийн хөрөнгийг бүртгэх тогтолцоо байхгүй:: Лизингээр өгсөн хөрөнгийн
бүртгэл нь түрээслүүлэгчийн эрсдлийг багасгахад чухал хүчин зүйл юм. Лизингээр
хэрэглэж байгаа хөрөнгийг өөр нэг санхүүгийн байгууллагаас зээл авах зээлийн
барьцаанд тавих боломж байгаа бөгөөд ийм байдалд хяналт тавих ямар нэг
тогтолцоо байхгүй байна. Шинэ хуулиар бол түрээслүүлэгчдийн эрсдэл харьцангуй
өндөр байгаа нь зарим талаар зохих тогтолцоо, хөдлөх хөрөнгө болон лизингийн
хөрөнгийг бүртгэх зохицуулалтын газар байхгүй байгаатай холбоотой. Үүний
зэрэгцээ, шинэ хуулинд талууд лизингийн хөрөнгийг сайн дурын үндсэн дээр

15. бүртгүүлэх тухай заалт байдаг боловч бүртгэлийг эрхлэх ямар нэг агентлаг нь
байхгүй байгаа юм. Тийм учраас талууд лизингийн хөрөнгийг бүртгүүлэх талаар
санал нэгдсэн ч бүртгүүлэх газар байхгүй байна. Зохих ѐсны бүртгэлийн тогтолцоо
түрээслүүлэгчдийн хувьд түрээслээд байгаа хөрөнгөндөө давуу эрх эдлэх болон аль
нэг тал лизингийн хөрөнгийг өөр газар барьцаанд тавихгүй байхыг хангах талтай.
- Лизингээр өгсөн хөрөнгийг эргүүлэн авахтай холбогдсон асуудал: Хэрэв түрээслэгч
нь тодорхой нөхцлийг хангахгүй байгаа тохиолдолд түрээслүүлэгч нь түрээсээр
өгсөн хөрөнгөө түр хугацаагаар эргүүлэн авах эрхтэй. Нөхцөл байдал хэвийн болсон
үед түрээслүүлэгч нь хөрөнгийг эргүүлэн түрээслэгчид өгнө.
Гэхдээ, түрээслүүлэгч нь түрээслэгчийн буруугаас хөрөнгийг буцаасан хугацаанд
ямар нэг төлбөр торгууль тавих эрх байхгүй; түрээслэгч эргүүлэн лизингийн
төлбөрөө хийж эхэлтэл долоо хоног, сар, түүгээр ч үл барам жилийн хугацаа
шаардаж болно. Тийм учраас түрээсэнд өгсөн хөрөнгийн дээрх тохиолдлын
зохицуулалтыг эргэн харах шаардлагатай.
- Татварын дүрэм журам нэг жигд нэг мөр байж чадахгүй: эсвэл засгийн газрын
холбогдох агентлагуудын гаргасан тайлбар баримт бичгүүд байгаа нь лизингийн
үйлчилгээний татварын дүрэм журмыг тодорхой биш болгож, лизингийн
хэлэлцээрийг байгуулахдаа талууд татварын хуулийг өөр өөрсдийнхөө ойлгосноор
тайлбарлахад хүргэж байна.
- Банкны зээлтэй харьцуулахад лизингийн үйлчилгээний татварын нөхцөл таатай бус
байна: Татварын хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлт нь банкны зээлтэй харьцуулахад
лизингийн байдлыг төдийлөн таатай болгож чадаагүй. Банкны зээл болон бусад
санхүүгийн хувилбаруудтай өрсөлдөх лизингийн чадварыг дээшлүүлэхийн тулд
цаашид нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардлагатай байна. Тухайлбал, эрсдлийн санг
орлогын татвараас хасах, хурдавчилсан элэгдлийн журмыг ашигладаг болох гэх мэт
болно.
2006 онд хүчин төгөлдөр болсон Санхүүгийн лизингийн тухай хууль болон
татварын хуулийн нэмэлт өөрчлөлт нь улс орны эдийн засагт нааштай
өөрчлөлтүүдийг авчирсан ба лизингийн үйлчилгээг Монгол улсыг түүхий эд
нийлүүлэгч орноос эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болгон хувиргахад дэмжлэг
үзүүлэх хүчтэй хэрэгсэл болголоо. Шинэ хууль нь зээлтэй харьцуулахад лизингийн
хувьд тааламжгүй байсан татварын нөхцлүүдийг арилгасан ба ингэснээр санхүүгийн
лизингийг банкны зээлтэй өрсөлдөх боломжтой болгосон юм. Шинэ хууль
хэрэгжсэнээр бизнесийн байгууллага болон хувь хүмүүст олон тооны лизинг
олгогчид тоног төхөөрөмж болон авто хэрэгслийн лизинг санал болгодог боллоо.
Энэхүү өргөжин тэлсэн санхүүгийн лизингийн үйлчилгээ нь жижиг, дунд
үйлдвэрлэлийн аж ахуйн нэгжүүдэд тоног төхөөрөмжөө шинэчлэн, ажлын байрыг
нэмэгдүүлэх, орлогоо өсгөх, үйлдвэрлэлийн хүчин чадлаа сайжруулахад нь дэмжлэг
болж байна.

16. 5.3. Хавсралтóóä
2. График 1
Түрээслүүлэгчдийн тоо, 2003 – 2007
3. Хүснэгт 1
Түрээслүүлэгчдийн ангилал, 2003 – 2007
сая ам. доллараар
2003 2004
2005 2006 2007
Банкууд
1 4 7
9
11
Бие даасан лизингийн компаниуд
1
1
1
2
Банк бус санхүүгийн байгууллагууд
1
1
2
8
Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчид
2 5 4
8
15
Бусад төрлийн түрээслүүлэгчид үйлдвэрлэгчид, тоног
7
12
төхөөрөмжөөс бусад бүтээгдэхүүн нийлүүлэгчид
Бүгд
3 11 13
27
48
4.
График2
Хэрэгжиж байгаа лизингийн байдал, түрээслүүлэгчээр 2007
сая ам. доллараар

17. 5. График 3
Нийт лизингийн байдал 2007, салбараар
6.
Хүснэгт 2
Банкуудын лизингийн дундаж нөхцлүүд, 2003-2007
2003
Лизинг хийж банкны тоо
Лизингийн хэлэлцээрийн дундаж
хугацаа сараар
Урьдчилгаа, %
Хүүгийн хэмжээ, %
Лизингийн хэлэлцээрийн дундаж тоо
Лизингийн үйлчилгээнд хэрэглэж
байгаа гол мөнгөн тэмдэгт
2004
1
6
4
6
2005
7
9
2006
9
14
2007
11
18
20-30%
2.3-3.0%
28
20-30%
2.3-3.0%
536
10-50%
2.3-3.0%
1604
0-50%
2.1-2.5%
3396
0-50%
1.3-2.0%
7364
Төгрөг
Төгрөг
Төгрөг
Төгрөг
Төгрөг
7. График 4
Тоног төхөөрөмж нийлүүлэгчдийн лизингийн байдал 2007
/тоног төхөөрөмжийн төрөл ангиар/

18. 8.
Хүснэгт 3
Тоног төхөөрөмжийн лизингийн дундаж нөхцлүүд, 2003-2007
2003
Лизинг эрхэлж байгаа
нийлүүлэгчид
Лизингийн хэлэлцээрийн
хугацаа сараар
Дундаж
урьдчилгаа
төлбөр %
Хүүгийн хувь %
Лизингийн хэлэлцээрийн
дундаж тоо
Лизинг хийж байгаа гол
мөнгөн тэмдэгт
2004
2005
2006
2007
2
5
4
8
15
24-36
24-36
24-36
12-24
12-24
30%
30%
30%
30%
30%
1.3-1.5
1.3-1.5
1.3-1.5
1-1.2
1-1.2
4
7
9
13
29
Ам.
доллар
Ам.
доллар
Ам.
доллар
Ам.
доллар
Ам.
доллар
9. График 5
Бие даасан лизингийн компаниудын лизингийн байдал 2007
/Салбараар/
10. График 6
ББСБ-ын нийт лизингийн байдал 2007
/Салбараар/

19. 11. Хүснэгт 4
Лизингийн компаниуд, ББСБ-уудын дундаж нөхцлүүд, 2007
Лизингийн компани
Лизинг олгогчдын тоо
Лизингийн хэлэлцээрийн хугацаа сараар
Урьдчилгааны дундаж хэмжээ, %
Хүүгийн хэмжээ, %
Байгуулсан
лизингийн
хэлэлцээрийн
дундаж тоо
Лизингийн үйлчилгээг хийж байгаа гол
мөнгөн тэмдэгт
Монголын уул уурхайн салбарын судалгаа
ББСБ-ууд
2
12 – 60
10
1.2 – 1.8
8
24 – 36
30
1.3 – 2.0
21
32
Ам. Доллар
Ам. доллар

20. Óул уурхайн салбарт идэвхитэй үйл ажиллагаа
явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, ажиллагсдын тоо
250
50000
45900
42400
41900
45000
39800
200
40000
33500
31900
35000
150
30000
100
139
134
129
124
124
117
20000
162
16394
15135
50
213
25000
15000
10000
5000
0
0
2001
2002
2003
2004
2005
Аж ахуйн нэгжийн тоо
2006
2007
2008
Ажиллагсдын тоо
Монгол улсын эдийн засагт эрдэс баялагын
салбарын нөлөө ( 2003-2008)
90
80
70
60
0
2002
2003
2004
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
2005
2006
2007
Аж үйлдвэрийн нийт бүтээгдэхүүн
2008
Экпорт
80.7
64.3
78.4
28.2
30
29.5
67.8
75.7
71.9
75.8
66.8
24.4
64.7
57.5
18.8
12.6
10
12.6
20
56
47.3
30
54.9
40
70.8
50

21. Óóë óóðõàéí ñàëáàðû í õөрөнгө оруулалт,
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл
1845.7
2000
1485
1600
100
1400
80
95
72
600
400
53
82
1000
800
33
33.2
342.3 355.2
435.8 434.6
41.6
16
14
222 229.1 271.1
18
40
133
800
752.9
60
20
1200
953
200
0
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Хөрөнгө оруулалт /сая.дол/
Уул уурхайн бүтээгдэхүүн / тэрбум.төг/
Уул уурхайн бүтээгдэхүүн /тэрбум.төг/
1800
120
12
Хөрөнгө оруулалт /сая.дол/
140
Уул уурхайн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл
¹
Бүтээгдэхүүн
2004
2005
2006
2007
2008
1
Бүхэллэг жонш, мян.тн
206.7
233.4
239.4
245
219.1
2
Флотацын баяжмал, мян.тн.
102.7
93.7
108.3
109.9
115.7
3
Баяжмал дахь зэс, мян.тн
130
126.3
129.7
130.2
126.8
4
Баяжмал дахь молибдени, тн
1141
1153
1403.9
1978.3
1783.6
5
Цагаан тугалганы баяжмал /50%/,
тн
22
47
-
27.5
87.5
6
Гянт болдын баяжмал /68%/, тн
77.1
78.2
182.2
244.5
141.9
7
Нүүрс, мян.тн
6665
7517.1
8074.1
9237.6
9691.6
8
Алт/х.ц./, кг
18500
21900
21267
18087
15184
9
Катодын зэс, тн
2376.1
2474.5
2618.4
3006.5
2586.6
10
Төмрийн хүдэр, мян.тн
33.5
167.7
180
265.1
1387.4
11
Цайрын баяжмал, мян.тн /чийгтэй/
-
22.8
109.9
154.7
143.6
12
Цувимал зэс, тн
-
195.5
221.2
-
-
13
Молибденийн исэл, тн
-
-
157.8
2664
2112.2
Монгол Улсын уул уурхайн салбарын бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлийн хэмжээ /сая ам.доллар/
9,000

22. Монголын лизингийн салбарын гол үзүүлэлтүүд, 2003-2007
/Лизингийн ангилалаар/
5.4. Ашигласан материалын жагсаалт

23. 1. Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц
бодлого
http://www.tusuv.mn/mn/node/45
2. IFC /ОУСК/-ээс гаргасан “Түрээслэгчийн гарын авлага”
3. IFC /ОУСК/ -ээс гаргасан “Түрээслүүлэгчийн гарын авлага”
4.Монголын лизингийн салбарын судалгаа
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/EASTASIAPACIFICEXT/MONG
OLIAINMONGOLIANEXTN/0,,contentMDK:22024222~pagePK:1497618~piPK:217854~theSite
PK:475350,00.html
5. Олон улсын санхүүгийн корпорацийн олон улсын санхүүгийн үйлчилгээний тухай
мэдээлэл
http://www.ifc.org/ifcext/secoleasingprogram.nsf/AttachmentsByTitle/Program+Newslette
r+Issue+1/$FILE/SECO+IFC+Leasing+Program+Newsletter_Issue+1.pdf
6.Уул уурхайн салбарын өнөөгийн байдал /Н. Нямцэнд, ÀÌÃÒÕÝÃ-ûíÓÓГíûмэргэжилтэн/
http://www.infomine.mn/file/pdf/MRPAM_Nyamtsend_MNG.pdf
7. Уул уурхайн салбарын үйл ажиллагааны өнөөгийн байдал
http://mram.gov.mn/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=55&Itemid=
83