Складаназалежныя сказы

1. СкладаназалежныяСкладаназалежныя
сказысказы

2. Складаназалежны сказСкладаназалежны сказ – гэта такі злучнікавы– гэта такі злучнікавы
складаны сказ, у якім прэдыкатыўныя часткіскладаны сказ, у якім прэдыкатыўныя часткі
звязваюццазвязваюцца падпарадкавальнымі злучнікамі іпадпарадкавальнымі злучнікамі і
злучальнымі словамізлучальнымі словамі (падпарадкавальнай(падпарадкавальнай
сувяззю).сувяззю).
Напрыклад:Напрыклад:
11
Люблю вясковую дарогу,Люблю вясковую дарогу, 22
штошто стужкаю віеццастужкаю віецца
між палёўміж палёў ((штошто – злучальнае слова, якое– злучальнае слова, якое
можна замяніць словамможна замяніць словам дарогадарога).).
11
Я ведаю,Я ведаю, 22
штошто брат дапаможа мне абавязковабрат дапаможа мне абавязкова
((штошто – падпарадкавальны злучнік).– падпарадкавальны злучнік).

3. Злучнікі і злучальныя словы ўЗлучнікі і злучальныя словы ў
складаназалежных сказахскладаназалежных сказах
Дапаўняльная што, як, каб, ці, нібы,
быццам
што, хто, які, чый,
як, дзе, куды, адкуль,
колькі, калі
Азначальная што, каб, нібы,
быццам, як
які, чый, каторы,
што, дзе, куды,
адкуль, калі
Параўнальная як, як быццам,
быццам, быццам бы,
нібыта, нібы, што
_
Від даданай
часткі
Падпарадкавальныя
злучнікі
Злучальныя
словы

4. Від даданай часткі Падпарадкавальныя
злучнікі
Злучальныя словы
Акалічнасная калі, як, пакуль, ледзь,
толькі, як (у даданай
часу);
як, нібы, быццам, што,
каб (у даданай спосабу
дзеяння);
бо, таму што, што, як, а
то (у даданай прычыны);
каб, абы, для таго каб, з
тым каб (у даданай мэты);
што, як, нібы, быццам (у
даданай меры і ступені);
калі, каб, раз, як (у
даданай умовы);
хоць (хаця), няхай (хай),
нягледзячы на тое, што
(у даданай уступальнай).
дзе, куды, адкуль (у
даданай месца);
як толькі, у той час як,
з той пары як, пасля
таго як (у даданай
часу);
колькі (у даданай меры
і ступені)

5. Запомні!Запомні!
Толькі злучнікі:Толькі злучнікі: бо, таму, што, паколькі, збо, таму, што, паколькі, з
прычыны таго што, ледзь, ледзь толькі, якпрычыны таго што, ледзь, ледзь толькі, як
толькі, тым часам як, каб, абы (толькі, тым часам як, каб, абы (адрознівайцеадрознівайце
адад або), калі – то, раз – то, для таго каб,або), калі – то, раз – то, для таго каб,
хоць, хай, няхай, бы, нібы, нягледзячы на тоехоць, хай, няхай, бы, нібы, нягледзячы на тое
што, ці, быццам, так што, калі – дыкшто, ці, быццам, так што, калі – дык і інш.і інш.
Толькі злучальныя словы:Толькі злучальныя словы: хто, які, чый,хто, які, чый,
колькі, наколькі, каторы, дзе, куды, адкуль,колькі, наколькі, каторы, дзе, куды, адкуль,
дакуль.дакуль.
І злучнікі, і злучальныя словы:І злучнікі, і злучальныя словы: што, як, калі,што, як, калі,
чым, пакуль.чым, пакуль.

6. Адрозненне злучнікаў адАдрозненне злучнікаў ад
злучальных слоўзлучальных слоў
Падпарадкавальны злучнікПадпарадкавальны злучнік – службовая часціна– службовая часціна
мовы, таму не з’яўляецца членам сказа.мовы, таму не з’яўляецца членам сказа.
Злучальныя словыЗлучальныя словы – адносныя займеннікі– адносныя займеннікі хто, што,хто, што,
які, чыйякі, чый і прыслоўіі прыслоўі дзе, адкуль, кудыдзе, адкуль, куды – не толькі– не толькі
звязваюць даданую частку з галоўнай, але ізвязваюць даданую частку з галоўнай, але і
выступаюць у ролі пэўных членаў сказа. Акрамя таго.выступаюць у ролі пэўных членаў сказа. Акрамя таго.
Злучальныя словы заўсёды можна замяніцьЗлучальныя словы заўсёды можна замяніць
самастойнымі часцінамі мовы – назоўнікамісамастойнымі часцінамі мовы – назоўнікамі
(спалучэннямі з назоўнікам), прыслоўямі.(спалучэннямі з назоўнікам), прыслоўямі.

7. Параўнайце:Параўнайце:
Хвалі з такой сілай білі ў
барты, што сцены каюты
трымцелі дробна-дробна.
(Што – падпарадкавальны
злучнік).
Каб пазнаць чалавека, трэба
з ім пуд солі з’есці. (Каб –
падпарадкавальны злучнік).
Вада ў возеры такая чыстая,
што відаць каменьчыкі на
дне. (Што –
падпарадкавальны злучнік).
Самы большы той шчупак, што з
кручка сарваўся. (Правяраем: што
– дзейнік у даданай частцы: шчупак
з кручка сарваўся).
Піліп Андрэевіч вызначаўся нейкай
асаблівай унутранай сабранасцю,
спакоем, якія ўласцівы людзям, чыё
жыццё праходзіць на ўлонні
прыроды. (Правяраем: якія –
дзейнік у даданай частцы:
сабранасць, спакой уласцівы
людзям…).
Абапал сцежкі сям-там праглядвае
рамонак, сонейкі якога пнуцца
ўгару. (Правяраем: якога –
азначэнне ў даданай частцы:
сонейкі рамонку пнуцца ўгару).

8. Складаназалежныя сказы зСкладаназалежныя сказы з
некалькімі даданымінекалькімі даданымі
У складаназалежных сказах можа быць не адна, а дзве іУ складаназалежных сказах можа быць не адна, а дзве і
больш даданых частак, якія па-рознаму звязаны збольш даданых частак, якія па-рознаму звязаны з
галоўнай часткай і паміж сабой. Такія сказыгалоўнай часткай і паміж сабой. Такія сказы
называюццаназываюцца складаназалежнымі з некалькіміскладаназалежнымі з некалькімі
даданымідаданымі..
Напрыклад:Напрыклад: Я змалку зведаў (Я змалку зведаў (што?што?),), якяк гамоняць рэкігамоняць рэкі
((што?што?),), якяк ціха плачуць вербы над вадойціха плачуць вербы над вадой (да галоўнага(да галоўнага
сказа адносяцца два даданыя дапаўняльныя сказы).сказа адносяцца два даданыя дапаўняльныя сказы).
Саўка не думае (Саўка не думае (пра што?пра што?),), штошто будзе далей (будзе далей (калі?калі?),),
калікалі вернецца з лесувернецца з лесу (першы даданы сказ –(першы даданы сказ –
дапаўняльны, другі – даданы часу і залежыць аддапаўняльны, другі – даданы часу і залежыць ад
першага даданага).першага даданага).

9. Складаназалежныя сказы зСкладаназалежныя сказы з
паслядоўным падпарадкаваннемпаслядоўным падпарадкаваннем
Мы гаворым пра мір і страсна змагаемся заМы гаворым пра мір і страсна змагаемся за
яго,яго, бобо ведаем,ведаем, штошто такое вайна.такое вайна.
Схема сказа:Схема сказа: 11
[…],[…], 22
((бобо…),…), 33
((штошто…).…).
Другая частка залежыць ад першай, трэцяяДругая частка залежыць ад першай, трэцяя
ад другой, паміж 2-й і 3-й часткамі ставіццаад другой, паміж 2-й і 3-й часткамі ставіцца
коска.коска.

10. Запомні!Запомні!
Ужо такі быў гэты
чалавек, што, калі
закарціць у яго якое
жаданне, ён
даможацца свайго.
Схема сказа: […],
(што, (калі…), …).
Ужо такі быў гэты
чалавек, што, калі
закарціць у яго якое
жаданне, дык ён
даможацца свайго.
Схема сказа:
[…], (што, (калі…),
дык…).

11. Складаназалежныя сказы зСкладаназалежныя сказы з
сузалежным падпарадкаваннемсузалежным падпарадкаваннем
Я чую (што?), як шумяць
пшаніцай нівы, (што?) як
б’юцца сэрцы фабрык і заводаў,
(што?) як наш народ,
свабодны і шчаслівы, куе свой
лёс упарта год ад году (тры
даданыя дапаўняльныя сказы
паясняюць у галоўным сказе
дзеяслоў-выказнік чую і
адказваюць на аднолькавае
пытанне што?).
Схема сказа: […], (як…),
(як…), (як…).
Гэта аднароднае сузалежнае
падпарадкаванне
Калі падымалася сонца,
пачыналася гарачыня, якая
трымалася да позняга вечара
(першы даданы сказ (часу)
паясняе ў галоўным сказе
дзеяслоў-выказнік пачыналася і
адказвае на пытанне калі?; другі
даданы (азначальны) паясняе
назоўнік гарачыня і адказвае на
пытанне якая?).
Схема сказа: (Калі…), […],
(якая…).
Гэта неаднароднае сузалежнае
падпарадкаванне

12. Складаназалежныя сказы саСкладаназалежныя сказы са
змешаным падпарадкаваннемзмешаным падпарадкаваннем
Мы накіраваліся да сядзібы,Мы накіраваліся да сядзібы, якаяякая тоне ўтоне ў
зеляніне дрэў, каб паглядзець на двор, назеляніне дрэў, каб паглядзець на двор, на
тыя шыбы, утыя шыбы, у якіяякія некалі і ён глядзеўнекалі і ён глядзеў (з(з
галоўным сказам першы і другі даданыягалоўным сказам першы і другі даданыя
сказы звязанысказы звязаны сузалежнымсузалежным
падпарадкаваннемпадпарадкаваннем, а другі і трэці даданыя, а другі і трэці даданыя
сказы –сказы – паслядоўным падпарадкаваннемпаслядоўным падпарадкаваннем).).
Схема сказа:Схема сказа: […], ([…], (якаяякая…), (…), (кабкаб…), (…), (уу
якіяякія…).…).