3. Працяжнік у бяззлучнікавым сказе
Настаўнік. На наступным этапе работы
пастараемся вызначыць задачы ўрока.
Працаваць будзем у групах. Кожная група
атрымоўвае крыжаванку. Адказаўшы на пытанні
па вывучаных тэмах, вы зможаце назваць
ключавыя дзеясловы, якія і дапамогуць
сфармуляваць задачы ўрока. Пытанні да
крыжаванкі ёсць у кожнага. Гэта заданне
дапаможа вам праверыць узровень тэарэтычных
ведаў
4. 1 група
1. Знак прыпынку ў бяззлучнікавым сказе, які ставіцца, калі другая
частка раскрывае прычыну таго, аб чым гаварылася ў першай.
2. Від падпарадкавання.
3. Другая назва залежнай часткі.
4. Знак прыпынку, які ставіцца паміж часткамі складанага сказа.
5. Сродак сувязі ў бяззлучнікавым сказе.
6. Від сэнсавых адносін у складаназлучаным сказе, які выражаецца
злучнікамі і, ні-ні .
Ключавое слова
?
5. Ключавое слова
?
2 група
1.Сродак сувязі ў злучнікавых сказах.
2.Сродак зносін паміж людзьмі.
3.Від падпарадкавання.
4.Сродак сувязі ў бяззлучнікавым сказе.
5.Від сувязі ў складаназлучаным сказе.
6. 3 група
1. Знак прыпынку, які ставіцца паміж часткамі складанага
сказа.
2. Сродак сувязі ў бяззлучнікавым сказе.
3. Сінтаксічная адзінка.
4. Від падпарадкавання.
5. Сродак сувязі ў злучнікавых сказах.
6. Від даданай часткі, якая адказвае на пытанні дзе? куды?
7. Від даданай часткі, якая адказвае на пытанне нягледзячы на
што?
Ключавое слова
?
7. Размяшчэнне на дошцы ключавых слоў
Ключавыя дзеясловы размяшчаюцца на дошцы
насупраць тых сказаў, да якіх яны падыходзяць
па сэнсе. (Па парадку выходзяць прадстаўнікі
груп і агучваюць сказы-задачы, якія
атрымаліся.)
Ведаць умовы пастаноўкі працяжніка паміж
часткамі бяззлучнікавага сказа
Умець абгрунтоўваць выбар знакаў прыпынку
ў бяззлучнікавым сказе
Ацаніць узровень сваіх ведаў на кожным этапе
ўрока
8. ПАЗНАЁМІЦЦА З…;
АТРЫМАЦЬ УЯЎЛЕННЕ ПРА…;
ПАГЛЫБІЦЬ ВЕДЫ ПРА…;
СІСТЭМАТЫЗАВАЦЬ І ПАДАГУЛЬНІЦЬ ВЕДЫ ПРА...;
УДАСКАНАЛЬВАЦЬ УМЕННІ…;
ПРААНАЛІЗАВАЦЬ;
ПАРАЎНАЦЬ;
РАЗВІВАЦЬ;
ЗАМАЦАВАЦЬ;
ВУЧЫЦЦА СТВАРАЦЬ.
Праз ключавыя
словы
9. Праз суаднясенне дзеяслова і
выказвання
У прапанаваных выказваннях адсутнічаюць дзеясловы, якія і павінны
пабуджаць нас з вамі да дзеяння. Дапамажыце мне, калі ласка, расставіць
дзеясловы на сваё месца. Можна параіцца ў групах і праз 1 хвіліну
выказаць версіі.
Асэнсаваць
выпрацаваць
ацаніць
практыкавацца
…паняцці “дружба”,”сяброўства” і
… рэкамендацыі для тых,
хто жадае зберагчы сваю дружбу надоўга
…учынкі, чалавечыя якасці
герояў твора
… у стварэнні ўласных тэкстаў,
спалучаючы ўласныя развагі
і розныя віды работы з тэкстам
10. Праз эпіграф
Няпроста быць выпускніком
Складаем алгарытмы, схемы.
А будзем веды папаўняць
І здзейснім нашы мары ўсе мы.
1. Запішыце тэкст, “злавіўшы” памылкі.
2. Над чым задумаліся, выконваючы заданне?
3. Што неабходна ведаць, каб правільна расставіць знакі
прыпынку?
4. Паспрабуйце вызначыць задачы нашых заняткаў.
15. Заданне класу
Настаўнік. Кожная група – даследчыкі. Прадметам
даследавання мы зробім народную мараль, народную
філасофію, якая знайшла адлюстраванне ў
прыказках. Яны складаюць неад’емную частку нашай
духоўнай спадчыны. Кожная група мае падборку
сказаў. Са сказамі працуем спачатку індывідуальна ,
адказваючы на пытанні, якія змешчаны на картках,
потым абмяркоўваем у групах і агучваем вывады.
Праз такі від дзейнасці кожная група зможа
сфармуляваць адзін з пунктаў правіла.
16. Карткі для даследавання
Картка для групы №1
Навучышся дабру – дрэннае на розум не
прыйдзе.
Навучышся змоладу – на старасці не будзеш
знаць голаду.
Будзеш другіх вучыць – сам навучышся.
Пытанні:
1.Які злучнік можна ўставіць перад першай
часткай кожнага бяззлучнікавага сказа?
2.Перабудуйце вусна дадзеныя бяззлучнікавыя
сказы ў складаназалежныя сказы,
выкарыстоўваючы адзін і той жа злучнік.
3.Якія сэнсавыя адносіны выражаюцца ў сказах?
(Змест частак параўноўваецца, ці
супрацьпастаўляецца, ці выражаюцца
ўмоўна-выніковыя адносіны.)
4.Зрабіце вывад: мы думаем, што перад
першай часткай бяззлучнікавага сказа можна
ўставіць злучнік …., паміж часткамі
выражаюцца……
Картка для групы №3
Невук сказаў – віламі па вадзе напісаў.
Вучоны распавядае – салоўка песню спявае.
Невучоны гаворыць – варона каркае.
Пытанні:
1.Які злучнік можна ўставіць перад другой часткай кожнага
бяззлучнікавага сказа?
2.Перабудуйце вусна дадзеныя бяззлучнікавыя сказы ў
складаназалежныя сказы, выкарыстоўваючы адзін ітой жа
злучнік.
3.Якія сэнсавыя адносіны выражаюцца ў сказах? (Змест частак
параўноўваецца, ці супрацьпастаўляецца, ці выражаюцца
ўмоўна-выніковыя адносіны.)
Зрабіце вывад: мы думаем, што паміж часткамі
бяззлучнікавага сказа можна ўставіцьзлучнік …., змест частак
Картка для групы №2
Вучоны водзіць – невучоны следам ходзіць.
Корань вучэння горкі – плод яго салодкі.
Навука хлеба не папросіць – сама накорміць.
Пытанні:
1.Які злучнік можна ўставіць перад другой часткай
кожнагабяззлучнікавага сказа?
2.Перабудуйце вусна дадзеныя бяззлучнікавыя сказы ў
складаназлучаныя сказы, выкарыстоўваючы адзін і той жа
злучнік.
3.Якія сэнсавыя адносіны выражаюцца ў сказах? (Змест частак
параўноўваецца, ці супрацьпастаўляецца, ці выражаюцца
ўмоўна-выніковыя адносіны.)
4.Зрабіце вывад: мы думаем, што паміж часткамі
бяззлучнікавага сказа можна ўставіць злучнік …., змест частак
……
17. № 1 частка сказа мяркуемы
злучнік
сэнсавае значэнне
2 часткі
прыклад
1 і
_______
Хуткая змена
падзей, нечаканы
вынік
Не паспеў загучаць
верш на роднай
мове – душа
напоўнілася
цеплынёй і
замілаванасцю.
2 а, але
_______
Супрацьпастаўлен
не
Загаварыў бы па-
беларуску – роднай
мовы не ведаю.
3 калі то
_______
Умоўна-
выніковыя
адносіны
Адчуеш гонар за
Радзіму – любоў да
ўсяго
нацыянальнага
напоўніць цябе.
4 як, нібы,
быццам
_______
Параўнанне Мова загучала –
песня жаўранка
палілася.
18. У складаназлучаным сказе коска не
ставіцца
№ Прыклад Часткі маюць
агульнае
ШТО?
Падказка
1 Толькі матчынымі вачамі глядзім мы і
матчынымі вачамі бачым добрае мы і ліхое.
Няхай сагравае нас цяпло маці і суправаджае
матчына адданасць.
Амаль, хіба,
няўжо,менаві
та, хай
2 Заўсёды прысвячае маці сябе дзецям і
перажывае яна за іх. Без матчынай любові
нічога не расце і нішто не нараджаецца.
Азначэнне,
дапаўненне,
акалічнасць
3 Канечне, маці жыве для дзяцей і дзеці
павінны гэта цаніць. Вядома, маці любіць
сваё дзіця і маці апраўдвае яго заўсёды.
Бясспрэчна,
напэўна,
магчыма,віда
ць
19. У складаназлучаным сказе коска не
ставіцца
№ Прыклад Часткі маюць
агульнае
ШТО?
Падказка
1 Толькі матчынымі вачамі глядзім мы і
матчынымі вачамі бачым добрае мы і ліхое.
Няхай сагравае нас цяпло маці і суправаджае
матчына адданасць.
Часціцу Амаль, хіба,
няўжо,менаві
та, хай
2 Заўсёды прысвячае маці сябе дзецям і
перажывае яна за іх. Без матчынай любові
нічога не расце і нішто не нараджаецца.
Даданы
член
Азначэнне,
дапаўненне,
акалічнасць
3 Канечне, маці жыве для дзяцей і дзеці
павінны гэта цаніць. Вядома, маці любіць
сваё дзіця і маці апраўдвае яго заўсёды.
Пабочнае
слова
Бясспрэчна,
напэўна,
магчыма,віда
ць
20. Правапіс канчаткаў назоўнікаў 2
скланення ў М. склоне
На
мяккі
На
цвёрды
На
зацвяр-
дзелы
На заднеязычны
з чарг. без чарг.
Асоба чалавека
на цв. аст.
пень
21. Правапіс канчаткаў назоўнікаў 2
скланення ў М. склоне
На
мяккі
На
цвёрды
На
зацвяр-
дзелы
На заднеязычны
з чарг. без чарг.
Асоба чалавека
на цв. аст.
і е ы е у е у (ю)
пень лес кош луг птах бела
рус
юнак
23. Прычыны замужжа Ганны
Прычыны Цытата Уласны погляд
1. Беднасць
2. Помста Васілю
3. Угаворы маці
4. Традыцыі
5. Аўтарытэт
Глушакоў
1. Многія імкнуцца выйсці замуж за
багатага, але колькі потым няшчасных,
пакалечаных лёсаў.
2. Хто помсціць, па тым гэтая помста і
б’е.
3. Дочка не родная, можна ахвяраваць
яе шчасцем.
4. Жанчыны таксама маюць права на
шчасце. Не трэба баяцца асуджэння.
5. І сёння многія слабыя
прыстасоўваюцца да “гаспадароў
жыцця”.
24. Вобраз Глушака ў рамане І Мележа
“Людзі на балоце”
Станоўчае Рысы характару
Глушака
Адмоўнае
Працавітасць
Гаспадарлі-
васць
Сямейнік
Хрысціянін
25. Вобраз Глушака ў рамане І Мележа
“Людзі на балоце”
Станоўчае Рысы характару
Глушака
Адмоўнае
Працавітасць Працаваць у межах, а
не праз сілу, не працуе,
а душыцца
Гаспадарлі-
васць
Не для сябе, дзяцей, а
для сундука, гумна
Сямейнік Ажаніўся з
гаспадаркай, а не з
жонкай, не хоча вучыць
дзяцей
Хрысціянін Не хлебам адзіным…
А дзе ж маральнасць?
26. Паэзія Янкі Купалы
Я.Купала ставіў перад
сабой мэту (паведамленне
настаўніка)
Назва верша ( указваюць
вучні, самастойна
працуючы з групай
вершаў)
1. Абудзіць чалавечую
годнасць
2. Абудзіць усведамленне
самакаштоўнасці
3. Абудзіць
нацыянальную
свядомасць
4. Адрадзіць гістарычную
свядомасць
27. Матывы лірыкі Рыгора Барадуліна
Назва верша Тэма верша Тэзісы
(мікратэмы)
Выснова (ідэя
верша)
“Божа,
паспагадай
нам усім”
“Пакуль
жывеш,
развітвайся з
жыццём”
“Яна адна,
зямля
бацькоў”
30. Дапоўні (складзі) сінквейн
1. Якуб Колас
2. Таленавіты, ________
3. ________, атрымаў _______
ганарар,
4. Выхоўваўся ________ _______ _______
5. ________
Сапраўднае провішча паэта – Канстанцін Міхайлавіч Міцкевіч. Ён
нарадзіўся (3 лістапада 1882 года ў засценку Акінчыцы) і выхоўваўся ў
сям’і лесніка. Пісаць пачаў у 12-гадовым узросце. Першы твор – байка
“Варона і лісіца”, якую бязлітасна высмеяў брат. Верш “Вясна” Костусь
захацеў прачытаць бацьку. Калі сын запэўніў, што гэта ён сам напісаў,
бацька пацалаваў яго і даў рубель гасцінцу – першы ганарар.
31. Метад сімвалічнага бачання
Што такое шчасце?
Што такое дружба?
Што такое каханне?
Сімвалы ў
графічнай, знакавай
форме
Словы-асацыяцыі
32. Метад ключавых слоў
Вучням прапануецца 2 тэксты, напрыклад,
апавяданні Ядвігіна Ш (работа вядзецца пры
парнай колькасці груп)
Выпісваюцца ключавыя словы
Групы мяняюцца выпісанымі словамі
Кожная група па ключавых словах прагназуе
змест апавядання
Прагназуемыя тэксты параўноўваюцца з
арыгіналам
33. Метад параўнання версій
А. Васілевіч “Сябры”
Выпрацаваныя на ўроку
правілы дружбы
Культурна-гістарычныя
аналагі
Не задзірай нос
Умей дараваць
Не зайздросць
Не пакідай у бядзе
Навошта з тым дружыцца,
хто любіць ганарыцца.
Хто сяброў без заганаў шукае,
той друга не мае.
Хто зайздросны і жадны-
той у дружбе няладны.
Той не можа быць другам,
хто ў бядзе абыдзе кругам.
34. Метад крытычнага адбору
матэрыялу на зададзеную тэму
Апавяданне А. Васілевіч “Сябры”
Падабраць матэрыял на тэму сяброўства:
1. Прыказкі і прымаўкі
2. Песні
З. Вершы
4. Афарызмы
5. Апавяданні іншых пісьменнікаў
Метад можна выкарыстоўваць пры падрыхтоўцы да
сачынення
36. Урок-кінастудыя
1 група 2 група 3 група
Сцэнарысты,
рыхтуюць змест
пераказу
Рэжысёры,
вызначаюць,
якія сцэны
будзем здымаць,
якія дэкарацыі,
хто ўдзельнічае
Акцёры, кожны
выбірае героя,
характарызуе
яго, мяркуе, хто
ў класе
справіцца з
роллю
37. Якуб Колас “Новая зямля”
1 група 2 група 3 група 4 група
Гісторыкі.
Рыхтуюць
гістарычную
даведку-
характарыс-
тыку таго
часу, аб якім
расказваецца
ў творы
Этнографы.
Рыхтуюць
паведамленні
пра традыцыі
і звычаі
беларускага
народа,
апісаныя ў
творы
Бібліёграфы.
Рыхтуюць
паведамленні
пра тое, якія
факты
біяграфіі
сустракаюцца ў
паэме
Моваведы.
Рыхтуюць
тлумачаль-
ны слоўнік
твора
39. Размеркавальная дыктоўка (упісаць нумары сказаў у тую калонку , якая
будзе тлумачыць пастаноўку працяжніка ў сказе).
1. Смелыя змагаюцца … труслівыя за чужыя спіны хаваюцца.
2. Чалавек пастараецца … усё ў яго атрымаецца.
3. З добрым чалавекам гаварыць …пад сонцам цёпленькім грэцца.
4. Не паспееш падумаць пра дабро … думкі ператвараюцца ў добрыя
ўчынкі.
5. Адзін раз зманіш … другі не павераць.
6. Гультай за работу … мазоль за руку.
7. Пажыві для людзей … пажывуць і для цябе.
8. Шануй бацьку з маткаю … другіх не знойдзеш.
Хуткая змена
падзей, вынік
Супраць-
пастаўленне
Умоўна-
выніковыя
адносіны
Параўнанне Іншы знак
прыпынку
41. Табліца з прабеламі
(метад “Белыя плямы”)
Афарызм Аўтар Сэнс Прыказка-сінонім
а б в г
1-«Вучыся, нябожа,
вучэнне паможа»
1-Славы прагне той, хто
не здольны набыць яе
ўласным розумам
2-«Другі баран – ні
“бэ”, ні “мя”, а
любіць гучнае імя»
2-
М. Багдановіч
3-«Рупная пчала
ўмее ў соты мёд
сабраць і з горкіх
кветак»
3-Няма лепш за той
куток, дзе вязалі
пупок
4-«Мой родны кут,
як ты мне мілы…»
4-Я. Купала 4-Колас, што зярнят
не мае, угару лоб
задзірае
42. Табліца з прабеламі
Афарызм Аўтар Сэнс Прыказка-сінонім
а б в г
1-«Вучыся, нябожа,
вучэнне паможа»
1-Я. Колас 1-Славы прагне той, хто
не здольны набыць яе
ўласным розумам
1-Як дбаеш, так і
маеш
2-«Другі баран – ні
“бэ”, ні “мя”, а
любіць гучнае імя»
2-
М. Багдановіч
2-Радзіма заўжды
застаецца самым любімым
месцам на зямлі
2-Вучыцца заўсёды
згадзіцца
3-«Рупная пчала
ўмее ў соты мёд
сабраць і з горкіх
кветак»
3-К. Крапіва 3-Набывай веды – і станеш
сапраўдным чалавекам
3-Няма лепш за той
куток, дзе вязалі
пупок
4-«Мой родны кут,
як ты мне мілы…»
4-Я. Купала 4-Дбайны чалавек дасягае
поспеху ў працы, нават
пры неспрыяльных умовах
4-Колас, што зярнят
не мае, угару лоб
задзірае
43. Работа з тэкстам
а) спакойны, вытрыманы нораў
б) добрыя адносіны да суседзяў
в) пачуццё асабістай годнасці
г) любоў да сваёй зямлі
д) гатоўнасць з самаадданасцю
бараніць родныя мясціны
1) Ідзі ў родны край, там і пад елкаю рай.
2) Не той моцны, хто стрымлівае коней, а
той, хто стрымлівае сябе.
3) Усякая птушка сваё гняздо бароніць.
4) Шануй сябе, то і людзі будуць шанаваць.
5) Добры сусед раднейшы за роднага брата.
Тэкст:
Тал..рантнас(?)ць, што ў пераклад..е з ла..інскай мовы азначае
ц..рпе(н/нн)е, л..гла ў аснову менталі(тэ/це)ту беларусаў. Яна ўключае
такія якас(?)ці ў характ..ры і павод..інах, як спакойны, вытрыманы нораў,
добрыя адносіны да сусед..яў, пачу(ц/цц)ё асабістай годнас(?)ці, любоў да
св..ёй з..млі, гатоўнас(?)ць з самаа..данас(?)цю, а калі трэба, і з
самаахвярнас(?)цю бар..ніць родныя м..сціны... (Паводле М. Касцюка).
Заданне:
Суаднясіце пералічаныя ў тэксце складнікі талерантнасці з
прыказкамі:
44. “Лаві памылку”
Кераміка, балерына, васемнаццаць, тунэль,
шынель, трыо, шніцэль, інжынер,
камп’ютэр, вокамгненна, штогод,
стогадовы, чорнавалосы, адажыо, фауна,
радыус, дзесяты, семнаццаць,
дзевятнаццаць.
Адзначце словы, правапіс якіх не
адпавядае правілам правапісу
