2. Մեգալիթյան կառույցներ (հուն. μέγας —
մեծ, λίθος — քար)
դամբարանային, մեմորիալ կամ
պաշտամունքային հնագույն կառույցներ՝
կատարված անմշակ կամ կոպիտ
մշակված մակերեսով մեծածավալ
քարերից:
3. Մեգալիթյան կառույցները վերաբերվում են
հիմնականում էնեոլիթին և բրոնզե
դարին,Հայաստանում և Անգլիայում՝
նաև նեոլիթին: Մեգալիթյան կառույցները
տարածված են Արևմտյան
Եվրոպայում(Ֆրանսիա, Անգլիա, Բալկանյան, Պի
րենեյան, Ապենինյան ևՍկանդինավյան թերակղզ
իներ),Աֆրիկայի հյուսիսում
(Թունիս, Եգիպտոս), Պարսկաստանում, Հնդկաս
տանում,Կորեայում, Կովկասում, Ղրիմում, Սիբիր
ում: Շատ կան Հայաստանի տարածքում
Աշտարակում, Սևանում,Սյունիքում: Առավել
նշանավորն է Սյունիքի «Երիվարաց դաշտ»
տեղանքի դոլմենը:
4.
5. Մենհիր (բրետոն. menhir < men -
քար, hir - երկար) նախնադարյան
համայնական դարաշրջանի
պաշտամունքային հուշակոթողներ են՝
նվիրված նախնյաց հիշատակին:
Մենհիրները ուղղաձիգ դիրքով
կանգնեցված հսկա քարեր են 3-ից 20 մ
բարձրությամբ, մինչև 300 տ քաշով:
Հանդիպում են
հաճախ մեզոլիթային այլ
հուշարձանների՝դոլմենների ևկրոմլեխ
ների հետ: Մենհիրները տարածված
ենԱնդրկովկասում, Արևմտյան
Եվրոպայում՝ Միջերկրական
ծովի ափին և Ատլանտյան
օվկիանոսի ափամերձ շրջանում:
Նշանավոր
է Ֆրանսիայում՝ Բրետոնի հուշարձան
ախումբը, որտեղ մի քանի հազար
մենհիրներ են դրված, մեծ մասամբ
ուղղաձիգ
շարքերով: Հայաստանում մենհիրներ
կան հիմնականում Արագածի
լանջերին, Շիրակում և Զանգեզուրում:
6. Կրոմլեխ - (բրետոն. crom - սեղան, lech - քար), նեոլիթյան և հիմնականում
բրոնզեդարյանմեգալիթյան կառույցի տեսակ է: Սովորաբար բաղկացած են
խոշոր ( մինչև 5-7 մ բարձրության), մեկ կամ մի քանի համակենտրոն
շրջաններ կազմող՝ առանձին կանգնած քարերից: Շրջանի կենտրոնում երբեմն
լինում է դոլմեն կամ մենհիր: Հաճախ դեպի կրոմլեխ տանում են երկու կողմից
մենհիրներով շրջապատված պողոտաներ: Կրոմլեխները պեղելիս գտնվել են
քարե գործիքներ, կմախքներ և խեցեղեն: Կրոմլեխները տարածված
ենԵվրոպայում, Անդրկովկասում, հանդիպում են
նաև Ասիայում և Ամերիկայում: Ենթադրվում է, որ կրոմլեխները ծառայել են
թաղման կամ կրոնական արարողությունների համար: Այլ տեսակետի
համաձայն դրանք կապված են արևի պաշտամունքի հետ և արևի տաճարներ
են:
7. Դոլմեն (բրետոն. dolmen < dol -սեղան, men -
քար), հնագույնդամբարանային կառույց է: կառուցված
են վիթխարի քարերից մինչև մի քանի տոննա: Ծածկված
են մեկ կամ մի քանի սալաքարերով: Դոլմենը առաջին
ճարտարապետական կառույցներից է: Դոլմեններում
սովորաբար թաղվել է մեկ, կամ մի քանի աճյուն՝ քարե
կամ բրոնզի զենքերի հետ: Որոշ դեպքերում
օգտագործվել են թաղման նպատակով
տասնամյակներ, և երբեմն էլ մի ամբողջ դար:
Ենթադրվում է որ դոլմենները կառուցվել են
տոհմավագների հողարկավորության համար:
Հայաստանում դոլմեններ կանԱշտարակում, Արթիկի
Առիճ գյուղում, Տավուշում:
8. Քարարկղներ - քարե սալերով
շարված դամբարանային
կառույցներ ենֈ Տարածված են
բրոնզե դարում, օգտագործվել է
անհատական և խմբակային
թաղումների համարֈ Երբեմն
քարարկղների վրա
բարձրացրել են
դամբարանաբլուրներ:
Քարարկղում թաղման
ավանդույթը հատուկ
է Կովկասի գրեթե բոլոր
շրջաններումֈ
9. Վիշապ , վիշապներ -
մեգալիթյան
հոշարձան, քարակո
թող է, մեկ կտոր
քարից
