โดย คุณธรรมรักษ์ การพิสิษฏ์ อดีตผู้ทรงคุณวุฒิระดับ 11 สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และ การแลกเปลี่ยนร่วมกันโดยเครือข่ายโครงการคลังปัญญาฯ ถอดความและเรียบเรียงโดย นางสาว อนันญลักษณ์ อุทัยพิพัฒนากุล ผู้ช่วยนักวิจัยโครงการคลังปัญญาฯ ภายใต้การสนับสนุนของโครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต สนใจติดตามคลิปวีดีได้ที่ : https://www.youtube.com/watch?v=SSVCOp-06mY สนใจรายละเอียดโครงการฯเพิ่มเติมได้ที่ Wepsite : http://www.rsu-brain.com Facebook Fanpage : https://www.facebook.com/thinktankrsu?ref=hl

1. ข้อสรุปจากการระดมสมอง เวทีเครือข่ายคลังปัญญา
ความคิดสร้างสรรค์จากการรวมกลุ่ม
: บทเรียนเพื่อการพัฒนาสังคมไทย
วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต

2. v
1
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ความคิดสร้างสรรค์จากการรวมกลุ่ม
: บทเรียนเพื่อการพัฒนาสังคมไทย
1. บทนำ
หากกล่าวถึงแนวทางการพัฒนา คนโดยส่วนมากรวมถึงนักเศรษฐศาสตร์มักมองว่าการพัฒนาที่
สาคัญที่สุด คือการพัฒนาในมิติทางเศรษฐกิจ ขณะเดียวกัน ก็มักมองข้ามในมิติของการพัฒนามนุษย์ว่า
เป็นสิ่งที่ไม่สาคัญ เนื่องจากการพัฒนาดังกล่าว ไม่สามารถจับต้องได้อย่างเป็นรูปธรรมเฉกเช่นเดียวกัน
กับมิติทางเศรษฐกิจ อย่างไรก็ตาม บทความชิ้นนี้ จะชี้ให้เห็นว่าแนวทางการพัฒนาที่พุ่งเป้าไปที่การ
พัฒนาในมิติทางเศรษฐกิจอย่างเดียวต่างหากที่เป็นกับดักต่อการพัฒนาในปัจจุบัน และเราควรให้
ความสาคัญกับการพัฒนาศักยภาพของมนุษย์ โดยมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาด้านจิตใจ ที่ยึดเอามนุษย์เป็น
ศูนย์กลาง และผลักดันให้เกิดการเรียนรู้และการทาความเข้าใจในตัวมนุษย์ร่วมกัน เพื่อประโยชน์สุขแก่
ส่วนรวม ดังที่จะกล่าวในลาดับถัดไป
หากย้อนกลับไปที่แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของสภาพัฒน์1 ฉบับแรกๆ จะเห็นว่าประเทศ
ไทยละเลยต่อแนวทางในการพัฒนามนุษย์ เพราะมัวแต่ให้ความสาคัญกับการพัฒนาในมิติทางด้าน
เศรษฐกิจ ที่สนใจแต่ตัวเลข GDP2 และ GNP3 มากกว่าการพัฒนาศักยภาพและจิตใจของมนุษย์ จนย่าง
เข้าศตวรรษที่ 21 จึงเริ่มเห็นความสาคัญของแนวทางในการพัฒนามนุษย์ ผ่านแผนพัฒนาเศรษฐกิจและ
สังคมฉบับที่ 8 โดยแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมฉบับนี้ ได้ชื่อว่าเป็นแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมที่
ให้ความสาคัญต่อการพัฒนามนุษย์มากกว่าทุกแผนที่ผ่านมา และต่อมาจึงได้เกิดปฏิญญาชะอา-หัวหิน4
ว่าด้วยการเสริมสร้างความร่วมมือ(Collaboration) ซึ่งถือได้ว่าเป็นหลักการสาคัญในการพัฒนามนุษย์
จวบจนทุกวันนี้
ฉะนั้น แนวทำงกำรพัฒนำมนุษย์ผ่ำนกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือ(Collaboration) จึงได้
เริ่มมีความสาคัญมาตั้งแต่นั้น ทั้งนี้การพัฒนามนุษย์ก็คือการพัฒนาสังคม ถึงแม้ว่าเศรษฐกิจของประเทศ
1 สำนักงำนคณะกรรมกำรพัฒนำกำรเศรษฐกิจและสังคมแห่งชำติ
2 ผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ (อังกฤษ: gross domestic product: GDP)
3 ผลิตภัณฑ์มวลรวมประชำชำติ (อังกฤษ: Gross National Product :GNP)
4 ปฏิญญำชะอำ-หัวหินว่ำด้วยแผนงำนสำหรับประชำคมอำเซียน ปี ค.ศ. 2009 – 2015 เป็นตัวบทที่ประด้วยแผนงำน 3 ประเด็นสำคัญ
ได้แก่ 1.ด้ำนกำรเมืองและควำมมั่นคง 2.ด้ำนเศรษฐกิจ และ 3.สังคมและวัฒนธรรม ทั้งนี้ในประเด็นสำระสำคัญของปฏิญญำชะอำ-หัว
หิน ว่ำด้วยกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือนั้น ได้เน้นย้ำถึงบทบำทของกำรศึกษำ ซึ่งก็คือกำรพัฒนำทรัพยำกรมนุษย์ในกำรสร้ำงประชำคม
อำเซียน ภำยในปี พ.ศ.2558
ถอดความจากการการนาเสนอในที่ประชุมเวทีวิชาการ เรื่อง “ความคิดสร้างสรรค์จากการรวมกลุ่มเพื่อการพัฒนาสังคมไทย” โดยคุณธรรมรักษ์ การพิ
สิษฏ์ อดีตผู้ทรงคุณวุฒิระดับ 11 สานักงานพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ และ การแลกเปลี่ยนร่วมกันโดยเครือข่ายโครงการคลังปัญญาฯ จัดโดย
โครงการคลังปัญญาเพื่ออภิวัฒน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์ วิทยาลับรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 8 ตุลาคม 2558 เวลา 09.30 –
12.00 น. ณ ห้องประชุม Executive 2 โรงแรมรามาการ์เดนส์ ถนนวิภาวดีรังสิต กรุงเทพฯ ภายใต้การสนับสนุนของสานักงานกองทุนสนับสนุนการ
สร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และมูลนิธิสถาบันสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ (สปส.)

3. v
2
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
จะดีเพียงใด แต่ถ้าหากศักยภาพและจิตใจของคนในประเทศยังไม่ดี ผลประโยชน์โดยรวมของประเทศก็
จะไม่ถูกนามาใช้ในทางที่ก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดได้ และนี่จึงเป็นที่มาของการศึกษาเนื้อหาในหนังสือ
Group Genius : The Creative Power of Collaboration หนังสือที่จะนาเสนอข้อสรุปจากงานวิจัยที่
ศึกษาพฤติกรรมและความสาเร็จที่ได้จากการร่วมมือกัน(Collaboration)ของมนุษย์ โดย Keith Sawyer
2. หนังสือ Group Genius : The Creative Power of Collaboration
สมมติฐานเบื้องต้นของหนังสือเล่มนี้ คือ ไม่เชื่อว่าความคิดสร้างสรรค์หรือความอัจฉริยะ
ทั้งหลาย จะเกิดจากคนเพียงคนเดียว (The Myth of Lone Genius) ทั้งนี้เขาคิดว่าคนเพียงคนเดียว
อาจจะสามารถคิดอะไรที่เป็นการประดิษฐ์ (Invention) ได้ แต่หากต้องการพัฒนาสิ่งประดิษฐ์ให้
กลายเป็นนวัตกรรม(Innovation) แล้ว เขาเชื่อว่ามันต้องเกิดมาจากการรวมตัวและความร่วมมือของคน
หลายคน(Collaboration) หรือที่เรียกว่าการเรียนรู้ร่วมกัน (Interactive Learning) โดยเขาค้นพบว่า
ความคิดของอัจฉริยะทั้งหลาย มักเกิดจากการร่วมมือกันโดยปราศจากการนัดแนะ(Improvise) หรือ
หากเรียกให้สอดคล้องกับบริบทของสังคมไทยจะมีลักษณะคล้ายๆกับรูปแบบของ “การทอดผ้าป่า” ซึ่ง
เป็นรูปแบบของความสัมพันธ์ในแนวราบ มิได้เกิดจากการวางแผน ไม่มีรูปแบบที่กาหนดตายตัว เกิด
จากการมีปฏิสัมพันธ์ (Interaction) ผ่านการการร่วมมือกัน(Collaboration ) ซึ่งแนวทางดังกล่าวจะทาให้
เกิดประสิทธิผลที่สามารถพัฒนากลายเป็นนวัตกรรมใหม่ๆได้ โดยเขาได้ยกตัวอย่าง สถานการณ์คับขัน
ที่เกิดขึ้นอย่างไม่ตั้งใจหลายเรื่อง อาทิ การร่วมมือกันของชาวบ้านในการจัดการกับภูเขาไฟระเบิดใน
สมัยโบราณ ซึ่งเป็นรูปแบบความร่วมมือในแบบที่ไม่ได้เตรียมการล่วงหน้า หรืออย่างตอนที่น้าท่วม
กรุงเทพฯ ก็ได้มีการรวมตัวกันของประชาชนหลายกลุ่ม เพื่อช่วยเหลือกันในแต่ละพื้นที่ ซึ่งหลากหลาย
ครั้ง เหตุการณ์ดังกล่าวได้ทาให้เกิดนวัตกรรมใหม่ๆขึ้นมา
3. องค์ประกอบและปัจจัยในกำรพัฒนำมนุษย์ผ่ำนกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือ(Collaboration)
จากที่กล่าวมาในข้างต้น จะเห็นได้ว่าความคิดที่จะนาไปสู่การพัฒนาเป็นนวัตกรรมใหม่ๆนั้น มัก
เกิดขึ้นจากการร่วมมือกัน ในที่นี้ จะนาเสนอองค์ประกอบและปัจจัยในการพัฒนามนุษย์ผ่านการ
เสริมสร้างความร่วมมือ(Collaboration) ทั้ง 7 ประการ ดังต่อไปนี้
1. ฟังอย่ำงตั้งใจ (Deep Listening)
การฟังอย่างตั้งใจ เป็นองค์ประกอบหนึ่งที่หนังสือ Group Genius หยิบยกขึ้นมา
นาเสนอ ทั้งนี้ หากลองวิเคราะห์ในบริบทของสังคมไทย การที่เราจะฟังใคร มักมีเรื่องของ
สัมพันธภาพทางอานาจอยู่ด้วย ยกตัวอย่างเช่น ถ้าหากหมอคิดว่าตนเองมีสัมพันธภาพทางด้าน
อานาจที่สูงกว่าคนไข้ หมอก็มีแนวโน้มที่จะไม่ฟังคนไข้ ขณะเดียวกัน ถ้าหากคนไข้คิดว่าตนเอง
มีสัมพันธภาพทางอานาจที่ต่ากว่าหมอ คนไข้ก็มีแนวโน้มที่จะฟังหมอ แต่ถ้าหากบุคคล 2 คน มี
อานาจเสมอกัน ทั้งสองฝ่ายก็มีแนวโน้มที่จะร่วมมือกัน และรับฟังซึ่งกันและกันได้อย่างมาก
ที่สุด
นอกจากปัญหาทางด้านสัมพันธภาพทางอานาจที่เป็นหนึ่งในอุปสรรคต่อการฟังอย่าง
ตั้งใจ(Deep Listening) ในสังคมไทยแล้ว อีกหนึ่งอุปสรรคต่อการพัฒนาในบริบทของสังคมไทย

4. v
3
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
คือการเน้นที่รูปแบบมากกว่าเนื้อหา ทั้งนี้เกิดจากการกาหนดแบบแผนที่มากจนเกินไป ทาให้
เป็นอุปสรรคต่อการรับฟังรูปแบบ หรือเนื้อหาใหม่ๆ ยกตัวอย่าง ระเบียบของข้าราชการไทย
เป็นต้น
2. ให้เวลำกับควำมคิดและนวัตกรรมใหม่ๆ
ควรให้เวลากับความคิดและนวัตกรรมใหม่ๆ ในที่นี้ จะยกตัวอย่าง การคิดค้น ออกแบบ
และสร้างเครื่องบินของพี่น้องตระกูลไรท์ (Wright brothers) โดยเมื่อพี่น้องตระกูลไรท์สร้าง
เครื่องบินเสร็จ เครื่องบินได้กลายเป็นสิ่งประดิษฐ์(Invention) แต่เมื่อเวลาผ่านไป กระบวนการ
สร้างและผลิตเครื่องบินได้เข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการพาณิชย์(Commercialize) ทาให้
เครื่องบินถูกพัฒนาและต่อยอดจนกลายเป็นนวัตกรรม(Innovation) ที่ก้าวหน้าและมี
ประสิทธิภาพอย่างทุกวันนี้ ฉะนั้น เราจะเห็นได้ว่ากระบวนการที่ทาให้เกิดนวัตกรรมอันมี
ประสิทธิภาพนั้น มักไม่ได้เกิดจากคนเพียงแค่คนหรือสองคนเท่านั้น
3. ให้ดำเนินกำรและใช้ควำมคิดในกำรต่อยอดร่วมกันอย่ำงต่อเนื่อง
4. โดยในที่สุดควำมคิดจะมีควำมชัดเจนยิ่งขึ้น
5. ควรหมั่นตั้งคำถำมใหม่ๆอยู่เสมอ
ในกระบวนการแลกเปลี่ยนความคิด ควรหมั่นตั้งคาถามใหม่ๆ ที่ก่อให้เกิดความคิด
สร้างสรรค์ มากกว่าเสียเวลาไปกับการแก้ไขปัญหาเดิมๆ
6. ควรให้เวลำกับกำรประเมินและรวบรวมเอำควำมคิดมำใช้ให้เกิดประโยชน์
ในกระบวนการแลกเปลี่ยนความคิด มักมีความคิดจานวนมากที่ไม่ถูกนามาใช้ให้เกิด
ประโยชน์ อันเนื่องมาจากไม่มีเวลาในการประเมินและคัดแยกความคิดเหล่านั้น ฉะนั้น จึงควรให้
เวลากับการประเมินเพื่อจะได้นาความคิดดังกล่าวมารวบรวมและใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด
7. ควำมคิดสร้ำงสรรค์มักเกิดจำกกระบวนกำรที่มำจำกควำมสัมพันธ์ในแนวจำกฐำนขึ้น
สู่ยอดหรือล่ำงขึ้นบน(Down/Bottom – Up)
การเกิดขึ้นของความคิดสร้างสรรค์มักเกิดจากความสัมพันธ์ในแนวจากฐานขึ้นสู่ยอด
หรือในแนวล่างขึ้นบน(Down/Bottom – Up) มิได้เกิดจากจากความสัมพันธ์ในแนวบนลงล่าง
(Top-Down/ Bottom) เหมือนกับบริบทส่วนมากในสังคมไทย ทั้งนี้ มักเกิดจากการร่วมมือกัน
โดยปราศจากการนัดแนะ(Improvise) หรืออย่างที่เกริ่นไว้ในตอนต้นว่า เปรียบเหมือนกับ
กระบวนการทอดผ้าป่าสามัคคีในสังคมไทย โดยกระบวนการดังกล่าวได้ก่อให้เกิดกระบวนการ
การเรียนรู้ร่วมกัน(Collaboration) อันจะนาไปสู่การสร้างสรรค์นวัตกรรมใหม่ๆในสังคม ฉะนั้น
การพัฒนาสิ่งใหม่ๆ จะไม่สามารถกาหนด(Dictate)อะไรได้ แต่จะอยู่ที่การทาให้มนุษย์กลายเป็น
ศูนย์กลาง หรือ กระบวนในการเสริมสร้างศักยภาพในเชิงราบให้แก่มนุษย์นั่นเอง (Empower
Human in horizon)
จำกที่กล่ำวมำในข้ำงต้น จะเห็นได้ว่ำองค์ประกอบและปัจจัยต่ำงๆที่จะทำให้เกิดกำร
พัฒนำมนุษย์ผ่ำนกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือ(Collaboration) ค่อนข้างจะสอดคล้องกับหลักการใน

5. v
4
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
กำรระดมสมอง(Brain Strom) โดยหลักการในการระดมสมองเป็นการระดมความคิด และความคิดเห็น
ของส่วนรวม ไม่มีใครที่โดดเด่นไปกว่าใคร และผลลัพธ์ที่ได้ก็คือความคิดของส่วนรวมเช่นกัน โดย
หลักการของการระดมสมองที่เคยมีมา คือ ห้ามวิจารณ์และตาหนิความคิดซึ่งกันและกัน เนื่องจากแต่ละ
คนจะได้กล้านาเสนอความคิดของตัวเอง นอกจากนี้ ควรคิดนอกกรอบ ควรกาหนดเวลาในการแบ่งปัน
ความคิดให้เท่ากัน ควรมีกติกาที่ชัดเจน ควรต่อยอดความความคิดของกันและกัน ซึ่งปริมาณความคิด
สาคัญกว่าคุณภาพของความคิด เป็นต้น
4. ข้อจำกัดและข้อเสนอแนะต่อแนวทำงกำรสร้ำงควำมร่วมมือผ่ำนกระบวนกำรระดมสมอง
หนังสือ Group Genius: The Creative Power of Collaboration ได้นาเสนอข้อจากัดและ
ข้อเสนอแนะต่อแนวทางการสร้างความร่วมมือผ่านกระบวนการระดมสมอง(Brain Strom) หลายประการ
อันจะเป็นประโยชน์ต่อการศึกษา ดังต่อไปนี้
1. ภำวะที่กำรผลิตทำงควำมคิดถูกปิ ดกั้น (Production Blocking)
ภาวะที่การผลิตทางความคิดถูกปิดกั้น (Production Blocking) มักเกิดจากการที่แต่ละ
คนต้องรับฟังบุคคลอื่นตลอดเวลา(Deep Listening) จึงทาให้แต่ละคนมีเวลาผลิตความคิดของ
ตนเองอันจะเป็นความคิดใหม่ๆน้อยลง และถ้าหากอยู่ในกลุ่มที่มีจานวนคนที่เยอะมาก ก็จะยิ่ง
ทาให้แต่ละคนมีเวลาในการผลิตความคิดและนาเสนอความคิดของตนเองน้อยลงกว่าเดิมอีก
ฉะนั้น ความสามารถในการผลิตความคิดที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล(productivity)ก็จะ
น้อยลงเช่นกัน ทั้งนี้หนังสือ Group Genius ได้นาเสนอให้แต่ละคนคิดประเด็นที่ต้องการจะ
นาเสนอมาก่อน แล้วค่อยกลับมาระดมสมองกันอีกครั้งหนึ่ง
2. กำรแบ่งและแยกตัวออกจำกสังคม (Social Division)
การแบ่งและแยกตัวออกจากสังคม (Social Division) เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทาให้
ความสามารถในการผลิตความคิดที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล(productivity)ตกต่าลง อัน
เนื่องมาจากบางคนเก็บงาความคิดของตัวเองไว้ เพราะเกรงว่าบุคคลอื่นจะนาความคิดของ
ตนเองไปคิดต่อยอด และลิขสิทธิ์จะไม่ตกเป็นของตนเอง ซึ่งถือว่าเป็นหนึ่งในอุปสรรคที่ขัดขวาง
การพัฒนาและแปรสภาพสิ่งประดิษฐ์สู่นวัตกรรมใหม่ๆได้ ยกตัวอย่างเช่น การคิดค้นและผลิต
เครื่องบินของพี่น้องตระกูลไรท์ กว่าจะถูกพัฒนาให้กลายเป็นอุตสาหกรรมพาณิชย์ ที่สร้าง
ประโยชน์และให้บริการแก่คนจานวนมากดังเช่นในปัจจุบันนั้น ต้องใช้ระยะเวลานาน เนื่องจาก
การติดลิขสิทธิ์ทางด้านปัญญา เป็นต้น
3. กำรเกี่ยงงำนและกินแรงกัน (Social Loafing)
การเกี่ยงงานและกินแรงกัน (Social Loafing) มักเกิดกับกลุ่มที่มีขนาดใหญ่ อาทิ การ
ทางานในรัฐสภา ซึ่งอาจจะเกิดปรากฎการณ์ที่หลายคนไม่ยอมนาเสนอความคิดของตนเอง และ
ไหลไปตามความคิดของคนอื่น ปรากฏการณ์เช่นนี้มักเกิดกับบุคคลที่ชอบและให้คุนค่ากับการ
ทางานคนเดียว มากกว่าการทางานเป็นกลุ่ม

6. v
5
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
4. เหมำะสมกับรูปแบบกำรทำงำนบำงประเภทเท่ำนั้น
ในแนวทางการสร้างความร่วมมือผ่านกระบวนการระดมสมองนั้น หนังสือ Group
Genius นาเสนอว่าควรเลือกใช้การทางานในรูปแบบนี้กับประเภทของงานที่เหมาะสม เช่น
ประเภทงานที่มีลักษณะซับซ้อน และต้องอาศัยความร่วมมือกัน ทั้งนี้ ประเภทงานที่ไม่ควรใช้
คือ กลุ่มงานประเภทที่มีกระบวนการทางานแบบเพิ่มเติม เป็นรูปแบบงานประเภทที่ไม่ต้องมี
การเปลี่ยนแปลงเนื้อหาและรูปแบบอะไรมาก และสามารถแยกส่วนกันทาได้ เป็นต้น
5. ไม่เหมำะสมกับรูปแบบกำรทำงำนที่มีสมำชิกจำนวนมำก
จานวนของสมาชิกที่มากเกินไปอาจจะเป็นอุปสรรคต่อแนวทางการสร้างความร่วมมือ
ผ่านกระบวนการระดมสมอง ยกตัวอย่างเช่น ถ้าหากใช้หลัการสร้างความร่วมมือผ่าน
กระบวนการระดมสมองกับกระบวนการทางานในรัฐสภาอาจจะมีความเป็นไปได้ยาก อัน
เนื่องมาจากจานวนสมาชิกที่มากเกินไปจะทาให้เกิดภาวะที่การผลิตทางความคิดถูกปิดกั้น
(Production Blocking) หรืออาจเกิดปรากฎการณ์เกี่ยงงานและกินแรงกัน (Social Loafing)
ดังที่ได้กล่าวไปในข้างต้นได้
6. กำรขำดปัจจัยที่เอื้ออำนวยต่อแนวทำงกำรระดมสมอง
สภาพแวดล้อมโดยส่วนมากในสังคมไทยมักไม่เอื้ออานวยต่อแนวทางการสร้างความ
ร่วมมือผ่านกระบวนการระดมสมอง หลายครั้งที่มีการคิดและวิเคราะห์กันอย่างต่อเนื่อง แต่ไม่
สามารถทาการประเมิน(Reflective) และรวบรวมประเด็นจนสามารถสังเคราะห์ออกมาเป็น
เนื้อหาและนวัตกรรมใหม่ๆได้ ด้วยเหตุนี้ การมีสิ่งที่เอื้ออานวยต่อกระบวนการระดมสมองที่ดีจึง
จึงเป็นสิ่งสาคัญ ยกตัวอย่างสิ่งที่เอื้ออานวยต่อกระบวนการระดมสมองอย่างหนึ่งที่สาคัญ คือ
การมีสื่อสารสนเทศที่ดีเพื่อช่วยกระตุ้นการเรียนรู้ อาทิ วีดีทัศน์ เกม สไลด์ เป็นต้น
นอกจากปัจจัยด้านสื่อสารสนเทศในข้างต้นแล้ว ปัจจัยด้านบุคลากรก็สาคัญ อย่างถ้า
หากได้บุคลากรอย่างเช่น อาจารย์ หัวหน้า ที่มีความรู้ และประสบการณ์ในการระดมสมอง มา
ดาเนินการเป็นตัวกลางในการจัดการระดมสมอง ก็จะสามารถดึงเอาความคิด ประสบการณ์และ
องค์ความรู้ ออกมาจากผู้เข้าร่วมได้อย่างก่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด
7. เหมำะสมกับกลุ่มคนที่มีควำมรู้และควำมเชี่ยวชำญต่อกำรทำงำนประเภทเดียวกัน
ใกล้เคียงกัน หรือเป็นผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียต่อกันเท่ำนั้o
การสร้างความร่วมมือผ่านกระบวนการระดมสมอง คือกระบวนการในการรวบรวมเอา
ความคิดออกมาจากแต่ละบุคคล ทั้งนี้เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด สมาชิกในกลุ่มควรมีความรู้และ
ความเชี่ยวชาญต่อการทางานประเภทเดียวกัน ใกล้เคียงกัน หรือเป็นผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียกัน
อันจะทาให้เกิดโครงข่ายของความร่วมมือที่สามารถต่อยอดความคิดของแต่ละบุคคลได้ อาทิ
การให้นักการทูตรวมกลุ่มระดมสมองกับนักวิชาการด้านความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เพื่อ
ค้นหาแนวทางในการวางยุทธศาสตร์นโยบายระหว่างประเทศนั้นเป็นเรื่องที่เหมาะสม
ขณะเดียวกัน ถ้าหากให้นักการทูตรวมกลุ่มกับหัวหน้าผู้รับเหมาก่อสร้าง หรือชาวนา ที่มีความรู้

7. v
6
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ความเชี่ยวชาญ และความถนัดที่แตกต่างกัน เพื่อค้นหาแนวทางในการวางยุทธศาสตร์นโยบาย
ระหว่างประเทศนั้น ก็อาจจะเป็นกระบวนการการรวมกลุ่มระดมสมองที่ไม่เหมาะสมนัก
ทั้งนี้ ในการรวมกลุ่มระดมสมองของผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสีย ควรให้ได้มาซึ่งโครงข่ายของ
ความร่วมมือที่สามารถต่อยอดความคิดและพัฒนาไปสู่นวัตกรรมใหม่ๆได้ อาทิ การรวมตัวกัน
ของผู้ผลิต ผู้ขาย และผู้บริโภค ในการต่อยอดความคิด เพื่อพัฒนาสินค้าและผลิตภัณท์ไปสู่
นวัตกรรมใหม่ๆ ผ่านเครือข่ายต่างๆ ทั้งเครือข่ายสังคมออนไลน์ และกลุ่มสมาคมการค้าต่างๆ
เป็นต้น
8. ควำมสำมำรถในกำรผลิตควำมคิดที่มีประสิทธิภำพอันจะนำไปสู่กำรสร้ำงนวัตกรรม
ใหม่ๆมักไม่สำมำรถเกิดขึ้นได้จำกกำรสร้ำงควำมร่วมมือด้วยกำรจัดกำรระดมสมอง
เพียงครั้งเดียว
ความสามารถในการผลิตความคิดที่มีประสิทธิภาพอันจะนาไปสู่การสร้างนวัตกรรม
ใหม่ๆมักไม่สามารถเกิดขึ้นได้จากการสร้างความร่วมมือด้วยการจัดการระดมสมองเพียงครั้ง
เดียว ดังที่ได้กล่าวไปในข้างต้น ทั้งนี้ ควรบูรณาการรูปแบบของการระดมสมองให้เป็นส่วนหนึ่ง
กับองค์กร หรือกระบวนการทางาน อาทิ ควรทาให้กระบวนการระดมสมองเป็นกระบวนการ
ทางานที่เรียนรู้จากกิจกรรมที่สามารถปฏิบัติได้จริง และเป็นส่วนหนึ่งกับวัฒนธรรมองค์กร เป็น
ต้น
5. แง่คิดและข้อสังเกตต่อแนวทำงกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือ(Collaboration)ภำยใต้บริบทของ
สังคมไทย
1. สังคมไทยมักยึดติดกับแนวทำงกำรทำวิจัยและพัฒนำ (Research & Development )
แบบเก่ำมำกจนเกินไป
แนวทางการพัฒนาในบริบทของสังคมไทย ณ ขณะนี้ มักให้ความสาคัญกับแนวทางการ
ทาวิจัยและพัฒนา (Research & Development )เพียงอย่างเดียว ซึ่งเป็นรูปแบบของการทางาน
ที่แยกส่วน ขาดการเชื่อมโยงและพัฒนาเครือข่าย อันจะเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาและต่อยอด
ไปสู่นวัตกรรมใหม่ๆ ทั้งนี้ จึงได้มีการนาเสนอแนวทางรูปแบบใหม่ที่เปลี่ยนไปจากเดิม คือ แนว
ทางการเชื่อมความสัมพันธ์และพัฒนา(Connect & Develop) ซึ่งแนวทางนี้จะเป็นแนวทางที่
สนับสนุนความร่วมมือและเชื่อมโยงเครือข่าย เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่ต่อยอดไปสู่การคิดค้น
นวัตกรรมใหม่ๆได้
ในที่นี้ คุณอาทิตย์ โกวิทวรางกูร กรรมการผู้จัดการ บริษัท เมดิคราฟท์ จากัด ได้
ยกตัวอย่าง กรณีศึกษาการปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์ในการพัฒนาของบริษัทพีแอนด์จี (P&G)
บริษัทข้ามชาติผู้ผลิตและจาหน่ายสินค้าอุปโภคบริโภคจากสหรัฐอเมริกา เมื่อ 10 กว่าปีก่อน
โดยบริษัทพีแอนด์จีได้มีการปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์การทางานอย่างหนึ่งที่สาคัญ คือการ
ปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์ในการพัฒนา จากเดิมที่มุ่งเน้นไปที่การทาวิจัยและพัฒนา (Research
& Development ) ไปสู่การพัฒนาในรูปแบบของการเชื่อมความสัมพันธ์และพัฒนา(Connect &

8. v
7
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
Develop) เพื่อให้ก้าวทันต่อความหลากหลาย และความเข้าใจในตัวผู้บริโภคมากขึ้น ภายใต้โลก
ที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วในปัจจุบัน โดยมีการวางแนวทางต่างๆเพื่อรวบรวมเอาความคิดและ
องค์ความรู้ใหม่ๆ ที่กระจัดกระจายนาไปพัฒนาและต่อยอดสู่นวัตกรรม ผ่านการจัดตั้งการ
ประกวด รวมถึงการย้ายฝ่ายวิจัยและพัฒนา (Research & Development ) จากเดิมที่ประจาอยู่
ภายในศูนย์ปฏิบัติการ ให้ออกไปประจาอยู่ตามสถานที่ต่างๆ อาทิ สถาบันวิจัยของมหาวิทยาลัย
ชั้นนาทั่วโลก
2. ระบอบอุปถัมภ์อันเป็นหนึ่งในปัจจัยที่เป็นอุปสรรคต่อกำรพัฒนำแนวทำงกำร
เสริมสร้ำงควำมร่วมมือให้เกิดในสังคมไทย
ระบอบอุปถัมค์เป็นระบอบที่หยั่งรากลึกในสังคมไทย เป็นระบอบที่ก่อให้เกิดรูปแบบ
ความสัมพันธ์เชิงอานาจในแนวดิ่งกับทุกภาคส่วน ทั้งระบอบราชการ กองทัพ โรงเรียน ห้างร้าน
หรือแม้แต่ในครอบครัว โดยรูปแบบความสัมพันธ์ดังกล่าวเป็นรูปแบบที่เป็นอุปสรรคต่อการ
พัฒนาทรัพยากรมนุษย์ผ่านการเสริมสร้างความร่วมมืออันจะเป็นหนทางที่นาไปสู่ความคิด
สร้างสรรค์ในการสร้างนวัตกรรมใหม่ๆ
ทั้งนี้คุณพงศ์โพยม วาศภูติ อดีตปลัดกระทรวงมหาดไทย ได้มีการนาเสนอแนวทางใน
การจัดการต่ออุปสรรคดังกล่าว ด้วยความพยายามในการเปลี่ยนแปลงกระบวนทัศน์ของคน และ
เสริมสร้างวัฒนธรรมขึ้นมาใหม่ ยกตัวอย่าง ความพยายามในการเสริมสร้างวัฒนธรรมการรักษา
ความสะอาดของงานชุมนุมทางการเมืองกลุ่มหนึ่งที่มีกลุ่มผู้ชุมนุมจานวนเกือบแสนคน เป็นต้น
และอีกหนึ่งตัวอย่างที่สาคัญโดยนายแพทย์ ประเวศ วะสี คือ โครงการวิจัย Routine to
Research (R2R) ที่มีเป้าหมายในการปรับปรุงและพัฒนารูปแบบการทางานเก่าๆ ผ่าน
กระบวนการวิจัย โดยความสาเร็จอย่างหนึ่งที่เห็นเป็นรูปธรรมคือ การเสริมสร้างความร่วมมือ
และความเข้าใจทางด้าน สาธารณสุขในทุกฝ่าย ทั้งแพทย์ พยาบาล บุรุษพยาบาล รวมไปถึง
คนไข้ โดยอาศัยหลักในการเคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์อย่างเท่าเทียมกันทุกคน ผ่านการรื้อ
ถอนมายาคติเรื่องความไม่เท่าเทียม โดยเชื่อว่าทุกคนมีประสบการณ์ชีวิตที่แตกต่างต่างกัน
ดังนั้นเราทุกคนจึงควรเคารพในประสบการณ์ที่แตกต่างกัน จนในปัจุบันนี้ ได้เกิดระบบสุขภาพ
ชุมชนขึ้นในหลายที่ ทั้งโรงพยาบาลชุมชน สถานีอนามัย ฯลฯ เพื่อให้ทุกคนสามารถเข้าถึงการ
รักษาพยาบาลได้อย่างทั่วถึง
3. ควรปรับเปลี่ยนแนวทำงกำรสร้ำงควำมร่วมมือ(Collaboration)ให้เข้ำกับบริบทของ
สังคมไทย
โดยส่วนมากเรามักรับทฤษฎีของตะวันตกมาใช้ โดยขาดการวิเคราะห์ถึงเงื่อนไขที่
แตกต่างกันในแต่ละบริบททางพื้นที่และสังคม ทั้งนี้ จากการที่ได้วิเคราะห์ถึงบริบทโครงสร้าง
ของสังคมไทยโดยศาสตราจารย์ ดร. จานง สรพิพัฒน์ กรรมการบริหาร สมาคมวิจัยวิทยาการ
ขนส่งแห่งเอเชีย จะเห็นได้ว่าโครงสร้างของสังคมไทยยังเป็นสังคมแห่งการเปลี่ยนผ่านระหว่าง
ภาคเกษตรกรรมไปสู่ภาคอุตสาหกรรม แต่โครงสร้างของสังคมในสหรัฐอเมริกานั้น มีลักษณะที่

9. v
8
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
เป็นสังคมอุตสาหกรรมอย่างชัดเจน ดังนั้น ถ้าหากนาแนวทางในการสร้างการมีส่วนร่วม
(Collaboration) ของหนังสือ Group Genius มาใช้นั้น เราต้องคานึงถึงบริบทที่แตกต่างกันในแต่
ละสังคมด้วย
ทั้งนี้ โดยโครงสร้างทางสังคมของสหรัฐอเมริกาจัดอยู่ในประเภทของสังคมอุสาหกรรม
ที่มักมีการแบ่งงานกันทา จนไปถึงการจ้างงานจากภายนอก(outsource) รวมถึงเป็นสังคมที่มี
ความเป็นปัจเจกบุคคลสูง(individual) ซึ่งตรงนี้ถือว่าเป็นปัญหาต่อแนวทางในการรวมกลุ่ม และ
การสร้างความร่วมมือเป็นอย่างมาก ซึ่งแตกต่างกับบริบทของสังคมไทย ที่รูปแบบโครงสร้าง
ของสังคมยังอยู่ในระยะแห่งการเปลี่ยนผ่านจากสังคมเกษตรกรรมเข้าสู่อุตสาหกรรม ดังนั้น การ
นาแนวทางในการสร้างความร่วมมือมาปรับใช้จึงควรวิเคราะห์ถึงเงื่อนไขทางสังคมให้ชัดเจน
เพื่อหาแนวทางที่เหมาะสมต่อบริบทของสังคมไทย โดยศาสตราจารย์ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
ได้นาเสนอรูปแบบที่คาดว่าอาจจะเหมาะสมกับบริบทของสังคมไทย ว่าเราควรนาแนวทางการมี
ส่วนร่วมมาประยุกต์ใช้ ขณะเดียวกันก็ควรให้อานาจในการตัดสินใจอย่างเด็ดขาดโดยผู้นาของ
กลุ่มนั้น เพื่อป้องกันความขัดแย้งที่อาจจะเกิดขึ้น
4. รื้อฟื้นแนวคิดต่ำงๆของไทยที่สนับสนุนให้เกิดกำรมีส่วนร่วม
ศาสตราจารย์ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ได้ชี้ให้เห็นว่าเดิมทีสังคมไทยเป็นสังคมแห่งการ
รวมกลุ่มเพื่อช่วยเหลือกัน ยกตัวอย่างเช่น ประเพณีการลงแขก ซึ่งนั่นก็คือ ทุนทางสังคม ใน
รูปแบบนหนึ่งแต่ด้วยอิทธิพลจากสังคมภายนอก จึงทาให้ประเพณีเหล่านั้นของไทยเลือนหายไป
และถูกมาแทนที่ด้วยฐานความคิดแบบปัจเจกชน อย่างเช่น การจดสิทธิบัตร ดังนั้น นอกจาก
การนาทฤษฎีจากตะวันตกมาปรับใช้ให้เข้ากับบริบทของสังคมไทยแล้ว เราควรสนับสนุนให้มี
การนาแนวคิดต่างๆของไทยกลับมาใช้ รวมถึงสร้างคุณค่าให้กับแนวคิดดังกล่าว ด้วยการสร้าง
องค์ความรู้และผลิตออกเป็นทฤษฎี เพื่อเผยแพร่แนวคิดดังกล่าวคืนสู่ภายนอกด้วย
5. หลักกำรของศำสนำพุทธกับแนวทำงกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือ
นายแพทย์ประเวศ วะสี ได้เสนอว่าในหลักคาสอนของพระพุทธศาสนา องค์พระ
สัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ชี้ให้เห็นถึงหลักคาสอนที่เรียกว่า หลักอปริหานิยธรรม เป็นธรรมสาหรับหมู่
ชนหรือผู้บริหารบ้านเมือง ให้ใช้เป็นแนวทางในการปกครอง โดยให้ปฏิบัติตามหลักการที่
สนับสนุนให้รู้จักการร่วมรับผิดชอบต่อสิ่งต่างๆ เพื่อนาไปสู่ความเจริญรุ่งเรือง ซึ่งถ้าหากลอง
ศึกษาในรายละเอียด จะเห็นได้ว่าธรรมะตัวนี้เป็นธรรมมะที่สนับสนุนการบริหารงานในแบบ
รวมตัวกัน ร่วมคิดร่วมทา เป็นธรรมะเพื่อสังคมเข้มแข็งอย่างแท้จริง
6. แนวทำงกำรเสริมสร้ำงควำมร่วมมือกับกระบวนกำรทำงวิทยำศำสตร์
นายแพทย์ประเวศ วะสี ได้นาเสนองานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับสัมพันธภาพทางอานาจใน
แนวดิ่ง (Top-Down) กับการส่งผลกระทบในทางลบต่อสมองและพฤติกรรมของมนุษย์ ซึ่งถ้า
หากมนุษย์ได้ใช้วิจารณญาณของตนเองในการตัดสินใจ สมองในส่วนหน้าที่มีความเกี่ยวข้องกับ
การควบคุมสติปัญญา วิจารณญาณ และศีลธรรม จะทางาน แต่ถ้าหากต้องคอยรับฟังคาสั่ง หรือ

10. v
9
โครงการคลังปัญญาเพื่อการอภิวัตน์ประเทศไทยในยุคบูรพาภิวัตน์
สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ฯ วิทยาลัยรัฐกิจ มหาวิทยาลัยรังสิต
ถูกบังคับจากบุคคลอื่น มนุษย์จะคิดสู้ และใช้สมองส่วนหลัง ซึ่งเป็นสมองประเภทเดียวกันกับ
สมองที่ควบคุมพฤติกรรมของสัตว์เลื้อยคลาน
นอกเหนือจากนี้ ยังมีการค้นพบยีนส์ในตัวมนุษย์ ที่ทาให้มนุษย์สามารถต่อสู้กับสัตว์ได้
นั่นก็คือ ยีนส์แห่งการรวมกลุ่ม โดยเมื่อมนุษย์ร่วมกลุ่มมนุษย์ก็คิดค้นวิทยาการต่างๆร่วมกัน
มนุษย์ก็จะสามารถต่อสู่กับสัตว์ ได้ ฉะนั้น วิธีการในการสร้างสรรค์นวัตกรรมใหม่ๆให้เกิดขึ้นได้
คือ การรวมตัวกัน เพื่อแลกเปลี่ยน เรียนรู้ และคิดค้น ฉะนั้นเราจึงควรสร้างสังคมแห่งการรวมตั
ว ร่วมคิดร่วมทาให้เกิดขึ้น
6.สรุป
จากที่กล่าวมาทั้งหมด จะเห็นได้ว่าสังคมไทยเป็นสังคมที่ติดกับดักและยึดติดกับโครงสร้าง
พัฒนารูปแบบเดิมๆ อย่างเช่นการมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาทางเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว และให้
ความสาคัญกับโครงสร้างความสัมพันธ์ทางอานาจในแนวดิ่งมากจนเกินไป ซึ่งถือว่าเป็นอุปสรรคต่อการ
พัฒนาทางสังคม ทั้งนี้หนังสือ Group Genius ได้นาเสนอถึงแนวความคิดใหม่ในการพัฒนาทางสังคม
ผ่านแนวทางเสริมสร้างการมีส่วนร่วม รวมถึงได้มีการนาเสนอให้เปลี่ยนแนวคิดต่อระดับโครงสร้าง
ความสัมพันธ์ทางอานาจจากแนวดิ่งมาสู่แนวราบ อันเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนา เพื่อสร้างสรรค์
นวัตกรรมใหม่ๆให้เกิดขึ้นในสังคม
ทั้งนี้ ศาสตราจารย์ ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์ ได้เสนอว่า การนาแนวความคิดจากตะวันตกหรือ
จากที่อื่นมาใช้ เราควรปรับแนวคิดดังกล่าวให้เข้ากับบริบทของสังคมไทยก่อน เนื่องจากบริบททางสังคม
และวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน อาจจะทาให้ได้ผลลัพธ์ที่แตกต่างกัน ยิ่งไปกว่านั้น นอกจากการนาแนวคิด
ของตะวันตกมาใช้ เราควรสนับสนุนให้มีการนาแนวคิดต่างๆของไทยกลับมาใช้ รวมถึงสร้างคุณค่า
ให้กับแนวคิดดังกล่าว ด้วยการสร้างองค์ความรู้และผลิตออกเป็นทฤษฎี เพื่อเผยแพร่แนวคิดดังกล่าวคืน
สู่ภายนอกด้วย

11. เพิ่มเติมได้ที่ www.rsu-brain.com
ผู้อานวยการสถาบันคลังปัญญาฯ : ศ.ดร.เอนก เหล่าธรรมทัศน์
บรรณาธิการ: น.ส.ยุวดี คาดการณ์ไกล
ถอดความและเรียบเรียง: น.ส.อนันญลักษณ์ อุทัยพิพัฒนากุล
ปีที่พิมพ์: พฤศจิกายน 2558
สานักพิมพ์: มูลนิธิสร้างสรรค์ปัญญาสาธารณะ
ที่อยู่ติดต่อ
วิทยำลัยรัฐกิจ 52/347 พหลโยธิน 87 ตาบลหลักหก อาเภอเมือง จังหวัดปทุมธานี 12000
โทรศัพท์ 02-997-2200 ต่อ 1283 โทรสาร 02-997-2200 ต่อ 1216
สถำบันคลังปัญญำฯ อาคารพร้อมพันธุ์ 1 ชั้น 4/2 637/1 ถนนลาดพร้าว เขตจตุจักร กทม. 10900
โทรศัพท์ 02-930-0026 โทรสาร 02-930-0064