Download luận án tiến sĩ ngành Hồ Chí Minh học với đề tài: Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường Đại học ở Việt Nam hiện nay, cho các bạn làm luận án tham khảo

1. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH
CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC
Hà Nội - 2017

2. HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
LÊ CAO VINH
GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH
CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC
Mã số: 62 31 02 04
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. Phạm Ngọc Anh
2. PGS. TS. Hoàng Anh
Hà Nội – 2017

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đã
được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
Tác giả
Lê Cao Vinh

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU.......................................5
1.1. Những công trình khoa học liên quan đến tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh ....................................................................................................5
1.2. Một số công trình khoa học liên quan đến giáo dục tư tưởng nhân văn
Hồ Chí Minh .....................................................................................14
1.3. Những vấn đề đã được nghiên cứu và những vấn đề đặt ra để luận án
tiếp tục nghiên cứu ...........................................................................20
Chương 2: TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH – NỘI DUNG, SỰ CẦN
THIẾT VÀ HỆ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC
TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN...........22
2.1. Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh...................................................22
2.2. Sự cần thiết giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các
trường đại học ở Việt Nam hiện nay.............................................62
2.3. Hệ tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh cho sinh viên các trường đại học ở Việt Nam hiện nay.........67
Chương 3: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG GIÁO
DỤC TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN
CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM............................................77
3.1. Thực trạng giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các
trường đại học ở nước ta hiện nay................................................77
3.2. Những vấn đề đặt ra trong giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
cho sinh viên.............................................................................104
Chương 4: GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH CHO SINH
VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY -
PHƯƠNG HƯỚNG, VÀ CÁC GIẢI PHÁP........................................112
4.1. Phương hướng giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên
các trường đại học.....................................................................112
4.2 Giải pháp giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các
trường đại học...........................................................................117
KẾT LUẬN............................................................................................................142
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN......................................................................................145
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................146
PHỤ LỤC...............................................................................................................156

5. TÊN CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN
Biểu đồ 3.1: Giới tính người trả lời……………………………………..
Biểu đồ 3.2: Vị trí, nhiệm vụ trong lớp, trường…………………………
Biểu đồ 3.3: Cơ cấu đoàn thể……………………………………………
Biểu đồ 3.4: Nơi ở hiện nay của sinh viên………………………………
Trang
78
78
79
79
TÊN CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN
Bảng 3.1: Thống kê các trường ĐH, CĐ trong cả nước triển khai cuộc thi
Olympic các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
Bảng 3.2: Đánh giá của sinh viên về mức độ đáp ứng yêu cầu của hệ thống
cơ sở vật chất nhà trường đối với việc học tập và rèn luyện ….
Bảng 3.3: Đánh giá nhận thức của sinh viên về sự cần thiết của việc học
tập các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ….
Bảng 3.4: Hoạt động xung kích tình nguyện vì cuộc sống cộng đồng của
ĐVTN các trường ĐH, CĐ …………………………………...
Bảng 3.5: Tỉ lệ sinh viên tham gia các hoạt động xã hội trong quá trình
học tập ………………………………………………………...
Bảng 3.6: Lý do sinh viên tham gia các hoạt động xã hội trong quá trình
học tập …………………………………………………………
Trang
81
86
89
91
100
101

6. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống những quan điểm toàn diện và sâu sắc
về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, trong đó tư tưởng giải phóng dân
tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người là nội dung cốt lõi và là sợi chỉ đỏ
xuyên suốt toàn bộ di sản tư tưởng của Người. Đó không có gì khác hơn là một chủ
nghĩa nhân văn đích thực, làm cơ sở tạo nên sức sống và khả năng trường tồn của tư
tưởng Hồ Chí Minh. Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, hay chủ nghĩa nhân văn Hồ
Chí Minh là một bộ phận cấu thành quan trọng, giữ vị trí hạt nhân, nền tảng triết học
của toàn bộ hệ thống tư tưởng cũng như sự nghiệp thực tiễn Hồ Chí Minh, là giá trị
tinh túy trong toàn bộ di sản Hồ Chí Minh. Giá trị này có sức nội sinh, ngoại hóa vô
cùng mạnh mẽ, làm nên chiều sâu tư tưởng, sức thuyết phục, cảm hóa, chuyển hóa
của phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh. Cũng chính những giá trị nhân văn
Hồ Chí Minh đã góp phần làm nên bản chất, sức mạnh của Đảng Cộng sản Việt Nam
và sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Vì thế, nghiên cứu tư tưởng nhân văn của Người
một cách toàn diện chính là đi vào chiều sâu bên trong của hệ tư tưởng, từ đó, xác
định rõ hơn cơ chế tồn tại và khả năng lan tỏa đối với mọi tầng lớp nhân dân.
Nhân loại đang bước sang một thiên niên kỷ mới cùng với những cơ hội và
những thách thức đan xen. Loài người đã đạt được những thành tựu to lớn trong mọi
lĩnh vực hoạt động của mình, nhưng cũng đang phải đối đầu với nhiều vấn đề liên
quan đến con người, các giá trị làm người. Ở Việt Nam, công cuộc đổi mới đất nước
đã đạt được những những thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử, tạo được những tiền đề
cần thiết cho sự phát triển toàn diện của con người, phát triển các phẩm chất người.
Trong xã hội, bên cạnh việc hình thành những con người biết đồng cảm, chia sẻ, luôn
nghĩ đến người khác còn có một số bộ phận không nhỏ, trong đó có thanh niên – sinh
viên đang suy thoái đạo đức, chạy theo chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa cá nhân dẫn
đến sự vô cảm của bản thân đối với con người với xã hội. Thực trạng này được Đảng
ta khẳng định trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (2016) “Tình
trạng nhập khẩu, quảng bá, tiếp thu dễ dãi, thiếu chọn lọc sản phẩm văn hóa nước

7. 2
ngoài đã tác động tiêu cực đến đời sống văn hóa của một bộ phận nhân dân, nhất là
lớp trẻ” [34, tr 125].
Thanh niên, trong đó có sinh viên đại học, là một lực lượng nòng cốt trong xây
dựng và bảo vệ tổ quốc, là một sứ giả đưa Việt Nam hội nhập quốc tế, là một hiện
thân, đại biểu cho dân tộc Việt Nam, cho nền văn hóa Việt Nam, chính vì thế, họ cần
phải là những con người phát triển toàn diện cả về đức, trí, thể, mỹ, mà cốt cách, bản
chất, không khác gì hơn chính là các giá trị nhân văn. Vì vậy, một trong những nhiệm
vụ trung tâm của giáo dục Việt Nam, đã được Đảng Cộng sản Việt Nam chỉ rõ, là
“đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức,
trí, thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề. Đổi mới nội dung giáo dục theo hướng
tinh giản, hiện đại, thiết thực, phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề; tăng thực
hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chú trọng giáo dục nhân cách, đạo đức, lối
sống, tri thức pháp luật và ý thức công dân. Tập trung vào những giá trị cơ bản của
văn hóa, truyền thống và đạo lý dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại, giá trị cốt lõi và
nhân văn của của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh” [35, tr. 128 ].
Để thực hiện nhiệm vụ đó, việc đi sâu vào nghiên cứu, giáo dục tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh vào cuộc sống để thúc đẩy quá trình nhân văn hóa đời sống xã hội,
nhân văn hóa bản chất con người Việt Nam, trong đó có thanh niên, sinh viên, đồng
thời làm cho các giá trị nhân văn Hồ Chí Minh ngày càng được khẳng định, bồi đắp,
tòa sáng và trường tồn là một vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách hiện
nay. Vì vậy, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài “Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh cho sinh viên các trường Đại học ở Việt Nam hiện nay” để làm Luận án Tiến
sĩ, chuyên ngành Hồ Chí Minh học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, xây
dựng hệ tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, phân
tích thực trạng và đề xuất các giải pháp giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho
sinh viên các trường đại học ở nước ta hiện nay.

8. 3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở hình thành tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh;
- Xây dựng hệ tiêu chí đánh giá chất lượng của hoạt động giáo dục tư tưởng
nhân văn cho sinh viên trong các trường đại học ở nước ta;
- Làm rõ những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh;
- Đánh giá thực trạng giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh các trường đại
học.
- Đề xuất các giải pháp để nâng cao chất lượng công tác giáo dục tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên tại các trường đại học ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường đại học ở
Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Luận án tập trung nghiên cứu công tác giáo dục tư tưởng nhân văn cho sinh
viên các trường Đại học ở nước ta hiện nay.
- Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên trong các trường đại
học là một vấn đề rộng. Do đó, trong khuôn khổ luận án, tác giả tập trung vào nghiên
cứu và khảo sát thực tế giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh ở các trường đại
học khu vực miền Bắc.
- Hoạt động giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường
đại học được luận án nghiên cứu, khảo sát trong khoảng thời gian từ năm 2006 đến
2016.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được thực hiện trên nền tảng các quan điểm của chủ nghĩa Mác-
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng về chủ nghĩa xã hội, về văn
hóa, đạo đức, về con người...

9. 4
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác –
Lênin
- Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học liên ngành và
chuyên ngành, trong đó đặc biệt chú trọng các phương pháp: phương pháp lôgic, lịch
sử, sử dụng phương pháp văn bản học, nghiên cứu các tác phẩm kinh điển của Hồ
Chí Minh, kết hợp các bài nói, bài viết với hoạt động chỉ đạo thực tiễn của người; sử
dụng các phương pháp chuyên biệt: điều tra xã hội học, phân tích, tổng hợp, so
sánh,… để thực hiện đề tài.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
5.1. Ý nghĩa khoa học
- Luận án góp phần làm phong phú thêm vào hệ thống các chủ trương, chính
sách của Đảng, Nhà nước về công tác giáo dục thanh niên- sinh viên nói chung và
về giáo dục đạo đức, nhân văn nói riêng.
- Luận án là cơ sở lý luận quan trọng để các trường Đại học xây dựng các kế
hoạch, chủ trương trong công tác nghiên cứu đạo đức sinh viên.
- Là tài liệu tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu tư tưởng đạo đức, phong
cách của Hồ Chí Minh ở các trường Đại học nước ta.
5.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận án đề xuất các giải pháp căn bản nhằm giúp các trường Đại học đẩy mạnh
công tác giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên hiện nay.
6. Những đóng góp mới của Luận án
- Phân tích các quan điểm trong tư tưởng nhân văn của Hồ Chí Minh theo
lôgic, trình tự.
- Luận án đề xuất hệ thống các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác
giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường Đại học ở Việt Nam hiện
nay.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án
gồm 4 chương, 10 tiết.

10. 5
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN TƯ TƯỞNG
NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH
Nghiên cứu về chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh, về tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh là một nội dung quan trọng trong nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh nói
chung đã được nhiều học giả, nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm, tìm
hiểu, nghiên cứu theo nhóm các tư liệu sau:
1.1.1. Đề tài khoa học
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Di sản Hồ Chí Minh trong thời đại ngày nay” của
Học viện chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh [59]. Trong Hội thảo, một số
bài tham luận đã tập trung vào làm rõ bản chất, đặc trung tổng quát của tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh, khẳng định tình yêu thương con người vô hạn, lòng khoan dung
rộng lớn là những nội dung quan trọng của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh; tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh được biểu hiện thông qua cách sống và làm việc của Người;
khẳng định tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh là một di sản tinh thần to lớn mà Người
để lại cho chúng ta trong tiến trình xây dựng con người mới, xã hội mới.
Kỷ yếu Hội thảo khoa học Giá trị nhân văn trong Di chúc Hồ Chí Minh, của
Bảo tàng Hồ Chí Minh – Trường Đại học Khoa học Xã hội nhân văn, [11]. Trong
công trình này, ngoài việc các tác giả đã đi vào nghiên cứu các mối quan hệ giữa đạo
đức và nhân văn, giữa công tác xây dựng Đảng với xây dựng khối đại đoàn kết toàn
dân, về sự cần thiết trong việc nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ đảng viên,
đặc biệt là thế hệ trẻ trong giai đoạn mới của cách mạng hiện nay; các tham luận đã
nêu bật giá trị lịch sử, tư tưởng nhân văn và ý nghĩa sâu sắc trong bản Di chúc của
chủ tịch Hồ Chí Minh.
Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc gia “Tư tưởng Hồ Chí Minh- giá trị nhân văn
và phát triển” [60]. Tại hội thảo, các tham luận đã tập trung vào làm sáng tỏ một cách
sâu sắc, toàn diện những giá trị nhân văn và phát triển trong tư tưởng Hồ Chí Minh

11. 6
trên các vấn đề: Giá trị nhân văn và phát triển của tư tưởng Hồ Chí Minh trong xác
định mục tiêu và con đường cách mạng Việt Nam; Giá trị nhân văn và phát triển trong
tư tưởng Hồ Chí Minh về động lực của cách mạng Việt Nam; Giá trị nhân văn và phát
triển trong tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và phát triển xã hội trên các lĩnh vực
chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, đối ngoại. Từ đó, góp phần thúc đẩy sự vận dụng
và phát triển sáng tạo những giá trị đó vào trong công cuộc đổi mới đất nước hiện nay.
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh” của Học viện
Báo chí và Tuyên truyền, Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch [58],
tại Hội thảo, các tham luận khoa học tập trung trao đổi các vấn đề: Thứ nhất, làm rõ
khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh, tính
nhân văn trong tư tưởng Hồ Chí Minh... Sự giống nhau, khác nhau và cần hiểu thế
nào, sử dụng ra sao cho đúng các khái niệm; Thứ hai, tập trung làm rõ những nội
dung, những bình diện tiếp cận khác nhau của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh như
tư tưởng dân chủ, tư tưởng về xây dựng Đảng trong sạch vững mạnh, tư tưởng về
chính trị, ngoại giao, kinh tế... và cách ứng xử đầy tình nghĩa của Hồ Chí Minh đối
với các tầng lớp nhân dân; Thứ ba, làm rõ những nội dung chủ nghĩa nhân văn, tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cần phải vận dụng vào trong công cuộc đổi mới và hội
nhập quốc tế của đất nước hiện nay, cũng như xây dựng mối quan hệ giữa con người
với con người.
1.1.2. Sách chuyên khảo
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đã được đề cập đến từ rất sớm. Trên thế giới
đã có một số công trình của các học giả nước ngoài nghiên cứu về Hồ Chí Minh như:
Cuốn Đồng chí Hồ Chí Minh của tác giả E. Cô bê lép [22], đây là một cuốn
sách tác giả nghiên cứu, tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Trong đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh được đề cập đến như là một con người suốt
đời đấu tranh cho nền độc lập, tư do của tổ quốc, cho cuộc sống tốt đẹp của nhân dân.
Đồng thời tác giả cũng nhấn mạnh đến lòng yêu thương con người vô hạn của Hồ Chí
Minh dành cho các tầng lớp nhân dân, cũng như những chính sách mà Đảng và nhà
nước cần phải chú ý thực hiện để chăm lo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần

12. 7
cho các tầng lớp nhân dân khi tác giả nói về bản Di chúc mà Hồ Chí Minh để lại cho
Đảng, Nhà nước và nhân dân trước khi Người qua đời.
Nguyễn Đài Trang, một nhà nghiên cứu Việt Nam đang sống và làm việc tại
Canada với công trình mới được xuất bản Hồ Chí Minh - Nhân văn và phát triển
[130]. Trong cuốn sách, tác giả đã cho chúng ta thấy được những nội dung cơ bản và
ý nghĩa của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh thông qua việc đi sâu vào nghiên cứu
những lý tưởng sâu xa của Người, đó là mong muốn về một nước Việt Nam hòa bình,
thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh; mong muốn mưu cầu hạnh phúc cho loài
người, cho nhân loại; chân lý không có gì quý hơn độc lập tự do; nghệ thuật, phương
pháp cách mạng lấy yếu thắng mạnh; chiến lược xây dựng nguồn nhân lực cho sự
phát triển vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người; ham muốn tột bậc đem lại hạnh
phúc, cuộc sống ấm no cho nhân dân; chiến lược đại đoàn kết vì mục tiêu nhân văn.
Đồng thời, tác giả đã khẳng định, những giá trị nhân văn của Hồ Chí Minh chính là
những mục tiêu cao cả nhất mà nhân loại hiện nay đang theo đuổi: đó là phát triển
bền vững mà trọng tâm là phát triển nguồn nhân lực và bảo vệ môi trường; đó là
những ham muốn đem lại hạnh phúc cho nhân dân- một mục tiêu cao nhất của sự
phát triển.
Võ Nguyên Giáp, Tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng Việt Nam
[48]. Trong cuốn sách, tác giả đã xác định những vấn đề chung về tư tưởng Hồ Chí
Minh như: quá trình hình thành, phát triển và nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh; khái
quát những luận điểm sáng tạo lớn và những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí
Minh; vận dụng tư tưởng của người vào sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay. Trong
các nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh, tư tưởng về nhân văn đã bước đầu
được đề cập đến trong chương VII “Tư tưởng nhân văn, đạo đức, văn hóa Hồ Chí
Minh” trên các nội dung sau: Thứ nhất, đã chỉ ra được nguồn gốc của tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh đó là sự kế thừa những giá trị tư tưởng văn hóa “vĩnh cửu” của
nhân loại, thấm đượm một chủ nghĩa nhân văn cao cả, đáp ứng những yêu cầu nguyện
vọng bức thiết và sâu xa của dân tộc và loài người. Từ đó tác giả đi đến khẳng định
cả cuộc đời hoạt động của Người là tiêu biểu sáng ngời cho chủ nghĩa nhân đạo cộng

13. 8
sản, chủ nghĩa nhân văn hiện thực. Thứ hai, nội dung của tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh được thể hiện ở những điểm nổi bật sau: một là, lòng yêu thương con người,
yêu thương nhân dân, hết sức bao la, sâu sắc, trước hết là những người nghèo khổ.
Tư tưởng này đã được Hồ Chí Minh khái quát thành triết lý sống: Nghĩ cho cùng, mọi
vấn đề... là vấn đề ở đời và làm người. Ở đời và làm người là phải thương yêu người,
thương dân, thương nhân loại đau khổ bị áp bức. Hai là, lòng tin mãnh liệt vào sức
mạnh, khả năng chủ động, sáng tạo to lớn của nhân dân, có dân là có tất cả. Ba là,
lòng tôn trọng, kính yêu nhân dân, lắng nghe ý kiến của dân, dân là chủ, chính phủ,
cán bộ là đầy tớ. Bốn là, lòng yêu thương con người gắn với lòng căm ghét, lên án
mọi chế độ bất công, lên án chủ nghĩa đế quốc thực dân, kiên quyết tìm ra con đường
giải phóng. Lên án và xử lý thích đáng những kẻ sâu mọt trong đảng viên, cán bộ, nội
bộ nhân dân, xâm phạm lợi ích của nhân dân, tham ô lãng phí, ức hiếp nhân dân...
Năm là, lòng yêu thương con người bao hàm nội dung rất quan trọng là phải biết
chăm lo bồi dưỡng, phát huy sức mạnh của con người, của nhân dân, của cộng đồng
và của mỗi cá nhân.
Thành Duy, Về chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh [31]. Đây là một công trình
nghiên cứu về chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh khá đầy đủ, toàn diện và có tính hệ
thống: Thứ nhất, trong cuốn sách tác giả đã làm rõ các khái niệm liên quan đến chủ
nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh như: khái niệm nhân văn, chủ nghĩa nhân văn trong
truyền thống văn hóa dân tộc; khái niệm nhân văn và chủ nghĩa nhân văn trong thời
đại phát triển chủ nghĩa tư bản; khái niệm nhân văn gắn với thời đại cách mạng vô
sản trong đó có chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh. Theo tác giả, “chủ nghĩa nhân văn
Hồ Chí Minh không chỉ phản ánh những đòi hỏi của nhân dân các dân tộc thuộc địa
mà nó đã vượt lên trên những yêu cầu hạn hẹp của các dân tộc, đòi hỏi giải phóng
toàn diện con người theo hướng phát triển con người toàn diện[31, tr 47]. Thứ hai,
tác giả đã chỉ ra được chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh được hình thành trên cơ sở
tiếp thu các mặt tích cực của chủ nghĩa nhân văn trong truyền thống văn hóa dân tộc
và nhân loại, đồng thời vận dụng sáng tạo chủ nghĩa nhân văn mác-xít để tự tạo cho
mình một chủ nghĩa nhân văn mới – chủ nghĩa nhân văn chiến đấu. Thứ ba, tác giả
đã chỉ ra sự tương đồng và khác biệt giữa chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh với chủ

14. 9
nghĩa nhân văn mác xít. Trong đó tác giả cho rằng sự tương đồng đó là về mặt nguyên
tắc Hồ Chí Minh hoàn toàn thống nhất với chủ nghĩa Mác - Lênin về việc xây dựng
một xã hội mới, xã hội chủ nghĩa, thực sự nhân bản mang lại tự do, hạnh phúc cho
con người, nhưng sự khác biệt đó chính là phương pháp cách mạng để đi đến thực
hiện mục tiêu đó. Sự khác biệt này của Hồ Chí Minh là do chính điều kiện khách
quan và chủ quan của cách mạng Việt Nam quy định. Chính vì vậy theo tác giả, Hồ
Chí Minh “đã tạo cho mình một chủ nghĩa nhân văn mới mang đặc trưng, sắc thái
riêng có những tương đồng về nguyên tắc với chủ nghĩa nhân văn mác-xít, nhưng
cũng có những khác biệt rất cơ bản về phương pháp luận cách mạng” [31, tr. 139].
Thứ tư, đặc điểm và những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đó
là: chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh gắn liền với chân lý “Không có gì quý hơn độc
lập, tự do”; chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh hướng tới mục tiêu xây dựng chủ nghĩa
xã hội thích hợp với hoàn cảnh và điều kiện của mỗi dân tộc; chủ nghĩa nhân văn Hồ
Chí Minh hướng tới một thế giới đại đồng, “bốn phương vô sản đều là anh em”. Thứ
năm, bản chất của chủ nghĩa nhân văn được biểu hiện thông qua các sáng tác của
Người, đặc biệt là trong tác phẩm “Nhật ký trong tù” và những ý nghĩa to lớn của tư
tưởng này đối với dân tộc và nhân loại.
Cuốn sách Hồ Chí Minh - vĩ đại một con người của Trần Văn Giàu [51]. Trong
cuốn sách này, ngoài việc tác giả trình bày một cách rõ nét, hệ thống về quá trình tìm
đường cứu nước của Hồ Chí Minh, đưa ra những dữ liệu khách quan để khẳng định
một điều bất biến tư tưởng Hồ Chí Minh là có thực và kiệt xuất, thì tác giả còn khẳng
định sự vĩ đại của Hồ Chí Minh được thể hiện ở những góc đời thường nhất đó là tấm
lòng yêu trẻ, kính già, trọng phụ nữ. Đó còn là tình yêu thiên nhiên, đức giản dị,
khiêm tốn, nhất là đặc điểm về cội nguồn chủ nghĩa nhân văn ở Người.
Cuốn sách Hồ Chí Minh – Nhà văn hóa kiệt xuất của Song Thành [117]. Trong
công trình nghiên cứu, tác giả đã dành một chương để nói về văn hóa khoan dung Hồ
Chí Minh thấm đượm tính nhân văn trong tư tưởng của Người. Theo tác giả, văn hóa
khoan dung Hồ Chí Minh vừa là sự tiếp thu có chọn lọc các giá trị của nhân loại, vừa
là sự kế thừa, cải biến, phát triển tinh thần khoan dung của dân tộc Việt Nam lên một

15. 10
chất mới. Tác giả đã chỉ rõ các đặc trưng của văn hóa khoan dung cũng như các biểu
hiện của tinh thần khoan dung Hồ Chí Minh, đó là, khoan dung đối với kẻ thù, với
các tôn giáo và với nhân dân. Từ đó, tác giả cho rằng, cần thiết phải giáo dục văn hóa
khoan dung Hồ Chí Minh cho con người Việt Nam, đặc biệt là cho thế hệ trẻ hiện
nay. Theo tác giả, giáo dục văn hóa khoan dung là sự mở rộng hiểu biết cho thế hệ
trẻ những giá trị tích cực của các nền văn hóa, tôn giáo, ngôn ngữ, phong tục tập
quán..; giúp cho thế hệ trẻ phát triển năng lực nhận thức có thể phê phán, khả năng
suy nghĩ độc lập, biết lập luận, đánh giá có căn cứ xác đáng dựa trên các tiêu chí của
đạo đức, của khoa học và nhân văn để tránh bị cuốn theo các thủ đoạn tuyên truyền
lừa mị của các thế lực thù địch.
Mạch Quang Thắng, Hồ Chí Minh – Con người của sự sống [122]. Trong cuốn
sách tác giả đã có những phân tích, đánh giá về thân thế, sự nghiệp, nội dung tư tưởng
của Hồ Chí Minh mang tính chất triết lý phát triển dưới góc độ tiếp cận riêng của
mình. Nội dung tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh được đề cập trong cuốn sách thông
qua tấm lòng nhân ái bao la mà Hồ Chí Minh dành cho con người, trong đó Người
đặc biệt lưu tâm đến giải phóng phụ nữ, vì theo Người, giải phóng được phụ nữ thì
sẽ giải phóng được một nửa thế giới.
Trong cuốn sách Bác Hồ - Tấm gương đạo đức sáng ngời của tác giả Song
Thành [118]. Trong công trình này, ngoài việc tác giả đã làm rõ những phẩm chất mà
người cán bộ, đảng viên cần có theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, thì
tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cũng được tác giả bàn đến khi coi lòng nhân ái,
khoan dung, tình yêu thương mênh mông, sâu sắc đối với con người như là một trong
những đức tính quan trọng mà mỗi con người trong xã hội cần phải rèn luyện để có
được.
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đã được nhiều học giả đầu ngành trong và ngoài
nước quan tâm nghiên cứu. Qua các công trình nghiên cứu trên, các tác giả đã đi sâu
vào tìm tòi, phân tích, đánh giá và bước đầu đã chỉ ra những nguồn gốc và những nội
dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân văn, về con người, phát triển con người.

16. 11
1.1.3. Luận án
Nghiên cứu tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh không chỉ được các học giả, các
nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu trong các cuốn sách chuyên
khảo, mà vấn đề này còn được nghiên cứu trong các đề tài luận án.
Nghiên cứu về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh trong các luận án tiến sĩ có các
công trình sau: Tư tưởng nhân văn trong di sản quân sự Hồ Chí Minh của Trần Đình
Châu [20]; Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh với sự nghiệp xây dựng nền văn hóa
nghệ thuật Việt Nam hiện nay của Lê Quý Đức [44]; Vấn đề giải phóng người lao
động Việt Nam bị áp bức trong tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh của Đoàn Thị Minh
Oanh [100], vv... Đây là những công trình nghiên cứu về tư tưởng Hồ Chí Minh nói
chung và tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh nói riêng được thực hiện từ rất sớm. Trong
các công trình nghiên cứu này, mặc dù tiếp cận tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân văn dưới
nhiều góc độ khác nhau, nhưng các tác giả đều đi đến thống nhất trên các nội dung sau:
Thứ nhất, các công trình đã làm rõ nội dung của các khái niệm tư tưởng nhân
văn, tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh và cho rằng tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh là
hệ thống các quan điểm, quan niệm, triết lý nhân sinh về con người, hướng con người
vươn tới khát vọng ấm no, hạnh phúc, đặt niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh và phẩm
giá của con người, của nhân dân lao động.
Thứ hai, tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh được hình thành trên cơ sở Người
kế thừa các giá trị nhân văn truyền thống nhân ái tốt đẹp của gia đình, quê hương và
của dân tộc; tiếp thu có chọn lọc các giá trị nhân văn, nhân ái trong nền văn minh
phương Đông và phương Tây; sự tiếp thu tư tưởng nhân văn mác xít với chủ trương
đấu tranh để giải phóng con người. Sự tiếp nhận tư tưởng nhân văn mác-xít của Hồ
Chí Minh đã đánh dấu một bước phát triển mới về chất trong tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh.
Thứ ba, đặc điểm cốt lõi của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh: vì sự giải phóng
dân tộc, giải phóng xã hội và giải phóng con người. Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
là sự kết hợp giữa truyền thống văn hóa dân tộc, tinh thần nhân văn trong văn hóa

17. 12
nhân loại với nhân cách Hồ Chí Minh đã trải qua rèn luyện và đấu tranh; tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh là tinh thần nhân văn cách mạng, nhân văn chiến đấu để giải
phóng nhân loại đau khổ bằng chính lực lượng của họ.
Thứ tư, các công trình đã chỉ ra những nội dung tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh: đó là lòng yêu thương và quý trọng con người gắn với lòng yêu dân, yêu nước
nồng nàn; tư tưởng nhân văn Hồ chí Minh đặt niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh và
phẩm giá của con người; tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh nhằm vào hành động đấu
tranh giải phóng con người.
Thứ năm, khẳng định mối quan hệ biện chứng giữa tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh với văn hóa, quân sự và chỉ ra những biểu hiện của tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh trên các lĩnh vực của văn hóa, quân sự.
1.1.4. Bài đăng trên các tạp chí khoa học
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh không chỉ được các các nhà khoa học nghiên
cứu trong các công trình lớn như Hội thảo khoa học quốc gia, đề tài khoa học cấp
Nhà nước, trong các luận án tiến sĩ... mà vấn đề này còn được các nhà khoa học tìm
hiểu, nghiên cứu trong các bài viết đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành.
Từ cách tiếp cận hệ thống di sản tư tưởng Hồ Chí Minh dưới góc độ nhân văn,
những luận điểm, những quan niệm mang tính nhân văn của Hồ Chí Minh đã được
các nhà khoa học đã khái quát, hệ thống lại trong các bài viết: Nét đặc sắc trong chủ
nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh của Trần Văn Phòng [107]; Một số vấn đề về tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh của Mạch Quang Thắng [120]; Về tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh của Mạch Quang Thắng [121]; Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh: Bản chất và
những đặc trưng tổng quát của Phạm Ngọc Anh [5]; Học tập tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh của Lê Doãn Tá [110]; Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh của Phạm Minh
Hạc [53]; Suy nghĩ về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, của Nguyễn Sinh Kế [66]; Tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh của Nguyễn Văn Huyên [65]; Giá trị trường tồn của tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh của Nguyễn Hùng Oanh [101]; v.v... Trong các bài viết
này, dưới nhiều góc độ tiếp cận khác nhau về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, nhưng

18. 13
các tác giả đều đi đến những khẳng định sau: Thứ nhất, tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ hệ thống tư tưởng của người; tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh thuộc dòng tư tưởng nhân văn mác xít, nhưng mang đậm tính Việt
Nam, kế thừa truyền thống văn hóa Việt Nam qua hàng nghìn năm lịch sử. Thứ hai,nội
dung tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đó là: tình yêu thương dành cho những con
người cụ thể mà trước hết đó là những người nghèo khổ, những người bị áp bức bóc
lột trên trái đất này; yêu thương con người phải gắn liền với đấu tranh giải phóng con
người để đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho con người; đề cao vai trò
của con người, coi con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển; khoan
dung, độ lượng với con người đặc biệt là đối với những người lầm lỗi; quan tâm, nâng
đỡ những lớp người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội.
Trong các bài viết: Tính nhân văn trong văn hóa ứng xử Hồ Chí Minh của Cao
Thị Hải Yến [133]; Tình thương-sự cảm hóa và giáo dục con người trong tư tưởng
đạo đức nhân văn Hồ Chí Minh của Lê Đình Lung [76]; Giá trị nhân đạo, nhân văn
trong tư tưởng Hồ Chí Minh về tôn giáo của Nguyễn Văn Thanh [112]; Ý nghĩa quốc
tế và giá trị nhân văn của tư tưởng “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” của Thành
Duy [30]; Có một cách tiếp cận với bản chất của Đảng Cộng sản theo tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh của Thành Duy [29]; Tính nhân văn trong tư tưởng Hồ Chí Minh
về sử dụng bạo lực cách mạng của Lê Văn Quang [109]; Hồ Chí Minh danh nhân
văn hóa của thế kỷ XX của Song Thành [116], v.v... các tác giả đã hệ thống và làm rõ
tư tưởng đề cao, coi trọng con người, tư tưởng đấu tranh cho tự do và hạnh phúc của
con người, tư tưởng về quyền làm chủ của nhân dân, về khoan dung, về quan hệ ứng
xử mang nặng tính người giữa con người với nhau... trong tư tưởng Hồ Chí Minh trên
các lĩnh vực về văn hóa, giáo dục, đạo đức, tôn giáo, về Đảng, về cách mạng giải
phóng dân tộc... Ý nghĩa to lớn của những tư tưởng nhân văn đó trong cách mạng giải
phóng dân tộc cũng như trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay.
Nghiên cứu tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh trong bản Di chúc đã được nhiều
nhà khoa học quan tâm, tìm hiểu trong các bài viết: Tư tưởng nhân văn đạo đức trong
Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh của Nguyễn Thế Thắng [123]; Di chúc – tác phẩm

19. 14
kết tinh chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh của Lại Quốc Khánh [68]; Giá trị nhân văn
trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Đinh Xuân Lâm [73]; … Trong các bài
viết này, các tác giả đã phân tích làm nổi bật các giá trị của tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh trong bản Di chúc trên các nội dung sau: Thứ nhất, có những chính sách cụ thể
để chăm lo cho cuộc sống của con người, làm cho con người được phát triển toàn
diện với năng lực vốn có của mình, để con người được làm chủ, có cuộc sống ấm no,
tự do hạnh phúc; Thứ hai, Đảng, Nhà nước, các cán bộ công chức phải tự coi mình là
đầy tớ của nhân dân, hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân; phải giữ gìn sự đoàn kết,
thống nhất trong Đảng, phải có tình đồng chí, yêu thương lẫn nhau; Thứ ba, xuất phát
từ một triết lý nhân sinh sâu sắc, thấm đượm tư tưởng nhân đạo và tính nhân văn với
niềm mong muốn toàn Đảng, toàn dân cùng nhau đoàn kết, phất đấu xây dựng một
“nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, và góp phần
xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng thế giới”.
Như vậy, tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đã được các học giả, các nhà khoa
học, các cá nhân trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu theo các cách tiếp cận
khác nhau, trong những công trình nghiên cứu khác nhau, nhưng tựu chung lại, các
tác giả đều tập trung làm rõ những vấn đề lý luận chung về tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh như khái niệm, nguồn gốc, những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh. Những kết quả này rất đáng trân trọng và đã góp phần làm sáng tỏ nhiều
vấn đề lý luận chung của tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân văn. Các công trình khoa
học này đã cung cấp nhiều gợi ý quan trọng, là những tài liệu tham khảo quý giá và
là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả kế thừa, tiếp tục đi sâu nghiên cứu: Nội dung tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.
1.2. MỘT SỐ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN GIÁO DỤC TƯ
TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH
Việc giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho các tầng lớp nhân dân là
một nhiệm vụ quan trọng, có ý nghĩa sâu sắc trong công cuộc xây dựng nền đạo đức
mới cho con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Vấn đề này đã được các nhà
khoa học, các học giả trong nước nghiên cứu qua các công trình khoa học khác nhau.

20. 15
1.2.1. Đề tài khoa học
Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Định hướng giáo dục đạo đức trong các trường
đại học” của Bộ Giáo dục và Đào tạo [19]. Trong hội thảo, các bài tham luận của các
nhà khoa học đã nêu rõ sự cần thiết phải có định hướng giáo dục đạo đức cho thanh
niên, cho sinh viên các trường cao đẳng, đại học ở nước ta trong điều kiện công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế hiện nay.
Các tác giả đã đề xuất các giải pháp nhằm giữ vững bản sắc văn hóa, giá trị truyền
thống tốt đẹp của dân tộc trong trong giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ hiện nay.
Trong lĩnh vực nghiên cứu về giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh vào
năm 2003, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh công bố kết quả nghiên cứu đề
tài khoa học cấp Bộ “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh với việc giáo dục đội ngũ cán
bộ đảng viên hiện nay” [61], do tác giả Hoàng Trang làm chủ nhiệm cùng với sự
tham gia của các nhà khoa học: Phạm Ngọc Anh, Nguyễn Khánh Bật, Trần Minh
Trưởng, Song Thành... Đây là công trình khoa học nghiên cứu một cách tương đối hệ
thống tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh và việc giáo dục tư tưởng đó cho cán bộ, đảng
viên ở nước ta hiện nay. Trong công trình khoa học này, các tác giả đã tập trung vào
nghiên cứu, làm rõ các vấn đề sau:
Thứ nhất, đề tài đã phân tích, đưa ra khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
khi cho rằng đó là hệ thống các quan điểm lý luận “phản ánh tình yêu thương, quý
trọng, quan tâm, bao dung, độ lượng đến con người và niềm tin vững chắc vào sức
mạnh của con người”, “phản ánh con đường giải phóng con người một cách triệt để”
hướng con người đến “phát huy hết mọi năng lực sáng tạo vốn có của mình”; tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh được hình thành trên cơ sở Người đã kế thừa truyền thống
nhân ái của dân tộc, quê hương, gia đình, tiếp thu các giá trị tinh hoa văn hóa nhân
loại về lòng nhân ái, và đặc biệt từ chính tính năng động chủ quan của Hồ Chí Minh;
chỉ ra một số đặc trưng cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh khi cho rằng, đó
là chủ nghĩa nhân văn hành động, là một bước phát triển mới về chất so với giá trị
nhân văn truyền thống và tinh hoa nhân văn của nhân loại, có sự thống nhất giữa tính
giai cấp, tính dân tộc và tính quốc tế, đó là chủ nghĩa nhân văn của xã hội mới mà

21. 16
loài người đang hướng đến – xã hội cộng sản chủ nghĩa; khẳng định tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh là nội dung xuyên suốt trong toàn bộ hệ thống tư tưởng của Người
về cách mạng Việt Nam.
Thứ hai, những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đó là:
quan niệm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người và sức mạnh vĩ đại của nhân
dân trong quá trình phát triển lịch sử; tình yêu thương, quý trọng, quan tâm đến con
người; tin tưởng ở con người, tin ở nhân dân, đấu tranh giải phóng con người và hạnh
phúc của nhân dân là cốt lõi của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh; tinh thần khoan
dung của Hồ Chí Minh.
Thứ ba, đề tài đã phân tích, làm rõ tầm quan trọng của nhân tố con người (cán
bộ, đảng viên), của việc đẩy mạnh giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho cán
bộ, đảng viên trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay. Đề tài đã đưa ra
các phương hướng, nội dung và các giải pháp để nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên trong giai đoạn hiện nay như: Tăng
cường sự lãnh đạo của Đảng; Đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục cán bộ, đảng viên.
1.2.2. Sách chuyên khảo
Các công trình nghiên cứu về giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, có
các cuốn sách như: Giáo dục giá trị nhân văn ở trường Trung học cơ sở: tài liệu tham
khảo dùng cho giáo viên dạy giáo dục công dân, cán bộ Đoàn, Đội, giáo sinh các
trường Cao đẳng sư phạm của Phạm Lăng [75]. Trong cuốn sách, tác giả đã nêu lên
những vấn đề chung về các giá trị nhân văn truyền thống; đưa ra mục đích, nội dung,
phương pháp giáo dục một số giá trị nhân văn cho học sinh.
Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh với việc xây dựng nhân cách sinh viên Việt
Nam hiện nay của Lương Gia Ban, Hoàng Trang [10]. Trong cuốn sách, các tác giả
đã đề cập đến ba vấn đề lớn: Thứ nhất, đưa ra khái niệm, cơ sở hình thành tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh và chỉ ra những nội dung cơ bản của tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh đó là: yêu thương, quý trọng, quan tâm đến con người và có niềm tin vững
chắc vào bản chất tốt đẹp của con người; về vai trò của con người và sức mạnh vĩ đại

22. 17
của nhân dân; tin tưởng ở con người, tin ở nhân dân, đấu tranh giải phóng con người
và phấn đấu hi sinh vì hạnh phúc của con người; tinh thần khoan dung Hồ Chí Minh.
Từ đó, các tác giả đi đến khẳng định, Hồ Chí Minh là nhà nhân văn vĩ đại, tư tưởng
nhân văn của Người sẽ sống mãi với nhân dân Việt Nam và nhân loại. Thứ hai, cuốn
sách đã đi vào phân tích, làm rõ khái niệm, cấu trúc, tính quy luật của sự hình thành
và phát triển nhân cách nói chung và những nhân tố tác động đến xây dựng nhân cách
sinh viên nói riêng; sự cần thiết giáo dục chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh trong xây
dựng nhân cách sinh viên Việt Nam; những vấn đề đặt ra hiện nay trong giáo dục chủ
nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh nhằm xây dựng nhân cách cho sinh viên Việt Nam hiện
nay. Thứ ba, trên cơ sở các phân tích đánh giá, các tác giả đã đưa ra phương hướng
và các giải pháp xây dựng nhân cách sinh viên theo tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.
Trong các cuốn sách chuyên khảo này, các tác giả đều đi đến khẳng định sự
cần thiết phải giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đặc biệt là cho thế hệ trẻ.
Đồng thời chỉ ra các phương hướng và đề xuất các giải pháp để thực hiện hoạt động
giáo dục này ở nước ta hiện nay.
1.2.3. Luận án
Các Luận án tiến sĩ nghiên cứu về giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh
viên như: Giáo dục đạo đức cho thanh niên, học sinh theo tư tưởng Hồ Chí Minh ở
nước ta hiên nay của Trần Minh Đoàn [40]. Trong công trình này, tác giả đã: phân
tích, làm rõ và khẳng định hệ giá trị của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng,
đạo đức của thanh niên học sinh và ý nghĩa to lớn của những giá trị đạo đức đó đối
với việc giáo dục đạo đức cho thanh niên học sinh ở nước ta hiện nay; phân tích thực
trạng công tác giáo dục đạo đức thanh niên học sinh ở nước ta và khái quát những
vấn đề cơ bản, những yếu tố, điều kiện, những mối liên hệ chi phối đến công tác giáo
dục đạo đức cho thanh niên học sinh; đề xuất các quan điểm, phương hướng, giải
pháp lớn để tiếp tục tiến hành công tác giáo dục đạo đức cho thanh niên học sinh theo
tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay.
Giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường đại học, cao đẳng
vùng Tây Bắc trong dạy học môn Tư tưởng Hồ Chí Minh của Lê Thị Vân Anh [6].

23. 18
Tác giả của luận án đã trình bày những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh
về giáo dục đạo đức và thực trạng công tác giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh
viên các trường đại học, cao đẳng vùng Tây bắc trong giảng dạy môn học tư tưởng
Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó tác giả đã đặt ra nhưng yêu cầu và đề xuất các biện pháp
nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên
các trường đại học, cao đẳng vùng Tây Bắc trong dạy học môn tư tưởng Hồ Chí Minh.
Vấn đề giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên cũng được các nhà khoa
học quan tâm, nghiên cứu như: Luận án tiến sĩ triết học, Giáo dục đạo đức đối với sự
hình thành và phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam trong giai đoạn hiện nay của
Trần Sĩ Phán [102]. Trong công trình khoa học này này, giả của luận án đã phân tích,
làm sáng tỏ bản chất và vai trò của giáo dục đạo đức đối với sự hình thành và phát
triển nhân cách sinh viên như: nâng cao trình độ nhận thức các giá trị đạo đức từ nhận
thức thông thường lên nhận thức khoa học... qua đó góp phần điều chỉnh hành vi của
con người; tạo ra các giá trị đạo đức mới, xây dựng các quan điểm, phẩm chất tích
cực cho đối tượng giáo dục; truyền lại cho thế hệ đang trưởng thành những giá trị đạo
đức mà các thế hệ trước đó tạo ra, trên cơ sở đó giúp họ nhận thức sâu sắc hơn giá trị,
ý nghĩa cuộc sống mang tính nhân bản, nhân ái, nhân văn cao cả, góp phần to lớn vào
việc nhân đạo hóa con người và đời sống xã hội; góp phần phát triển yếu tố tài năng
trong mỗi nhân cách.
Trên cơ sở khái quát thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên trong các
trường đại học, cao đẳng trên cả nước, luận án nêu lên những luận cứ khoa học cho
việc đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới nội dung, hình thức, phương pháp giáo
dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam.
1.2.4. Bài đăng trên các tạp chí khoa học
Vấn đề giáo dục tư tưởng nhân văn và những ảnh hưởng của nó đến đạo đức,
lối sống của sinh viên được các nhà khoa học nghiên cứu qua các công trình đăng
trên các tạp chí khoa học như: Thực trạng lựa chọn các giá trị đạo đức nhân văn
trong lối sống của sinh viên thành phố Hồ Chí Minh hiện nay của Huỳnh Văn Sơn
[108]. Trong bài viết, thông qua việc nghiên cứu khảo sát thực tế việc lựa chọn các

24. 19
giá trị đạo đức nhân văn của sinh viên ở thành phố Hồ Chí Minh trong bối cảnh kinh
tế thị trường, hội nhập quốc tế. Tác giả đã đi đến khẳng định việc lựa chọn nhóm giá
trị đạo đức nhân văn hiện đại (tự tin, sáng tạo, hết lòng vì công việc...) trong xây dựng
lối sống được đánh giá cao hơn nhóm các giá trị đạo đức nhân văn truyền thống (hiếu
thảo, trung thực, tôn trọng người khác, khoan dung, vị tha...) và cho rằng, đây chính
là sự khác biệt trong việc lựa chọn giá trị sống của sinh viên hiện nay, so với những
nghiên cứu trước đó của tác giả.
Nghiên cứu về giáo dục bồi dưỡng thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh có
bài viêt: Công tác giáo dục thanh niên hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh của Phạm
Văn Thanh [113]. Trong bài viết, bằng cách tiếp cận khác nhau tác giả đã đề cập đến
những nội dung cơ bản cần phải giáo dục cho thanh niên theo tư tưởng Hồ Chí Minh,
đó là: giáo dục cho thanh niên lòng yêu tổ quốc, yêu nhân dân, có tinh thần dân tộc
vững chắc, đào tạo họ để trở thành những người kế thừa sự nghiệp cách mạng của
các thế hệ cha anh đi trước; thanh niên phải ra sức học tập chính trị, kinh tế, văn hóa,
khoa học kỹ thuật để trở thành những người phát triển toàn diện; phải giáo dục đạo
đức cách mạng cho họ; giáo dục đóng vai trò quang trọng trong công tác bồi dưỡng,
phát triển thanh niên. Đồng thời cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc vận dụng
tư tưởng này của Đảng trong việc trong việc giáo dục bồi dưỡng thanh niên hiện nay.
Như vậy, trong các công trình nghiên cứu trên, vấn đề giáo dục tư tưởng đạo
đức, tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho thanh niên, sinh viên đã được phản ánh
dưới nhiều góc độ khác nhau, góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề trong công tác giáo
dục đạo đức, nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên. Các công trình này đã cung cấp
nhiều gợi ý quan trọng, là những tài liệu quý, là cơ sở để tác giả kế thừa, tiếp tục đi
sâu nghiên cứu: Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường
đại học ở Việt Nam hiện nay.

25. 20
1.3. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐÃ ĐƯỢC NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT
RA ĐỂ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
1.3.1. Những vấn đề đã được nghiên cứu
Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến luận án của, là những công trình
khoa học vô cùng có giá trị mà tác giả tham khảo và kế thừa, để thực hiện luận án.
Trong các công trình nghiên cứu về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, về giáo dục tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, các tác giả bước đầu đã làm rõ các vấn đề sau:
Thứ nhất, về nghiên cứu tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh:
- Một là, các tác giả đã bước đầu chỉ ra cơ sở hình thành tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh là: sự kế thừa các giá trị truyền thống nhân ái của dân tộc, quê hương và
gia đình; các giá trị tinh hoa văn hóa của nhân loại về lòng nhân ái; phẩm chất cá
nhân đặc biệt của Hồ Chí Minh.
- Hai là, những nội dung cơ bản, xuyên xuốt trong tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh đã được các tác giả khẳng định đó là: tình yêu thương vô hạn đối với con người,
nhất là những người cùng khổ; coi con người là mục tiêu, là động lực của sự nghiệp
các mạng; lòng khoan dung rộng lớn đối với con người; chăm lo bồi dưỡng, phát triển
con người.
Tuy nhiên, những kết quả đạt được trong các công trình nghiên cứu của các
nhà khoa học về nguồn gốc, đặc điểm, nội dung của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh...
được nghiên cứu dưới góc độ đạo đức, văn hóa, xã hội, con người, v.v.. Nhưng đa
phần các công trình này mới chỉ tiếp cận nghiên cứu dưới dạng các bài viết, chưa có
nhiều công trình nghiên cứu chuyên khảo có tính hệ thống, toàn diện, sâu sắc về
nguồn gốc và nội dung tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.
Thứ hai, về nghiên cứu giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
- Một là, các tác giả đã làm rõ được sự cần thiết của việc giáo dục tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh cho các tầng lớp nhân dân nhằm hình thành nên những con
người mới phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước.

26. 21
- Hai là, trong các công trình này, các tác giả đã chỉ rõ những những vấn đề
đặt ra ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của hoạt động giáo dục tư tưởng nhân văn
Hồ Chí Minh. Đó là, các mâu thuẫn giữa yêu cầu không ngừng nâng cao hiệu quả của
hoạt động giáo dục với chất lượng của các chủ thể giáo dục; mâu thuẫn giữa nội dung
giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh với hiện thực cuộc sống; mâu thuẫn giữa
nhu cầu mong muốn vươn lên hoàn thiện nhân cách với sự thiếu ý thức trong tu
dưỡng, rèn luyện của một bộ phận nhân dân...
- Ba là, chỉ ra các phương hướng, nội dung cần thiết giáo dục tư tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh, đồng thời bước đầu đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm nâng cao
hiệu quả của hoạt động giáo dục này cho các tầng lớp nhân dân trong xã hội.
Tuy nhiên, trong các công trình trên, các tác giả mới chỉ dừng lại ở việc nghiên
cứu giáo dục tư tưởng này cho cán bộ, đảng viên, trong phát huy nhân tố con người
nói chung v.v..., chưa có công trình cụ thể nào đi sâu nghiên cứu có tính hệ thống việc
giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, nhất là trong giai đoạn hiện nay.
1.3.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục nghiên cứu
Từ những kết quả đạt được cũng như những vấn đề đặt ra trong nghiên cứu tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh và giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh của các
nhà khoa học, là cơ sở quan trọng để tác giả luận án định hướng nghiên cứu và xác
định những nội dung trọng tâm cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án:
- Một là, luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện các nội dung trong
tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.
- Hai là, trên cơ sở phân tích tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, tác giả luận án
sẽ đi vào xây dựng hệ tiêu chí đánh giá chất lượng của hoạt động giáo dục tư tưởng
nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên trong các trường đại học; để từ đó, đánh giá
thực trạng của hoạt động giáo dục này trong các trường Đại học ở Việt Nam hiện nay.
- Ba là, từ đánh giá thực trạng của hoạt động giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh và đề xuất phương hướng, cùng với hệ thống các giải pháp giáo dục tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường đại học ở Việt Nam hiện nay.

27. 22
Chương 2
TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH – NỘI DUNG, SỰ CẦN THIẾT
VÀ HỆ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG
NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH CHO SINH VIÊN
2.1. TƯ TƯỞNG NHÂN VĂN HỒ CHÍ MINH
2.1.1. Một số khái niệm
2.1.1.1. Khái niệm chủ nghĩa nhân văn
Chủ nghĩa nhân văn là một trào lưu tư tưởng và văn hóa thời kỳ Phục hưng ở
châu Âu (thế kỷ XIV – XVI). Đây là một phong trào đấu tranh chống lại sự cai trị, hà
khắc của chế độ phong kiến nhằm đề cao con người, giải phóng các cá nhân khỏi sự
đè nén, ràng buộc của giáo lý phong kiến, chủ nghĩa kinh viện và giáo hội, hướng con
người vào xây dựng cuộc sống thực tại bằng chính sức mạnh của con người. Trong
nghiên cứu triết học, lý luận chính trị, văn học… bên cạnh khái niệm chủ nghĩa nhân
văn, còn xuất hiện khái niệm chủ nghĩa nhân đạo. Ở nước ta hiện nay, khi nghiên cứu
về vấn đề này cũng đã có những quan điểm khác nhau giữa các khái niệm chủ nghĩa
nhân văn và chủ nghĩa nhân đạo.
Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả Hồng Văn cho rằng: “Phương
tây thường đồng nhất khái niệm nhân văn với nhân đạo. Thuật ngữ Humanism (Anh),
Humanisme (Pháp) và Gumanizm (Nga) có nghĩa chung là nhân văn = “nhân đạo”
[132].
Tác giả Phạm Minh Hạc cũng đề cập đến sự thống nhất về mặt nội hàm giữa
hai khái niệm trên khi cho rằng: “các tiếng dòng La tinh, như tiếng Anh gọi là
“Humanism”, thường chuyển sang tiếng Việt là “chủ nghĩa nhân đạo”; theo từ điển
Trung Quốc định nghĩa “chủ nghĩa nhân văn” hàm chứa nội dung của “chủ nghĩa
nhân đạo” [59, tr. 547].
Theo tác giả Nguyễn Đăng Hai, khái niệm Humanism được chuyển ngữ và sử
dụng phổ biến trong khoa nghiên cứu văn học ở Việt Nam vào nửa cuối thế kỷ XX,
sự chuyển hóa này được thực hiện một cách gián tiếp thông qua Hán ngữ. Do vậy,
trong nghiên cứu ở Việt Nam, khái niệm này thường được chuyển ngữ phổ biến thành

28. 23
các từ ngữ Hán Việt là chủ nghĩa nhân văn và chủ nghĩa nhân đạo. Từ đó tác giả đã
đi đến kết luận:
Hai khái niệm đều có chung điểm quy chiếu là hạnh phúc của con người.
Nhưng giữa hai khái niệm cũng có những điểm khác biệt nhất định. Khái
niệm chủ nghĩa nhân đạo thể hiện tinh thần đạo đức, đề cao lòng yêu
thương con người, đặc biệt là những người lao động, còn khái niệm chủ
nghĩa nhân văn được sử dụng thể hiện tinh thần văn hóa, nhấn mạnh đến
các giá trị người, các quyền cơ bản của con người [54, tr. 154].
Mặc dù khẳng định, khái niệm Chủ nghĩa nhân văn và Chủ nghĩa nhân đạo
khi được hiểu theo truyền thống văn hóa Việt Nam có những nét khác nhau, bị chi
phối bởi quan điểm giai cấp, nhưng tác giả Nguyễn Thế Thắng cũng đi đến khẳng
định: “hai giá trị này có chung một cốt lõi đề cao những phẩm chất, giá trị của con
người với tính cách là một cá nhân, khẳng định quyền con người được tự do phát
triển, thừa nhận các nguyên tắc bình đẳng, công bằng, nhân đạo trong quan hệ giữa
con người với con người” [124, tr. 6].
Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, cho rằng: nhân văn là thuộc về văn
hóa của loài người; nhân đạo là đạo đức thể hiện ở sự yêu thương, quý trọng và bảo
vệ con người [103, tr. 687].
Từ những nghiên cứu trên, tác giả luận án cũng thống nhất với các quan niệm
của các nhà nghiên cứu khi cho rằng, chủ nghĩa nhân văn là khái niệm mà nội hàm
của nó thường nhấn mạnh đến yếu tố văn hóa, các giá trị, quyền của con người. Khái
niệm chủ nghĩa nhân đạo là biểu hiện của tinh thần đạo đức, đề cao tình cảm, lòng
yêu thương con người. Tuy nhiên, hai khái niệm này có sự tương đối đồng nhất về
mặt nội hàm, đó là hướng đến hạnh phúc con người, các giá trị của con người. Từ sự
tương đối đồng nhất về mặt nội hàm như vậy, trong đề tài luận án, tác giả sử dụng
khái niệm chủ nghĩa nhân văn để nhấn mạnh đến tình yêu thương con người, đến giá
trị sống của con người (ấm no, tự do, hạnh phúc) – mục tiêu mà Hồ Chí Minh hướng
đến trong sự nghiệp cách mạng của mình. Hơn nữa, việc sử dụng khái niệm nhân văn
trong nghiên cứu về Hồ Chí Minh còn cho chúng ta thấy được giá trị của di sản tư

29. 24
tưởng Hồ Chí Minh, bởi Người không chỉ là một nhà đạo đức học, mà Hồ Chí Minh
còn là một nhà văn hóa lớn.
2.1.1.2. Khái niệm “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh”
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh có nội dung rộng lớn, bao quát hết các mặt
của đời sống cá nhân, đời sống xã hội, môi trường tồn tại, cùng những khát vọng làm
chủ cuộc sống của con người...; về hình thức thể hiện, tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh rất phong phú, cô đọng, khái quát, nhưng lại rất cụ thể, gần gũi với cuộc sống,
không trừu tượng, mọi người đều có thể áp dụng để tự hoàn thiện nhân cách làm
người, tính người của mình.
Việc làm rõ nội hàm của khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh là một
vấn đề không hề đơn giản, cần phải có sự nghiên cứu công phu, lâu dài mới có thể
đưa ra lời giải đáp thỏa đáng. Mặc dù chưa đưa ra định nghĩa tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh một cách hoàn chỉnh, nhưng dưới các góc độ nghiên cứu khác nhau, các
nhà khoa khọc trong và ngoài nước, cũng có những quan niệm khác nhau về nội hàm
của khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.
Theo đại tướng Võ Nguyên Giáp:
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh thấm đượm chủ nghĩa yêu nước, tinh
thần nhân ái, truyền thống văn hóa Việt Nam; kế thừa tư tưởng nhân văn,
nhân đạo trong văn hóa phương Đông, phương Tây; phát triển chủ nghĩa
nhân đạo hiện thực của chủ nghĩa Mác. Đó là chủ nghĩa nhân văn “chân
chính”, chủ nghĩa nhân văn hiện thực của con người Việt Nam trong thời
đại Hồ Chí Minh. Trong đó lòng yêu thương nhân dân, yêu thương người
cùng khổ gắn với lòng yêu nhân loại. Lòng yêu thương thống nhất với lòng
tin, sự tôn trọng và ý chí cùng hành động triệt để giải phóng nhân dân,
nhân loại [48, tr. 270].
Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng khi nói về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh lại nhấn
mạnh phẩm chất “rất Người”, “rất giàu tình người, chất người, của người Việt Nam
cũng như của người các nước khác”, “một con người rất tin ở con người” [43, tr. 480].
Một số nhà khoa học khi nghiên cứu về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh lại
nhấn mạnh đến cuộc đời “vì nghĩa quên mình”, sống khiêm tốn, bình dị, chan hòa với

30. 25
mọi người, không màng danh lợi cho bản thân và xem đó là nội dung cốt lõi của tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Có nhà khoa học khi nghiên cứu về chủ nghĩa nhân
văn Hồ Chí Minh lại nhấn mạnh đến “hành vi hướng thiện”, “chống điều ác”, khẳng
định chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh là “chủ nghĩa nhân văn giải thoát của những
tầng lớp yếu hèn lao khổ, của các dân tộc bị chà đạp, giải thoát bằng chính ý thức lực
lượng của mình” [51, tr. 86]. Nói cách khác, theo các tác giả trên, chiến đấu cho mình,
cho đồng loại đau khổ, chiến đấu vì sự công bằng và nhân phẩm của con người để
đem lại cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho con người, vì con người – chủ nghĩa nhân
văn chiến đấu, là nội dung quan trọng hình thành tư tưởng nhân văn của Người. Có
những nhà nghiên cứu đã bước đầu đưa ra khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
một cách tương đối đầy đủ, toàn diện khi quan niệm:
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh là một bộ phận hợp thành, xuyên suốt tư
tưởng Hồ Chí Minh, bao gồm hệ thống các quan điểm lý luận được rút ra
từ thực tiễn cách mạng, từ sự kế thừa và phát triển những giá trị nhân văn
của dân tộc và thời đại mà đỉnh cao là chủ nghĩa nhân đạo Mác- Lênin,
phản ánh tình yêu thương, quý trọng, quan tâm, bao dung, độ lượng đến
con người và niềm tin vững chắc vào sức mạnh của con người; phản ánh
con đường giải phóng con người một cách triệt để nhằm xây dựng một chế
độ xã hội trong đó con người có điều kiện phát triển toàn diện và phát huy
hết mọi năng lực sáng tạo vốn có của mình. [61, tr. 5-6]
Việc định nghĩa khái niệm “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh” phải xuất phát
từ khái niệm rộng “Tư tưởng Hồ Chí Minh”. Đồng thời, khi định nghĩa khái niệm
“Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh” cần phải dựa vào nguyên tắc phương pháp luận
mác xít đó là phải xác định rõ nội hàm của khái niệm với các đặc trưng cơ bản; rút ra
được những cái cơ bản, cốt lõi của sự vật, những quy luật vận động tác động đến sự
vật; mối quan hệ giữa nội dung tư tưởng với thực tiễn cuộc sống.
Từ những kết quả nghiên cứu đã đạt được của các nhà khoa học, cũng như các
yêu cầu trong phương pháp luận mác xít, luận án cho rằng: Tư tưởng nhân văn Hồ
Chí Minh là một hệ thống các luận điểm về con người và giải phóng con người được
rút ra từ thực tiễn cách mạng; những luận điểm này được hình thành trên cơ sở kế

31. 26
thừa có chọn lọc các giá trị nhân văn truyền thống dân tộc, các giá trị nhân văn trong
văn hóa nhân loại với đỉnh cao là chủ nghĩa nhân đạo Mác – Lênin, nhằm mục đích
giải phóng và phát triển con người một cách toàn diện. Đó là quan niệm về bản chất
con người; tình yêu thương con người; tinh thần khoan dung; coi con người vừa là
mục tiêu, vừa là động lục của sự nghiệp cách mạng; về chiến lược trồng người... Tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh mang tính định hướng trong việc xây dựng con người mới
ở nước ta hiện nay.
Với quan niệm trên về tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, luận án bước đầu chỉ
rõ nội hàm của khái niệm tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh trên các vấn đề sau:
Thứ nhất, xác định rõ cấu trúc của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh đó là một
hệ thống những quan điểm, toàn diện về con người và giải phóng con người trong
cách mạng vô sản.
Thứ hai, xác định nguồn gốc hình thành tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, đó
là sự kế thừa các giá trị nhân văn truyền thống dân tộc, kế thừa tư tưởng nhân văn,
nhân đạo trong văn hóa nhân loại và đặc biệt là chủ nghĩa nhân đạo Mác - Lênin. Sự
kế thừa này là có chọn lọc để phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Thứ ba, xác định các nội dung cơ bản cũng như mục đích của tư tưởng nhân
văn Hồ Chí Minh đó là tình yêu thương con người vô tận; đó là lòng khoan dung, độ
lượng; tin tưởng vào sức mạnh to lớn của con người; cần thiết phải chăm lo, bồi
dưỡng, phát triển con người, suốt đời phục vụ nhân dân, sẵn sàng hy sinh để đem lại
hạnh phúc cho nhân dân; hướng con người đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác để đem
lại hạnh phúc, ấm no cho chính con người...
Thứ tư, khẳng định giá trị của tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh trong định
hướng xây dựng nền văn hóa mới, con người mới ở nước ta hiện nay.
Việc đưa ra định nghĩa khái niệm “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh” như vậy
đã nêu rõ được cấu trúc, nguồn gốc lý luận, các bộ phận cấu thành nội dung của tư
tưởng nhân văn, cũng như những đặc trưng, mục đích của tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh. Đây cũng chỉ là những nghiên cứu bước đầu, để tiến tới một khái niệm hoàn
chỉnh khoa học cần phải có sự tiếp tục nghiên cứu, bổ sung.

32. 27
2.1.1.3. Khái niệm “Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh
viên”
Trước hết, để hiểu được nội hàm của khái niệm “Giáo dục tư tưởng nhân văn
Hồ Chí Minh” chúng ta cần phải hiểu khái niệm “giáo dục” là gì?
Theo Từ điển tiếng Việt, giáo dục là hoạt động nhằm tạo ra một cách có hệ thống
đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy
dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra [103, tr. 379].
Qua định nghĩa trên về khái niệm giáo dục, ta thấy rằng, xét về mặt bản chất,
giáo dục là quá trình truyền đạt, tiếp thu những kinh nghiệm của các thế hệ loài người.
Về mặt hoạt động, giáo dục là quá trình tác động đến các đối tượng giáo dục
để hình thành cho họ những phẩm chất nhân cách.
Về mặt phạm vi, khái niệm giáo dục bao hàm nhiều cấp độ khác nhau: Giáo
dục được hiểu theo nghĩa chung – giáo dục xã hội là hoạt động có mục đích của xã
hội, với nhiều lực lượng giáo dục, tác động có hệ thống, có kế hoạch đến con người
để hình thành cho họ những phẩm chất nhân cách. Giáo dục được hiểu theo nghĩa
hẹp là giáo dục trong nhà trường, đó là quá trình tác động có tổ chức, có kế hoạch, có
quy trình chặt chẽ của các nhà sư phạm trong nhà trường nhằm mục đích cung cấp
kiến thức hành vi cho người học, xây dựng và phát triển nhân cách theo quy mô mà
xã hội đương thời mong muốn. Ở cấp độ nhỏ nhất, giáo dục được hiểu là quá trình
bồi dưỡng để hình thành những phẩm chất đạo đức cụ thể, thông qua việc tổ chức
cuộc sống, hoạt động và giao lưu.
Việc làm rõ nội hàm của các khái niệm “Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh”,
khái niệm “giáo dục” là cơ sở để để luận án đi đến nghiên cứu làm rõ nội hàm khái
niệm trung tâm của luận án – khái niệm “Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
cho sinh viên các trường đại học ở Việt Nam”. Từ việc phân tích nội hàm của khái
niệm “giáo dục” theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp, từ mục đích nghiên cứu của luận án
ta thấy rằng, việc giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên các trường
đại học ở Việt Nạm hiện nay được hiểu theo nghĩa hẹp của khái niệm “giáo dục”. Đó
là quá trình tổ chức tác động có hệ thống, có mục đích, thường xuyên các luận điểm
về con người, tình yêu thương con người, đấu tranh cho hạnh phúc con người theo

33. 28
tư tưởng Hồ Chí Minh với những phương pháp giáo dục phù hợp của các chủ thể
giáo dục trong nhà trường tới nhận thức của sinh viên nhằm trang bị cho sinh viên
những tri thức, kỹ năng và thái độ, hành vi thấm đượm tính nhân văn trong mối quan
hệ với con người, với công việc; từng bước hình thành nhân cách con người mới xã
hội chủ nghĩa cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
Như vậy, trong quá trình giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh
viên, các chủ thể giáo dục, đặc biệt là các chủ thể giáo dục trong nhà trường giữ vai
trò quan trọng trong việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp và những hình
thức giáo dục cho phù hợp với đối tượng giáo dục. Cũng trong quá trình giáo dục này,
sinh viên không chỉ là đối tượng giáo dục mà còn là chủ thể tự giáo dục khi bản thân
các em cũng thường xuyên tiến hành các hoạt động cá nhân, tự giác, tích cực, chủ
động tự giáo dục để từng bước hình thành phẩm chất nhân cách của mình.
Giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho sinh viên trong các trường đại
học là một quá trình, bao gồm các yếu tố cơ bản sau: Một là, mục đích của quá trình
giáo dục nhằm hình thành những con người mới cho xã hội có phẩm chất, có nhân
cách, có năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa và hội nhập quốc tế. Hai là, nội dung giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí
Minh cho sinh viên: giáo dục tình yêu thương con người, lòng vị tha, nhân ái, khoan
dung độ lượng, lòng tin vào sức mạnh của con người; đấu tranh vì tự do, hạnh phúc,
phát triển của con người. Ba là, phương pháp giáo dục là cách thức để các chủ thể
giáo dục từng bước giúp sinh viên dần chuyển hóa những luận điểm của Hồ Chí Minh
về con người, tình yêu thương con người thành tình cảm, hành vi nhân văn trong cuộc
sống. Bốn là, các chủ thể của quá trình giáo dục tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh cho
sinh viên giữ vai trò quan trọng trong việc tổ chức, điều khiển quá trình giáo dục một
cách có mục đích, khoa học, hợp lý. Các chủ thể tham gia vào quá trình giáo dục bao
gồm: các cán bộ, giảng viên trong nhà trường, sinh viên – chủ thể tự giáo dục. Năm
là, hiệu quả của quá trình giáo dục tư tưởng nhân văn cho sinh viên các trường đại
học được biểu hiện bằng sự thay đổi về mặt nhận thức và các hành vi nhân văn của
sinh viên trong trong mối quan hệ với con người, với công việc.

34. 29
2.1.2. Cơ sở hình thành tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh
Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh được hình thành trên cơ sở kết hợp hài hòa
truyền thống nhân ái của dân tộc Việt Nam, quê hương, gia đình và nhân loại về lòng
nhân ái.
2.1.2.1. Truyền thống nhân ái của dân tộc Việt Nam
Lòng nhân ái là một truyền thống tốt đẹp, lâu đời đứng đầu trong bảng giá trị
tinh thần của người dân Việt Nam, là yếu tố tạo nên bản sắc riêng, độc đáo của dân
tộc Việt Nam. Do hoàn cảnh đặc biệt phải chống gặc ngoại xâm và thiên tai khắc
nghiệt trong suốt chiều dài lịch sử, nên từ rất sớm, người dân Việt Nam đã phải liên
kết với nhau trong công cuộc đấu tranh với thiên nhiên, giặc ngoại xâm để tồn tại và
phát triển. Trong hoàn cảnh đó, các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam sớm hình
thành tư tưởng nhân văn, nhân ái, mang sắc thái riêng của nền văn hóa độc đáo và lâu
đời, đa dạng mà thống nhất như văn hóa Việt Nam. Truyền thống nhân ái đó được
khái quát ở mấy khía cạnh sau:
Tinh thần yêu thương con người, yêu thương đồng loại là đặc điểm nổi bật
trong truyền thống nhân ái của nền văn hóa Việt Nam. Tinh thần này được biểu hiện
trong cuộc sống hàng ngày của người dân thông qua các câu ca dao, tục ngữ như:
“Thương người như thể thương thân”, “một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ”, “lá
lành đùm lá rách”…Tình yêu thương con người này được hình thành một cách tự
nhiên trong công cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước của người dân Việt Nam, nó
phản ánh mối quan hệ tự nhiên và bình đẳng giữa người với người, tức là tình thương
đồng loại. Tình cảm tốt đẹp đó ngày càng phát triển, trở thành một lối sống vị tha,
nhân ái của dân tộc, lối sống “nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước
phải thương nhau cùng”.
Trong lịch sử đấu tranh giữ nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã phải nhiều
lần đương đầu với kẻ thù lớn mạnh. Khi bị tước mọi quyền sống, bị đẩy vào cảnh
nghèo đói, lầm than, người dân Việt Nam đã đoàn kết đứng lên đấu tranh để giành lại
quyền sống, quyền độc lập và tự do cho đất nước mình, bởi họ hiểu rằng, vinh dự,
tiền đồ và hạnh phúc của mỗi con người gắn liền với sự sống còn, hùng cường của
dân tộc. Vì thế đối với người dân Việt Nam yêu nước phải gắn liền với thương người,

35. 30
yêu thương con người, lại càng căm thù giặc ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập của tổ
quốc. Do đó, lòng thương người và căm thù giặc ngoại xâm, sẵn sàng hi sinh vì nền
độc lập, tự do của tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân trở thành nét nổi bật trong
truyền thống nhân ái Việt Nam.
Những giá trị đạo lý truyền thống như tình thương con người, thương yêu đồng
loại, tình nghĩa đồng bào do chính thực tiễn cuộc sống của cộng đồng người Việt
Nam đã hun đúc nên và thấm sâu vào trong tầm hồn, chi phối mọi suy nghĩ và hành
động của Hồ Chí Minh. Xuất phát từ lòng yêu nước, yêu thương con người, yêu
thương đồng loại đã giúp cho Hồ Chí Minh vượt qua mọi gian nguy, khó khăn thử
thách trên hành trình tìm đường cứu nước để “giúp đồng bào mình”, để đem lại cuộc
sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho họ, Người nói “Lúc đầu, chính là chủ nghĩa yêu
nước, chứ chưa phải chủ nghĩa cộng sản đã đưa tôi tin theo Lênin, tin theo Quốc tế
thứ ba. Từng bước một, trong cuộc đấu tranh, vừa nghiên cứu lý luận Mác - Lênin,
vừa làm công tác thực tế, dần dần tôi hiểu được rằng chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ
nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động
trên thế giới khỏi ách nô lệ” [90, tr. 563]. Đồng thời, truyền thống yêu nước, thương
người của dân tộc cũng là cơ sở để Hồ Chí Minh tiếp nhận học thuyết Mác – Lênin,
tạo nên sự hòa quyện giữa tư tưởng cách mạng của thời đại với tinh thần nhân ái của
dân tộc “Nhân dân ta từ lâu đã sống với nhau có tình có nghĩa như thế... Hiểu chủ
nghĩa Mác-Lênin là phải sống với nhau có tình có nghĩa” [93, tr. 668].
Yêu nước, thương người trong truyền thống văn hóa dân tộc đã được Hồ Chí
Minh tiếp thu, kế thừa và phát triển trong điều kiện mới. Chủ nghĩa yêu nước truyền
thống và tình yêu thương con người đã chuyển hóa từ lượng thành chất, tạo nên một
chủ nghĩa yêu nước mới kết hợp với chủ nghĩa quốc tế trong sáng trong thời đại Hồ
Chí Minh. Theo Hồ Chí Minh, “không có gì quý hơn độc lập, tự do” đã mang ý nghĩa
quốc tế trong sáng và giá trị nhân văn sâu sắc. Nó không chỉ là nhu cầu riêng của dân
tộc Việt Nam, mà còn là chân lý của thời đại. Thời đại mà mọi người phải được tự do
suy nghĩ và hành động, tự do có cuộc sống riêng, ấm no và hạnh phúc. Do vậy, Người
đã hiến dâng chọn cả đời mình cho sự nghiệp đấu tranh vì độc lập tự do của dân tộc
và hạnh phúc của nhân dân.

36. 31
Tinh thần khoan dung, yêu chuộng hòa bình một nét đặc trưng trong truyền
thống nhân ái Việt Nam. Với vị trí địa lý đặc biệt cùng với nguồn tài nguyên thiên
nhiên phong phú, Việt Nam luôn trở thành đối tượng xâm lược của các nước lớn.
Lịch sử của dân tộc Việt Nam là lịch sử dựng nước gắn liền với giữ nước, nên người
dân Việt Nam rất thấu hiểu nỗi đau của chiến tranh. Được sống trong hòa bình là khát
vọng cháy bỏng của mỗi người dân Việt Nam, cho nên, dân tộc Việt Nam luôn nêu
cao tinh thần hòa hiếu, không gây chiến tranh. Chỉ khi nào chủ quyền dân tộc bị chà
đạp, khi đó chúng ta mới phải tiến hành chiến tranh. Tinh thần hòa hiếu, yêu chuộng
hòa bình đã trở thành nền tảng cho đường lối đối ngoại “lấy chí nhân thay cường bạo”
của cha ông. Càng yêu chuộng hòa bình, người dân Việt Nam càng khoan dung rộng
lớn. Trong các cuộc chiến tranh chống kẻ thù xâm lược, mặc dù phải chịu bao đau
khổ do kẻ thù gây ra, nhưng khi giành thắng lợi chúng ta không vì thế mà tàn sát kẻ
thù, ngược lại, còn mở đường “hiếu sinh” cho chúng rút về nước an toàn và lấy đó
làm điều kiện để xây dựng mối quan hệ hữu hảo giữa hai bên. Trong lịch sử, các vua
nhà Trần từng đã đảm bảo cho quân Nguyên Mông rút về nước an toàn sau khi chúng
bại trận trên đất nước ta. Lê Lợi, Nguyễn Trãi còn chủ trương cung cấp lương thực,
phương tiện cho quân Minh về nước sau khi chúng bại trận. Tinh thần khoan dung,
hoà hiếu là một nét đặc sắc của truyền thống nhân văn Việt Nam. Tinh thần yêu
chuộng hòa bình, ghét chiến tranh của dân tộc ta thực chất bắt nguồn từ truyền thống
yêu thương con người, bởi chúng ta hiểu rằng, chiến tranh đi liền với chết chóc dù
thắng hay bại, bởi máu của ta hay máu của kẻ thù phải đổ xuống thì đó cũng là điều
không mong muốn với một dân tộc có truyền thống yêu thương con người như Việt
Nam. Như Hồ Chí Minh đã từng nói: “Than ôi, trước lòng bác ái! máu Pháp hay máu
Việt cũng đều là máu, người Pháp hay người Việt cũng đều là người” [82, tr. 510].
Các giá trị truyền thống dân tộc về lòng nhân ái đã được Hồ Chí Minh kế thừa
và phát triển và nâng lên một tầm cao mới trong công cuộc đấu tranh vì độc lập, tự
do và hạnh phúc của con người, là một tiền đề quan trọng trong việc hình thành tư
tưởng nhân văn Hồ Chí Minh.

37. 32
2.1.2.2. Giá trị tinh hoa văn hóa nhân loại về lòng nhân ái
Tinh hoa văn hóa phương Đông
Khi nói đến cơ sở hình thành tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh, chúng ta không
thể không nói đến vai trò to lớn của các giá trị văn hóa phương Đông đã được Việt
hóa, trở thành văn hóa dân tộc, đặc biệt là tinh thần nhân văn trong học thuyết của
Nho giáo
Nho giáo là một học thuyết tư tưởng, được du nhập vào nước ta rất sớm. Từ
cuối thế kỷ XIII trở đi, Nho giáo đã từng bước phát triển và giữ vai trò nhất định trong
đời sống văn hóa, tinh thần của người dân Việt Nam, là học thuyết có ảnh hưởng quan
trọng đến việc hình thành tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh xuất thân
trong một gia đình nhà Nho yêu nước, cho nên Người tiếp thu Nho giáo từ rất sớm
qua thân phụ của mình cụ Nguyễn Sinh Sắc và các nhà nho yêu nước cùng thời. Hồ
Chí Minh tiếp thu Nho giáo là nhằm vào mục đích phục vụ cách mạng, cho nên Người
rất trân trọng những giá trị tích cực của Nho giáo, đặc biệt là Nho giáo nguyên thủy
(tức Khổng Mạnh), biết gạn lọc lấy những nhân tố phù hợp với thực tiễn Việt Nam,
Người từng nói: “Tuy Khổng Tử là phong kiến và tuy trong học thuyết của Khổng
Tử có nhiều điều không đúng song những điều hay trong đó thì chúng ta nên học.
“Chỉ có những người cách mạng chân chính mới thu hái được những điều hiểu biết
quý báu của các đời trước để lại”” [84, tr. 356]. Hồ Chí Minh nhấn mạnh mặt tích cực
về đạo đức mà con người cần phải rèn luyện theo Nho giáo. Hồ Chí Minh đặc biệt
coi trọng khái niệm “Nhân” của Nho giáo, Người chỉ rõ “Nhân” là cốt lõi của tất cả.
Nhân vừa có nghĩa là “ái nhân” tức là yêu thương con người, vừa có nghĩa là “thân
dân” tức yêu thương nhân dân. Hồ Chí Minh giải thích “NHÂN là thật thà thương
yêu, hết lòng giúp đỡ đồng chí và đồng bào” [83, tr. 291].
Tư tưởng nhân nghĩa của Khổng Tử được Mạnh Tử phát triển, đặc biệt là thấy
yếu tố dân rõ nét hơn. Mạnh Tử đưa ra thuyết chính nhân, chú trọng đến việc quan
tâm, thương yêu nhân dân để nhân dân no ấm, thì đất nước sẽ thịnh vượng. Do vậy,
theo Mạnh Tử, vua phải thi hành phép cai trị nhân – đức đối với nhân dân.
Khi du nhập vào Việt Nam không chỉ những mặt tiêu cực của Khổng giáo bị
hạn chế nhiều, bị “Việt hóa”, mà những mặt tích cực của nó về lòng nhân ái, về chủ

38. 33
nghĩa nhân văn cũng được phát triển, nâng cao bởi sức mạnh của bản lĩnh dân tộc
Việt Nam, ngay cả khái niệm “nhân nghĩa”, khái niệm “dân”. Bằng lời nói và hành
động của Hồ Chí Minh, ta thấy Người đã nhận thức và chịu ảnh hưởng, kế thừa tinh
hoa văn hóa Khổng giáo đã Việt hóa. Người từng nói: “Chúng ta hãy tự hoàn thiện
mình, về mặt tinh thần bằng cách đọc các tác phẩm của Khổng Tử” [80, tr. 563], Hồ
Chí Minh thường trích dẫn, sử dụng nhiều nội dung tích cực và phê phán những mặt
hạn chế của Nho giáo. Có mệnh đề mà Người thường xuyên sử dụng như “lo trước
thiên hạ, hưởng sau thiên hạ”. Hồ Chí Minh nói: “Cả đời tôi chỉ có một mục đích, là
phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc, và hạnh phúc của quốc dân” [82, tr. 272]. Hồ Chí
Minh đã phát triển nội dung của “chính nhân” xưa kia là đặt chính trị trong một nền
tảng triết học nhân nghĩa. Vì vậy, ngay sau khi nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
ra đời, với tư cách là người đứng đầu Nhà nước, Hồ Chí Minh đã nêu bật phương
châm đó của “chính nhân” là làm sao để “đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai
cũng được học hành” [93, tr. 627]. Trước lúc đi xa, trong Di chúc để lại, Hồ Chí
Minh vẫn khẳng định với đời những điều hết sức giản dị rằng: “đánh thắng giặc Mỹ
rồi thì những việc chính của cách mạng là làm thế nào giải quyết ngày càng tốt hơn
những vấn đề: ăn, mặc, ở, đi lại, học hành, phòng và chữa bệnh,... tóm lại là không
ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân” [93, tr. 670].
Cùng với tư tưởng Nhân nghĩa, trong học thuyết của mình Khổng Tử còn đề
cập đến tư tưởng về một thế giới Đại đồng với thuộc tính cơ bản của nó là Tứ hải giai
huynh đệ. Đây là tư tưởng mà Khổng Tử muốn hướng đến xây dựng một xã hội lý
tưởng, mọi người trong thiên hạ như một gia đình, mọi người coi nhau như anh em
một nhà, cùng hưởng thụ các quyền lợi cùng có trách nhiệm với nhau. Giá trị nhân
văn sâu sắc của tư tưởng này trong học thuyết Nho giáo là cơ sở nền tảng để Hồ Chí
Minh hình thành nên tư tưởng nhân văn mới khi Người chủ trương: “Tất cả dân cày,
người thợ trong thế giới bất kỳ nước nào, nòi nào đều liên hợp nhau lại như anh em
một nhà, để đập đổ tất cả tư bản trong thế giới, làm cho nước nào, dân nào cũng được
hạnh phúc, làm cho thiên hạ đại đồng - ấy là thế giới cách mệnh”. Tình yêu thương
con người ở Hồ Chí Minh là một tình cảm rộng lớn mà trước hết là dành cho những