1. ค�ำน�ำ
หนังสือเล่มนี้เขียนขึ้นจากแรงจูงใจ๓ประการคือการเห็นคุณค่า
ในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง การเห็นความจ�ำเป็นในการปลูกฝัง
ปรัชญานี้ให้แก่เด็กและเยาวชนของชาติ และการเห็นปัญหาของครู/
ผู้สอนในการจัดการเรียนรู้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงให้มีประสิทธิ-
ภาพและเกิดประสิทธิผลสูงตามที่คาดหวัง
หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานจากความพยายามในการแสวงหาวิธี
การจัดการเรียนรู้ที่เอื้ออ�ำนวยความสะดวก รวมทั้งเพิ่มประสิทธิผลใน
การจัดการเรียนรู้แก่ครู/ผู้สอนนวัตกรรมการสอนที่เสนอแนะจะช่วยให้
ครู/ผู้สอนมีทางเลือกในการพัฒนาผู้เรียนให้เหมาะสมกับผู้เรียน บริบท
และสถานการณ์
ผู้เขียนขอเชิญชวนครู/ผู้สอนในทุกระดับการศึกษา มาช่วยกัน
ปลูกฝังปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงให้เกิดขึ้นและเจริญงอกงามขึ้นใน
ตัวผู้เรียนโดยการพัฒนากระบวนการคิดของผู้เรียน เนื่องจากการคิด
เป็นที่มาของการกระท�ำ การรู้จักคิดตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
จึงน�ำไปสู่การกระท�ำหรือการปฏิบัติอย่างพอเพียง อันจะพัฒนาไปสู่
อุปนิสัยพอเพียงในที่สุด นวัตกรรมการสอนที่เสนอแนะในหนังสือเล่มนี้
ให้แนวทางและวิธีการที่เรียบง่ายซึ่งครู/ผู้สอนสามารถน�ำไปประยุกต์
หรือปรับใช้ในการสอนของตนได้อย่างสะดวก
ผู้เขียนขอขอบคุณ ดร.ปรียานุช ธรรมปิยา ผู้อ�ำนวยการกลุ่มงาน
เศรษฐกิจพอเพียง ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและ
สังคมแห่งชาติ (สคช.) และหัวหน้าโครงการวิจัยเศรษฐกิจพอเพียง

2. ส�ำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ที่ได้กรุณาอ่านหนังสือเล่มนี้
อย่างละเอียด และให้ข้อเสนอแนะที่ดียิ่ง ซึ่งผู้เขียนได้น�ำมาใช้ในการ
ปรับปรุงสาระส�ำคัญต่าง ๆ ให้มีความถูกต้องและสมบูรณ์ขึ้น รวมทั้ง
ขอขอบคุณ คุณศศินี ลิ้มพงษ์ ผู้จัดการโครงการพัฒนาเยาวชนโดยการ
เรียนรู้ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่ได้สนับสนุนให้ครูน�ำแนวคิด
แนวทางจากหนังสือเล่มนี้ไปทดลองใช้
ด้วยความซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว ผู้ได้พระราชทานปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง อันเป็น
แนวคิดที่มีคุณค่ามหาศาลแก่พสกนิกรชาวไทยผู้เขียนจึงขอมอบรายได้
จากค่าลิขสิทธิ์อันพึงได้จากการจ�ำหน่ายหนังสือเรื่องนี้ให้แก่มูลนิธิ
ชัยพัฒนา เพื่อถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระองค์ท่าน ขอจงทรงพระ
เจริญยิ่งยืนนาน
ทิศนา แขมมณี
กุมภาพันธ์ ๒๕๕๘

3. สารบัญ
หน้า
ค�ำน�ำ
ตอนที่ ๑
การถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑
บทที่ ๑ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง : สาระส�ำคัญ ๒
• ความหมายและความส�ำคัญของปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง ๒
• สาระส�ำคัญของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๕
บทที่ ๒ การขับเคลื่อนปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงสู่สถานศึกษา ๑๓
• ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงกับการศึกษา ๑๓
• ยุทธศาสตร์ขับเคลื่อนปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงสู่สถานศึกษา ๑๖
• แนวทางการขับเคลื่อนปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงสู่สถานศึกษา ๒๓
• ปัจจัยส�ำคัญที่จ�ำเป็นต่อความส�ำเร็จ
ในการขับเคลื่อนปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
สู่สถานศึกษา ๓๒

4. • ปัญหาและอุปสรรคในการขับเคลื่อนปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงสู่สถานศึกษา ๓๔
บทที่ ๓ การถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงเพื่อประยุกต์สู่การสอน ๓๗
• ความจ�ำเป็นของการถอดรหัสปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง ๓๗
• การถอดรหัสปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
เพื่อประยุกต์สู่การสอน ๔๑
- รหัสที่ ๑ : ความหมายและเป้าหมายของ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๔๒
- รหัสที่ ๒ : หลักคิดและหลักปฏิบัติ
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง :
ความพอประมาณ ๕๑
- รหัสที่ ๓ : หลักคิดและหลักปฏิบัติ
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง :
ความมีเหตุผล ๕๘
- รหัสที่ ๔ : หลักคิดและหลักปฏิบัติ
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง :
การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี ๖๕
- รหัสที่ ๕ : เงื่อนไขของปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง : ความรู้ ๖๙
- รหัสที่ ๖ : เงื่อนไขของปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง : คุณธรรม ๗๙

5. - รหัสที่ ๗ : เป้าหมายของปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง : ความสมดุลและ
พร้อมรับการเปลี่ยนแปลงใน ๔ มิติ ๘๔
- รหัสที่ ๘ : องค์รวมของปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง ๙๓
ตอนที่ ๒
การน�ำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
สู่การสอนกระบวนการคิด ๑๐๓
บทที่ ๔ การประยุกต์ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
สู่การเรียนการสอน ๑๐๕
• จะสอนอะไร ๑๐๖
• จะสอนใคร ๑๑๒
• จะสอนตรงไหน เมื่อไร ๑๑๓
• จะสอนอย่างไร ๑๑๔
• จะวัดและประเมินผลการเรียนรู้อย่างไร ๑๑๗
บทที่ ๕ การสอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
แบบแยกส่วน ๑๒๕
• แนวการสอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๒๕
• การสอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
แบบแยกส่วน ๑๒๗
• การสอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
แบบแยกส่วนโดยใช้ค�ำถาม ๑๒๙

6. • ข้อเสนอแนะเพิ่มเติมในการส่งเสริมการคิด
ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๔๔
บทที่ ๖ การสอนปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
แบบเน้นกระบวนการคิด : นวัตกรรมการสอน ๑๔๗
• ความส�ำคัญของการพัฒนากระบวนการคิด
การปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๔๗
• กระบวนการคิดการปฏิบัติตามปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียง : นวัตกรรมการสอนเสนอแนะ ๑๕๑
• ชุดค�ำถามส�ำคัญเพื่อพัฒนากระบวนการคิด
การปฏิบัติตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ๑๘๔
บทที่ ๗ หลักการสอนส�ำหรับการพัฒนาทักษะ
กระบวนการคิดการปฏิบัติตามปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง ๒๐๑
• ประเภทของสาระการเรียนรู้ ๒๐๒
• หลักการสอนสาระประเภทความรู้
ที่มีลักษณะเป็นกระบวนการ ๒๐๔
• หลักการสอนสาระประเภททักษะกระบวนการ ๒๐๖
• หลักการสอนสาระประเภทความรู้สึก เจตคติ
ค่านิยม คุณธรรม คุณลักษณะ ๒๑๐
บรรณานุกรม ๒๑๓

7. ๑
การถอดรหัส
ปรัชญาของ
เศรษฐกิจ
พอเพียง
ตอนที่

8. “...ความรู้ที่มีอยู่ในตัว ไม่มีใครจะขโมยจากเราได้
แล้วความรู้นี้ก็จะเป็นสิ่งที่ช่วยให้เรามีชีวิตที่ก้าวหน้าได้ ที่ได้
มีโอกาสมีความรู้ก็เพราะว่ามีโรงเรียนและมีครูที่พยายาม
สอนทุกคน...”
พระบรมราโชวาทพระราชทาน
แด่คณะกรรมการบริหารทุนพระราชทานครู-อาจารย์
และนักเรียนโรงเรียนราชวินิต ที่ได้รับพระราชทานทุน
ณ พระต�ำหนักจิตรลดารโหฐาน
วันที่ ๒๖ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๑๔

9. บทที่
๑. ความหมายและความส�ำคัญของปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียง
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็นแนวคิดใหม่ที่พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงมีพระราชด�ำรัสชี้แนะแก่พสกนิกร
ชาวไทย เพื่อน�ำไปใช้ในการแก้ไข ปรับปรุงและพัฒนาเศรษฐกิจของ
ประเทศและของโลก ดังพระราชด�ำรัสต่อไปนี้
“เศรษฐกิจพอเพียง แปลว่า Sufficiency Economy
... ค�ำว่า Sufficiency Economy นี้ไม่มีในต�ำราเศรษฐกิจ
จะมีได้อย่างไร เพราะว่าเป็นทฤษฎีใหม่
... Sufficiency Economy นั้น ไม่มีในต�ำรา
เพราะหมายความว่าเรามีความคิดใหม่ ...
และโดยที่ท่านผู้เชี่ยวชาญสนใจ ก็หมายความว่า
เราก็สามารถที่จะไปปรับปรุง หรือไปใช้หลักการ
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง :
สาระสำ�คัญ
๑

10. 4
เพื่อที่จะให้เศรษฐกิจของประเทศและของโลกพัฒนา
ดีขึ้น.”
(พระราชด�ำรัสเนื่องในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา
๔ ธันวาคม ๒๕๔๒)
พระองค์ได้พระราชทานความหมายปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงไว้ว่า (จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา และปรียานุช พิบูลสราวุธ,
๒๕๕๓)
“เป็นปรัชญาชี้ถึงแนวการด�ำรงอยู่และปฏิบัติตนของ
ประชาชนในทุกระดับตั้งแต่ระดับครอบครัว ระดับชุมชน
จนถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศ ให้
ด�ำเนินไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจ
เพื่อให้ก้าวทันต่อโลกยุคโลกาภิวัตน์ ความพอเพียง
หมายถึง ความพอประมาณ ความมีเหตุผล รวมถึงความ
จ�ำเป็นที่จะต้องมีระบบภูมิคุ้มกันในตัวที่ดีพอสมควร ต่อ
การมีผลกระทบใด ๆ อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงทั้ง
ภายนอกและภายใน ทั้งนี้จะต้องอาศัยความรอบรู้ ความ
รอบคอบ และความระมัดระวังอย่างยิ่ง ในการน�ำวิชาการ
ต่าง ๆ มาใช้ในการวางแผนและการด�ำเนินการทุกขั้นตอน
และขณะเดียวกัน จะต้องเสริมสร้างพื้นฐานจิตใจของคน
ในชาติ โดยเฉพาะเจ้าหน้าที่ของรัฐ นักทฤษฎีและนักธุรกิจ
ในทุกระดับ ให้มีส�ำนึกในคุณธรรม ความซื่อสัตย์สุจริตและ
ให้มีความรอบรู้ที่เหมาะสม ด�ำเนินชีวิตด้วยความอดทน

11. 5
ความเพียร มีสติ ปัญญา และความรอบคอบ เพื่อให้สมดุล
และพร้อมต่อการรองรับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว
และกว้างขวาง ทั้งทางด้านวัตถุ สังคม สิ่งแวดล้อมและ
วัฒนธรรมจากโลกภายนอก ได้เป็นอย่างดี”
จากความหมายข้างต้นจะเห็นได้ว่า ปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงเป็นทั้งหลักคิดและหลักปฏิบัติที่เป็นประโยชน์ต่อการด�ำรง
ชีวิตของประชาชนทุกระดับ รวมทั้งรัฐและหน่วยงานต่าง ๆ ก็สามารถ
น�ำปรัชญานี้ไปประยุกต์และใช้ในการบริหารและพัฒนาประเทศด้าน
ต่างๆได้อย่างกว้างขวางไม่ว่าจะเป็นทางด้านเศรษฐกิจธุรกิจกฎหมาย
สังคม การศึกษา ศาสนา วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม และด้านอื่น ๆ อีกมาก
ดังตัวอย่างที่เห็นได้จากเอกสารทางวิชาการที่รายงานผลการศึกษา
และพัฒนางานด้านต่าง ๆ โดยยึดหลักปรัชญาดังกล่าวของศูนย์ศึกษา
เศรษฐกิจพอเพียง สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ เช่น เรื่อง
แนวทางการก�ำหนดนโยบายสาธารณะเพื่อความพอเพียง เศรษฐกิจ
พอเพียงในองค์กรธุรกิจเพื่อความยั่งยืน การบริหารทรัพยากรมนุษย์ใน
องค์การเพื่อความพอเพียง การบริหารการเงินบุคคลเพื่อความพอเพียง
การวิเคราะห์ความคุ้มค่าของโครงการเพื่อความพอเพียง และเรื่อง
อื่น ๆ อีกมาก
๒. สาระส�ำคัญของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
“ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” เป็นปรัชญาที่ชี้แนวทางการ
ด�ำเนินชีวิต ที่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช

12. 6
มีพระราชด�ำรัสแก่ชาวไทยนับตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๑๗ เป็นต้นมา เพื่อเป็น
แนวทางการแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจของประเทศไทยให้สามารถด�ำรงอยู่
ได้อย่างมั่นคงและยั่งยืนในกระแสโลกาภิวัตน์และความเปลี่ยนแปลง
ต่าง ๆ เป็นปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชด�ำรัส
ชี้แนะแนวทางการด�ำเนินชีวิตแก่พสกนิกรชาวไทยมาโดยตลอดนาน
กว่า ๓๐ ปี
ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่ง
ชาติได้เชิญผู้ทรงคุณวุฒิในทางเศรษฐกิจและสาขาอื่น ๆ มาร่วมกัน
ประมวลและกลั่นกรองพระราชด�ำรัสเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อบรรจุ
ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ ๙ และได้จัดท�ำ
เป็นบทความเรื่อง “ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง” และได้น�ำความ
กราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัย เมื่อ
วันที่ ๒๒ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ พระองค์ทรงพระกรุณาปรับปรุงแก้ไข
พระราชทาน และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรม-
ราชานุญาตให้น�ำบทความที่ทรงแก้ไขแล้วไปเผยแพร่ เพื่อเป็นแนวทาง
ปฏิบัติของส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่ง
ชาติ และทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้องตลอดจนประชาชนโดยทั่วไปเมื่อวันที่๒๙
พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๔๒
๒.๑ องค์ประกอบของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่ทรงปรับปรุงพระราชทานเป็น
ที่มาของนิยาม “๓ ห่วง ๒ เงื่อนไข” ที่คณะอนุกรรมการขับเคลื่อน
เศรษฐกิจพอเพียง ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและ

13. 7
สังคมแห่งชาติ น�ำมาใช้ในการรณรงค์เผยแพร่ปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงผ่านช่องทางสื่อต่าง ๆ อยู่ในปัจจุบัน ประกอบด้วยความ
“พอประมาณ มีเหตุผล มีภูมิคุ้มกัน” บนเงื่อนไข “ความรู้” และ
“คุณธรรม” โดยมีเป้าหมายคือความสมดุล และพร้อมรับการเปลี่ยน
แปลงใน ๔ มิติ ได้แก่ มิติด้านวัตถุ/เศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และ
วัฒนธรรม ดังแสดงในแผนภาพต่อไปนี้ (จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา
และปรียานุช พิบูลสราวุธ, ๒๕๕๓, หน้า ซ)
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
แผนภาพที่ ๑ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
วัตถุ/สังคม/สิ่งแวดล้อม/วัฒนธรรม
สมดุล และพร้อมรับต่อการเปลี่ยนแปลง
น�ำสู่
พอประมาณ
มีเหตุผล
มี
ภูมิคุ้มกัน
ในตัวที่ดี
ทางสายกลาง ➠ พอเพียง
เงื่อนไขความรู้ เงื่อนไขคุณธรรม
(รอบรู้ รอบคอบ ระมัดระวัง) (ซื่อสัตย์สุจริต ขยันอดทน
สติปัญญา แบ่งปัน)

14. 8
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีหลักพิจารณาอยู่ด้วยกัน๕ส่วน
ดังนี้ (อนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง, ๒๕๔๕)
๑) กรอบแนวคิด เป็นปรัชญาที่ชี้แนะทางการด�ำรงอยู่และ
ปฏิบัติตนในทางที่ควรจะเป็น โดยมีพื้นฐานมาจากวิถีชีวิตดั้งเดิมของ
สังคมไทย สามารถน�ำมาประยุกต์ใช้ได้ตลอดเวลาและเป็นการมองโลก
เชิงระบบที่มีลักษณะพลวัต มุ่งเน้นการรอดพ้นจากภัยและวิกฤต เพื่อ
ความมั่นคงและความยั่งยืนของการพัฒนา
๒) คุณลักษณะเศรษฐกิจพอเพียงสามารถน�ำมาประยุกต์ใช้กับ
การปฏิบัติตนได้ในทุกระดับโดยเน้นการปฏิบัติบนทางสายกลาง และ
การพัฒนาอย่างเป็นขั้นตอน
๓) ค�ำนิยาม ความพอเพียง (Sufficiency) จะต้องประกอบ
ด้วย ๓ คุณลักษณะพร้อม ๆ กัน
๓.๑) ความพอประมาณ หมายถึงความพอดีที่ไม่น้อยเกิน
ไปและไม่มากเกินไป โดยไม่เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น เช่น การผลิต
และการบริโภคที่อยู่ในระดับพอประมาณ
๓.๒) ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกี่ยวกับระดับ
ของความพอเพียงนั้น จะต้องเป็นไปอย่างมีเหตุผล โดยพิจารณาจาก
เหตุปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ตลอดจนค�ำนึงถึงผลที่คาดว่าจะเกิดขึ้นจากการ
กระท�ำนั้น ๆ อย่างรอบคอบ
๓.๓) การมีภูมิคุ้มกันในตัวที่ดี หมายถึง การเตรียมตัวให้
พร้อมรับผลกระทบและการเปลี่ยนแปลงด้านต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้น โดย
ค�ำนึงถึงความเป็นไปได้ของสถานการณ์ต่าง ๆ ที่คาดว่าจะเกิดขึ้นใน
อนาคตทั้งใกล้และไกล

15. 9
๔) เงื่อนไข การตัดสินใจและการด�ำเนินกิจกรรมต่าง ๆ ให้อยู่
ในระดับพอเพียงนั้น ต้องอาศัยทั้งความรู้และคุณธรรมเป็นพื้นฐาน
กล่าวคือ
๔.๑) เงื่อนไขความรู้ ประกอบด้วยความรอบรู้เกี่ยวกับ
วิชาการต่าง ๆ อย่างรอบด้าน ความรอบคอบที่จะน�ำความรู้เหล่านั้น
มาพิจารณาให้เชื่อมโยงกัน เพื่อประกอบการวางแผน และความ
ระมัดระวังในขั้นปฏิบัติ
๔.๒) เงื่อนไขคุณธรรม ที่จะต้องเสริมสร้าง ประกอบด้วย
มีความตระหนักในคุณธรรม มีความซื่อสัตย์สุจริต และมีความอดทน
มีความเพียร ใช้สติปัญญาในการด�ำเนินชีวิต
๕) แนวทางปฏิบัติ/ผลที่คาดว่าจะได้รับ จากการน�ำปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ คือการพัฒนาที่สมดุลและ
ความพร้อมต่อการเปลี่ยนแปลงในทุกด้าน ทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม
สิ่งแวดล้อม ความรู้ และเทคโนโลยี
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ได้ทรงพัฒนา
หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงขึ้น เพื่อที่จะให้พสกนิกรชาวไทยได้
ใช้ชีวิตตามทางสายกลางและเพื่อน�ำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน ปรัชญานี้
เป็นพื้นฐานของการด�ำรงชีวิตที่สามารถใช้ได้ทั้งในสังคมระดับท้องถิ่น
และสังคมระดับสากล
๒.๒ จุดเด่นของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงได้เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่ชาวโลก
ทั้งนักวิชาการและนักพัฒนาก�ำลังปรึกษาหารือ ถกเถียงกันเกี่ยวกับ

16. 10
การปรับเปลี่ยนยุทธศาสตร์การพัฒนาที่จะน�ำไปสู่ความยั่งยืน โดย
จุดเด่นของหลักปรัชญาที่เพิ่มวิสัยทัศน์ มุมมองใหม่ที่จ�ำเป็นในการ
ท�ำให้เกิดวิถีการพัฒนามุ่งสู่ความยั่งยืนมี ๔ ประการ คือ (จิรายุ
อิศรางกูร ณ อยุธยา และปรียานุช พิบูลสราวุธ, ๒๕๕๓)
๒.๒.๑) การให้ความส�ำคัญกับการพัฒนาที่สมดุล โดยเสนอ
แนวทางในการตัดสินใจเกี่ยวกับการใช้ทรัพยากรเพื่อการพัฒนาที่
สามารถน�ำมาใช้ได้ ทั้งในระดับบุคคล องค์กร หน่วยงาน ตลอดจน
ไปถึงรัฐบาล ตั้งแต่การใช้ทรัพยากรต่าง ๆ ที่มีอยู่อย่างสมดุล ทั้ง
ทรัพยากรทางกายภาพที่เป็นวัตถุ เงินทุน ระบบนิเวศต่าง ๆ ไปจนถึง
ทรัพยากรทางสังคม วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี ความเป็น
อยู่ ค่านิยม และการก�ำหนดเป้าหมายการพัฒนาให้เจริญก้าวหน้าไป
พร้อมกับความสมดุล ภายใต้สภาวะการเปลี่ยนแปลง (dynamic
balance) มากกว่าการที่จะมุ่งขยายการเจริญเติบโตให้มากขึ้นเพียง
มิติเดียว ดังที่เคยด�ำเนินมาในอดีต
๒.๒.๒) การให้ความส�ำคัญกับเป้าหมายของกิจกรรมพัฒนา
ที่มุ่งเน้นประโยชน์ส่วนรวม เนื่องจากลักษณะการมองโลกอย่างเป็น
องค์รวมของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงที่ให้ความส�ำคัญกับความ
เชื่อมโยงสัมพันธ์ของมนุษย์กับสรรพสิ่ง (คนกับวัตถุ/คนกับคน/คนกับ
ธรรมชาติ/และคนรุ่นต่าง ๆ ที่สืบทอดชนชาติสืบต่อกันมา) จึงท�ำให้
ปรัชญานี้มองว่า การกระท�ำของแต่ละบุคคลในที่สุดแล้วย่อมส่งผล
กระทบต่อผู้อื่นและสังคมส่วนรวม ไม่ช้าก็เร็ว และไม่มากก็น้อย ฉะนั้น
แต่ละคนจึงควรใส่ใจที่จะก�ำหนดเป้าหมายย่อยส่วนบุคคลในทิศทาง
ที่สอดคล้องกับเป้าหมายที่เป็นประโยชน์ส่วนรวม และในขั้นปฏิบัติ
แต่ละบุคคลควรด�ำเนินภารกิจตนให้ดีที่สุด เพื่อบรรลุเป้าหมายนั้น ๆ

17. 11
ภายใต้บริบทและข้อจ�ำกัดของแต่ละคน (think global, act local)
เพื่อให้เกิดทั้งประโยชน์ตนและประโยชน์ส่วนรวมไปพร้อม ๆ กัน
๒.๒.๓) การให้ความส�ำคัญกับการพัฒนาที่ก้าวหน้าไปอย่าง
มั่นคง โดยเริ่มจากการพัฒนาฐานรากของสังคม (foundation) คือ
การสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจในระดับครอบครัวให้เข้มแข็ง พออยู่
พอกินสามารถพึ่งตนเองได้ระดับหนึ่งก่อนแล้วจึงเพิ่มระดับการพัฒนา
อย่างเป็นขั้นเป็นตอน(step-by-stepdevelopment)เช่นการพัฒนา
กลุ่มอาชีพ การจัดการระบบการสอน และสวัสดิการชุมชนต่าง ๆ ไป
จนถึงการพัฒนาในระดับเครือข่ายที่ขยายสู่สังคมและประเทศชาติใน
ที่สุด ซึ่งการพัฒนาอย่างเป็นขั้นตอนโดยเริ่มจากฐานรากนี้ จะท�ำให้
ผลพวงที่เกิดจากการพัฒนาตกถึงประชาชนส่วนใหญ่โดยตรง และเป็น
แนวทางการพัฒนาที่ไม่เสี่ยงต่อการเกิดวิกฤต ล้มละลายทั้งระบบ
อย่างที่เคยเกิดขึ้นในหลาย ๆ ประเทศ
๒.๒.๔) การให้ความส�ำคัญกับการพัฒนาคนให้มีคุณภาพ
(quality of people) โดยเฉพาะอย่างยิ่งให้มีคุณธรรมก�ำกับความรู้
ในการด�ำเนินชีวิต ซึ่งจะสามารถท�ำให้เกิดวิถีการพัฒนาสู่ความยั่งยืน
ได้ เพราะคนที่มีคุณภาพจะสามารถใช้สติปัญญาในทางที่ถูกต้อง
เป็นเหตุเป็นผลและใส่ใจ เรียนรู้ คิดค้น ปรับปรุง วิธีการ แนวทาง
ในการจัดการทรัพยากรต่าง ๆ ให้เหมาะสม สมดุล และป้องกัน แก้ไข
ข้อบกพร่อง เพื่อให้เกิดผลดีขึ้นเรื่อย ๆ ทั้งต่อตนเองและสังคมโดยรวม
ในขณะเดียวกัน ซึ่งในที่สุดก็จะน�ำไปสู่การพัฒนาที่ยั่งยืนนั่นเอง

18. “การศึกษาที่ดีด้านวิชาการ เป็นทั้งรากฐานและปัจจัย
ส�ำหรับการสร้างสรรค์ แต่การที่จะน�ำวิชาการมาสร้างสรรค์
ให้ส�ำเร็จได้นั้น จ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องอาศัยการศึกษาที่ดี
ด้านอื่น ๆ ประกอบด้วย การศึกษาด้านอื่น ๆ ที่กล่าวก็คือ
การศึกษาอบรมทุก ๆ อย่างที่จะท�ำให้บุคคลมีความคิด
ความฉลาด มีความหนักแน่นในเหตุผล มีความละเอียด
รอบคอบ รู้จักรับผิดชอบ รู้จักตัดสินใจตามทางที่ถูกต้อง
เป็นธรรม และไม่เป็นการท�ำลาย ผู้ให้การศึกษาจึงควร
ส�ำเหนียกอยู่เสมอที่จะต้องให้การศึกษาที่ดีให้ครบถ้วน
ทุก ๆ ด้าน
พระบรมราโชวาทพระราชทาน
แด่คณะครูและนักเรียนที่ได้รับพระราชทานรางวัล
ณ ศาลาดุสิดาลัย
วันที่ ๒๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๑๙