Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Download luận án tiến sĩ ngành luật kinh tế với đề tài: Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay, cho các bạn làm luận văn tham khảo

1. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN VIẾT LONG
KIỂM SOÁT HÀNG HÓA NHẬP KHẨU QUA BIÊN GIỚI
THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI - 2019

2. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
TRẦN VIẾT LONG
KIỂM SOÁT HÀNG HÓA NHẬP KHẨU QUA BIÊN GIỚI
THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Ngành: Luật kinh tế
Mã số: 9380107
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN THỊ THƢƠNG HUYỀN
HÀ NỘI - 2019

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan các thông tin được trình bày trong luận án là công
trình của cá nhân tác giả. Thông tin, tài liệu được trích dẫn có nguồn gốc rõ
ràng. Các kết luận khoa học về nội dung công trình chưa được công bố trên
bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả Luận án
Trần Viết Long

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN
ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................8
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu......................................................................8
1.2. Đánh giá tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 18
1.3. Những nội dung luận án cần tiếp tục nghiên cứu ..........................................21
1.4. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu............................................................................23
Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HÀNG HÓA NHẬP KHẨU
QUA BIÊN GIỚI THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN...........................................28
2.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới ...28
2.2. Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan .........41
Chƣơng 3: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT HÀNG HÓA NHẬP KHẨU QUA
BIÊN GIỚI THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN VIỆT NAM HIỆN NAY ..........68
3.1. Thực trạng các quy định của pháp luật hải quan Việt Nam về kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới ........................................................................68
3.2. Thực tiễn thực hiện nội dung kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
theo pháp luật hải quan Việt Nam ........................................................................93
3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại và một số vấn đề đặt ra qua thực tiễn
kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan Việt Nam
hiện nay ...............................................................................................................116
Chƣơng 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KIỂM SOÁT HÀNG
HÓA NHẬP KHẨU QUA BIÊN GIỚI THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN
VIỆT NAM ............................................................................................................125
4.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
ở Việt Nam hiện nay...........................................................................................125
4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
theo pháp luật hải quan Việt Nam ......................................................................127
4.3. Một số giải pháp khác..................................................................................139
KẾT LUẬN............................................................................................................149
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ
ĐƢỢC CÔNG BỐ.................................................................................................151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................152

5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ASEAN : Hiệp hội các nước Đông Nam Á
BTC : Bộ tài chính
DN : Doanh nghiệp
EU : Liên minh Châu Âu
EVFTA : Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU
GATT : Hiệp định chung về thuế quan và thương mại
GTGT : Giá trị gia tăng
HS : Mã số hàng hóa
KSRR : Kiểm soát rủi ro
KTSTQ : Kiểm tra sau thông quan
MFN : Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc
NCS : Nghiên cứu sinh
NHNN : Ngân hàng nhà nước
NK : Nhập khẩu
NQ : Nghị quyết
NSNN : Ngân sách nhà nước
QĐ : Quyết định
QLRR : Quản lý rủi ro
SHTT : Sở hữu trí tuệ
TNHH : Trách nhiệm hữu hạn
TRIPS : Hiệp định về các khía cạnh thương mại của quyền
sở hữu trí tuệ
TTHQĐT : Thủ tục hải quan điện tử
TW : Trung ương
USD : Đô la Mỹ

6. VNACCS/VCIS : Hệ thống thông quan tự động và Cơ chế một cửa
quốc gia
VPCP : Văn phòng chính phủ
WCO : Tổ chức hải quan thế giới
WTO : Tổ chức thương mại thế giới
XNK : Xuất nhập khẩu
HQCK : : Hải quan cửa khẩu

7. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong xu thế toàn cầu hóa, giao thương giữa các quốc gia trên thế giới đã được
thiết lập một cách mạnh mẽ thông qua việc gia nhập, ký kết các điều ước quốc tế về
thương mại. Ở Việt Nam, hoạt động hợp tác thương mại đã mang lại nhiều lớn ích
to lớn cho sự phát triển kinh tế quốc gia, đặc biệt sau khi gia nhập WTO quan hệ
thương mại ghi nhận những “dấu mốc” ấn tượng, kinh tế có nhiều sự thay đổi vượt
bậc, góp phần thúc đẩy công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Để đạt được những
mục tiêu đó, nhà nước kịp thời đưa ra các chính sách, chủ trương nhất quán có tính
ổn định trong quản lý kinh tế. Các văn bản pháp lý làm cơ sở nền tảng cho việc định
hướng, thực thi pháp luật thương mại, hợp tác quốc tế được đưa ra phù hợp. Cụ thể,
ngày 27/11/2001 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 07-NQ/TW về hội nhập
kinh tế quốc tế [4]. Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 về yêu cầu hoàn thiện
pháp luật trong hội nhập kinh tế quốc tế; Kết luận số 01-KL/TW ngày 04/4/2016 về
việc đẩy mạnh việc thực hiện Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 như yêu
cầu tăng cường việc hoàn thiện pháp luật phải hài hòa các lợi ích quốc gia, tăng
cường hài hòa hóa và nội luật hóa các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên;
Nghị quyết 22/NQ/TW ngày 10/4/2013 về hội nhập quốc tế. Trong sự phát triển
mạnh mẽ về thương mại đó, hải quan đóng một vai trò quan trọng đối với việc thực
thi các chính sách, pháp luật xuất nhập khẩu qua biên giới. Chính phủ đã có những
hành động đột phá như đẩy mạnh cải cách hành chính hải quan, thiết lập mạng lưới
kết nối doanh nghiệp với cơ quan quản lý, xây dựng Chính phủ “kiến tạo”, với
phương châm lấy sự hài lòng của doanh nghiệp, người tiêu dùng làm mục tiêu hành
động; Lắng nghe, tiếp xúc và thực hiện chính sách, pháp luật về thuế, đầu tư và hải
quan kịp thời, phù hợp với sự phát triển chung của kinh tế quốc gia và thế giới.
Trong lộ trình điều chỉnh chính sách phát triển kinh tế quốc tế, ngày 28/12/2011,
Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2471/2011/QĐ-TTg phê duyệt Chiến
lược xuất nhập khẩu hàng hóa thời kỳ 2011 – 2020, định hướng đến năm 2030 [18]
với mục tiêu cụ thể như: chủ động điều chỉnh nhịp độ tăng trưởng nhập khẩu hàng

8. 2
hóa, kiểm soát nhập khẩu; nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và vai trò của
hiệp hội ngành hàng.
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan đã được
hình thành từ lâu. Quá trình kiểm soát đã mang lại những mặt tích cực đối với nền
kinh tế, đáp ứng yêu cầu về hội nhập, hỗ trợ hiệu quả trong thực thi chính sách của
Đảng và nhà nước về hải quan, đảm bảo tính thiết thực đối với việc kiểm tra, giám
sát, thanh tra, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật xuất nhập khẩu; Hạn chế các
hành vi gian lận thương mại, đầu tư, bảo vệ an ninh kinh tế quốc gia, thực thi hiệu
quả các cam kết đối với thương mại, hải quan trong các điều ước quốc tế mà Việt
Nam tham gia, dần dần nâng cao mức sống và bảo đảm quyền lợi người tiêu dùng
nội địa. Quá trình cải cách hải quan cũng đã xây dựng lực lượng hải quan đạt trình
độ cao, chuyên nghiệp, chuyên sâu, đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại.
Tuy nhiên, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải
quan cũng tồn tại bất cập về góc độ pháp luật và tổ chức thực hiện. Vì vậy cần được
hoàn thiện, nâng cao hiệu quả là yêu cầu cấp thiết. Sự biến động, phức tạp của hoạt
động thương mại đã kéo theo những mặt trái trong quá trình quản lý và kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan, đặc biệt ở các khu vực
cửa khẩu có dung lượng hàng hóa nhập khẩu lớn và thường xuyên. Hiện tượng vi
phạm pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới đang báo động và
diễn biến phức tạp. Cụ thể “năm 2015, toàn ngành hải quan phát hiện và xử lý vi
phạm hành chính trên 18.500 vụ; khởi tố hình sự 130 vụ. Riêng thành phố Hồ Chí
Minh, từ đầu năm 2016 đến ngày 18/2, Cục hải quan thành phố Hồ Chí Minh phát
hiện 187 vụ vi phạm pháp luật hải quan, trị giá trên 57 tỷ đồng. Trong đó, có 5 vụ
buôn lậu, 29 vụ gian lận thương mại. Chỉ trong quý I năm 2016, lực lượng kiểm
soát hải quan đã chủ trì, phối hợp với các lực lượng chức năng trên địa bàn, tuần tra,
kiểm tra, kiểm soát, phát hiện 231 vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua
biên giới, trị giá hàng hóa vi phạm ước tính 220 tỷ đồng; 22 vụ ma túy, tiền chất;
3.695 vụ vi phạm hành chính, 7 vụ vi phạm hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ và

9. 3
74 vụ vi phạm khác. Xử phạt vi phạm hành chính: Cảnh cáo 87 vụ; phạt tiền: 3.684
vụ; tịch thu tang vật 148 vụ; hình thức khác: 25 vụ; thu nộp ngân sách hơn 29 tỷ
đồng. Lực lượng hải quan khởi tố 12 vụ và chuyển cơ quan khác khởi tố 19 vụ”
[110]. Từ ngày 16-12-2017 tới ngày 15-12-2018, lực lượng kiểm soát Hải quan toàn
ngành đã chủ trì, phối hợp phát hiện, bắt giữ, xử lý 16.633 vụ việc vi phạm trong
lĩnh vực hải quan (tăng 9,54 %); trị giá hàng hóa vi phạm ước tính hơn 1.702 tỷ
đồng (tăng hơn 115,61 %); thu ngân sách đạt gần 351 tỷ đồng (tăng 4,83 %) so với
cùng kỳ năm 2017. Cơ quan Hải quan khởi tố 62 vụ án hình sự, chuyển cơ quan
khác kiến nghị khởi tố 133 vụ. Riêng về ma túy, toàn ngành hải quan đã chủ trì,
phối hợp phát hiện, bắt giữ 216 vụ vi phạm liên quan đến chất ma túy, thuốc gây
nghiện hướng thần và xuất nhập khẩu tiền chất (tăng 115 vụ, tương đương tăng
113,86% so với cùng kỳ năm 2017).
Trước thực trạng đó, yêu cầu đặt ra ở Việt Nam hiện nay là nghiên cứu những
vấn đề lý luận có khoa học, phân tích, đánh giá khách quan thực trạng pháp luật và
tổ chức thực hiện để đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan có tính hệ thống, chuẩn mực và
tương thích với hệ thống pháp luật quốc tế đáp ứng yêu cầu đặt ra trong xu thế toàn
cầu hóa hiện nay có ý nghĩa quan trọng. Từ những luận giải trên, tác giả chọn đề tài
“Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt
Nam hiện nay” để làm luận án tiến sĩ.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là trên cơ sở nghiên cứu lý luận về kiểm
soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới, đưa ra các luận cứ khoa học pháp lý và thực
tiễn nhằm đánh giá khách quan thực trạng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên
giới để đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay.

10. 4
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Thứ nhất, làm rõ những vấn đề lý luận về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới;
Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay;
Thứ ba, đưa ra các quan điểm và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả
kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam
hiện nay và thời gian tới có tính khả thi và hiệu quả.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1.Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận, thực trạng kiểm
soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới, các quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu
quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt
Nam. Luận án không nghiên cứu các quy định của pháp luật dân sự, hành chính,
hình sự về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Tuy nhiên, các quy định
pháp luật có liên quan về xử lý vi phạm pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới sẽ được phân tích một số vấn đề cụ thể. Pháp luật nước ngoài trong
kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới được nghiên cứu và trình bày lồng
ghép có tính so sánh trong các nội dung có liên quan của luận án.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Luận án nghiên cứu các nội dung về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên
giới theo pháp luật hải quan ở góc độ lý luận và thực tiễn. Luận án tập trung nghiên
cứu nội dung liên quan đến kiểm soát tên hàng, mã số hàng hóa, số lượng, chất
lượng, xuất xứ, trị giá hải quan và thực thi quyền sở hữu trí tuệ đối với hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan. Các vấn đề về nghiệp vụ chuyên
sâu luận án chỉ đề cập mức độ nhất định trong quá trình triển khai nội dung chủ yếu
mà luận án nghiên cứu đặt ra.
- Luận án tập trung nghiên cứu kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
theo pháp luật hải quan ở Việt Nam từ năm 2005 đến nay.

11. 5
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được nghiên cứu dựa trên quan điểm, thế giới quan của Chủ nghĩa
Mác – Lênin, tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh về định hướng và giải pháp hoàn
thiện các quy định pháp luật về kinh tế thị trường và vai trò của nhà nước trong nền
kinh tế thị trường, về hội nhập kinh tế, hợp tác quốc tế về hải quan trong xu thế toàn
cầu hóa, đa phương hóa.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để triển khai nghiên cứu các nội dung cụ thể, ngoài phương pháp truyền thống
là duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, luận án đã sử dụng các phương pháp
nghiên cứu phổ biến của khoa học xã hội và khoa học pháp lý: phương pháp phân
tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê, phương pháp luật học so sánh,
phương pháp thu thập thông tin và xử lý thông tin. Luận án được thực hiện theo
cách tiếp cận chuyên ngành pháp lý và hải quan, tiếp cận liên ngành, đa ngành trong
nghiên cứu khoa học. Cụ thể, các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được
tác giả sử dụng xuyên suốt trong chương 1,2,3,4 của luận án. Phương pháp thống
kê, xử lý thông tin tác giả sử dụng chủ yếu ở chương 3 và chương 4 của luận án.
Các phương pháp nghiên cứu khác cũng được sử dụng trong từng chương tùy thuộc
vào góc độ nghiên cứu và phạm vi nội dung mà luận án đề cập đến.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Một là, luận án hệ thống và làm rõ thêm cơ sở khoa học của kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan qua các vấn đề cụ thể như làm
rõ nội hàm của kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật. Các vấn
đề cơ bản về tính tất yếu của kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới nhằm đưa ra
các tiêu chí kiểm soát hiệu quả đối với hàng hóa nhập khẩu; phân tích, làm rõ những
vấn đề lý luận về phạm vi, chủ thể, đối tượng nhằm đánh giá vai trò của kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới. Đây là những đóng góp quan trọng đóng góp về mặt lý
luận và nâng cao hiệu quả đối với kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo
pháp luật hải quan.

12. 6
Hai là, luận án đã làm rõ pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan, đánh giá và phân tích thực trạng kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới theo quy định của pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện
nay một cách khá đầy đủ và hệ thống. Qua đó luận án khẳng định còn những tồn tại
nhất định về góc độ pháp luật và tổ chức thực hiện kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay cần được nghiên cứu để
đề xuất các giải pháp phù hợp.
Ba là, luận án đã đưa ra quan điểm nhất quán, có hệ thống; đề xuất một số
giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới Việt Nam
hiện nay trên cơ sở đảm bảo nguyên tắc quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu phù hợp
với chính sách quản lý ngoại thương. Những đề xuất các nhóm giải pháp nâng cao
hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới mà luận án đưa ra chưa được
công bố trong các công trình nghiên cứu khoa học khác.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Kết quả công trình nghiên cứu trong luận án đã khẳng định vai trò quan trọng
của hoạt động kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan.
Luận án bổ sung các luận cứ khoa học khi tiếp cận các vấn đề về nhập khẩu, chính
sách quản lý ngoại thương, chính sách hài hòa hóa pháp luật thương mại và các vấn
đề về tự do mua bán hàng hóa giữa thương nhân các quốc gia khu vực và thế giới.
Luận án đưa ra khái niệm, các vấn đề pháp lý khoa học, có thể gợi mở những
nội dung quan trọng đối với cơ quan có thẩm quyền khi kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới trong hoạt động thương mại; Thực hiện chính sách về kinh tế,
tạo môi trường thương mại biên giới thông thoáng, thực hiện chính sách nhà nước
trong đầu tư, thu hút từ nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu hỗ trợ doanh nghiệp
của Chính phủ “kiến tạo”, tôn trọng sự tự do kinh doanh của thương nhân.
Luận án gợi mở những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra trong bối cảnh nâng
cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy tự do thương mại ở Việt Nam hiện nay đối với hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới. Là tài liệu tham khảo hữu ích khi thực hiện các chính
sách, pháp luật đối với hàng hóa nhập khẩu qua biên giới.

13. 7
Đối với cơ quan hải quan, lực lượng quan trọng, chủ chốt khi thực hiện pháp
luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới, luận án là tài liệu tham khảo có
giá trị về nhận thức và thực hiện hoạt động của mình, thúc đẩy sự quản lý tích cực
trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN.
Luận án cũng là tài liệu hữu ích, tư liệu bồi dưỡng trong các cơ sở đào tạo,
bồi dưỡng nghiệp vụ về hải quan, thương mại liên quan đến mua bán hàng hóa hoặc
chính sách quản lý đối với lĩnh vực có liên quan.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án
được cấu trúc thành 4 chương cụ thể như sau:
Chƣơng 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến đề
tài luận án
Chƣơng 2: Cơ sở lý luận về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo
pháp luật hải quan
Chƣơng 3: Thực trạng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp
luật hải quan Việt Nam hiện nay
Chƣơng 4: Giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan Việt Nam

14. 8
Chƣơng 1
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Tình hình nghiên cứu lý luận về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới
Hiện nay, nghiên cứu các vấn đề lý luận về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới ở Việt Nam có thể kể tên các công trình sau:
- Giáo trình Hải quan cơ bản của tác giả Hoàng Trần Hậu và Nguyễn Thị
Thương Huyền [29] cung cấp các kiến thức cơ bản như lịch sử, chức năng, nhiệm
vụ, các hoạt động cơ bản của hải quan; thủ tục hải quan; khai hải quan và đăng ký
hồ sơ hải quan. Đặc biệt, Giáo trình đưa ra các nội dung lý luận liên quan đến đề tài
tác giả nghiên cứu về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu, cụ thể: chương 4 nói về kiểm
tra hải quan. Trong chương này, tập thể tác giả đã đưa ra một số nhận thức cơ bản
về kiểm tra hải quan, kiểm tra hồ sơ hải quan, kiểm tra thực tế hàng hóa và kiểm tra
sau thông quan; về giám sát hải quan được đề cập tại chương 7 của Giáo trình gồm
một số nhận thức về giám sát hải quan, cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát hải
quan, địa bàn, thời gian và các phương thức giám sát hải quan; về kiểm soát hải
quan, tài liệu cung cấp các nhận thức cơ bản về kiểm soát hải quan, tính chất,
nguyên tắc, nội dung, hình thức, biện pháp kiểm soát hải quan...
- Giáo trình Kiểm tra sau thông quan của tác giả Hoàng Trần Hậu và Nguyễn
Thị Kim Oanh [30] đề cập đến những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động kiểm tra
hàng hóa sau thông quan như định nghĩa, đặc điểm, nguyên tắc và vai trò của kiểm
tra sau thông quan; nội dung kiểm tra sau thông quan gồm kiểm tra sau thông quan
tại trụ sở cơ quan hải quan, tại trụ sở doanh nghiệp, xử lý kết quả kiểm tra sau thông
quan. Ngoài ra, giáo trình cũng đề cập đến phương pháp, kỹ thuật nghiệp vụ kiểm
tra sau thông quan; mô hình kiểm tra sau thông quan ở một số nước trên thế giới...
- Giáo trình “Trị giá hải quan” do tác giả Nguyễn Thị Thương Huyền [40]
làm chủ biên được ấn hành bởi Nhà xuất bản Tài chính. Giáo trình “Trị giá hải

15. 9
quan” đã phân tích phương pháp luận cơ bản về xác định giá trị hải quan đối với
hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu theo Hiệp định trị giá GATT (General Agreement
on Tariffs and Trade)/WTO (World Trade Organization) phục vụ cho quá trình quản
lý, điều hành vĩ mô nền kinh tế thị trường, pháp luật về hải quan. Theo đó, giáo trình đã
thể hiện các nội dung cốt lõi về các hệ thống xác định trị giá hải quan, phương pháp trị
giá hàng hóa xuất nhập khẩu, phương pháp trị giá giao dịch hàng hóa nhập khẩu giống
hệt, hàng hóa nhập khẩu tương tự, kiểm tra thị trường giá hải quan gồm gian lận trị giá
hải quan, kiểm tra trị giá hải quan và tham vấn giá hải quan.
- Giáo trình “Luật hải quan Việt Nam và quốc tế” do tác giả Nguyễn Thừa Lộc
[43] làm chủ biên, xuất bản năm 2008. Giáo trình giới thiệu Luật hải quan của Việt Nam
và một số quốc gia trên thế giới có quan hệ thương mại, đầu tư lớn, thường xuyên với
Việt Nam về một số nội dung quy định cụ thể của pháp luật hải quan về: phạm vi điều
chỉnh và đối tượng áp dụng của Luật; Tổ chức bộ máy của hải quan; nhiệm vụ, quyền
hạn của cơ quan hải quan và công chức hải quan; Địa bàn hoạt động hải quan, lãnh thổ
hải quan; thủ tục khai báo hải quan; Kiểm tra tờ khai hải quan; kiểm tra thực tế hàng hóa;
tính và thu thuế; quy định về kiểm tra sau thông quan; Quy định về phòng chống buôn
lậu và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; Khiếu nại và giải quyết khiếu nại các
quyết định hành chính, hành vi hành chính về hải quan...
- Giáo trình“Kiểm soát hải quan” xuất bản năm 2015 do tác giả Nguyễn Thị
Thương Huyền và Lê Văn Tới [39] đồng chủ biên, được ấn hành bởi Nhà xuất bản
Tài chính. Giáo trình cung cấp những kiến thức nền tảng lý luận về kiểm soát hải
quan. Trên cơ sở đó, tác giả đi sâu nghiên cứu một số nghiệp vụ mà cơ quan Hải
quan phải thực hiện để phòng chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua
biên giới cũng như phát hiện, ngăn ngừa, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật hải
quan của các tổ chức cá nhân trong hoạt động xuất khẩu hàng hóa, như: Nghiệp vụ
điều tra nghiên cứu nắm tình hình; Nghiệp vụ tình báo; Nghiệp vụ áp dụng các biện
pháp ngăn chặn trong hoạt động kiểm soát hải quan; Nghiệp vụ xử lý vi phạm hành
chính trong lĩnh vực hải quan; Nghiệp vụ khởi tố, điều tra vụ án hình sự trong lĩnh
vực hải quan.

16. 10
- Đề tài khoa học cấp ngành hải quan: “Một số luận cứ khoa học để phục vụ
việc xây dựng các nội dung sửa đổi, bổ sung trong Luật hải quan sửa đổi” do tác
giả Phùng Thị Bích Hường [42] làm chủ nhiệm. Đây là một công trình khoa học
nghiên cứu khá toàn diện, có hệ thống về những vấn đề lý luận của các chế định
pháp luật trong Luật hải quan năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2005); đánh giá kết
quả đạt được cũng như những hạn chế, tồn tại của Luật hải quan. Từ đó, đề xuất các
giải pháp sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật hải quan cho phù hợp với yêu cầu
cải cách hành chính, hiện đại hóa quản lý nhà nước về hải quan, yêu cầu hội nhập
khu vực và quốc tế trong điều kiện mới. Đề tài đã đưa ra các giải pháp để hoàn thiện
Luật hải quan trong giai đoạn tới; trong đó có giải pháp hoàn thiện cơ sở pháp lý để
tăng cường hiệu quả phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua
biên giới.
- Cuốn sách “Tủ sách cẩm nang pháp luật của doanh nghiệp - Thủ tục hải
quan xuất, nhập khẩu” của tác giả Nguyễn Hồng Bắc (chủ biên) và Nguyễn Bá
Bình [14]. Cuốn sách giới thiệu các vấn đề chung về thủ tục hải quan, chế độ kiểm
tra, giám sát hải quan; thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan đối với các loại
hình xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa; thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu,
nhập khẩu theo các loại hình khác; thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan đối
với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu không nhằm mục đích thương mại; thủ tục hải
quan đối với hàng hóa chuyển cảng, chuyển cửa khẩu, quá cảnh; thủ tục hải quan
đối với hàng hóa đưa vào, đưa ra cảng trung chuyển, khu thương mại; quy định về
thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu trong các điều ước quốc tế về hải
quan mà Việt Nam là thành viên…
- Luận văn thạc sĩ Luật kinh tế của tác giả Lê Như Quỳnh [63] với đề tài
“Những vấn đề pháp lý về kiểm tra hải quan nhằm đảm bảo thu thuế xuất khẩu,
thuế nhập khẩu đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu”. Trong đề tài, tác giả đã
làm rõ một số vấn đề lý luận quan trọng về kiểm tra hải quan như địa vị pháp lý của
chủ thể, cơ sở phát sinh, chấm dứt tồn tại của quan hệ pháp luật về kiểm tra hải
quan, quyền và nghĩa vụ cụ thể của chủ thể, trình tự thực hiện kiểm tra hải quan và

17. 11
thủ tục thu nộp thuế xuất nhập khẩu. Công trình cũng hệ thống hóa các quy định
pháp luật của kiểm tra hải quan, chỉ rõ những hạn chế, nguyên nhân của những hạn
chế trong điều chỉnh pháp luật về kiểm tra hải quan, đề xuất phương hướng và giải
pháp giúp cho việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm tra hải quan và
thuế xuất nhập khẩu trong xu thế hội nhập.
- Luận văn“Bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa
thông qua biện pháp kiểm soát biên giới của cơ quan hải quan” của tác giả Trần
Việt Hưng [36]. Trong nội dung luận văn, tác giả đã làm rõ các vấn đề về lý luận và
cơ chế thực thi bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu hàng hóa tại biên giới
thông qua việc áp dụng các biện pháp kiểm soát biên giới của cơ quan hải quan, các
thành tố đảm bảo hiệu quả áp dụng biện pháp kiểm soát biên giới; mô hình, cơ chế
thực thi của cơ quan hải quan, sự phối hợp của cơ quan hải quan với các lực lượng
thực thi khác và chủ thể quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa.
Luận văn cũng đánh giá thực trạng áp dụng biện pháp kiểm soát biên giới bảo vệ
quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa của ngành hải quan từ 2008
đến 2012; Phân tích những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân liên quan đến việc xây
dựng, áp dụng pháp luật và cơ chế thực thi. Tác giả cũng đưa những phương hướng
và mục tiêu nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn
hiệu hàng hóa thông qua biện pháp kiểm soát biên giới của cơ quan hải quan, nâng
cao nhận thức của doanh nghiệp ngăn chặn hàng giả mạo xâm nhập vào thị trường
Việt Nam.
Ngoài ra, trong các công trình nghiên cứu ở nước ngoài được liệt kê như sau:
- Tác phẩm „„International Exhaustion an Intellectual Property Rights: a
Welfare Analysis’’, The Journal of Industrial Economics (Tạm dịch: Cạn quyền
quốc tế đối với quyền sở hữu trí tuệ: Một phân tích phúc lợi) của tác giả Tommaaso
V. Valletti và Stefan Szymanski, Parallel Trade [92]. Tài liệu nói về độc quyền phân
phối và quyền độc quyền nhập khẩu mà pháp luật sở hữu trí tuệ quy định nhằm
ngăn chặn tự do lưu chuyển hàng hóa, đặc biệt là việc phân phối hay bán sản
phẩm chứa đựng đối tượng sở hữu trí tuệ cũng như nhập khẩu song song sản

18. 12
phẩm khi hoạt động phân phối hay nhập khẩu của một bên thứ ba mà không
được cho phép của chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ.
- Cuốn sách “Luật hải quan một số nước” (bản dịch, 2003) do Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia phát hành [53]. Cuốn sách chuyên khảo đã nêu các quy định pháp
luật của các nước trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương như Philippines,
Indonesia, Trung Quốc và Ô-xtrây-lia.
- Bài viết “Managing Risk in the customs context’’ (Tạm dịch: Quản lý rủi ro
trong hoạt động hải quan) của tác giả David Widdonson, được đăng trong tuyển tập
“Customs modernization Handbook’’ [86] do Ngân hàng Thế giới xuất bản năm
2005 tại Washington, D.C. Bài viết phân tích tầm quan trọng của việc quản lý hải
quan, công cụ điều hành bằng pháp luật hải quan, những kết quả đạt được trong việc
cân bằng quan hệ thương mại đối với hải quan, kiểm soát chất lượng hàng hóa, yêu
cầu công bố thông tin của sản phẩm, đưa ra một số minh chứng về kiểm soát thủ tục
hải quan.
1.1.2. Tình hình nghiên cứu cơ sở khoa học của điều chỉnh pháp luật đối
với hoạt động kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới và thực trạng pháp
luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
Một số công trình trong nước nghiên cứu cơ sở khoa học của điều chỉnh pháp
luật đối với hoạt động kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới và thực trạng
pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới được kể đến như sau:
- Luận án tiến sĩ Kinh tế chính trị của tác giả Lê Văn Tới [73] thực hiện đề
tài“Hải quan Việt Nam trong xu hướng hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế”. Luận
án đã tập trung nghiên cứu các vấn đề về hải quan Việt Nam trong quá trình hội
nhập kinh tế khu vực và quốc tế dưới góc độ kinh tế chính trị, làm rõ mối quan hệ
giữa hội nhập kinh tế khu vực, quốc tế với hoạt động của hải quan cũng như vai trò
và sự tác động của công tác hải quan đối với hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế.
Luận án đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ của hải quan trong giai
đoạn hội nhập kinh tế của Việt Nam vào nền kinh tế khu vực và quốc tế.
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ Tài chính “Pháp luật về thủ tục hải quan

19. 13
điện tử - thực trạng và giải pháp” do tác giả Phạm Đức Hạnh [27] làm Chủ nhiệm.
Đề tài đã phân tích được thực trạng, những khó khăn vướng mắc và giải pháp đặt ra
khi triển khai thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại Việt Nam; Trong đó đề xuất là
nhà nước cần thể chế hóa kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về hải quan trong
quá trình thực hiện thủ tục hải quan điện tử tại các văn bản quy phạm pháp luật,
nhất là trong việc hoàn thiện các quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh
vực hải quan.
- Luận án“Xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan ở Việt Nam:
Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Kim Long Biên [2] đã nghiên cứu,
phân tích, đánh giá, chỉ ra những ưu điểm, thành tựu trong hải ngành hải quan; Luận
án làm rõ những hạn chế, tồn tại của hệ thống quy phạm pháp luật hiện hành và
trong thực tiễn áp dụng pháp luật về vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan.
Phân tích các nguyên nhân làm cơ sở cho việc đề xuất các yêu cầu, quan điểm, giải
pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh
vực hải quan đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân và yêu cầu hội nhập.
- Luận văn “Xử lý xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ bằng biện pháp kiểm soát
hàng hóa xuất nhập khẩu theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005”[62] của tác giả Trương
Thế Khánh Quỳnh nêu ra những quy định của Luật sở hữu trí tuệ, các luật chuyên
ngành có liên quan về biện pháp kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu liên quan đến sở
hữu trí tuệ tại biên giới để có cái nhìn tổng quát, toàn diện cơ sở pháp lý của việc áp
dụng các biện pháp kiểm soát biên giới đối với hàng hóa xuất nhập khẩu tại biên giới.
Luận văn đề cập đến những mặt đã đạt được và những mặt còn hạn chế trong việc áp
dụng các biện pháp kiểm soát biên giới đối với hàng hóa xuất nhập khẩu xâm phạm
quyền sở hữu trí tuệ. từ đó rút ra những đánh giá việc áp dụng pháp luật của cơ quan
quản lý về hàng hóa nhập khẩu qua biên giới trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ.
- Luận văn “Biện pháp thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về hải quan đối
với hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu ở nước ta hiện nay” của tác giả Trịnh
Văn Sử [65] tập trung làm rõ các vấn đề cụ thể như hệ thống hóa các văn bản pháp

20. 14
quy có liên quan đến quản lý nhà nước về hải quan đối với hoạt động kinh doanh
xuất nhập khẩu; nghiên cứu quy trình, nghiệp vụ hải quan nhằm thực hiện tốt chức
năng của cơ quan hải quan; Phân tích thực trạng chung của công tác quản lý trong
ngành Hải quan hiện nay và đưa ra những biện pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi
cho các doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu và công tác quản
lý của các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là cơ quan hải quan.
- Luận án tiến sĩ chuyên ngành Lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật
“Pháp chế xã hội chủ nghĩa trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới
của lực lượng hải quan Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Nghiên [51], làm rõ
quan điểm và những vấn đề về tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt
động đấu tranh phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng hải quan trong
giai đoạn hiện nay; Phân tích có hệ thống các quy định pháp luật hiện hành về
phòng, chống buôn lậu qua biên giới của lực lượng hải quan Việt Nam; So sánh, đối
chiếu các quy định pháp luật đó với quy định pháp luật tương ứng của các nước
khác trên thế giới; Luận án chỉ ra những quan điểm mới, những nhận thức tiến bộ
của thế giới về vai trò, vị trí của lực lượng hải quan đối với công tác phòng, chống
buôn lậu qua biên giới; Đồng thời chỉ ra những điểm còn hạn chế của pháp luật Việt
Nam, đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật về phòng, chống
buôn lậu qua biên giới, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong phòng, chống
buôn lậu qua biên giới của lực lượng hải quan.
Trong phạm vi tìm hiểu được của nghiên cứu sinh, một số công trình nghiên
cứu của các học giả nước ngoài mà tác giả có cơ hội tiếp cận, cụ thể:
- Cuốn sách “Customs law and related legal documents”(2005) (Tạm dịch:
Luật hải quan và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan) của tác giả Mark
Harrison [89]. Đây là công trình nghiên cứu quan trọng về pháp luật hải quan, cụ
thể kinh nghiệm về công tác quản lý hải quan của các mô hình trên thế giới, đồng
thời đưa ra các khuyến nghị đối với các nước về hoàn thiện pháp luật hải quan.
- Báo cáo “Review of the internal market: free movement of goods; including the
EU customs union and intellectual property rights: call for evidence Paper Great
Britain. Dept. for Business, Innovation and Skills; Great Britain.Intellectual

21. 15
Property Office; BIS, 2013” [85]. Báo cáo nêu tác động của chính sách của EU về
các hoạt động tự do hàng hóa và về sở hữu trí tuệ bằng các chính sách kiểm soát
giữa Anh và EU. Bài viết khái quát sự dịch chuyển tự do của hàng hóa giữa các
nước EU bị ảnh hưởng bởi chính sách, đặc biệt, hải quan, thuế, quy định an toàn sản
phẩm và các tiêu chuẩn chất lượng. Về sở hữu trí tuệ, gồm các mối quan hệ giữa các
chương trình quốc gia và toàn EU đối với nhãn hiệu thương mại và bảo vệ thiết kế,
hài hòa hóa luật bản quyền, bằng sáng chế đơn nhất châu Âu đề xuất và thực thi
quyền sở hữu trí tuệ tại biên giới.
- Bài viết “Customs Valuation in developing countries and the world trade
organization valunation Rules” (Tạm dịch: Trị giá hải quan trong các quốc gia và
quy tắc đánh giá của tổ chức thương mại thế giới) của tác giả Adrien goorman và
Luc De Wulf [84] nói về ý nghĩa lịch sử của hải quan, định giá hải quan để đi tới
một định giá hải quan hiệu quả, quy định các trường hợp, lý do nghi ngờ, thách thức
về đánh giá hải quan trong việc phát triển của các quốc gia và các phụ lục định giá
hải quan.
1.1.3. Tình hình nghiên cứu về các giải pháp kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới và hoàn thiện pháp luật, cơ chế, chính sách về kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới
Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu trong nước được kể đến như sau:
- Đề tài khoa học cấp ngành hải quan: “Xây dựng chiến lược phát triển ngành
hải quan đến năm 2015, tầm nhìn tới năm 2020” do tác giả Hoàng Việt Cường [15]
làm chủ nhiệm. Đề tài đã phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động hải quan trong
giai đoạn 1998 – 2007; phân tích thời cơ, thách thức, dự báo tình hình phát triển
kinh tế - xã hội đến năm 2020 để thấy rõ yêu cầu khách quan cần thiết phải phát
triển, hiện đại hoá hải quan Việt Nam. Từ đó, đề ra các mục tiêu, các chỉ tiêu cụ thể
phát triển hải quan đến năm 2012, đưa ra các quan điểm và định hướng, đề xuất các
nhóm giải pháp và lộ trình phát triển hải quan Việt Nam đến năm 2020. Một trong
các giải pháp đó là: ngành hải quan phải thường xuyên rà soát, xây dựng và hoàn
thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động hải quan theo yêu cầu của đất nước và

22. 16
hướng tới đạt các chuẩn mực của quốc tế, khu vực đáp ứng yêu cầu hiện đại hoá,
hội nhập; trong đó, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về xử lý vi phạm hành
chính trong lĩnh vực hải quan là một nhiệm vụ quan trọng và cần phải ưu tiên thực
hiện trong giai đoạn này.
- Luận án“Đổi mới hoạt động hải quan đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc
tế” của tác giả Nguyễn Phạm Hải [26]. Trong luận án này, ngoài hệ thống hóa quá
trình hình thành và phát triển, đặc điểm, nhiệm vụ của ngành hải quan Việt Nam tác
giả đã có những đánh giá khái quát hiện trạng hoạt động của hải quan Việt Nam qua
các thời kỳ. Trên cơ sở đó, luận án cũng đưa ra các quan điểm, mục tiêu, định
hướng đổi mới hoạt động cho ngành hải quan như phòng chống tham nhũng, xây
dựng liêm chính hải quan, chuyên môn hóa sâu sắc các lĩnh vực nghiệp vụ hải quan,
sắp xếp lại bộ máy tổ chức theo mô hình hải quan khu vực.
- Luận án “ Mô hình kiểm tra sau thông quan ở một số nước trên thề giới và
khả năng áp dụng cho Việt Nam” của tác giả Trần Vũ Minh đã làm rõ các cơ sở
pháp lý khi áp dụng mô hình kiểm soát sau thông quan trong điều kiện hội nhập
kinh tế ở Việt Nam hiện nay. Luận án cũng làm rõ một số nước áp dụng thành công
về kiểm soát sau thông quan như ở Nhật Bản, Pháp, Trung Quốc. Luận án đề cập
đến những giải pháp về mặt lý luận và thực tiễn trong lộ trình hiện đại hóa hải quan
ở Việt Nam trong bối cảnh thực thi các hiệp định mà Việt Nam là thành viên. Tuy
nhiên, luận án chủ yếu thiên về góc độ nghiên cứu khoa học kinh tế nên quá trình
vận dụng còn ít đặt nặng các nội dung pháp lý về hải quan, kiểm soát hải quan…
- Đề tài khoa học cấp ngành hải quan “Nghiên cứu, xây dựng khung tiêu chuẩn
quản lý rủi ro của hải quan Việt Nam” do tác giả Quách Đăng Hòa [31] chủ nhiệm.
Đề tài đã đi sâu phân tích các vấn đề cơ bản về khung tiêu chuẩn quản lý rủi ro
trong quản lý hải quan như nhận thức về khung tiêu chuẩn quản lý rủi ro trong quản
lý hải quan; phân tích thực trạng các yếu tố cấu thành khung tiêu chuẩn quản lý rủi
ro của hải quan Việt Nam. Đặc biệt tác giả và nhóm nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu
về khung tiêu chuẩn quản lý rủi ro và đưa ra các đề xuất như hoàn thiện các quy
định của pháp luật về quản lý rủi ro, hoàn thiện các hệ thống quy trình, quy định,

23. 17
hướng dẫn về quản lý rủi ro; Kiện toàn chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy
thực hiện nhiệm vụ công tác quản lý rủi ro; Biện pháp kỹ thuật nghiệp vụ quản lý
rủi ro, áp dụng quản lý rủi ro trong các lĩnh vực nghiệp vụ hải quan; Các kiến nghị
về công nghệ thông tin phục vụ quản lý rủi ro và các cơ quan điều hành, thực hiện
quản lý rủi ro trong hải quan...
- Đề tài khoa học cấp ngành hải quan “Nghiên cứu phương pháp kiểm tra sau
thông quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trong thông quan điện tử” do tác
giả Văn Bá Tín [67] chủ nhiệm. Đề tài đã đề cập đến vấn đề trọng tâm về xây dựng
phương pháp kiểm tra sau thông quan trong thông quan điện tử và giải pháp thực
hiện như phương pháp thu thập thông tin, phân tích rủi ro, lựa chọn đối tượng,
phạm vi kiểm tra sau thông quan, xây dựng kịch bản kiểm tra, kiểm tra sau thông
quan tại chỗ, tại doanh nghiệp; Các giải pháp cụ thể như hoàn chỉnh pháp luật về
kiểm tra sau thông quan như cấp độ văn bản, sử dụng từ ngữ, những quy định còn
thiếu hoặc chưa tương thích với thông lệ quốc tế; Sửa đổi mẫu tờ khai hải quan theo
hướng chi tiết, quy trách nhiệm đối tượng kiểm tra; hoàn chỉnh cơ chế và tổ chức
thực hiện có hiệu quả cơ chế quản lý rủi ro.
- Bài báo “Bàn về cơ chế kiểm soát biên giới nhằm bảo hộ hiệu quả quyền sở
hữu trí tuệ” của tác giả Đặng Vũ Huân [33] đăng tại Tạp chí Khoa học Pháp lý.
Trong bài viết tác giả đã đưa ra một số thông tin về các biện pháp kiểm soát biên
giới theo yêu cầu của Hiệp định TRIPS (Agreement On Trade-Related Aspects Of
Intellectual Property Rights), phân tích những nỗ lực của Việt Nam trong việc xây
dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm soát biên giới nhằm bảo hộ hiệu quả quyền sở hữu
trí tuệ, đưa ra những nỗ lực của Việt Nam trong việc xây dựng cơ chế kiểm soát
biên giới nhằm bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Trên cơ sở những vấn đề nêu trên, tác
giả đưa ra một số giải pháp góp phần tăng cường cơ chế kiểm soát biên giới nhằm
bảo hộ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam.
Về công trình ở nước ngoài, có thể kể đến như:
- Cuốn sách “A Guide to Customs export Procedures” (Tạm dịch: Hướng dẫn
xuất khẩu hàng hóa) của tác giả Revennue [91], xuất bản tháng 5 năm 2016 nói về

24. 18
mục đích, hướng dẫn xuất khẩu hàng hóa hải quan, định nghĩa về xuất khẩu, nói về
luật mà Chính phủ đưa ra trong hoạt động xuất khẩu hải quan. Tác giả cũng đề cập
đến luận điểm có nên khuyến khích hay cấm vấn đề trao đổi hàng hóa giữa các quốc
gia trên thế giới, có nên đặt ra các yêu cầu pháp lý trong quản lý xuất nhập khẩu
hàng hóa.
- Bài viết “The Role of customs in Cargo Security’’ (Tạm dịch: Vai trò hải
quan trong an ninh hàng hóa) của tác giả Luc De Wulf và Orner Matityahu [88],
được đăng trong tuyển tập Customs modernization Hanbook của Ngân hàng Thế
giới xuất bản năm 2005 tại Washington, D.C. Bài viết đề cập về các vấn đề chủ yếu
như sáng kiến cải thiện an ninh hải quan, các vấn đề quản lý hải quan trên thế giới,
phương tiện kỹ thuật hỗ trợ an ninh hải quan (kiểm tra) đưa ra các kết luận về rủi ro
các hoạt động trong hải quan; Thực hiện các hoạt động tăng cường hải quan và
phương tiện hỗ trợ tùy thuộc vào từng quốc gia. Bài viết nhấn mạnh, quốc gia và
các thỏa thuận hợp tác quốc tế về hải quan không phải là cơ quan duy nhất chịu
trách nhiệm cho an ninh mà nâng cao hiệu quả thì Chính phủ cần tăng cường mở
rộng các vấn đề kiểm soát, bảo vệ an ninh quốc gia ở nhiều khía cạnh.
1.2. Đánh giá tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
luận án
Hiện nay đã có nhiều đề tài, công trình nghiên cứu các vấn đề lý luận, thực
trạng pháp luật, thực tiễn thực hiện đối với kiểm soát hàng hóa theo pháp luật hải
quan về xuất nhập khẩu hàng hóa như đổi mới hoạt động hải quan, kiểm tra hải
quan, giám sát hải quan, kiểm soát hải quan, pháp luật về kiểm tra sau thông quan,
quản lý nhà nước về hải quan, xử lý vi phạm hành chính liên quan đến hoạt động
hải quan hay kiểm tra sau thông quan... Tuy nhiên, các đề tài, công trình khoa học
đa số tập trung vào các hoạt động chủ yếu thiên về quản lý nhà nước, các biện pháp
nghiệp vụ về kiểm soát chống buôn lậu, gian lận thương mại, kiểm soát thủ tục hành
chính hoặc nghiên cứu dưới góc độ kinh tế... Qua nghiên cứu các tài liệu, công trình
có liên quan đến đề tài nghiên cứu trong lĩnh vực hải quan từ trước đến nay, ở nước
ngoài cũng như ở Việt Nam, tác giả đưa ra một vài đánh giá chung sau đây:

25. 19
1.2.1.Về lý luận
Các công trình tổng quan nêu trên có giá trị lý luận cao khi nghiên cứu những
vấn đề chung về hải quan, các yêu cầu cấp thiết quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải
quan, cơ quan chủ lực - vốn được xem là “người gác cổng kinh tế” quốc gia. Những
công trình này đã góp phần thể hiện tổng quan các chính sách, quan điểm của Đảng
và Nhà nước, đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật và nâng cao nhận thức trong thực
hiện, quản lý theo pháp luật hải quan đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Các
nội dung lý luận liên quan đến hoạt động quản lý chính sách, pháp luật về hải quan
đã chứng tỏ kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới đóng vai trò quan trọng
trong nền kinh tế. Các công trình nước ngoài đã được nghiên cứu, tìm hiểu giúp các
nhà khoa học, nhà nghiên cứu có sự so sánh, đối chiếu và cung cấp kiến thức liên
quan đến hải quan, xuất nhập khẩu. Qua đó, các tác giả có cái nhìn tổng quát về hải
quan và các vấn đề pháp lý liên quan đến nghiệp vụ, chức năng, vai trò, hoạt động
giám sát, kiểm tra, kiểm soát của cơ quan hải quan, kiểm tra sau thông quan, hải
quan điện tử trong nước và quốc tế... Trên cơ sở tiếp cận các vấn đề lý luận, đánh
giá, phân tích các nội dung trong các công trình trên, các tác giả đã có cách tiếp cận
đa chiều, theo từng lĩnh vực, theo phương thức cụ thể. Đây là những công trình có ý
nghĩa quan trọng về lý luận liên quan đến luận án mà nghiên cứu sinh đang thực
hiện. Các công trình trên sẽ là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng đối với đề tài
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam
hiện nay.
1.2.2. Về thực tiễn
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là một hoạt động đặc thù có vai
trò quan trọng đối với nền kinh tế của quốc gia. Vì vậy, nghiên cứu, đánh giá thực
tiễn kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là nhiệm vụ cấp bách và đặt ra
những yêu cầu cấp thiết trong quản lý thương mại xuất nhập khẩu. Nhiều đề tài,
công trình khoa học đã được triển khai, thực tiễn thực hiện theo pháp luật hải quan,
đặc biệt là áp dụng hải quan điện tử, quản lí hải quan, quản trị rủi ro, các công trình
đã đánh giá những hoạt động cụ thể, đưa ra các vấn đề vướng mắc, hạn chế trong

26. 20
quy định pháp luật và thực trạng thi hành pháp luật hải quan như tính thống nhất,
tương thích của văn bản pháp luật hải quan với hệ thống pháp luật khác, hiện trạng
cơ chế, chính sách và thủ tục hải quan; thực trạng thực thi pháp luật từ cơ quan hải
quan, từ doanh nghiệp và các bộ, ngành liên quan; thực trạng hải quan chống buôn
lậu và gian lận thương mại; kiểm tra sau thông quan; khả năng ứng dụng khoa học
công nghệ trong hoạt động hải quan; kiểm tra và thông quan hàng hóa; vấn đề thực
tiễn kiểm soát biên giới đối với hoạt động bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu hàng hóa và nội luật hóa các cam kết hải quan mà Việt Nam là thành
viên. Một số đề tài đề cập tình hình thực tiễn thực hiện các cam kết của Việt Nam
trong Công ước quốc tế về hải quan. Những công trình này có giá trị hữu ích, có
mối quan hệ tương hỗ và giúp nghiên cứu sinh có cách tiếp cận những hiểu biết về
luận án đang thực hiện. Tuy nhiên, đa số các đề tài được nghiên cứu tập trung vào
các nội dung liên quan đến thống kê, phân tích tình hình xuất nhập khẩu hàng hóa ở
Việt Nam, nghiên cứu và thống kê các vụ buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa,
xử lý đối với vi phạm sở hữu trí tuệ, kiểm tra hàng hóa sau thông quan, kiểm tra hải
quan mà chưa có khái quát các vấn đề thực tiễn có hệ thống về nội dung kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan cụ thể trong tình hình
hiện nay. Vì vậy, tiếp tục kế thừa các nghiên cứu về thực trạng pháp luật và thực
tiễn kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan là
công việc cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án “Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay”.
1.2.3.Về giải pháp
Các công trình nghiên cứu khoa học cho đến nay mà tác giả được tiếp cận chủ
yếu đề xuất giải pháp ở góc độ quản lý nhà nước quá trình thực hiện pháp luật hải
quan về kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, các giải pháp được đưa ra ở góc độ thể
chế, cơ chế là chủ yếu. Những giải pháp đưa ra cơ bản phù hợp với yêu cầu thiết
yếu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ở Việt Nam hiện nay, khắc phục những
bất cập về quy định pháp luật, hệ thống chính sách, cơ chế thực hiện, biện pháp thực
hiện trong thực tiễn kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Có thể nhận thấy,

27. 21
các giải pháp đã được đưa ra theo hướng nghiên cứu đa chiều, có những tác động
hiệu quả trong quá trình cải cách hải quan về góc độ pháp luật cũng như cơ chế thực
hiện, giải pháp nâng cao tính thực thi trong xu thế hội nhập thương mại; các đề tài
mặc dù đã dự tính đến điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, chính sách và
quan hệ hợp tác về thương mại quốc tế ngày càng phát triển nên cụ thể hóa các
chiến lược phát triển, kế hoạch cải cách, hiện đại hoá hải quan và tổng hợp các giải
pháp chiến lược, chính sách, hệ thống pháp lý trong kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới theo pháp luật hải quan cần nghiên cứu và áp dụng kịp thời, hiệu quả
hơn. Qua nghiên cứu các công trình trên giúp cho nghiên cứu sinh rút ra được nhiều
bài học và kinh nghiệm quý báu để thực hiện luận án một cách hiệu quả, đưa ra
quan điểm, giải pháp có tính thực tiễn phù hợp với điều kiện thương mại quốc tế ở
nước ta hiện nay trong quá trình thực hiện luận án “Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay”.
1.3. Những nội dung luận án cần tiếp tục nghiên cứu
Trên cơ sở kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những tri thức đã được đánh giá ở các
công trình khoa học trong và ngoài nước để bổ sung, hoàn thiện những vấn đề về lý
luận, thực trạng và quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan, luận án sẽ tiếp tục nghiên cứu
những vấn đề sau đây:
1.3.1. Về phương diện lý luận
Có thể nhận thấy rằng, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là một nội
dung nghiên cứu mới nên cần được làm rõ các vấn đề lý luận bằng những luận cứ
khoa học chặt chẽ. Đó là việc nghiên cứu và tiếp cận khái niệm kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới để đưa ra các quan điểm, giải pháp phù hợp đáp ứng về hội
nhập thương mại quốc gia và liên kết quốc tế. Luận án đồng thời sẽ phân tích các
nội dung về tính tất yếu, phạm vi, chủ thể, đối tượng, vai trò kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới một cách có hệ thống, có căn cứ. Mặt khác, xây dựng tiêu chí
kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới để hoàn thiện thiện ở góc độ pháp luật và

28. 22
thực tiễn. Phân tích các nội dung kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp
luật; Các yếu tố tác động đối với kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới.
Những vấn đề về mặt lý luận nói trên nhất thiết cần được luận giải làm rõ trong
khuôn khổ luận án, là những nội dung mà nghiên cứu sinh làm rõ trong chương 2.
1.3.2.Về phương diện thực tiễn
Trên cơ sở tiếp tục kế thừa các khảo cứu của các tác giả, luận án sẽ cụ thể hóa
các nghiên cứu về thực trạng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp
luật hải quan ở Việt Nam ở góc độ thực trạng pháp luật kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu như: kiểm soát tên hàng, mã hàng, số lượng, chất lượng, xuất xứ, trị giá hải
quan, thực thi quyền sở hữu trí tuệ một cách có hệ thống, đồng bộ.
Đồng thời, luận án làm rõ các nguyên nhân hạn chế, tồn tại khi thực hiện kiểm
soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện
nay. Qua đó, phân tích một số vấn đề đặt ra đối với kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới ở Việt Nam. Những vấn đề trên nghiên cứu sinh sẽ đề cập ở chương 3
của luận án.
1.3.3. Các quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam
Luận án xác định quan điểm hoàn thiện kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay luôn luôn gắn kết với các
chính sách, chủ trương của Đảng và nhà nước trong quá trình phát triển thương mại
nói chung và thương mại quốc tế nói riêng; thống nhất, đồng bộ hệ thống pháp lý
liên quan và phù hợp với yêu cầu cải cách hải quan trong thời kỳ hiện nay tương
thích với hệ thống pháp luật và thông lệ quốc tế.
Trên cơ sở các quan điểm hoàn thiện, luận án đưa ra các giải pháp nâng cao
hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan phù
hợp với yêu cầu quản lý, kiểm soát thương mại xuất nhập khẩu hiện nay, hài hòa và
tương thích với các chuẩn mực quốc tế về hải quan. Để thực hiện các mục tiêu trên
tác giả sẽ thực hiện và làm rõ trong chương 4 của luận án.

29. 23
1.4. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu
1.4.1. Một số lý thuyết sử dụng
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới đòi hỏi có hướng nghiên cứu đa
chiều và có những luận giải thuyết phục trên cơ sở khoa học pháp lý. Vì thế, vận
dụng các lý thuyết nghiên cứu cần được thực hiện phù hợp. Trong luận án, để đảm
bảo tính lô gic tác giải đã sử dụng một số cơ sở lý thuyết nghiên cứu, đó là, lý
thuyết về vai trò của nhà nước; Lý thuyết quản lý nhà nước về kinh tế; Lý thuyết về
kiểm tra, kiểm soát. Đồng thời, luận án sử dụng lý thuyết về rủi ro trong hoạt động
thương mại và quản lý rủi ro trong hoạt động thương mại quốc tế; Các lý thuyết về
bảo hộ thương mại nội địa như bảo hộ, chống bảo hộ khi hội nhập quốc tế; Các lý
thuyết thị trường về chính sách ngành hàng, chính sách cạnh tranh, bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng; Lý thuyết về thương mại quốc tế; Lý thuyết về sở hữu trí tuệ. Các
lý thuyết nghiên cứu được sử dụng hợp lý trong các nội dung được phân tích liên
quan đến luận án mà nghiên cứu sinh thực hiện.
1.4.2. Câu hỏi, giả thuyết nghiên cứu và kết quả nghiên cứu
Ở góc độ lý luận
- Câu hỏi nghiên cứu 1: Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là gì?
- Giả thuyết nghiên cứu 1: Để giải quyết nội dung này, giả thuyết đưa ra rằng kiểm
soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là hoạt động của nhà nước bao gồm các phương
thức và nội dung kiểm soát thông qua các nguyên tắc theo yêu cầu quản lý thống nhất.
- Kết quả nghiên cứu 1: Tác giả xây dựng một khái niệm về kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới phù hợp với pháp luật quốc gia, thông lệ và pháp luật
quốc tế, đảm bảo được sự phát triển của thương mại quốc tế. Đồng thời nâng cao
hiệu quả kiểm soát của nhà nước đối với hàng hóa nhập khẩu qua biên giới trong xu
thế hội nhập hiện nay. Theo đó, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là
những hoạt động bao gồm những biện pháp nghiệp vụ kiểm tra, giám sát, thanh tra
và các hoạt động khác nhằm xem xét, theo dõi, đánh giá việc đưa hàng hóa qua biên
giới nhằm ngăn ngừa, hạn chế các hành vi gian lận thương mại.

30. 24
- Câu hỏi nghiên cứu 2: Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới bao gồm
những nội dung gì?
- Giả thuyết nghiên cứu 2: Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới bao
gồm các nội dung: kiểm soát tên hàng, mã hàng, số lượng, chất lượng, xuất xứ, trị
giá hải quan, thực thi quyền sở hữu trí tuệ.
- Kết quả nghiên cứu 2: Tác giả đưa ra nội dung kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới gồm kiểm soát tên hàng, mã hàng hóa, chất lượng, số lượng, xuất xứ,
trị giá hải quan, thực thi quyền sở hữu trí tuệ một cách cụ thể theo góc độ lý luận và
quy định pháp lý trong quá trình nghiên cứu.
- Câu hỏi nghiên cứu 3: Các yếu tố tác động đến kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan?
- Giả thuyết nghiên cứu 3: Có nhiều yếu tố tác động đến kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan như điều kiện kinh tế của đất nước bảo đảm
thực thi pháp luật hải quan; điều kiện chính trị - xã hội trong nước và thế giới; mức độ
hiện thực hoá các yêu cầu về chính sách, hệ thống pháp luật; xu hướng hợp tác thương
mại, tác động tự do hóa thương mại, lực lượng kiểm soát và doanh nghiệp.
- Kết quả nghiên cứu 3: Với việc nghiên cứu, tổng hợp các công trình liên quan đến
luận án, tác giả đưa ra các kết quả nghiên cứu trong việc phân tích vai trò kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới vừa thể hiện được sự cụ thể hóa các quy định của pháp luật,
các chính sách về hải quan, đảm bảo an ninh hàng hóa quốc gia, thúc đẩy thương mại
phát triển. Đồng thời, làm rõ các yếu tố tác động đối với thực hiện việc kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới như yếu tố pháp luật, về xu thế tự do hóa thương mại và hợp
tác quốc tế về hải quan, về khoa học công nghệ và ứng dụng công nghệ thông tin, về tuân
thủ pháp luật của doanh nghiệp, bộ máy, nguồn nhân lực; sự phân công, phối hợp về
thẩm quyền giữa các cơ quan kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới.
Ở góc độ luật thực định
- Câu hỏi nghiên cứu: Thực trạng quy định pháp luật hải quan về kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới ở Việt Nam như thế nào? Quy định về kiểm
soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan điều chỉnh hợp lý

31. 25
chưa? Bất cập chỗ nào và cơ chế thực hiện hoạt động kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan hiện nay như thế nào?
- Giả thuyết nghiên cứu: Pháp luật quy định về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới ở Việt Nam vừa có ưu điểm vừa có những tồn tại hạn chế, bất cập.
Các luận giải này cần được phân tích có hệ thống, cơ sở nhằm có cơ sở khách quan
trong quá trình nghiên cứu và đề xuất nâng cao hiệu quả về góc độ pháp lý và tổ
chức thực hiện pháp luật hải quan đối với hàng hóa nhập khẩu qua biên giới.
- Kết quả nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu và đánh giá thực trạng quy định
của pháp luật và thực tiễn thực hiện kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên, cơ chế
kiểm soát đánh giá khách quan, có luận cứ khoa học về thực trạng pháp luật và thực
trạng thực hiện pháp luật hải quan đối với hàng hóa nhập khâu qua biên giới theo
các khía cạnh khác nhau.
Kiến nghị giải pháp nâng cao kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
- Câu hỏi nghiên cứu: Quan điểm hoàn thiện đối với kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam là gì? Để khắc phục những
tồn tại, bất cập cần đưa ra những giải pháp nào?
- Giả thuyết nghiên cứu: Hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan dựa trên quan điểm bảo đảm sự thuận lợi
đối với thương mại quốc tế, quản lý chặt chẽ hàng hóa nhập khẩu qua biên giới tạo
điều kiện cho các hoạt động nhập khẩu hàng hóa; bảo đảm tính hài hòa giữa kiểm
soát hàng nội địa và hàng nhập khẩu; kiểm soát phải thống nhất và đồng bộ với các
quy định pháp luật khác. Các giải pháp được đưa ra dựa vào các tồn tại, bất cập và
nguyên nhân để đưa ra giải pháp có tính hiệu quả cao.
- Kết quả nghiên cứu: Trên cơ sở phân tích các nghiên cứu về bất cập, căn cứ
vào điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội và thực tiễn hợp tác quốc tế về hải quan của
Việt Nam, tác giả đưa ra một số quan điểm và đề xuất một số giải pháp nâng cao
hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan nhằm
góp phần giải quyết một số vấn đề bất cập trong kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới theo pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay đảm bảo luận cứ khoa học.

32. 26
Kết luận chƣơng 1
Luận án khẳng định tính cấp thiết của việc nghiên cứu cơ sở lý luận đối với
kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Tính cấp thiết của luận án đã được
phân tích thông qua các yếu tố tác động ảnh hưởng đến nhận thức, thực trạng pháp
luật và thực tiễn thực hiện trong quá trình kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên
giới. Việc nâng cao khả năng nhận thức lý luận dựa vào các luận cứ khoa học, tiếp
cận và thực thi pháp luật về hải quan, về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên
giới theo pháp luật hải qua sẽ thúc đẩy phát triển chính sách, cơ chế thương mại,
bảo đảm an ninh hàng hóa và các hoạt động tích cực của thị trường.
Luận án đã phân tích tình hình nghiên cứu theo các nhóm vấn đề, cụ thể: Tình
hình nghiên cứu lý luận về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới; Tình hình
nghiên cứu cơ sở khoa học của điều chỉnh pháp luật đối với hoạt động kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới; Tình hình nghiên cứu thực trạng kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới và thực trạng pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới và tình hình nghiên cứu các giải pháp kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới và hoàn thiện pháp luật, cơ chế, chính sách về kiểm soát hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới. Các công trình phần nào đảm bảo được các yêu cầu cơ
bản về yêu cầu quản lý, kiểm soát đối với hàng hóa xuất nhập khẩu về góc độ tiếp
cận theo đối tượng nghiên cứu của đề tài. Tuy nhiên, các công trình tổng hợp nghiên
cứu chưa chuyên sâu về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới về góc độ luật
học, chủ yếu các tác giả nghiên cứu theo hệ thống khoa học kinh tế, khoa học quản
lý. Vì thế, luận án tiếp tục nghiên cứu về phương diện lý luận, phương diện thực
trạng pháp luật và thực trạng thực hiện pháp luật, đưa ra quan điểm, một số giải
pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới.
Luận án đã đưa ra cơ sở lý thuyết nghiên cứu phù hợp với yêu cầu kiểm soát
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Theo đó, một số lý thuyết được sử dụng trong
luận án liên quan đến quản lý nhà nước, lý thuyết gắn liền với thương mại quốc tế
và quản lý rủi ro. Đồng thời đưa ra một số câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên

33. 27
cứu và kết quả nghiên cứu đáp ứng các yêu cầu về việc xây dựng những nghiên cứu
phù hợp liên quan đến đề tài “Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo
pháp luật hải quan ở Việt Nam hiện nay”.

34. 28
Chƣơng 2
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HÀNG HÓA
NHẬP KHẨU QUA BIÊN GIỚI THEO PHÁP LUẬT HẢI QUAN
2.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới
2.1.1. Khái niệm kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
2.1.1.1. Khái niệm hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
Lịch sử phát triển minh chứng rằng, các quốc gia không thể tồn tại biệt lập mà
không có quan hệ với thế giới bên ngoài. Trong lĩnh vực kinh tế, liên kết thương
mại yêu cầu các nước phải phụ thuộc lẫn nhau, tăng cường thúc đẩy phát triển trên
cơ sở hợp tác cùng có lợi. Nếu “quay lưng” lại với tự do hóa, liên kết hóa kinh tế
giữa khu vực, thế giới thì tác động tiêu cực đến sự phát triển của nền kinh tế quốc
gia. Xác định tầm quan trọng của liên kết, hợp tác kinh tế sẽ hình thành các quan hệ
hợp tác trên bình diện song phương, đa phương, thiết lập các hiệp định thương mại
tự do, hiệp định về hải quan... tùy thuộc vào mức độ, nhu cầu cũng như mục tiêu
của các chủ thể trong thương mại quốc tế. Theo đó, trong thương mại quốc tế, việc
thực hiện xuất nhập khẩu là hoạt động thường xuyên, hàng hóa được xuất ra khỏi
thị trường nội địa, nhập khẩu vào lãnh thổ tăng cơ hội thông thương hàng hóa giữa
các nước với nhau.
Trao đổi, mua bán hàng hóa được hình thành sớm trong lịch sử. Theo đó, khái
niệm hàng hóa bắt đầu xuất hiện khi có sự trao đổi mua bán trên thị trường. Mỗi
thời kỳ hàng hóa được lưu thông, dịch chuyển khác nhau phụ thuộc vào mối quan
hệ về chính trị ngoại giao, nhu cầu thương mại, vị trí địa lý, sự phát triển của khoa
học công nghệ các nước. Qua tìm hiểu, có thể thấy, hàng hóa là những sản phẩm
của lao động, có thể thoả mãn những nhu cầu nhất định nào đó của con người thông
qua trao đổi, mua bán. Theo Khoản 2 Điều 3 Luật thương mại 2005 [58] thì hàng
hóa gồm tất cả các loại động sản, kể cả động sản hình thành trong tương lai; Những
vật gắn liền với đất đai. Khoản 1 Điều 3 Luật thương mại 2005 [58] quy định mua

35. 29
bán hàng hóa trong khái niệm về hoạt động thương mại: “Hoạt động thương mại là
hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ,
đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác”.
Khoản 1 Điều 4 Luật giá 2012 [59] quy định, hàng hóa là tài sản có thể trao
đổi, mua, bán trên thị trường, có khả năng thỏa mãn nhu cầu của con người, bao
gồm các loại động sản và bất động sản.
Khoản 6 Điều 4 Luật hải quan 2014 [61] thì hàng hóa bao gồm động sản có
tên gọi và mã số theo danh mục hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu Việt Nam được xuất
khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hoặc được lưu giữ trong địa bàn hoạt động hải quan.
Từ những quy định và luận giải trên, có thể hiểu, hàng hóa là một khái niệm
đa dạng và được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau. Vì vậy, khi tiếp cận khái
niệm về hàng hóa phải đáp ứng được các tiêu chí như về tên gọi, mã số, tài sản có
thể lưu thông trên thị trường nhằm đáp ứng nhu cầu của con người trong xã hội. Khi
thương mại quốc tế mới xuất hiện, hàng hóa dịch chuyển trong phạm vi hẹp, khung
pháp lý đơn giản. Nhưng dần dần, sự hội nhập, thông thương buôn bán giữa các
nước nhiều hơn thì sản phẩm hàng hóa được dịch chuyển có tính đa dạng, phạm vi
trao đổi, mua bán mở rộng hơn ở chủ thể, đối tượng và phạm vi.
Về khái niệm nhập khẩu, theo Từ điển Tiếng Việt [56], nhập khẩu là đưa
hàng hoá hay tư bản của nước ngoài vào nước mình; phân biệt với xuất khẩu. Như
vậy, có thể hiểu nhập khẩu là một hoạt động mà hàng hóa hay tư bản được đưa vào
lãnh thổ một quốc gia nào khác và có yếu tố nước ngoài.
Theo tác giả Bùi Xuân Lưu [44], thì “Nhập khẩu là mua hàng hoá, dịch vụ của
nước ngoài”. Đó là khâu cơ bản của hoạt động ngoại thương. Nhập khẩu là hoạt
động kinh doanh, buôn bán diễn ra trên phạm vi toàn thế giới với nhiều cấp độ khác
nhau. Nhập khẩu không chỉ thể hiện đối với hoạt động trao đổi, buôn bán riêng lẻ
mà là một hệ thống các quan hệ mua bán trong một nền kinh tế có tổ chức bên trong
và bên ngoài. Nhập khẩu còn thể hiện sự phụ thuộc lẫn nhau giữa nền kinh tế quốc
gia với nền kinh tế thế giới, đặc biệt trong tình hình thế giới hiện nay xu hướng liên
kết toàn cầu và khu vực làm cho mức độ ảnh hưởng, tác động của từng quốc gia đối
với nhau và của từng khu vực kinh tế thế giới ngày một tăng.

36. 30
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 28 Luật thương mại 2005 [58] thì “Nhập
khẩu hàng hoá là việc hàng hoá được đưa vào lãnh thổ Việt Nam từ nước ngoài
hoặc từ khu vực đặc biệt nằm trên lãnh thổ Việt Nam được coi là khu vực hải quan
riêng theo quy định của pháp luật”.
Có thể hiểu rằng, hàng hóa nhập khẩu là hàng hóa được dịch chuyển thuộc
danh mục quy định pháp luật quốc gia và các điều ước quốc tế hay tiền lệ pháp do
các bên xây dựng được làm thủ tục hải quan qua biên giới.
Như vậy, theo nghiên cứu sinh có thể hiểu hàng hóa nhập khẩu qua biên
giới là hoạt động thương mại, theo đó hàng hóa được dịch chuyển vào lãnh thổ
hải quan của một nước khác, được cơ quan hải quan và các cơ quan chức năng
tiến hành kiểm soát theo đúng quy định theo một trình tự, thủ tục thống nhất.
2.1.1.2. Khái niệm kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
Hiện tại còn nhiều quan điểm, cách hiểu khác nhau về khái niệm “kiểm soát”
và dường như chưa có một định nghĩa thống nhất, mang tính chuẩn mực về vấn đề
này. Theo từ điển Tiếng Việt, “Kiểm soát là sự xem xét để phát hiện ngăn chặn
những gì trái với quy định” [56].
Tiếp cận từ góc độ khoa học quản lý, các tác giả Schoderbeck, Cosier và Aplin
(1988) cho rằng “kiểm soát” là hoạt động đánh giá và chỉnh sửa những lệch lạc so
với tiêu chuẩn đã được xác định. Kiểm soát do đó bao gồm các hoạt động như: thiết
lập tiêu chuẩn, đánh giá thực tế bằng cách so sánh thực tế với tiêu chuẩn, chỉnh sửa
những lệch lạc từ thực tế so với tiêu chuẩn đã xác lập… Cũng tiếp cận ở góc độ này,
các tác giả Jones và George (2003) cho rằng kiểm soát là “quá trình mà cơ quan
chức năng giám sát và điều tiết tính hiệu quả trong hoạt động của một tổ chức hay
cá nhân. “Kiểm soát” cũng có nghĩa là giữ cho cho hoạt động của tổ chức, cá nhân
theo đúng định hướng và dự kiến các sự kiện có thể xảy ra” [32, tr.13].
Kiểm soát được hiểu là tổng thể các phương pháp để nắm bắt và điều hành đối
tượng quản lý. Như vậy, kiểm soát là một chức năng quan trọng và không thể tách
rời trong hoạt động quản lý nhà nước đối với một lĩnh vực cụ thể. Đó là quá trình
đánh giá và tác động lên đối tượng kiểm soát nhằm đảm bảo sự tuân thủ các chính

37. 31
sách, các kế hoạch và các quy định pháp luật hiện hành, đảm bảo các hoạt động
được diễn ra theo đúng mục tiêu đã định.
Theo tác giả Nguyễn Quang Quynh [46], “Kiểm soát được hiểu là tổng thể các
phương sách để nắm lấy và điều hành các đối tượng hoặc khách thể quản lý. Theo
đó, kiểm soát được hiểu là cấp trên kiểm soát cấp dưới thông qua các biện pháp
hoặc chính sách; đơn vị này kiểm soát đơn vị khác thông qua việc ảnh hưởng hoặc
chi phối đáng kể dựa trên quyền lợi và lợi ích; nội bộ đơn vị kiểm soát lẫn nhau
thông qua nội quy, quy chế”.
Trong hoạt động thương mại, việc kiểm soát hàng hóa đóng vai trò quan trọng.
Nó thể hiện vai trò chủ đạo của Nhà nước khi thực hiện các chính sách, chủ trương,
pháp luật trong tổng thể định hướng phát triển kinh tế quốc gia theo một trật tự
thống nhất, nhất quán. Để việc quản lý và thực thi có tính ổn định, bền vững thì hoạt
động kiểm soát cần được thực hiện hiệu quả về góc độ pháp luật và thực hiện pháp
luật và bảo đảm cơ chế thực thi. Kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu diễn ra rất sớm,
trong lịch sử kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, các nước có nền kinh tế phát triển
như Mỹ, Pháp, Đức đều đã có những chế định liên quan đến kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu như công nhận chức năng kiểm soát của hải quan đến với việc kiểm tra các chứng
từ về hàng hóa nhập khẩu. Luật Hải quan Pháp từ cuối thế kỷ 19 cũng quy định về
chức năng của hải quan về kiểm tra chứng từ, sổ sách hàng hóa.
Như vậy, kiểm soát hàng hóa là tổng hợp các biện pháp, nội dung, phương
thức nhằm xem xét để phát hiện, ngăn chặn những hành vi dịch chuyển hàng hóa
trái với quy định của pháp luật. Kiểm soát là một quá trình thực hiện một, một số
hoặc toàn bộ công đoạn nhằm ngăn chặn các hành vi trái với quy định được đặt ra.
Trong khoa học luật kinh tế, thuật ngữ “kiểm soát hàng hóa” là khái niệm
đề cập đến các nội dung và cách thức được thực hiện theo quy định của nhà nước
để hàng hóa được lưu thông trên thị trường đúng quy định, đảm bảo quản lý về
kinh tế đối với hàng hóa, đồng thời bảo đảm được sự tự do thực hiện các hoạt
động trao đổi, mua bán hàng hóa trên thị trường có yếu tố nước ngoài.
Về nội hàm khái niệm kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới có những
cách tiếp cận khác nhau. Có quan điểm cho rằng, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua

38. 32
biên giới chính là kiểm soát hải quan. Cũng có ý kiến cho rằng, kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới hiểu theo nghĩa hẹp là kiểm tra hải quan. Trong luận án
này, đối tượng nghiên cứu là hàng hóa nhập khẩu qua biên giới nên nghiên cứu sinh
tiếp cận các cơ sở lý luận từ những quan điểm trên để đưa ra khái niệm như sau:
“Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới là những hoạt động bao gồm các hoạt
động nghiệp vụ như kiểm tra, giám sát, thanh tra và các hoạt động khác nhằm xem
xét, theo dõi, đánh giá việc đưa hàng hóa qua biên giới. Qua đó, nhằm hạn chế các
hành vi gian lận thương mại”.
Như vậy, những khái niệm được phân tích ở trên đã phần nào tạo ra những cơ sở
lý luận về kiểm soát, kiểm soát hàng hàng hóa nhập khẩu qua biên giới giúp cho nghiên
cứu sinh có những hướng nghiên cứu trong các nội dung liên quan đến luận án.
2.1.2. Phạm vi, chủ thể, đối tượng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
2.1.2.1. Phạm vi kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
Hiện nay, hàng hóa được nhập khẩu vào lãnh thổ quốc gia thông qua nhiều
hình thức khác nhau như tiểu ngạch, chính ngạch, qua cửa khẩu chính, đường mòn,
lối mở của cư dân biên giới. Cơ quan hải quan và các lực lượng kiểm soát khác
trong chức năng nhiệm vụ sẽ thực hiện theo kế hoạch, theo chuyên đề nội dung,
phối hợp thực hiện các hoạt động có tính chất nghiệp vụ để kiểm tra hàng hóa, giám
sát hàng hóa ở các khu vực cửa khẩu đường bộ, cửa khẩu biên giới đường thủy nội
địa; cửa khẩu ga đường sắt liên vận quốc tế trong nội địa; cửa khẩu cảng hàng
không dân dụng quốc tế; cửa khẩu cảng biển, cảng thủy nội địa có hoạt động xuất
khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh; bưu điện quốc tế; tại các khu vực
ngoài cửa khẩu và tại khu vực, địa điểm khác theo quy định của pháp luật hải quan
và thông lệ quốc tế.
Như vậy, có thể thấy, phạm vi kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới rất
rộng, sự kiểm soát này phụ thuộc vào quy định của các quốc gia và tùy thuộc vào
từng giai đoạn lịch sử. Hiện nay, phạm vi kiểm soát ở các nước đã có tính tương
thích và phù hợp với các quy định trong các văn bản pháp lý quy định về lãnh thổ
hải quan, phạm vi về biên giới theo luật quốc tế.

39. 33
2.1.2.2 Chủ thể, đối tượng kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
- Chủ thể kiểm soát: Nghiên cứu về chủ thể kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua
biên giới đóng vai trò quan trọng đối với việc xác định vai trò, thẩm quyền trong
quá trình thực thi chức năng mà pháp luật quy định. Chủ thể kiểm soát hàng hóa
nhập khẩu qua biên giới bao gồm các cơ quan, lực lượng được nhà nước giao nhiệm
vụ thực hiện các hoạt động về nghiệp vụ, chuyên môn, quản lý, điều hành, xử lý các
hoạt động khi hàng hóa có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
Trong quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu hiện nay ở Việt Nam, chủ thể thực
hiện việc kiểm soát chủ yếu là lực lượng hải quan. Điều 12 Luật hải quan 2014 [61]
quy định: “Hải quan Việt Nam có nhiệm vụ thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hoá,
phương tiện vận tải; phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua
biên giới; tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hoá xuất khẩu, nhập
khẩu; thống kê hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu theo quy định của Luật này và quy
định khác của pháp luật có liên quan; kiến nghị chủ trương, biện pháp quản lý nhà
nước về hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh,
quá cảnh và chính sách thuế đối với hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu”. Có thể thấy,
không chỉ ở Việt Nam mà các nước trên thế giới khi nói đến kiểm soát hàng hóa qua
biên giới đều ghi nhận sự quan trọng và thiết yếu của lực lượng hải quan. Tuy
nhiên, hải quan là lực lượng chủ lực trong quá trình kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện quy định về quản lý nhà nước đối với hàng
hóa nhập khẩu qua biên giới còn có các lực lượng kiểm soát chuyên ngành như Bộ
Khoa học công nghệ, Bộ Tài nguyên môi trường, Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát
triển nông thôn, Bộ công thương, Bộ thông tin và truyền thông, Bộ xây dựng...
Theo đó, các Bộ chuyên ngành trong chức năng và thẩm quyền của đơn vị mình có
thể ban hành hoặc tham mưu ban hành các văn bản chuyên ngành đối với quản lý
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới, cấp giấy phép hoặc phối hợp thực hiện các
nghiệp vụ chuyên môn đối với hàng hóa hóa nhập khẩu vào lãnh thổ cần kiểm tra
chuyên ngành theo luật định.

40. 34
Như vậy, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới được thực hiện bởi
nhiều chủ thể kiểm soát khác nhau. Theo quy định tại các quốc gia, kiểm soát và tổ
chức thực hiện kiểm soát hàng hóa nhập khẩu với cơ chế khác nhau. Cơ quan hải
quan là chủ thể kiểm soát chủ yếu, thực hiện các hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ
được pháp luật quy định và phù hợp với chủ trương, chính sách quốc gia trong quá
trình “gác cổng kinh tế quốc gia”.
- Về chủ thể bị kiểm soát: là các doanh nghiệp thực hiện hoạt động mua bán
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới trên địa bàn hải quan. Doanh nghiệp khi thực thi
các hoạt động về nhập khẩu qua biên giới được kiểm soát theo hai phương diện theo
mặt tích cực và tiêu cực. Về mặt tích cực, nếu chủ thể thực hiện đúng các quy định
sẽ tạo điều kiện thông quan hàng hóa nhanh chóng, thủ tục đơn giản... Về mặt tiêu
cực, doanh nghiệp hoặc các chủ thể có quyền khác nếu trong quá trình thực hiện lợi
dụng sự bất cập của pháp luật hoặc vi phạm các quy định, quy tắc đối với quản lý
nhà nước trong lĩnh vực xuất nhập khẩu thì có chế tài áp dụng điều chỉnh nhằm tạo
môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng.
- Đối tượng kiểm soát: là hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Hàng hóa là
những động sản không bao gồm bất động sản, có mã số và tên gọi theo quy định của
pháp luật, tức là theo danh mục HS, theo danh mục hàng hóa được nhập khẩu theo
quy định. Tùy thuộc vào tính chất của hàng hóa nhập khẩu, chính sách và chế độ
quản lý của nhà nước mà hàng hóa nhập khẩu được phân loại khác nhau.
2.1.3. Yêu cầu kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới cần phải đáp ứng yêu cầu sau:
Một là, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới phải mang tính toàn diện
Tính toàn diện là tiêu chuẩn đầu tiên thể hiện mức độ hoàn thiện của một hệ
thống pháp luật. Có thể nói, đây là tiêu chuẩn để định lượng một hệ thống pháp luật,
nhưng nó lại có ý nghĩa rất quan trọng, vì chỉ khi nào định lượng được mới có thể
tiếp tục nghiên cứu để định tính [82, Tr. 407]. Tính toàn diện khi kiểm soát đối với
hàng hóa nhập khẩu qua biên giới được thể hiện thông qua thể chế, chính sách, pháp
luật và thực tiễn thực hiện pháp luật gắn liền với mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể.

41. 35
Tuy nhiên, cần xét các yếu tố và tác động của những yếu tố này khi thực thi các
biện pháp kiểm soát trong từng thời kỳ và hoàn cảnh thực tiễn cụ thể.
Hai là, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới phải bảo đảm tính thống
nhất, thiết thực
Kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới theo pháp luật hải quan cần
phải thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật khác, các văn bản pháp lý liên
quan. Đồng thời, khi xây dựng và thực thi pháp luật về kiểm soát hàng hóa nhập
khẩu qua biên giới cần xét đến tính tương thích trong hệ thống pháp luật quốc tế,
các thông lệ quốc tế, hướng đến những chuẩn mực đối với hoạt động kiểm soát
hàng hóa qua biên giới. Mặt khác, tính thống nhất và thiết thực luôn gắn chặt trong
quá trình kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới. Thống nhất trong áp dụng và
thực hiện pháp luật; thiết thực trong xây dựng quy trình, quy mô và phối hợp khi
kiểm soát. Như vậy, tính thống nhất và thiết thực khi kiểm soát hàng hóa nhập khẩu
qua biên giới phải được xem xét tổng hòa trong quá trình quản lý, chỉ đạo, điều
hành và phối hợp thực hiện nhằm tăng tính thực tiễn, hiệu quả cao nhất.
Ba là, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới phải bảo đảm tính minh bạch
Trong xu thế thương mại toàn cầu, rào cản về hệ thống pháp lý và các chính
sách thương mại quốc tế là ảnh hưởng không nhỏ trong quá trình thúc đẩy tự do hóa
thương mại, thiết lập mối quan hệ trong hợp tác kinh tế. Tăng cường minh bạch về thông
tin, chính sách, pháp luật, thủ tục hành chính là những yêu cầu quan trọng để bảo đảm
thương mại tự do, tôn trọng sự vận động tất yếu của hợp tác trong kinh tế. Tính minh
bạch là yêu cầu trong hệ thống pháp luật nhằm hướng đến sự thống nhất trong hiểu biết
pháp luật, giúp các chủ thể khi tiếp cận dễ dàng và thực hiện pháp luật theo một trật tự
thống nhất. Vì vậy, yêu cầu về kiểm soát hàng hóa nhập khẩu đảm bảo tính minh bạch
phải vừa được thể hiện trong nội dung và phương thức kiểm soát.
Bốn là, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu qua biên giới bảo đảm yêu cầu hài
hòa chính sách kinh tế nội địa và chính sách xuất khẩu, nhập khẩu.
Trong sự phát triển chung của thương mại quốc tế, việc các quốc gia tăng
cường các hoạt động kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu là yêu cầu cần thiết, tất