คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557

1. คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา
ฉบับปการศึกษา 2557
สํานักมาตรฐานและคุณภาพอุดมศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

2. ~ 2 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
สารบัญ
หนา
สวนที่ 1 การประกันคุณภาพการศึกษา 3-12
1) เหตุผลและความจําเปนของการประกันคุณภาพการศึกษาระดับอุดมศึกษา
2) กฎหมายที่เกี่ยวของกับการประกันคุณภาพการศึกษา
3) การประกันคุณภาพการศึกษา
4) ความเชื่อมโยงระหวางมาตรฐานการศึกษากับการประกันคุณภาพการศึกษา
5) ความเชื่อมโยงระหวางการประกันคุณภาพภายในและการประเมินคุณภาพ
สวนที่ 2 การประกันคุณภาพภายใน 13-18
1) พัฒนาการของระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
2) การประกันคุณภาพการศึกษาราอบใหม (ปการศึกษา 2557-2561)
3) กระบวนการและวิธีการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน (ปการศึกษา 2557-2561)
สวนที่ 3 นิยามศัพท 19-25
สวนที่ 4 ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับหลักสูตร 26-69
สวนที่ 5 ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับคณะ 70-94
สวนที่ 6 ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับสถาบัน 95-113
สวนที่ 7 แนวทางการวิเคราะหและสรุปผลการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน 114-118
ภาคผนวก 119

3. ~ 3 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
สวนที่ 1
การประกันคุณภาพการศึกษา ระดับอุดมศึกษา
1. เหตุผลและความจําเปนของการประกันคุณภาพการศึกษา ระดับอุดมศึกษา
1.1 ความจําเปนของการประกันคุณภาพการศึกษา
ภารกิจหลักที่สถาบันอุดมศึกษาจะตองปฏิบัติมี 4 ประการ คือ การผลิตบัณฑิต การวิจัยการใหบริการ ทาง
วิชาการแกสังคม และการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม การดําเนินการตามภารกิจทั้ง 4 ประการดังกลาว มี
ความสําคัญอยางยิ่งตอการพัฒนาประเทศทั้งระยะสั้นและระยะยาว ปจจุบันมีปจจัยภายในและภายนอกหลาย
ประการที่ทําใหการประกันคุณภาพการศึกษาในระดับอุดมศึกษาเปนสิ่งจําเปนที่จะตองเรงดําเนินการ ปจจัยดัง
กลาวคือ
1) คุณภาพของสถาบันอุดมศึกษาและบัณฑิตภายในประเทศที่มีแนวโนมแตกตางกันมากขึ้น ซึ่งจะกอใหเกิด
ผลเสียแกสังคมโดยรวมของประเทศในระยะยาว
2) ความทาทายของโลกาภิวัตนตอการอุดมศึกษา ทั้งในประเด็นการบริการการศึกษาขามพรมแดน และการ
เคลื่อนยายนักศึกษาและบัณฑิต การประกอบอาชีพของบัณฑิตในอนาคต อันเปนผลจากการรวมตัวของประเทศใน
ภูมิภาคอาเซียน ซึ่งทั้งสองประเด็นตองการการรับประกันของคุณภาพการศึกษา
3) สถาบันอุดมศึกษามีความจําเปนที่จะตองสรางความมั่นใจแกสังคมวาสามารถพัฒนาองคความรู และ
ผลิตบัณฑิต ตอบสนองตอยุทธศาสตรการพัฒนาประเทศใหมากขึ้น ไมวาจะเปนการสรางขีดความสามารถในการ
แขงขันระดับสากล การพัฒนาภาคการผลิตจริงทั้งอุตสาหกรรมและบริการ การพัฒนาอาชีพ คุณภาพชีวิต ความ
เปนอยูระดับทองถิ่นและชุมชน
4) สถาบันอุดมศึกษาจะตองใหขอมูลสาธารณะ (public information) ที่เปนประโยชนตอผูมีสวนไดสวนเสีย
เสีย ทั้งนักศึกษาผูจางงานผูปกครองรัฐบาลและประชาชนทั่วไป
5) สังคมตองการระบบอุดมศึกษาที่เปดโอกาสใหผูมีสวนไดสวนเสียมีสวนรวม (participation) มีความ
โปรงใส (transparency) และมีความรับผิดชอบซึ่งตรวจสอบได (accountability) ตามหลักธรรมาภิบาล
6) พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 กําหนดให
สถานศึกษาทุกแหงจัดใหมีระบบการประกันคุณภาพภายในรวมถึงใหมีสํานักงานรับรองมาตรฐานและประเมิน
คุณภาพ การศึกษาทําหนาที่ประเมินคุณภาพภายนอก โดยการประเมินผลการจัดการศึกษาของสถานศึกษา
7) คณะกรรมการการอุดมศึกษาไดประกาศใชมาตรฐานการอุดมศึกษา เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2549 เพื่อเปน
กลไกกํากับมาตรฐานระดับกระทรวง ระดับคณะกรรมการการอุดมศึกษา และระดับหนวยงาน โดยทุกหนวยงาน
ระดับอุดมศึกษาจะไดใชเปนกรอบการดําเนินงานประกันคุณภาพการศึกษา
8) กระทรวงศึกษาธิการไดมีประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง กรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษา
แหงชาติ เมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม 2552 และคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดประกาศแนวทางการปฏิบัติตามกรอบ
มาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ เมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม 2552 เพื่อใหการจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษา
เปนไปตามมาตรฐานการอุดมศึกษาและเพื่อการประกันคุณภาพของบัณฑิตในแตละระดับคุณวุฒิและสาขาวิชา
9) กระทรวงศึกษาธิการไดมีประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่องมาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา เมื่อวันที่ 24
เมษายน 2554 เพื่อเปนกลไกสงเสริมและกํากับใหสถาบันอุดมศึกษาจัดการศึกษาใหมีมาตรฐานตามประเภทหรือ
กลุมสถาบันอุดมศึกษา 4 กลุม

4. ~ 4 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
1.2 วัตถุประสงคองการพัฒนาระบบประกันคุณภาพการศึกษา
สถาบันอุดมศึกษารวมกับตนสังกัดจําเปนตองพัฒนาระบบและกลไกการประกันคุณภาพการศึกษา โดยมี
วัตถุประสงคดังนี้
1) เพื่อใหสถาบันไดมีการพัฒนามุงสูวิสัยทัศน และยกระดับขีดความสามารถในการแขงขัน โดยระบบ
ดังกลาวจะตองเปนไปตามเจตนารมณของ พรบ. และเปนไปตามกรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว มาตรฐานระดับชาติ
และนานาชาติ
2) เพื่อตรวจสอบและประเมินผลการดําเนินงานตั้งแตระดับหลักสูตร คณะวิชาหรือหนวยงานเทียบเทา และ
สถาบันอุดมศึกษาในภาพรวม ตามระบบคุณภาพและกลไกที่สถาบันนั้น ๆ กําหนดขึ้น โดยวิเคราะหเปรียบเทียบผล
การดําเนินงานตามตัวบงชี้ในองคประกอบคุณภาพตางๆ วาเปนไปตามเกณฑและไดมาตรฐาน
3) เพื่อใหหลักสูตร คณะวิชาหรือหนวยงานเทียบเทาและสถาบันอุดมศึกษาทราบสถานภาพของตนเองอันจะ
นําไปสูการกําหนดแนวทางในการพัฒนาคุณภาพไปสูเปาหมาย (targets) และเปาประสงค (goals) ที่ตั้ง ไวตามจุดเนน
ของตนเอง
4) เพื่อใหไดขอมูลที่สะทอนจุดแข็ง จุดที่ควรปรับปรุง ตลอดจนขอเสนอแนะในการพัฒนาการ ดําเนินงาน
เพื่อนําไปปรับปรุงผลการดําเนินการในแตละระดับอยางตอเนื่อง เพื่อยกระดับขีดความสามารถของสถาบัน
5) เพื่อใหขอมูลสาธารณะที่เปนประโยชนตอผูมีสวนไดสวนเสีย ทําใหมั่นใจวาสถาบันอุดมศึกษาสามารถ
สรางผลผลิตทางการศึกษาที่มีคุณภาพและไดมาตรฐานตามที่กําหนด
6) เพื่อใหหนวยงานตนสังกัดของสถาบันอุดมศึกษาและหนวยงานที่เกี่ยวของ มีขอมูลพื้นฐานที่จําเปน
สําหรับการสงเสริมสนับสนุนการจัดการอุดมศึกษาในแนวทางที่เหมาะสม
2. กฎหมายที่เกี่ยวของกับการประกันคุณภาพการศึกษา
2.1 พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 ที่เกี่ยวของ
กับการประกันคุณภาพการศึกษาระดับอุดมศึกษา
พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 ไดกําหนดจุดมุงหมาย
และหลักการของการจัดการศึกษาที่มุงเนนคุณภาพและมาตรฐาน โดยกําหนดรายละเอียดไวในหมวด 6 มาตรฐาน
และการประกันคุณภาพการศึกษาซึ่งประกอบดวย “ระบบการประกันคุณภาพภายใน” และ “ระบบการประกัน
คุณภาพภายนอก” เพื่อใชเปนกลไกในการผดุงรักษาคุณภาพและมาตรฐานของสถาบันอุดมศึกษา
การประกันคุณภาพภายใน เปนการสรางระบบและกลไกในการพัฒนา ติดตามตรวจสอบและประเมินการ
ดําเนินงานของสถาบันอุดมศึกษาใหเปนไปตามนโยบาย เปาหมายและระดับคุณภาพตามมาตรฐานที่กําหนดโดย
สถานศึกษาและหรือหนวยงานตนสังกัด โดยหนวยงานตนสังกัดและสถานศึกษากําหนดใหมีระบบการประกันคุณภาพ
ภายในสถานศึกษาและใหถือวาการประกันคุณภาพภายในเปนสวนหนึ่งของกระบวนการบริหารการศึกษาที่ตอง
ดําเนินการอยางตอเนื่องมีการจัดทํารายงานประจําปที่เปนรายงานประเมินคุณภาพภายในเสนอตอสภาสถาบัน
หนวยงานตนสังกัด และหนวยงานที่เกี่ยวของเพื่อพิจารณาและเปดเผยตอสาธารณชนเพื่อนําไปสูการพัฒนาคุณภาพ
และมาตรฐานการศึกษาและเพื่อรองรับการประกันคุณภาพภายนอก
การประกันคุณภาพภายนอก เปนการประเมินคุณภาพการจัดการศึกษาเพื่อใหมีการติดตามและ ตรวจสอบ
คุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของสถานศึกษา โดยคํานึงถึงความมุงหมาย หลักการ และแนวการจัดการศึกษาใน
แตละระดับ ซึ่งประเมินโดย “สํานักงานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องคการมหาชน) หรือ

5. ~ 5 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
เรียกชื่อยอวา “สมศ.” พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 ได
กําหนดใหสถานศึกษาทุกแหงตองไดรับการประเมินคุณภาพภายนอกอยางนอย 1 ครั้งในทุกรอบ 5 ป นับตั้งแตการ
ประเมินครั้งสุดทาย และเสนอผลการประเมินตอหนวยงานที่เกี่ยวของและสาธารณชน
2.2 กรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับที่ 2 (พ.ศ.2551-2565) และแผนพัฒนาการศึกษา
ระดับอุดมศึกษา ฉบับที่ 11 (พ.ศ.2555-2559)
กรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2551-2565) ไดกําหนดแนวทางการพัฒนาและ
แกปญหาอุดมศึกษาที่ไรทิศทาง ซ้ําซอน ขาดคุณภาพ และขาดประสิทธิภาพ โดยใชกลไกการประเมินคุณภาพและ
มาตรฐานการศึกษาเปนกลไกหลักในการดําเนินการ กลาวคือ ใหมีการสรางกลไกการประเมินคุณภาพ
สถาบันอุดมศึกษาตามพันธกิจของสถาบันในแตละกลุม ซึ่งมีพื้นที่บริการและจุดเนนระดับการศึกษาที่ตางกัน รวมทั้ง
มีพันธกิจและบทบาทในการพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจของประเทศตางกันตามความหลากหลาย ทั้งการพัฒนาฐาน
ราก สังคม เศรษฐกิจรวมถึงการกระจายอํานาจในระดับทองถิ่น การขับเคลื่อนภาคการผลิตในชนบท ทองถิ่นและ
ระดับประเทศ จนถึงการแขงขันในโลกาภิวัตน ซึ่งระบบอุดมศึกษาแตละกลุมเหลานี้ จะนําไปสูการเปลี่ยนแปลง
อุดมศึกษา และสงผลกระทบที่เปนประโยชนตอประเทศอยางมีนัยสําคัญ อาทิ สามารถสรางความเปนเลิศไดตาม
พันธกิจของตัวเอง สามารถตอบสนองตอยุทธศาสตรการพัฒนาประเทศดีขึ้น สงผลเชิงบวกตอการผลิต พัฒนาและ
การทํางานของอาจารย สามารถปรับจํานวนของบัณฑิตในสาขาที่เปนความตองการของสังคม ลดการวางงาน โดยที่
สถาบันอุดมศึกษาในกลุมเหลานี้มีกลไกรวมกันในการประกันคุณภาพ เพื่อใหนักศึกษาสามารถตอยอด ถายโอน
แลกเปลี่ยนกันไดระหวางกลุม และในระยะยาวการประเมินคุณภาพควรนําไปสูระบบรับรองวิทยฐานะ (accreditation)
ที่นักศึกษาและสาธารณะใหความเชื่อถือ เปนฐานและเงื่อนไขในการจัดสรรงบประมาณของรัฐ และการสนับสนุนจาก
ภาคเอกชน รวมทั้งการโอนยายหนวยกิต
จากกรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ปดังกลาว กระทรวงศึกษาธิการไดมีประกาศกระทรวงศึกษาธิการ
เรื่อง มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา ในป 2551 กําหนดประเภทหรือกลุมสถาบันอุดมศึกษาเปน 4 กลุม คือ
กลุม ก วิทยาลัยชุมชน หมายความถึง สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตระดับต่ํากวาปริญญาตรี จัดฝกอบรม
สนองตอบความตองการของทองถิ่น เพื่อเตรียมกําลังคนที่มีความรูเขาสูภาคการผลิตจริงในชุมชน สถาบันสนับสนุน
รองรับการเปลี่ยนอาชีพพื้นฐาน เชน แรงงานที่ออกจากภาคเกษตร เปนแหลงเรียนรูที่สงเสริมใหประชาชนไดมีโอกาส
เรียนรูตลอดชีวิตอันจะนําไปสูความเขมแข็งของชุมชนและการพัฒนาที่ยั่งยืน
กลุม ข สถาบันที่เนนระดับปริญญาตรี หมายความถึง สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตระดับปริญญาตรี
เพื่อใหไดบัณฑิตที่มีความรูความสามารถเปนหลักในการขับเคลื่อนการพัฒนาและการเปลี่ยนแปลงในระดับภูมิภาค
สถาบันมีบทบาทในการสรางความเขมแข็งใหกับหนวยงาน ธุรกิจ และบุคคลในภูมิภาค เพื่อรองรับการดํารงชีพ
สถาบันอาจมีการจัดการเรียนการสอนในระดับบัณฑิตศึกษา โดยเฉพาะระดับปริญญาโทดวยก็ได
กลุม ค สถาบันเฉพาะทาง หมายความถึง สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตเฉพาะทางหรือเฉพาะกลุม
สาขาวิชา ทั้งสาขาวิชาทางวิทยาศาสตรกายภาพ วิทยาศาสตรชีวภาพ สังคมศาสตรหรือมนุษยศาสตร รวมทั้งสาขา
วิชาชีพเฉพาะทาง สถาบันอาจเนนการทําวิทยานิพนธหรือการวิจัย หรือเนนการผลิตบัณฑิตที่มีความรู ความสามารถ
ทักษะและสมรรถนะในการประกอบอาชีพระดับสูง หรือเนนทั้งสองดาน รวมทั้งสถาบันอาจมีบทบาทในการพัฒนา
ภาคการผลิตจริงทั้งอุตสาหกรรมและบริการ สถาบันในกลุมนี้อาจจําแนกไดเปน 2 ลักษณะคือ ลักษณะที่ 1 เปน
สถาบันที่เนนระดับบัณฑิตศึกษา และลักษณะที่ 2 เปนสถาบันที่เนนระดับปริญญาตรี

6. ~ 6 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
กลุม ง สถาบันที่เนนการวิจัยขั้นสูงและผลิตบัณฑิตระดับบัณฑิตศึกษาโดยเฉพาะระดับปริญญาเอก
หมายความถึง สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตระดับบัณฑิตศึกษาโดยเฉพาะระดับปริญญาเอก และเนนการทํา
วิทยานิพนธและการวิจัยรวมถึงการวิจัยหลังปริญญาเอก สถาบันเนนการผลิตบัณฑิตที่เปนผูนําทางความคิดของ
ประเทศ สถาบันมีศักยภาพในการขับเคลื่อนอุดมศึกษาไทยใหอยูในแนวหนาระดับสากล มุงสรางองคความรู ทฤษฎี
และขอคนพบใหมทางวิชาการ
ดังนั้น การประกันคุณภาพการศึกษาจึงตองสรางกลไกการประเมินคุณภาพใหสอดรับกับการแบงกลุม
สถาบันอุดมศึกษา 4 กลุมดังกลาว
แผนพัฒนาการศึกษาระดับอุดมศึกษา ฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2555–2559) กําหนดใหอุดมศึกษาไทยในชวงป 2555-2559
ตองมีการพัฒนาอยางกาวกระโดดเพื่อเปนแหลงความรูที่ตอบสนองการแกไขปญหาวิกฤติและชี้นํา การพัฒนาอยาง
ยั่งยืนของชาติและทองถิ่นโดยเรงสรางภูมิคุมกันในประเทศใหเขมแข็งขึ้นภายใตหลักปรัชญาเศรษฐกิจ พอเพียงและ
ตองสงเสริมการพัฒนาประเทศใหสามารถแขงขันไดในประชาคมอาเซียนและประชาคมโลกโดยใหความสําคัญกับการ
พัฒนาคนและสังคมไทยใหมีคุณภาพผลิตกําลังคนที่มีศักยภาพตรงตามความตองการของตลาดแรงงาน สามารถ
ทํางานเพื่อดํารงชีพตนเอง และเพื่อชวยเหลือสังคมมีคุณธรรมมีความรับผิดชอบและมีสุขภาวะ ทั้งรางกายและจิตใจ
รวมทั้งพัฒนาอาจารยใหเปนมืออาชีพและผูเชี่ยวชาญมืออาชีพใหเปนอาจารยพัฒนาวิชาชีพ อาจารยใหเปนที่ยอมรับ
ของสังคม มีการจัดการเพื่อพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศไทยโดยใชความรูเทคโนโลยีและนวัตกรรมความคิด
สรางสรรคบนพื้นฐานการผลิตและการบริโภคที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอมซึ่งจะนําไปสูการพัฒนาเพื่อ ประโยชนสุขที่
ยั่งยืนของประเทศไทยทั้งนี้โดยอาศัยการบริหารจัดการอุดมศึกษาเชิงรุกและพระราชบัญญัติอุดมศึกษา เปนเครื่องมือ
สําคัญในการขับเคลื่อนวิสัยทัศนป 2559 “อุดมศึกษาเปนแหลงองคความรูและพัฒนากําลังคนระดับสูงที่มีคุณภาพ
เพื่อการพัฒนาชาติอยางยั่งยืนสรางสังคมการเรียนรูตลอดชีวิตตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 11
(พ.ศ. 2555-2559) บนพื้นฐานปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีบทบาทสูงในสังคมประชาคมอาเซียนและมุงสูคุณภาพ
อุดมศึกษาระดับนานาชาติ”
2.3 มาตรฐานการอุดมศึกษา ที่ปรากฏตามประกาศกระทรวงศึกษาธิการ ลงวันที่ 7 สิงหาคม 2549
ประกอบดวยมาตรฐาน 3 ดาน ไดแก มาตรฐานดานคุณภาพบัณฑิต มาตรฐานดานการบริหารจัดการการอุดมศึกษา
และมาตรฐานดานการสรางและพัฒนาสังคมฐานความรูและสังคมแหงการเรียนรู มาตรฐานยอยทั้ง 3 ดานนี้ อยูใน
มาตรฐานการศึกษาของชาติที่ประกอบดวยมาตรฐานยอย 3 มาตรฐานเชนกัน คือ มาตรฐานที่ 1 คุณลักษณะของคน
ไทยที่พึงประสงค ทั้งในฐานะพลเมืองและพลโลก มาตรฐานที่ 2 แนวการจัดการศึกษา มาตรฐานที่ 3 แนวการสราง
สังคมแหงการเรียนรู/สังคมแหงความรู แตละมาตรฐานยอยของมาตรฐานการอุดมศึกษาจะมีความสอดคลองและ
สัมพันธกับมาตรฐานยอยของมาตรฐานการศึกษาของชาติ เพื่อใหการพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาบรรลุ
ตามจุดมุงหมายและหลักการของการจัดการศึกษาของชาติ
นอกเหนือจากมาตรฐานการอุดมศึกษาที่เปนมาตรฐานแมบทแลว คณะกรรมการการอุดมศึกษาไดจัดทํา
มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา ตามประกาศกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ.2551 เพื่อนําไปสูการพัฒนาสถาบันอุดมศึกษา
ตามกลุมสถาบันที่มีปรัชญา วัตถุประสงค และพันธกิจในการจัดตั้งที่แตกตางกันไดอยางมีประสิทธิภาพและ
ประสิทธิผล ประกอบดวยมาตรฐานหลัก 2 ดาน คือ มาตรฐานดานศักยภาพและความพรอมในการจัดการศึกษา และ
มาตรฐานดานการดําเนินการตามภารกิจของสถาบันอุดมศึกษา และกําหนดกลุมสถาบันอุดมศึกษาเปน 4 กลุม ไดแก
กลุม ก วิทยาลัยชุมชน กลุม ข สถาบันที่เนนระดับปริญญาตรี กลุม ค สถาบันเฉพาะทาง และกลุม ง สถาบันที่เนน

7. ~ 7 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
การวิจัยขั้นสูงและผลิตบัณฑิตระดับบัณฑิตศึกษาโดยเฉพาะระดับปริญญาเอก นอกจากนั้น ยังไดจัดทํากรอบ
มาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2552 เพื่อใหเปนไปตามมาตรฐานการอุดมศึกษาและเพื่อเปนการ
ประกันคุณภาพบัณฑิตในแตละระดับคุณวุฒิและสาขาวิชา โดยกําหนดใหคุณภาพของบัณฑิตทุกระดับคุณวุฒิและ
สาขาวิชาตองเปนไปตามมาตรฐานผลการเรียนรูอยางนอย 5 ดาน คือ ดานคุณธรรม จริยธรรม ดานความรู ดาน
ทักษะทางปญญา ดานทักษะความสัมพันธระหวางบุคคลและความรับผิดชอบ และดานทักษะการวิเคราะหเชิงตัวเลข
การสื่อสาร และการใชเทคโนโลยีสารสนเทศ
2.4 กฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา
หลังจากที่พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 มีผลบังคับใช สํานักงานคณะกรรมการการ
อุดมศึกษา (ทบวงมหาวิทยาลัยเดิม) ในฐานะหนวยงานตนสังกัดที่ทําหนาที่กํากับดูแลสถาบันอุดมศึกษาไดเสนอระบบ
การประกันคุณภาพการศึกษาใหคณะรัฐมนตรีพิจารณาเพื่อใหสอดคลองกับเจตนารมณแหงพระราชบัญญัติฉบับ
ดังกลาว ซึ่งคณะรัฐมนตรีในการประชุมเมื่อวันที่ 21 มีนาคม 2543 ไดมีมติเห็นชอบกับระบบประกันคุณภาพ
การศึกษาของสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (ทบวงมหาวิทยาลัยเดิม) ซึ่งตอมาไดจัดทําเปนประกาศทบวง
มหาวิทยาลัย เรื่อง ระบบ หลักเกณฑและวิธีการประกันคุณภาพการศึกษาภายในระดับอุดมศึกษา พ.ศ.
2545 เพื่อใชเปนแนวปฏิบัติ สาระสําคัญของประกาศฉบับนี้ระบุใหทบวงมหาวิทยาลัยสนับสนุนและสงเสริม
สถาบันอุดมศึกษาจัดทําระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายในตามภารกิจหลักของสถาบันอุดมศึกษาใหมี
ประสิทธิภาพและประสิทธิผล รวมทั้งใหมีการประเมินผลและติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของ
สถาบันอุดมศึกษาจากภายใน หรือโดยหนวยงานตนสังกัดที่มีหนาที่กํากับดูแลสถาบันการศึกษาเพื่อเตรียมความ
พรอมสําหรับการประเมินคุณภาพจากภายนอก รวมถึงสนับสนุนใหมีการแตงตั้งคณะกรรมการประกันคุณภาพภายใน
ระดับอุดมศึกษาขึ้นในแตละคณะวิชาหรือสถาบันอุดมศึกษา เพื่อกําหนดนโยบาย หลักเกณฑ แนวทาง วิธีการ
ตรวจสอบและประเมินระบบกลไกและประเมินผลการดําเนินงานการประกันคุณภาพการศึกษาภายในของแตละคณะ
วิชาหรือสถาบันอุดมศึกษา
หลังจากดําเนินการตามประกาศฉบับป พ.ศ.2545 ไประยะหนึ่ง สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึง
ไดจัดทํากฎกระทรวงวาดวยระบบหลักเกณฑและวิธีการประกันคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษา
ระดับอุดมศึกษาพ.ศ. 2546 เพื่อใหเปนไปตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติพ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2)
พ.ศ.2545 ในมาตรา 5 และมาตรา 47 วรรคสองโดยสาระสําคัญเกี่ยวกับระบบและกลไกการประกันคุณภาพ
การศึกษา ภายในของกฎกระทรวงฉบับนี้ยังคงไวตามประกาศทบวงมหาวิทยาลัยฯ พ.ศ.2545 ซึ่งสํานักงาน
คณะกรรมการการอุดมศึกษาไดถือปฏิบัติมาอยางตอเนื่อง ตอมาในป 2553 กระทรวงศึกษาธิการไดออก
กฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ.2553 แทนฉบับเดิม โดยรวม
การประกันคุณภาพภายในและภายนอกของการศึกษาทุกระดับไวในฉบับเดียวกัน โดยมีการปรับใหคณะกรรมการ
ประกันคุณภาพภายใน ระดับอุดมศึกษาทําหนาที่หลัก 2 ประการคือ 1) วางระเบียบหรือออกประกาศกําหนด
หลักเกณฑและแนวปฏิบัติเกี่ยวกับการประกันคุณภาพภายในระดับอุดมศึกษา เพื่อสงเสริม สนับสนุนและพัฒนาการ
ประกันคุณภาพภายใน ระดับอุดมศึกษา โดยความเห็นชอบของคณะกรรมการการอุดมศึกษาและ 2) เสนอแนะ
แนวทางปรับปรุงและพัฒนาคุณภาพการศึกษาแกสถานศึกษา โดยนําผลการประเมินคุณภาพทั้งภายในและภายนอก
ไปปรับปรุงคุณภาพการศึกษา อยางตอเนื่อง นอกจากน ี้ยังมีการปรับเปลี่ยนใหระบบการประกันคุณภาพภายใน
ประกอบดวย การประเมินคุณภาพ การติดตามตรวจสอบคุณภาพ และการพัฒนาคุณภาพ และกําหนดใหหนวยงาน

8. ~ 8 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
ตนสังกัดจัดใหมีการติดตามตรวจสอบ คุณภาพการศึกษาอยางนอยหนึ่งครั้งในทุกสามปและแจงผลใหสถานศึกษา
ระดับอุดมศึกษาทราบ รวมทั้งเปดเผยผลการติดตามตรวจสอบคุณภาพการศึกษาตอสาธารณชน
3. การประกันคุณภาพการศึกษา
กอนมีประกาศพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 ทบวงมหาวิทยาลัยไดตระหนักดีถึง
ความสําคัญของการประกันคุณภาพการศึกษาและไดจัดทําประกาศทบวงมหาวิทยาลัยเรื่องนโยบายและแนวปฏิบัติใน
การประกันคุณภาพการศึกษาระดับอุดมศึกษามาตั้งแตป พ.ศ.2539 เพื่อเปนแนวทางในการประกันคุณภาพ
การศึกษาของสถาบันอุดมศึกษาตามหลักการสําคัญ 3 ประการ คือ การใหเสรีภาพทางวิชาการ (academic freedom)
ความมีอิสระในการดําเนินการของสถาบัน (institutional autonomy) และความพรอมของสถาบันที่จะรับการตรวจสอบ
คุณภาพจากภายนอกตามหลักการของความรับผิดชอบที่ตรวจสอบได (accountability)
ตอมาพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชิต พ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 และ (ฉบับที่ 3) พ.ศ.
2553 ไดระบุใหหนวยงานตนสังกัดและสถานศึกษาจัดใหมีระบบประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา ประกอบกับ
พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ.2546 และกฎกระทรวงแบงสวนราชการ กําหนดให
สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษามีหนาที่พิจารณาเสนอนโยบาย แผนพัฒนา และมาตรฐานการอุดมศึกษาที่
สอดคลองกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ และแผนการศึกษาแหงชาติ สนับสนุนทรัพยากร ติดตาม
ตรวจสอบ และประเมินผลการจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษา โดยคํานึงถึงความเปนอิสระและความเปนเลิศทาง
วิชาการของสถานศึกษาระดับปริญญาตามกฎหมายวาดวยการจัดตั้งสถานศึกษาแตละแหงและกฎหมายที่เกี่ยวของ
สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึงมีหนาที่รวมกับสถานศึกษาในการจัดใหมีระบบการประกันคุณภาพ
การศึกษาภายใน โดยมีรายละเอียดดังนี้
3.1 แนวทางการพัฒนาระบบและกลไกการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
3.1.1 ระบบการประกันคุณภาพการศึกษา
ดวยกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ.2553
ขอ 33 ใหสถาบันอุดมศึกษาพัฒนาระบบประกันคุณภาพ โดยยึดหลักเสรีภาพทางวิชาการและความมีอิสระในการ
ดําเนินการของสถานศึกษา เพื่อใหมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลในการพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการศึกษาของ
สถานศึกษาระดับอุดมศึกษาอยางตอเนื่องและเตรียมความพรอมเพื่อรองรับการประกันคุณภาพภายนอก สถาบันจึงมี
อิสระในการพัฒนาระบบประกันคุณภาพภายในที่เหมาะสมสอดคลองกับระดับการพัฒนาของสถาบัน โดยอาจเปน
ระบบประกันคุณภาพที่ใชกันแพรหลายในระดับชาติหรือนานาชาติ หรือเปนระบบเฉพาะที่สถาบันพัฒนาขึ้นเอง แตไม
วาจะเปนระบบคุณภาพแบบใด จะตองมีกระบวนการทํางานที่เริ่มตนจากการวางแผน การดําเนินงานตามแผน การ
ตรวจสอบประเมิน และการปรับปรุงพัฒนา ทั้งนี้ เพื่อใหการดําเนินภารกิจของสถาบันบรรลุเปาประสงคและมี
พัฒนาการอยางตอเนื่อง ขณะเดียวกันก็เปนหลักประกันแกสาธารณชนใหมั่นใจวาสถาบันอุดมศึกษาสามารถสราง
ผลผลิตทางการศึกษาที่มีคุณภาพหลักการที่สําคัญในการพัฒนาระบบการประกันคุณภาพและตัวบงชี้การประกัน
คุณภาพการศึกษาภายในระดับอุดมศึกษา
หลักการสําคัญในการพัฒนาระบบประกันคุณภาพการศึกษามีดังตอไปนี้
1) สงเสริมพันธกิจหลักและพันธกิจสนับสนุนของการอุดมศึกษาภายใตความสอดคลองกับ
หลักเกณฑที่กําหนดในกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ.2553
2) เปนระบบประกันคุณภาพการศึกษาภายในที่ครอบคลุมปจจัยนําเขา และกระบวนการ ซึ่ง
สามารถสงเสริมและนําไปสูผลลัพธของการดําเนินการอยางมีประสิทธิภาพ

9. ~ 9 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
3) ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายในระดับอุดมศึกษา รอบใหม ประกอบดวย การ
ประกันคุณภาพระดับหลักสูตร ระดับคณะ และระดับสถาบัน โดยจะเริ่มใชในปการศึกษา 2557
- ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาระดับหลักสูตร มีการดําเนินการตั้งแต การควบคุม
คุณภาพ การติดตามตรวจสอบคุณภาพ และการพัฒนาคุณภาพ การพัฒนาตัวบงชี้และเกณฑการประเมินฯ จะมุงไป
ที่ระบบการประกันคุณภาพการศึกษามากกวาการประเมินคุณภาพ เพื่อใหสามารถสงเสริม สนับสนุน กํากับติดตาม
การดําเนินงานใหเปนไปตามที่กําหนด สะทอนการจัดการศึกษาอยางมีคุณภาพ
- ระบบการประกันคุณภาพภายในระดับคณะและระดับสถาบัน เปนการดําเนินการ
ประกันคุณภาพการศึกษาภายในที่คณะและสถาบันพัฒนาระบบประกันคุณภาพ โดยยึดหลักเสรีภาพทางวิชาการและ
ความมีอิสระในการดําเนินการของสถานศึกษา ซึ่งจะประเมินตามระบบประกันคุณภาพการศึกษาภายในที่คณะและ
สถาบันตองการใหคณะและสถาบันพัฒนาตามศักยภาพและประเภทของกลุมสถาบัน ซึ่งเปนการประเมินความ
เขมแข็งทางวิชาการ
4) ใหอิสระกับสถาบันอุดมศึกษาในการออกแบบระบบประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
5) เชื่อมโยงกับระบบคุณภาพอื่นที่กําหนดและเปนนโยบายของ กก. โดยเฉพาะเรื่องกรอบ
มาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ และการเชื่อมโยกับการประกันคุณภาพภายนอกของ สมศ. เพื่อไมใหเปน
การทํางานซ้ําซอนเกินความจําเปนหรือสรางภาระการทํางานของหนวยงาน
3.1.2 มาตรฐาน ตัวบงชี้ และเกณฑประเมินคุณภาพ
มาตรฐานที่เปนกรอบสําคัญในการดําเนินงานของสถาบันอุดมศึกษา คือ มาตรฐานการ
อุดมศึกษา ในขณะเดียวกันสถาบันอุดมศึกษาตางๆ ตองดําเนินการใหเปนไปตามมาตรฐานและหลักเกณฑอื่นๆ ที่
เกี่ยวของอีกมาก เชน เกณฑมาตรฐานหลักสูตรระดับอุดมศึกษา กรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ
มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา มาตรฐานเพื่อการประเมินคุณภาพภายนอกของ สมศ. หรือกรอบการปฏิบัติราชการตาม
มิติดานตางๆ ของสํานักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ในกรณีมหาวิทยาลัยของรัฐ เปนตน
กําหนดตัวบงชี้ เปน 2 ประเภท คือ ตัวบงชี้เชิงปริมาณ และตัวบงชี้เชิงคุณภาพ ดังนี้
1) ตัวบงชี้เชิงคุณภาพจะระบุเกณฑมาตรฐานเปนขอๆ กําหนดเกณฑการประเมินตัวบงชี้
เปน 5 ระดับ มีคะแนนตั้งแต 1 ถึง 5 การประเมินเชิงคุณภาพนี้จะมีทั้งการนับจํานวนขอและระบุวาผลการดําเนินงาน
ไดกี่ขอ ไดคะแนนเทาใด กรณีที่ไมดําเนินการใดๆ หรือดําเนินการไมครบที่จะได 1 คะแนน ใหถือวาได 0 คะแนน และ
การประเมินโดยกําหนดการใหคะแนนตามที่ไดคณะหรือสถาบันดําเนินการ และกรรมการประเมิน (peer review) จะ
พิจารณาผลการดําเนินการนั้นๆ รวมกันกอนที่จะบันทึกคะแนน โดยมีระดับคะแนนอยูระหวาง 0-5
2) ตัวบงชี้เชิงปริมาณอยูในรูปของรอยละหรือคาเฉลี่ย กําหนดเกณฑการประเมินเปน
คะแนนระหวาง 1 ถึง 5 โดยเปนคาตอเนื่อง (มีจุดทศนิยม) สําหรับการแปลงผลการดําเนินงานตามตัวบงชี้ (ซึ่งอยูใน
รูปรอยละหรือคาเฉลี่ย) เปนคะแนนทําโดยการเทียบบัญญัติไตรยางศ โดยที่แตละตัวบงชี้จะกําหนดคารอยละหรือ
คาเฉลี่ยที่คิดเปนคะแนนเต็ม 5 ไว
คณะกรรมการประกันคุณภาพภายในระดับอุดมศึกษา ไดกําหนดใหมีระบบประกัน
คุณภาพการศึกษาระดับหลักสูตร คณะ และสถาบัน เพื่อใหสถาบันอุดมศึกษาตางๆ นําไปใชเปนแนวทาง (Guideline)
ในการจัดทําระบบการประกันคุณภาพภายในของแตละสถาบันตามความสมัครใจภายใตการกํากับดูแลของสภา
สถาบันอุดมศึกษา โดยระบบประกันคุณภาพการศึกษาภายในจะครอบคลุมพันธกิจหลัก 4 ประการของการ
อุดมศึกษาและพันธกิจดานการบริหารจัดการ ไดแก (1) พันธกิจดานการผลิตบัณฑิต (2) พันธกิจดานการวิจัย (3)
พันธกิจดานการบริการวิชาการ (4) พันธกิจดานการทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม และการบริหารจัดการ สําหรับ

10. ~ 10 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
การประกันคุณภาพระดับหลักสูตร จะเนนพันธกิจในดานการผลิตบัณฑิตเปนสําคัญ สวนพันธกิจดานอื่นๆ จะเปน
การบูรณาการเขาไวดวยกัน หากเปนตัวบงชี้ในระดับคณะและสถาบันจะครอบคลุมพันธกิจหลักของการอุดมศึกษา
รวมทั้งการบริหารจัดการไดทั้งหมด ซึ่งสามารถชี้วัดคุณลักษณะที่พึงประสงคตามมาตรฐานการอุดมศึกษา มาตรฐาน
และหลักเกณฑอื่นๆ ที่เกี่ยวของกับพันธกิจเหลานั้นไดทั้งหมด ในสวนที่ 4 ถึงสวนที่ 6 ของคูมือฉบับนี้จึงไดพัฒนา
ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน เพื่อใหสถาบันอุดมศึกษานําไปเปนกรอบในการดําเนินการประกันคุณภาพ
การศึกษาภายในตั้งแตระดับหลักสูตร ระดับคณะและระดับสถาบัน การพัฒนาตัวบงชี้และเกณฑการประเมินจะมุงไป
ที่ระบบการประกันคุณภาพการศึกษามากกวาการประเมินคุณภาพ เพื่อใหสามารถสงเสริม สนับสนุน กํากับติดตาม
การดําเนินงานใหเปนไปตามที่กําหนด สะทอนการจัดการศึกษาอยางมีคุณภาพ และตัวบงชี้ที่พัฒนาขึ้นควรเชื่อมโยง
หรือเปนเรื่องเดียวกันกับการประเมินคุณภาพภายนอก โดยการประกันคุณภาพการศึกษาภายในเนนที่ปจจัยนําเขา
และกระบวนการ ซึ่งภายในตัวบงชี้ที่เปนกระบวนการใหสามารถสะทอนผลลัพธของการดําเนินการตามกระบวนการ
ดังกลาวดวย
3.1.3 กลไกการประกันคุณภาพ
ในดานของกลไกการประกันคุณภาพ ผูที่มีความสําคัญสงผลใหการดําเนินงานประสบ
ความสําเร็จและนําไปสูการพัฒนาคุณภาพอยางตอเนื่อง คือ คณะกรรมการระดับนโยบายและผูบริหารสูงสุดของ
สถาบันที่จะตองใหความสําคัญและกําหนดนโยบายการประกันคุณภาพการศึกษาที่ชัดเจนและเขาใจรวมกันทุกระดับ
โดยมอบหมายใหหนวยงานหรือคณะกรรมการรับผิดชอบในการติดตาม ตรวจสอบ ประเมิน และกระตุนใหเกิดการ
พัฒนาคุณภาพอยางตอเนื่อง หนาที่สําคัญประการหนึ่งของคณะกรรมการหรือหนวยงานนี้ คือ การจัดระบบประกัน
คุณภาพ พรอมทั้งกําหนดตัวบงชี้และเกณฑการประเมินคุณภาพที่เหมาะสมสําหรับคณะและสถาบัน ระบบประกัน
คุณภาพที่ใชตองสามารถเชื่อมโยงใหเกิดคุณภาพของการปฏิบัติงาน ตั้งแตระดับบุคคล ระดับหลักสูตร ระดับคณะ
วิชา ไปจนถึงระดับสถาบัน โดยอาจจําเปนตองจัดทําคูมือคุณภาพในแตละระดับเพื่อกํากับการดําเนินงาน แตที่สําคัญ
คณะกรรมการหรือหนวยงานนี้ตองประสานงานและผลักดันใหเกิดระบบฐานขอมูลและสารสนเทศที่มีประสิทธิภาพ
ซึ่งสามารถใชงานรวมกันไดทุกระดับ
3.1.4 ระบบฐานขอมูลและระบบสารสนเทศ
การวัดและวิเคราะหผลการดําเนินงานเปนสิ่งจําเปนในกระบวนการประกันคุณภาพ การวัด
และวิเคราะหผลการดําเนินงานจะไมสามารถทําไดอยางถูกตองและมีประสิทธิภาพ หากปราศจากฐานขอมูลและ
ระบบสารสนเทศที่เปนจริง ถูกตองตรงกันทุกระดับตั้งแตระดับบุคคล ระดับหลักสูตร คณะวิชา และสถาบัน ตลอดจน
เปนขอมูลที่สามารถเรียกใชไดอยางรวดเร็ว ดังนั้น ระดับสารสนเทศที่ดี มีประสิทธิภาพ จึงเปนปจจัยสําคัญยิ่งที่จะ
สงผลตอความสําเร็จของการประกันคุณภาพการศึกษา และสงผลตอคุณภาพในทุกขั้นตอนการดําเนินงานตั้งแตการ
วางแผน การปฏิบัติงาน การตรวจสอบประเมิน ตลอดจนถึงการปรับปรุงและพัฒนา
4. ความเชื่อมโยงระหวางมาตรฐานการศึกษากับการประกันคุณภาพการศึกษา
พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542 แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 ในหมวด 5 ที่วาดวยการ
บริหารและการจัดการศึกษา มาตรา 34 ไดกําหนดให คณะกรรมการการอุดมศึกษามีหนาที่พิจารณาเสนอมาตรฐาน
การอุดมศึกษาที่สอดคลองกับความตองการตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ และสอดคลองกับมาตรฐาน
การศึกษาของชาติ โดยคํานึงถึงความเปนอิสระและความเปนเลิศทางวิชาการของสถาบันอุดมศึกษา คณะกรรมการ
อุดมศึกษาจึงไดจัดทํามาตรฐานการอุดมศึกษาเพื่อใชเปนกลไกระดับกระทรวง ระดับคณะกรรมการการอุดมศึกษา
และระดับหนวยงาน เพื่อนําไปสูการกําหนดนโยบายการพัฒนาการอุดมศึกษาของสถาบันอุดมศึกษาตอไป มาตรฐาน

11. ~ 11 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
การอุดมศึกษาที่จัดทําขึ้นฉบับนี้ไดใชมาตรฐานการศึกษาของชาติที่เปรียบเสมือนรมใหญเปนกรอบในการพัฒนา โดย
มีสาระสําคัญที่ครอบคลุมเปาหมายและหลักการของการจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษาของไทยและเปนมาตรฐานที่
คํานึงถึงความหลากหลายของกลุมหรือประเภทของสถาบันอุดมศึกษา เพื่อใหทุกสถาบันสามารถนําไปใชกําหนด
พันธกิจและมาตรฐานของการปฏิบัติงานได
คณะกรรมการการอุดมศึกษายังไดกําหนดเกณฑมาตรฐานอื่นๆ อาทิ เกณฑมาตรฐานหลักสูตร
ระดับอุดมศึกษา หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล หลักเกณฑ
การกําหนดชื่อปริญญา หลักเกณฑและแนวปฏิบัติเกี่ยวกับการพิจารณาประเมินคุณภาพการจัดการศึกษานอกสถาน
ที่ตั้งของสถาบันอุดมศึกษา เพื่อสงเสริมใหสถาบันอุดมศึกษาไดพัฒนาดานวิชาการและวิชาชีพ รวมทั้งการพัฒนา
คุณภาพและยกระดับมาตรฐานในการจัดการศึกษาระดับอุดมศึกษาใหมีความทัดเทียมกันและพัฒนาสูสากล ซึ่งทําให
สถาบันอุดมศึกษาสามารถจัดการศึกษาไดอยางยืดหยุน คลองตัว และตอเนื่องในทุกระดับการศึกษา ตลอดจน
สะทอนใหเห็นถึงมาตรฐานคุณภาพการจัดการศึกษาในระดับอุดมศึกษา
เพื่อใหการจัดการศึกษาทุกระดับและทุกประเภทมีคุณภาพและไดมาตรฐานตามที่กําหนดทั้งมาตรฐาน
การศึกษาระดับชาติ มาตรฐานการอุดมศึกษา มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา และสัมพันธกับมาตรฐานและหลักเกณฑ
ที่เกี่ยวของกับการจัดการศึกษาอื่นๆ รวมถึงกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ จึงจําเปนตองมีระบบ
ประกันคุณภาพที่พัฒนาขึ้นตามที่กําหนดไวในกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพ
การศึกษา พ.ศ.2553 ทั้งนี้ ความเชื่อมโยงระหวางมาตรฐานการศึกษา หลักเกณฑที่เกี่ยวของ และการประกัน
คุณภาพการศึกษา สามารถแสดงในแผนภาพที่ 1.1
แผนภาพที่ 1.1 ความเชื่อมโยงระหวางมาตรฐานการศึกษาและการประกันคุณภาพ
5. ความเชื่อมโยงระหวางการประกันคุณภาพภายในและการประเมินคุณภาพ
มาตรฐานการศึกษาของชาติ
มาตรฐานที่ 1
คุณลักษณะของคนไทยที่พึง
ประสงคทั้งในฐานะพลเมืองและ
พลโลก
มาตรฐานที่ 2
แนวทางการจัดการศึกษา
มาตรฐานที่ 3
แนวการสรางสังคมแหงการ
เรียนรู/สังคมแหงความรู
มาตรฐาน
การอุดมศึกษา
มาตรฐาน
ดานคุณภาพบัณฑิต
มาตรฐานดานการบริหาร
จัดการอุดมศึกษา
มาตรฐานดานการสรางและ
พัฒนาสังคมฐานความรูและ
สังคมแหงการเรียนรู
หลักเกณฑกํากับมาตรฐาน
รวมถึงมาตรฐาน
สถาบันอุดมศึกษาและกรอบ
มาตรฐานคุณวุฒิ
ระดับอุดมศึกษาแหงชาติ
การประกันคุณภาพภายใน ภายใตตัวบงชี้ตามพันธกิจของการอุดมศึกษาและ
การบริหารจัดการ
ผลผลิตทางการศึกษาที่ไดคุณภาพ

12. ~ 12 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
การประกันคุณภาพการศึกษาภายในเปนสวนหนึ่งของกระบวนการบริหารการศึกษาปกติที่ตองดําเนินการ
อยางตอเนื่อง โดยมีการควบคุมดูแลปจจัยที่เกี่ยวของกับคุณภาพ มีการตรวจสอบ ติดตามและประเมินผลการ
ดําเนินงาน เพื่อนําไปสูการพัฒนาปรับปรุงคุณภาพอยางสม่ําเสมอ ดวยเหตุนี้ระบบประกันคุณภาพภายในจึงตองดูแล
ทั้งปจจัยนําเขา (input) กระบวนการ (process) และผลผลิตหรือผลลัพธ (output/outcome) ซึ่งตางจากการประเมิน
คุณภาพภายนอกที่เนนการประเมินผลการจัดการศึกษา ดังนั้น ความเชื่อมโยงระหวางการประกันคุณภาพภายในกับ
การประเมินคุณภาพภายนอกจึงเปนสิ่งจําเปน โดยไดเชื่อมโยงใหเห็นจากแผนภาพที่ 1.2
แผนภาพที่ 1.2 ความสัมพันธระหวางการประกันคุณภาพการศึกษาภายในกับการประเมินคุณภาพ
ภายนอก
จากแผนภาพที่ 1.2 จะเห็นวา เมื่อสถาบันอุดมศึกษามีการดําเนินการประกันคุณภาพภายในแลว จําเปนตอง
จัดทํารายงานประจําปที่เปนรายงานประเมินคุณภาพภายใน โดยใชรูปแบบการจัดทํารายงานประจําปที่เปนรายงาน
การประเมินคุณภาพภายในตามที่กําหนดในระบบฐานขอมูลดานการประกันคุณภาพ (CHE QA Online) ซึ่งเปนการ
บันทึกผลการดําเนินงานประกันคุณภาพการศึกษาผานทางระบบออนไลน ตั้งแตการจัดเก็บขอมูลพื้นฐาน
เอกสารอางอิง การประเมินตนเอง การประเมินของคณะกรรมการประเมินคุณภาพ เพื่อนําเสนอสภาสถาบัน
หนวยงานตนสังกัด หนวยงานที่เกี่ยวของ และเปดเผยตอสาธารณชน ซึ่งขอมูลดังกลาวจะเปนขอมูลเชื่อมโยงระหวาง
การประกันคุณภาพภายในของสภาบัน การติดตามตรวจสอบของตนสังกัด ดังนั้น สถาบันอุดมศึกษาจําเปนตองจัดทํา
รายงานการประเมินตนเองที่มีความลุมลึก สะทอนภาพที่แทจริงของสถาบันในการจัดการศึกษาตั้งแตระดับหลักสูตร
การดําเนินการของคณะและสถาบัน เพื่อการผลิตบัณฑิตที่มีคุณภาพออกไปรับใชสังคม
การประกันคุณภาพภายใน การประเมินคุณภาพภายนอก
การปฏิบัติงาน
ของสถาบัน
การประเมิน
ตนเองของ
สถาบัน
รายงานประจําป
การตรวจ
เยี่ยม
รายงานผล
การ
ประเมิน
การ
ติดตามผล
ขอมูลปอนกลับ ติดตามตรวจสอบ
โดยตนสังกัดทุก 3 ป
ขอมูลปอนกลับ

13. ~ 13 ~
คูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษา ฉบับปการศึกษา 2557
สวนที่ 2
การประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
1. พัฒนาการของระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
เปนที่ทราบกันดีวาระบบการประกันคุณภาพการศึกษาจําเปนตองมีการปรับปรุงอยางตอเนื่องตามระดับการ
พัฒนาของสถาบันการศึกษา ตามความเจริญกาวหนาทางเทคโนโลยี สภาพสังคม เศรษฐกิจ ความรูและทักษะใน
อนาคตที่ตลาดงานตองการ และพฤติกรรมการเรียนรูของผูเรียน ดังนั้น ระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
และระบบการประเมินคุณภาพการศึกษาภายนอกจึงมีการปรับปรุงมาโดยตลอด ปจจุบันระบบการประกันคุณภาพ
ภายในเขาสูรอบที่สาม (2557-2561) และระบบการประเมินคุณภาพภายนอกเขาสูรอบที่สี่ (2558-2562)
ระบบการประกันคุณภาพภายในที่พัฒนาโดยสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา เริ่มใชมาตั้งแตป
การศึกษา 2550 เปนระบบแรกที่ใหสถาบันอุดมศึกษาทุกแหงไดนําไปใชในการประเมินผลการดําเนินงานในทุกป
การศึกษา และใหสถาบันอุดมศึกษาเพิ่มเติมประเด็นการประเมินที่สะทอนเอกลักษณของแตละสถาบัน ในรอบแรกนี้
ตัวบงชี้ประเมินผลการดําเนินงานมีทั้งตัวบงชี้ที่เปนปจจัยนําเขา กระบวนการและผลผลิตหรือผลลัพธ โดยครอบคลุม
องคประกอบคุณภาพตามกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน
สถานศึกษา ระดับอุดมศึกษา พ.ศ.2546 ตอบสนองเจตนารมณแหงพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ.2542
แกไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 มาตรฐานการศึกษาของชาติ มาตรฐานการอุดมศึกษา และมาตรฐานตางๆ ที่
เกี่ยวของ รวมทั้งสอดคลองไปในทิศทางเดียวกันกับตัวบงชี้การประเมินคุณภาพภายนอกของสํานักงานรับรอง
มาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องคการมหาชน) หรือ สมศ. ภายใตหลักการสําคัญคือไมเปนภาระซ้ําซอน
ในการปฏิบัติงานของสถาบันอุดมศึกษา ตัวบงชี้ที่พัฒนาขึ้นสามารถประเมินไดครบทุกมิติของระบบการประกัน
คุณภาพ คือ ปจจัยนําเขา กระบวนการ และผลผลิตหรือผลลัพธ อีกทั้ง ยังมีความสมดุลระหวางมุมมองการบริหาร
จัดการทั้ง 4 ดาน คือ ดานนักศึกษาและผูมีสวนไดสวนเสีย ดานกระบวนการภายใน ดานการเงิน และดานบุคลากร
การเรียนรูและนวัตกรรม ในสวนของเกณฑการประเมิน มีทั้งเกณฑทั่วไปที่ใชกับทุกสถาบันและที่แยกใชเฉพาะกับ
สถาบันที่มีจุดเนนตางกัน ไดแก สถานที่เนนการผลิตบัณฑิตและการวิจัย สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตและพัฒนา
สังคม สถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตและพัฒนาศิลปวัฒนธรรม และสถาบันที่เนนการผลิตบัณฑิตเพียงอยางเดียว
เนื่องจากในระยะแรกนี้สถาบันอุดมศึกษาหลายแหงยังไมมีกระบวนการทํางานที่เนนวงจรคุณภาพอยางชัดเจน ตัวบงชี้
สวนใหญจึงเปนตัวบงชี้ที่เนนกระบวนการ
การพัฒนาระบบการประกันคุณภาพภายในรอบที่สอง พ.ศ.2553 ยังคงยึดหลักการเดียวกับรอบแรก โดยนํา
แผนพัฒนาการศึกษาระดับอุดมศึกษา ฉบับที่ 10 (พ.ศ.2550-2554) กฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑและวิธีการ
ประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ.2553 มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา กรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ
เกณฑมาตรฐานหลักสูตรระดับอุดมศึกษา มาตรฐานเพื่อการประเมินคุณภาพภายนอกของ สมศ. กรอบการปฏิบัติ
ราชการตามมิติดานตางๆ ของสํานักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ (ก.พ.ร.) ในกรณีมหาวิทยาลัยของรัฐมา
เปนกรอบในการพัฒนาระบบการประกันคุณภาพภายใน อยางไรก็ตาม การพัฒนาตัวบงชี้และเกณฑการประกัน
คุณภาพภายในรอบที่สองจะมุงเนนการประเมินเฉพาะปจจัยนําเขาและกระบวนการ สําหรับการวัดผลผลิตหรือ
ผลลัพธนั้น สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดนําตัวบงชี้ที่ใชในการประเมินคุณภาพภายนอกรอบสามของ
สมศ.มาใช โดยถือเปนสวนหนึ่งของตัวบงชี้และเกณฑการประกันคุณภาพภายในที่สถาบันอุดมศึกษาตองดําเนินการให
ครบถวนทุกมิติของระบบประกันคุณภาพ คือ ปจจัยนําเขา กระบวนการ ผลผลิตหรือผลลัพธ ทั้งนี้ เกณฑที่พัฒนาขึ้น