2. Հողը երկրակեղևի վերին փխրուն և
բերքատու շերտն է, որտեղ աճում են
բույսերը: Հողային ծածկույթն առաջանում
է երկարատև ժամանակի ընթացքում (100
տարում առաջանում է 1 սմ հաստության
շերտ). դրա առաջացմանը մասնակցում են
բնության բոլոր բաղադրատարրերը
(կլիմա, ջրեր, ռելիեֆ, բուսական ու
կենդանական աշխարհներ) և մարդը` իր
տնտեսական գործունեությամբ: Հողն ունի
բարդ կազմություն, որի գերակշռող
տարրերը 2-ն են՝ քայքայված լեռնային
ապարների մասնիկները (անօրգանական
մաս) և հումուսը (օրգանական մաս):
3.
4. Հողը բնության ամենագլխավոր պաշարներից
է, գյուղատնտեսության գլխավոր
արտադրամիջոցը: Դեռևս անհիշելի
ժամանակներից մարդն օգտագործել է հողը և
աստիճանաբար ճանաչել նրա առաջացման ու
զարգացման օրինաչափությունները: Հողն
օժտված է ֆիզիկաքիմիական որոշակի
հատկություններով, մասնավորապես՝
բերրիությամբ, որը կախված է հումուսի
քանակից: Որքան հողը հարուստ է հումուսով,
այնքան բարձր է նրա բերքատվությունը:
5. Հողի էական առանձնահատկությունն այն
է, որ ճիշտ օգտագործման դեպքում ոչ
միայն չի սպառվում, այլև որակապես
բարելավվում է, ինչի շնորհիվ բարձրանում
է բերքատվությունը:
6.
7. Համաշխարհային հողային ֆոնդի օգտագործման
գլխավոր հիմնախնդիրը գյուղատնտեսական հողերի
շարունակական վատթարացումն է: Որոշ
հաշվարկներով՝ մարդկությունն արդեն կորցրել է մոտ 2
մլրդ հա բերրի հողեր: Հողի բերրիության նվազման և
հողային պաշարների կորստի պատճառներից առավել
տարածվածը էրոզիան է, երբ հոսող ջրի ու քամու
ազդեցությամբ քշվում-տարվում է հողի՝ հումուսով
հարուստ շերտը, և լերկացած երկրակեղևը դառնում է
գյուղատնտեսության համար ոչ պիտանի: Աշխարհում
ամեն տարի էրոզիայի պատճառով գյուղատնտեսական
շրջանառությունից դուրս է գալիս 6–7 մլն հա պիտանի
հող: Էրոզիան ուժեղանում է անտառահատումների,
արոտավայրերի գերարածեցման հետևանքով: Հողային
պաշարները կրճատվում են նաև աղակալման (տարեկան
շուրջ 0,6 մլն հա) և քիմիական աղտոտման պատճառով:
Դրանից առաջին հերթին տուժում են վարելահողերը:
10. Հողերի կորստի հիմնական
պատճառները
Հողերի էրոզիան
Ջրային էրոզիա
Ոռոգելի հողագործություն
Հողերի հյուծումը
Հողերի ճահճացումը
Հողերի օտարումը
11. Հողային ռեսուրսների
պահպանումը և ռացիոնալ
օգտագործումը
Առաջավոր ագրոտեխնիկան
Հողաբարելավումը
Հողերի վերականգնումը
Պայքարը հողերի աղտոտման դեմ
12.
13. Անապատացում, չորային շրջաններում մարդու
գործունեության հետևանքով հողի բերրիության
աստիճանանկման, բուս. ծածկույթի նոսրացման
(երբեմն անհետացման) շարժըթացների ամբողջությունֈ
Աման հիմն. պատճառներն են անտառապատ
տարածքների կրճատումը, գերարածեման
հետերանքով արոտավայրերի դեգրադացումը, լճերի,
գետերի, ջրային պածարների անխնա օգտագործումից
տեղանքի չորացումը, ստորերկյա ջրերի բարձացման
պատճառով վարելահողերի աղակալումը, կանաչ
գոտիների ոչնչացմամբ պայմանավորված
բնակավայրերի չորայնությունը ևն։
14. Անապատացումը պառնում է հատկապես
սոցիալ-տնտ. Ցածր մակարդակ ունեցող և
քաղաքականապես անկյուն երկրներինֈ
Համամոլորակային էկոլոգ. հիմնախնդիր է և
ներառում է շրջակա միջավայրում ընթացող
անցանկալի և աղատաբեր շարժըթացների ու
դրանց հետևանքների ամբողջությունըֈ
Անապատացման դեմ պայքարի
արդյունավետությունը պայմանավորված է
տվյալ երկրի սոցիալ –տնտ. պայմաններով և
բնական պաշարների բացահայտված ներուժովֈ
Անապատացման բացաս. Ազդեցություն ունի
քաղաք., սոցիալ., մշակութային և
բնապահպան. ոլորտների վրաֈ
15. Անապատացման հիմնական չափանիշներով
են՝ խոնավության գործակցի նվազման
միտումը, օդի և հողի ջերմաստիճանային
օրական տատանումների մեծացումը,
տեղումների քանակի նվազումը,
հողագոյացման բնույթի փոփոխությունը,
կենսաբազմազանության նվազումը, գետերի
հոսքի նվազումը, սելավների և էրոզիայի աճը,
ցանքատարածությունների
արդյունավետության նվազումը,
մարդահարույց ներգործության
ակտիվացումը ևնֈ
16.
17. Մարդահարույց գործոններից Անապատացմանը
սպառնացող առավել վտանգավոր երևույթներից է
ջերմոցային էֆեկտը, երբ մթնոլորտում
ածխաթթվական գազի քանակի աելացման
հետևանքով ուժեղանում է մոլորակի
ջերմապահպանիչ հատկությունը, այսինքն՝
մթնոլորտն ավելի մեծ չափով է խոչընդոտում դեպի
տիեզերք երկրագնդի ջերմության ճառագայթումըֈ
Որպես հետևեվանք նկատվում է երկրագնդի միջին
ջերաստիճանի բարձրացում (0.6-2oC), որը
խախտում է միլիոնավոր տարիների ջերմային
հաշվեկշիռը և պատճառ դառնում Ա-մանֈ
18. Անապատացման պատճառ են դառնում
նաև քաղաքաշինությունը,
ագրոտեխնիկայի կանոնների խախտումը,
չկարգավորված ոռոգումը,
արոտավայրերում կենդանիների
գերարածեցումը, անտառհատումները, բաց
եղանակով օգտակար հանածոների
արդյունահանումը, հողերի աղտոտումը,
կենսաբազմազանության խախտումը,
չկանոնակարգված ռեկրեացիանֈ
