NỘI TIẾT

1. CAÙC BEÄNH LYÙ TUYEÁN YEÂN VAØ THÖÔÏNG THAÄN
THÖÔØNG GAËP
PHAN HÖÕU HEÂN
1. CÖÔØNG ALDOSTERONE NGUYEÂN PHAÙT
Tình traïng cöôøng aldosteron nguyeân phaùt xaûy ra khi taêng saûn xuaát aldosteron khoâng phuï
thuoäc renin. Ñaây laø beänh lyù cuûa vuøng caàu voû thöôïng thaän.
Naêm 1954, laàn ñaàu tieân Conn moâ taû moät tình traïng beänh lyù coù caùc ñaëc ñieåm: taêng huyeát aùp,
giaûm kali maùu, giaûm hoaït tính renin huyeát töông, taêng aldosteron. Vaøo thôøi ñoù cöôøng
aldosteron ñöôïc coi laø moät nguyeân nhaân hieám cuûa taêng huyeát aùp. Tuy nhieân ngaøy nay vôùi söï
phaùt trieån cuûa caùc nghieäm phaùp taàm soaùt, sinh hoaù, cöôøng aldosteron nguyeân phaùt ñöôïc coi laø
nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát cuûa taêng huyeát aùp thöù phaùt. Caùc beänh nhaân coù taêng huyeát aùp vaø
haï kali maùu, taêng huyeát aùp khaùng trò ñeàu phaûi ñöôïc taàm soaùt xem coù cöôøng aldosteron nguyeân
phaùt hay khoâng.
Cöôøng aldosteron nguyeân phaùt chieám khoaûng 0.5-2% caùc beänh nhaân taêng huyeát aùp.
Cöôøng aldosteron do adenom chieám 75% caùc tröôøng hôïp, beänh lyù naøy ñöôïc Conn moâ taû.
SINH LYÙ BEÄNH
Aldosteron laøm taêng taùi haáp thu Na ôû oáng thaän vaøo dòch ngoaïi baøo, laøm taêng theå tích dòch
ngoaïi baøo vaø taêng toång löôïng Na trong cô theå.
AÛnh höôûng leân thaän roõ reät nhaát nhöng caùc cô quan khaùc cuõng bò aûnh höôûng. Löôïng Na thaûi
trong phaân coù theå baèng khoâng. Thuï theå ôû boä maùy caän quaûn caàu seõ caûm thuï vôùi söï gia taêng theå
tích dòch ngoaïi baøo vaø theå tích huyeát töông cuøng vôùi taûi Na ñeán macula densa seõ öùc cheá söï tieát
renin, hoaït tính renin trong huyeát töông seõ bò giaûm.
K+
ñöôïc thaûi ra ngoaøi ñeå ñoåi laáy Na+
; K+
maát khoûi noäi baøo neân H+
seõ ñi vaøo noäi baøo gaây
tình traïng kieàm chuyeån hoùa, ngoaøi ra thaän cuõng taêng thaûi H+
döôùi aûnh höôûng cuûa aldosteron.
K+
giaûm seõ ñöa ñeán tình traïng giaûm dung naïp vôùi glucoz vaø ñeà khaùng vôùi vasopressin (ADH).
Giaûm K+
naëng neà seõ laøm giaûm chöùc naêng cuûa thuï theå vôùi aùp suaát, coù theå ñöa ñeán haï aùp tö
theá.
Cô cheá gaây taêng huyeát aùp döôùi taùc duïng cuûa mineralocorticoid:
Na ñöôïc taùi haáp thu seõ ñöa ñeán gia taêng theå tích huyeát töông vaø dòch ngoaïi baøo, taêng caân
naëng cô theå vaø cung löôïng tim, sau 1-2 lít dòch, seõ ñeán 1 giai ñoaïn oån ñònh môùi. Tuy nhieân kali
vaãn tieáp tuïc maát vaø huyeát aùp tieáp tuïc taêng.
Ñeán giai ñoaïn taêng mineralocorticoid maõn tính, söùc ñeà khaùng ngoaïi vi gia taêng nhöng cung
löôïng tim bình thöôøng.

2. Tình traïng taêng ñeà khaùng ngoaïi vi do taêng ñoä nhaïy caûm vôùi catecholamin duø löôïng
epinephrin vaø norepinephrin khoâng taêng roõ reät. Ngoaøi ra, aldosteron coù theå coù taùc duïng tröïc
tieáp leân trung öông thaàn kinh gaây taêng huyeát aùp. Treân thuù vaät thí nghieäm taùc duïng naøy khoâng
ñaûo ngöôïc ñöôïc baèng thuoác ñoái vaän aldosteron.
LAÂM SAØNG
Trieäu chöùng laâm saøng cuûa cöôøng aldosteron nguyeân phaùt coù theå khoâng ñaëc hieäu nhö caûm
thaáy yeáu meät. Naëng hôn nöõa coù theå gaây ra nhöùc ñaàu, hoài hoäp, uoáng nhieàu tieåu nhieàu tieåu ñeâm
vaø dò caûm. Beänh nhaân thöôøng ñeán khaùm beänh vì caùc trieäu chöùng cuûa haï kali maùu vaø taêng
huyeát aùp.
Trieäu chöùng thöïc theå coù theå cho thaáy taêng huyeát aùp töø nheï ñeán naëng, ñaùy maét giai ñoaïn 1,
2. Giaûm kali naëng coù theå gaây haï aùp tö theá khoâng keøm tim ñaäp nhanh vì giaûm ñoä caûm nhaän cuûa
thuï theå vôùi aùp suaát.
- Khi kieàm maùu naëng coù theå coù trieäu chöùng Chvostek, Trousseau.
- Trieäu chöùng phuø ít gaëp.
- Na trong maùu hôi taêng.
- Roái loaïn dung naïp glucoz.
- Kali giaûm trong tröôøng hôïp ñieån hình nhöng kali bình thöôøng coù theå gaëp nhieàu hôn kali
giaûm.
Tröôøng hôïp hieám coù theå gaëp cöôøng aldosteron nguyeân phaùt lieân heä ñeán beänh ña u tuyeán
noäi tieát. U laïc choã tieát aldosteron raát hieám.
2. HOÄI CHÖÙNG CUSHING
Söï gia taêng maïn tính hormon Glucocorticoid do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau gaây ra hoäi
chöùng Cushing. Nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát cuûa hoäi chöùng Cushing laø hoäi chöùng Cushing
do thuoác. Caùc nguyeân nhaân khaùc laø do roái loaïn ôû tuyeán yeân, thöôïng thaän hoaëc do söï tieát
ACTH laïc choã. Danh töø beänh Cushing ñeå chæ hoäi chöùng Cushing do u tuyeán yeân taêng tieát
ACTH.
HOÄI CHÖÙNG CUSHING TUØY THUOÄC ACTH
Do taêng tieát keùo daøi ACTH laøm taêng saûn vuøng boù, vuøng löôùi vì theá coù taêng tieát cortisol,
androgen
Beänh Cushing
Chieám 2/3 tröôøng hôïp hoäi chöùng Cushing khoâng phaûi do thuoác gaëp ôû ñaøn baø nhieàu hôn ñaøn
oâng (tyû leä 8/1), tuoåi trung bình khôûi beänh : 20-40 tuoåi. Tuy nhieân beänh coù theå ñöôïc chaån ñoaùn
töø luùc treû ñeán 70 tuoåi.

3. U khoâng thuoäc tuyeán yeân (U tieát ACTH laïc choã, taêng tieát ACTH laïc choã):
Do böôùu heä noäi tieát taêng tieát ACTH, raát hieám gaëp böôùu taêng tieát CRF, chieám 15%-20% hoäi
chöùng Cushing tuøy thuoäc ACTH, thöôøng gaëp ôû ñaøn oâng nhieàu hôn (tyû leä phuï nöõ / nam = 1/3),
tuoåi trung bình khôûi beänh: 40 - 60 tuoåi, 50% tröôøng hôïp laø do u teá baøo nhoû ôû phoåi (tuy nhieân
chæ coù 0.5 - 2% u teá baøo nhoû ôû phoåi coù tieát ACTH laïc choã). Caùc u khaùc coù theå laø: u carcinom ôû
pheá quaûn, tuyeán öùc, ruoät, tuïy, buoàng tröùng, teá baøo ñaûo tuïy, carcinom daïng tuûy tuyeán giaùp, u
tuûy thöôïng thaän.
HOÄI CHÖÙNG CUSHING KHOÂNG TUØY THUOÄC ACTH :
Do chính tuyeán thöôïng thaän töï phaùt taêng tieát glucocorticoid, do ñoù seõ öùc cheá söï taêng tieát
ACTH ôû tuyeán yeân. Chieám 10% hoäi chöùng Cushing, gaëp ôû nöõ nhieàu hôn nam, adenom nhieàu
hôn carcinom.
HOÄI CHÖÙNG CUSHING TÖÏ TAÏO.
Hoäi chöùng Cushing do thuoác : thöôøng gaëp nhaát.
LAÂM SAØNG
 Maäp phì :
Laø trieäu chöùng thöôøng gaëp nhaát. Môõ tuï chuû yeáu ôû maët, coå, treân xöông ñoøn, thaân buïng, ít ôû
caùc chi. Taêng caân thöôøng laø trieäu chöùng ñaàu tieân, maët beänh nhaân troøn nhö maët traêng, da öûng
ñoû, gaùy coù böôùu môõ, ôû treû em coù theå maäp toaøn thaân. Moät soá nhoû beänh nhaân khoâng taêng caân tuy
nhieân maët vaãn troøn vaø môõ vaãn tuï ôû thaân mình nhieàu hôn tay chaân.
 Nhöõng thay ñoåi ôû da thöôøng gaëp :
Lôùp thöôïng bì vaø moâ lieân keát naèm döôùi bò teo, da moûng, maët ñoû, baàm maùu sau khi va chaïm
nheï gaëp ñeán 45%, veát nöùt da gaëp ôû 50 - 70%, thöôøng coù maøu ñoû tím, luùn saâu döôùi da, coù theå
roäng ñeán 0.5 - 2 cm do moâ lieân keát naèm döôùi da bò giaûm. Caùc veát nöùt thöôøng naèm ôû buïng
nhöng coù theå ôû caû ngöïc, haùng, moâng, ñuøi, naùch, ít gaëp ôû ngöôøi treân 40 tuoåi. Caùc veát thöông laâu
laønh, caùc veát moå ñoâi khi hôû mieäng. Nhieãm naám (tinea versicolor, candida) ôû da nieâm, moùng
tay cuõng thöôøng gaëp. Xaïm da hieám gaëp ôû beänh Cushing nhöng thöôøng gaëp ôû hoäi chöùng tieát
ACTH laïc choã.
 Raäm loâng :
Do taêng androgen. Gaëp ôû 80% beänh nhaân nöõ. Loâng moïc nhieàu ôû maët nhaát, nhöng cuõng coù
theå gaëp ôû buïng, ngöïc, vuù, ñuøi treân vaø toùc cuõng raäm hôn. Muïn ôû maët thöôøng ñi keøm raäm loâng.
trieäu chöùng nam hoùa chuû yeáu chæ gaëp ôû carcinom tuyeán thöôïng thaän, khoaûng 20% tröôøng hôïp.
 Cao huyeát aùp :
Gaëp trong 75% tröôøng hôïp vaø huyeát aùp taâm tröông hôn 100mmHg trong 50% tröôøng hôïp;
cao huyeát aùp vaø caùc bieán chöùng lieân heä goùp phaàn laøm beänh naëng theâm vaø deã töû vong.

4.  Roái loaïn sinh duïc :
Do taêng androgen ôû phuï nöõ vaø taêng cortisol ôû nam giôùi. Trieäu chöùng naøy thöôøng gaëp. 75%
phuï nöõ coøn hoaït ñoäng sinh duïc bò taét kinh, nam giôùi thöôøng bò giaûm libido, moät soá coù loâng moïc
thöa vaø dòch hoaøn meàm.
 Roái loaïn thaàn kinh taâm lyù :
Gaëp ôû 40% beänh nhaân, haàu heát ñeàu coù giaác nguû bò roái loaïn, hoaëc maát nguû hoaëc thöùc daäy raát
sôùm vaøo buoåi saùng. Trieäu chöùng nheï laø deã xuùc ñoäng, noùng naûy. Cuõng coù theå gaëp tình traïng lo
laéng, traàm caûm, keùm chuù yù, keùm trí nhôù. Beänh nhaân cuõng coù theå höng phaán hoaëc moät soá ít
traàm caûm naëng, roái loaïn taâm thaàn, saûng laãn, nghi kò ngöôøi xung quanh. Coù vaøi ngöôøi ñaõ töï saùt.
 Yeáu cô :
Gaëp ôû 60% tröôøng hôïp, thöôøng ôû cô goác chi, roõ reät nhaát ôû chi döôùi.
 Loaõng xöông :
Gaëp ôû haàu heát beänh nhaân, ñau löng laø trieäu chöùng khôûi ñaàu treân 58% beänh nhaân. Coù theå coù
gaõy xöông beänh lyù ôû xöông soáng hay xöông söôøn, xöông baøn chaân, 15 - 20% bò xeïp ñoát soáng
phaùt hieän ñöôïc qua X-quang.
Ngöôøi treû bò loaõng xöông phaûi nghó ñeán hoäi chöùng Cushing.
 Saïn nieäu :
Do taêng thaûi Calci qua ñöôøng tieåu. Khoaûng 15% beänh nhaân bò saïn nieäu, ñoâi khi côn ñau
quaën thaän laø trieäu chöùng noåi baät.
 Khaùt vaø tieåu nhieàu :
Khaùt vaø tieåu nhieàu phaûn aûnh tình traïng taêng ñöôøng huyeát xaûy ra ôû khoaûng 10% beänh nhaân.
Hieám khi coù nhieãm ceton-acid. Roái loaïn dung naïp glucoz thöôøng gaëp hôn.
Ngoaøi ra glucocorticoid cuõng öùc cheá söï tieát ADH. Cortisol cuõng tröïc tieáp kích thích söï
thanh loïc nuôùc töï do.
3. U SAÉC BAØO TUÛY THÖÔÏNG THAÄN
ÑÒNH NGHÓA
Caùc u saéc baøo laø nhöõng khoái u phaùt trieån töø moâ öa saéc tieát ra catecholamin
Caùc u naøy coù theå khu truù :
- ÔÛ thöôïng thaän : ñoù laø caùc u tuyû thöôïng thaän [85% toång soá ca]
- ÔÛ ngoaøi thöôïng thaän, coøn goïi laø caùc u phoù haïch [khoaûng 15% caùc ca]

5. LAÂM SAØNG
Beänh caûnh ñieån hình nhaát laø côn cao HA kòch phaùt, nhöng coù khi bieåu hieän khaùc gaây nhaàm
laãn. Ñieàu trò phaûi duøng phaãu thuaät sau khi chuaån bò baèng noäi khoa, vaø phaûi raát thaän troïng khi
gaây meâ.
Ñieån hình nhaát vaø gôïi yù nhaát laø caùc theå coù cao HA. Chuùng coù theå coù caùc hình thaùi sau :
Cao HA coù côn kòch phaùt:
Côn kòch phaùt coù ñaëc tính raát ñònh hình : Xaûy ra baát thình lình hoaëc sau moät hieän töôïng cô
hoïc (chaán thöông khoâng ñaùng keå vuøng löng, sôø naén saâu vuøng löng, chuïp XQ hay phaãu thuaät
vuøng löng). Ñoâi khi coù theå do laïnh, do xuùc ñoäng. Khôûi ñaàu baèng moät caûm giaùc ngheït khoâng roõ
raøng töø phaàn döôùi [buïng] ñi leân; raát khoù chòu vì : caûm giaùc kieán boø ôû ñaàu ngoùn, chuoät ruùt ñau ôû
baép chaân, ñau buïng, ñau vuøng tröôùc tim, nhòp tim nhanh leân ñoät ngoät, vaø nhaát laø nhöùc ñaàu coù
nhòp ñaäp raát döõ doäi.
- Khaùm thaáy :
Beänh nhaân xanh taùi, vaõ moà hoâi laïnh ñaàm ñìa ; coù khi ñoàng töû daõn.
Nhòp tim raát nhanh, naåy maïnh (coù khi tuy laø hieám nhòp tim chaäm do phaûn öùng cuûa daây pheá
vò). HA taêng raát cao ñaëc bieät laø HA taâm thu [thí duï 28/12 cmHg], coù khi taêng heát soá coù theå ño.
Côn kòch phaùt keùo daøi töø vaøi phuùt ñeán vaøi chuïc phuùt. Ñau giaûm daàn, da hoàng laïi. Côn qua
ñi ñeå laïi caûm giaùc deã chòu nhöng raát meät moûi, coù côn tieåu nhieàu.
Caùc côn taùi phaùt vôùi nhöõng khoaûng caùch khoâng nhaát ñònh vaø ngaøy caøng daøy hôn khi beänh
dieãn tieán laâu ngaøy.
Chaån ñoaùn khoâng khoù neáu thaày thuoác ñöôïc chöùng kieán moät côn nhö vaäy hoaëc beänh nhaân
moâ taû kyõ côn ñaõ xaûy ra. Caàn hoûi caùc trieäu chöùng ñieån hình nhö :
- Nhöùc ñaàu coù nhòp ñaäp döõ doäi
- Nhòp tim nhanh baét ñaàu ñoät ngoät vaø heát cuõng nhö vaäy
- Vaõ nhieàu moà hoâi
Cao HA thöôøng xuyeân:
HA caû toái ña vaø toái thieåu ñeàu taêng ñaùng keå nhöng möùc ñoä khaùc nhau, keøm theo laø caùc haäu
quaû treân thaàn kinh-caûm giaùc :
- Nhöùc ñaàu döõ doäi
- Toån thöông ñaùy maét giai ñoaïn 3 vaø 4 (xuaát tieát, xuaát huyeát, phuø)
- Daøy vaø taêng gaùnh taâm thaát traùi treân ÑTÑ.
Thöôøng chöùc naêng thaän vaãn ñöôïc baûo toàn; nhöng coù theå phaùt hieän protein nieäu nheï.
Caàn chuù yù :

6. - Daïng veû giaû basedow : gaày oám, lo laéng, run tay, nhòp tim nhanh, soát nheï. Da cuõng aåm
moà hoâi. Maét coù theå long lanh, coù co cô mi nhöng khoâng loài maét, khoâng coù böôùu giaùp.
- Hay keát hôïp vôùi haï HA tö theá ñöùng.
Cao HA thöôøng xuyeân xen laãn côn kòch phaùt.
Treân neàn cao HA thöôøng xuyeân xaûy ra nhöõng thay ñoåi coù tính kòch phaùt, nhöng bieåu hieän
côn thì khoâng coøn ñieån hình nöõa
4. SUY THÖÔÏNG THAÄN NGUYEÂN PHAÙT
Suy thöôïng thaän laø tình traïng giaûm saûn xuaát glucocorticoid hay mineralocorticoid hay caû
hai. Söï phaù huûy voû tthöôïng than do töï mieãn gaây ra suy thöôïng thaän nguyeân phaùt (beänh
Addison), söï giaûm saûn xuaát ACTH laøm giaûm söï saûn xuaát cortisol gaây ra suy thöôïng thaän thöù
phaùt. Giaûm tieát renin gaây ra söï thieáu aldosteron choïn loïc. Ñoâi khi thieáu men gaây ra suy
thöôïng thaän choïn loïc.
Suy thöôïng thaän nguyeân phaùt maïn tính laø beänh töông ñoái hieám, ôû caùc nöôùc Taây phöông
gaëp khoaûng 50 beänh nhaân trong 1 trieäu. ÔÛ Anh gaëp khoaûng 39 beänh nhaân treân 1 trieäu, ôû Ñan
Maïch gaëp khoaûng 60 beänh nhaân treân 1 trieäu daân, vôùi söï gia taêng cuûa beänh AIDS vaø ung thö, tæ
leä maéc beänh suy thöôïng thaän ñöôïc döï ñoaùn seõ taêng.
SINH LYÙ BEÄNH
Thieáu aldosteron seõ laøm giaûm khaû naêng giöõ natri vaø baøi tieát kali. Neáu beänh nhaân aên raát
nhieàu muoái seõ khoâng coù trieäu chöùng gì. Tình traïng beänh nhaân seõ xaáu raát nhanh neáu aên ít, oùi
möûa, tieâu chaûy, ñoå moà hoâi nhieàu.
Neáu khoâng ñieàu trò baèng caùc chaát töông töï aldosteron beänh nhaân seõ khoâng theå giaûm löôïng
natri trong nöôùc tieåu xuoáng döôùi 50 mEq/ngaøy. Khi löôïng natri thaûi nhieàu hôn löôïng natri haáp
thu seõ laøm giaûm dòch ngoaïi baøo, giaûm caân, giaûm theå tích huyeát töông, giaûm huyeát aùp, giaûm
cung löôïng tim, yeáu toaøn thaân, xæu ôû tö theá ñöùng, choaùng, taêng saûn xuaát renin, giaûm löôïng maùu
ñeán thaän, taêng ureâ huyeát. Cuõng coù theå coù tình traïng taêng kali maùu vaø toan maùu nheï, moät phaàn
do giaûm ñoä thanh loïc vi caàu, moät phaàn do giaûm söï trao ñoåi ion döông ôû oáng löôïn xa.
Thieáu cortisol
Roái loaïn chuyeån hoùa: giaûm söï taân sinh ñöôøng, giaûm söï huy ñoäng vaø söû duïng môõ, giaûm döï
tröõ glycogen trong gan, haï ñöôøng huyeát khi ñoùi (thöôøng gaây trieäu chöùng laâm saøng roõ ôû treû em),
gaày suùt.
Trieäu chöùng tieâu hoùa: aên maát ngon, buoàn oùi, oùi möûa, ñau buïng, giaûm HCl trong dòch vò.
Trieäu chöùng thaàn kinh: giaûm sinh löïc, hoân traàm meâ meät, voâ caûm, luù laãn, beänh taâm thaàn .
Tim maïch thaän: giaûm khaû naêng baøi tieát “nöôùc töï do”, giaûm söï ñaùp öùng vôùi catecholamin,
giaûm theå tích huyeát töông, giaûm huyeát aùp.

7. Tuyeán yeân: taêng tieát khoâng giôùi haïn ACTH gaây ra xaïm da, nieâm.
Giaûm khaû naêng ñaùp öùng vôùi stress: taát caû caùc trieäu chöùng treân ñeàu gia taêng khi coù chaán
thöông, nhieãm truøng hay nhòn ñoùi.
Thieáu androgen
Ít gaây trieäu chöùng roõ reät, coù theå goùp phaàn laøm meät; ôû phuï nöõ coù theå laøm giaûm loâng naùch; ôû
nam giôùi gaây baát löïc, giaûm libido.
TRIEÄU CHÖÙNG LAÂM SAØNG
Trong ña soá tröôøng hôïp trieäu chöùng xaûy ra töø töø. Quaù trình phaù huûy voû thöôïng thaän thay ñoåi
tuøy theo nguyeân nhaân nhöng thöôøng xaûy ra chaäm vaø trong thôøi gian ñaàu söï taêng tieát buø tröø cuûa
ACTH vaø renin coù theå khieán cho phaàn thöôïng thaän coøn laïi baøi tieát ñuû cortisol cho nhu caàu sinh
lyù. Chæ khi beänh nhaân bò stress nhö oùi, nhieãm truøng, chaán thöông, phaãu thuaät caùc trieäu chöùng
thieáu hormon môùi loä roõ döôùi hình thöùc “côn suy thöôïng caáp tính”.
Khi hôn 90% voû thöôïng thaän bò phaù huûy, söï buø tröø noäi taïi seõ khoâng ñuû nöõa vaø beänh nhaân
seõ coù trieäu chöùng laâm saøng cuûa beänh.
NAÊM TRIEÄU CHÖÙNG CHÍNH:
Meät, gaày, roái loaïn tieâu hoùa, xaïm da vaø haï huyeát aùp.
Meät: laø trieäu chöùng ñaùng lo ngaïi, thöôøng laø lyù do ñöa beänh nhaân ñi khaùm beänh: meät theå
xaùc, tinh thaàn vaø sinh duïc. Ngay khi nguû daäy ñaõ meät vaø taêng daàn leân trong ngaøy, daàn daàn beänh
nhaân khoâng ñi ñöôïc, phaûi naèm lieät giöôøng, khoâng aên khoâng noùi.
Meät moûi taâm thaàn bieåu hieän baèng suy nghó chaäm, voâ caûm, traàm caûm xen laãn vôùi nhöõng luùc
noùng naûy, gaây goå.
Nam giôùi coù theå bò baát löïc, phuï nöõ laõnh caûm, maát kinh.
Gaày: luoân luoân coù, xuaát hieän töø töø nhieàu khi beänh nhaân khoâng ñeå yù. Gaày do maát nöôùc vì
maát muoái, keùm aên.
Roái loaïn tieâu hoùa: ñau buïng khoâng khu truù, buoàn oùi, oùi, tieâu chaûy coù theå laøm naëng beänh
theâm. Trong côn suy thöôïng thaän caáp coù theå laàm vôùi buïng ngoaïi khoa.
Xaïm da raûi raùc: maøu naâu ñoàng, raát ñieån hình. Xaïm da xuaát hieän tröôùc heát ôû vuøng hôû, tieáp
xuùc vôùi aùnh maët trôøi, nhöõng vuøng coï saùt vaø ôû caùc vuøng coù seïo môùi. Maët, coå, baøn tay nhö xaïm
naéng, maët sau caùnh tay, thaét löng, ñaàu goái, vuøng daây ñeo quaàn. ÔÛ baøn tay ñaëc bieät caùc neáp gaáp
ñeàu naâu hoaëc ñen, moùng tay coù gaïch saäm maøu. Ñaàu vuù naâu saãm nhö coù gheùt. ÔÛ nieâm coù thaáy
nhöõng ñoám maøu ñaù ñen, tuy hieám nhöng raát coù giaù trò nhaát laø ôû ngöôøi da maøu: trong maù, lôïi,
saøn mieäng.
Haï huyeát aùp: huyeát aùp beänh nhaân thöôøng thaáp, maïch yeáu, raát thöôøng gaëp haï huyeát aùp tö
theá. Trong côn suy thöôïng thaän caáp coù huyeát aùp keïp vaø choaùng.

8. Nhöõng trieäu chöùng khaùc: haï ñöôøng huyeát thöôøng xaûy ra ôû treû em, hoaëc khi beänh nhaân oùi,
nhòn ñoùi, coù theâm beänh khaùc. Beänh nhaân cuõng deã bò voïp beû, theøm aên muoái.
5. SUY THUØY TRÖÔÙC TUYEÁN YEÂN
ÑAÏI CÖÔNG
STTY coù theå toaøn phaàn hay töøng phaàn :
STTY toaøn phaàn: Phoái hôïp vôùi suy thuyø sau taïo neân beänh caûnh suy toaøn boä tuyeán yeân.
STTY töøng phaàn :
Ñôn ñoäc :
Chæ coù moät loaïi hormon naøo ñoù bò thieáu huït thoâi.
Hai hormon hoaëc hôn bò thieáu huït.
Phoái hôïp thieáu nhieàu loaïi hormon.
I.NGUYEÂN NHAÂN VAØ CÔ CHEÁ BEÄNH SINH CUÛA SUY TUYEÁN YEÂN TRÖÔÙC
Nguyeân nhaân
Hieän nay chaán thöông soï naõo ñöôïc xeáp laø nguyeân nhaân phoå bieán cuûa suy tuyeán yeân vì tæ leä
ngöôøi chaán thöông soï naõo raát nhieàu, nhaát laø ôû caùc nöôùi ñang phaùt trieån.
Nguyeân nhaân suy tuyeán yeân
Toån thöông
naõo
Chaán thöông soï naõo, Xuaát huyeát döôùi nheän, Phaãu
thuaät thaàn kinh, Xaï trò, Nhoài maùu naõo
U tuyeán yeân Adenoma, U khaùc
U ngoaøi tuyeán
yeân
U soï haàu, U maøng naõo, U thaàn kinh ñeäm (Gliomas),
Chordomas, Ependymomas, U di caên
Nhieãm truøng AÙp xe, vieâm tuyeán yeân, vieâm maøng naõo, vieâm naõo
Nhoài maùu Ñoät quî tuyeán yeân, Hoäi chöùng Sheehan
Töï mieãn Vieâm tuyeán yeân thaâm nhieãm lympho baøo
Thaâm nhieãm Beänh Sarcoid, Beänh Hemochromatosis,Beänh toå chöùc
baøo
Hoá yeân roãng
Baát saûn hay thieåu saûn tuyeán yeân
Baát thöôøng gen

9. Voâ caên
II. LAÂM SAØNG
Bao goàm nhoùm caùc trieäu chöùng cuûa beänh neàn hay nguyeân nhaân gaây suy tuyeán yeân nhö u
vuøng tuyeán yeân haï ñoài coù theå gaây giaûm thò löïc, ñau ñaàu… vaø nhoùm caùc trieäu chöùng cuûa
hormone tuyeán yeân thieáu huït.
Caùc trieäu chöùng cuûa suy tuyeán yeân ñoâi khi khoâng roõ raøng. Thieáu huït ACTH, TSH vaø
ADH coù theå ñe doïa tính maïng ngöôøi beänh neáu khoâng phaùt hieän hay ñieàu trò khoâng kòp thôøi.
Thieáu huït hormone sinh duïc vaø taêng tröôûng raát ít coù trieäu chöùng vaø thöôøng toàn taïi thôøi gian daøi
tröôùc khi phaùt hieän.
Beänh xuaát hieän töø töø vôùi caùc bieåu hieän laâm saøng ôû tuyeán ñích do thieáu hormon.
Trình töï kinh ñieån thöôøng laø:
Khôûi ñaàu vôùi söï giaûm gonadotropin; tieáp sau laø giaûm TSH, roài ñeán ACTH.
Sau cuøng laø PRL.
Hieän nay ngöôøi ta cho thieáu GH laø bieåu hieän thoâng thöôøng nhaát cuûa STYT nhöng khoù phaùt
hieän treân laâm saøng ôû ngöôøi lôùn.
III. CAÄN LAÂM SAØNG
XEÙT NGHIEÄM ÑAÙNH GIAÙ DÖÏ TRÖÕ CHÖÙC NAÊNG TUYEÁN YEÂN
Truïc
Xeùt
nghieäm/nghieäm
phaùp
Thôøi ñieåm/
caùch thöïc hieän
Dieãn giaûi keát quaû
Truïc
thöôïng
thaän
Cortisol maùu Buoåi saùng 8h cortisol > 180 ng/ml: Bình thöôøng
Nghieäm phaùp
haï ÑH baèng
insulin
Insulin 0,05 –
0,15 UI/kg TM
Ño cortisol
maùu neàn vaø luùc
ÑH < 45 mg/dl
Coù trieäu chöùng cuûa haï ñöôøng huyeát keøm
ÑH < 40 mg/dl
Cortisol > 180 ng/ml: bình thöôøng
Cortisol < 180 ng/ml: Suy thöôïng thaän
Nghieäm phaùp
synacthene
ACTH loaïi
nhanh 250µg hay 1
µg TM
Ño cortisol
maùu luùc 0, 30, 60
phuùt
Cortisol > 200 ng/ml: bình thöôøng
Cortisol < 200 ng/ml: Suy thöôïng thaän
Coù theå aâm tính giaû khi suy thöôïng thaän
caáp hay baùn caáp
Truïc tuyeán
giaùp
TSH, fT4 Ño tónh

10. Truïc sinh
duïc
(nam giôùi)
Testosterone,
FSH, LH
Ño tónh buoåi
saùng 7:00 – 9:00
Truïc sinh
duïc
(nöõ giôùi)
Estradiol, FSH,
LH
Ño tónh ÔÛ phuï nöõ coøn kinh nguyeät: Giaù trò thay
ñoåi theo chu kyø
Hoc mon
taêng tröôûng
IGF1, IGFBP -
3 (treû em)
Ño tónh Bình thöôøng: IGF1, IGFBP- 3 trong giôùi
haïn bình thöôøng theo giôùi- tuoåi
Thieáu GH: IGF1< 84ng/ml keøm thieáu huït
# 2 hoc mon khaùc thuøy tröôùc tuyeán yeân
Nghieäm phaùp
haï ÑH baèng
insulin
Insulin 0,05 –
0,15 UI/kg TM
Ño GH maùu luùc
0, 30, 60 phuùt
GH > 5,1 µg/L: Bình thöôøng
GH < 3µg/L: thieáu GH naëng
GH < = 5,1µg/L: thieáu GH
Caùc caän laâm saøng khaûo saùt hình aûnh tuyeán yeân vaø caùc tuyeán noäi tieát bao goàm: CT scan,
MRI…
IV. CHAÅN ÑOAÙN VAØ ÑIEÀU TRÒ
Caàn hoûi tieàn söû, beänh söû vaø khaùm laâm saøng caån thaän nhaèm phaùt hieän caùc beänh lyù neàn,
nguyeân nhaân gaây suy tuyeán yeân cuõng nhö caùc trieäu chöùng suy tuyeán yeân.
Xaùc ñònh thieáu huït hormone ACTH vaø GH thöôøng phaûi thöïc hieän nghieäm phaùp ñoäng, coøn
caùc hormone khaùc nhö hormone sinh duïc, tuyeán giaùp… thöôøng chæ caàn ño hormone tónh vaø döïa
vaøo caùc trieäu chöùng laâm saøng.
Ñieàu trò
Vieäc ñieàu trò suy tuyeán yeân bao goàm ñieàu trò caùc nguyeân nhaân (neáu coù) vaø boå sung caùc
hormone thieáu huït
6. ÑAÙI THAÙO NHAÏT
I. GIỚI THIỆU
Thuỳ sau nằm phía dưới vùng hạ đồi, tạo thành đơn vị có cấu trúc và chức năng - yên
thần kinh. Yên thần kinh bao gồm ba phần: nhân trên thị và nhân cạnh não thất của vùng hạ đồi
(chứa thân tế bào thần kinh, tiết ra oxytocin và vasopressin) và đường dẫn truyền chứa các sợi
trục của các tế bào thần kinh nằm ở hai nhân phía trên và thùy sau tuyến yên, nơi chứa các đầu
tận cùng thần kinh.

11. Thiếu hụt ADH sẽ gây ra bệnh cảnh uống nhiều, tiểu nhiều hay đái tháo nhạt. Đái tháo
nhạt là một dạng rối loạn bài tiết nước tiểu với đặc điểm: tiểu nhiều, nước tiểu nhược trương, pha
loãng, áp lực thẩm thấu nước tiểu thấp, áp lực thẩm thấu máu tăng, tăng natri máu
Cần phân biệt với các trường hợp uống nhiều tiểu nhiều khác. Có 04 cơ chế uống nhiều
tiểu nhiều liên quan đến vasopressin:
 Đái tháo nhạt trung ương: do thiếu hụt vasopressin từ hạ đồi – tuyến yên
 Đái tháo nhạt do thận: Do thận giảm đáp ứng với vasopressin
 Đái tháo nhạt thoáng qua ở phụ nữ mang thai
 Uống nhiều tiên phát
II. NGUYÊN NHÂN
Loại Bệnh lý
Uống nhiều -Ham uống do thần kinh
-Vô căn ( giảm ngưỡng thẩm thấu)
-Bệnh hạ đồi ( sarcodosis)
-Thuốc: chống trầm cảm, kháng cholinnergic
ĐTN trung
ương
Nguyên phát
-Di truyền
-Vô căn ( tự miễn)
Thứ phát
-CTSN
-U vùng tuyến yên đặc biệt do di căn
-Sarcoidosis, histocytosis
-Tổn thương do phẫu thuật
-Tổn thương do bệnh lý nhiễm ( viêm não,
viêm màng não)
-Thai kỳ
Đái tháo nhạt
thận
Nguyên phát
-Di truyền
-Vô căn
Thứ phát
-Bệnh lý thận
-RLĐG: tăng Ca, Hạ K

12. Lâm sàng
Biểu hiện lâm sàng là tiểu nhiều, uống nhiều. Thường nếu bệnh nhân không rối loạn tri
giác hay không rối loạn cảm giác khát, bệnh nhân sẽ uống đủ lượng nước mất đi. Ngược lại, khi
bệnh nhân không uống nước đủ hay bù dịch đầy đủ, bệnh nhân sẽ có thêm biểu hiện lâm sàng
của tăng áp lực thẩm thấu máu.
Với lâm sàng tiểu nhiều, nồng độ Na huyết thanh thấp (dưới 137 mEq/l) thường là dấu hiệu
của uống nhiều nguyên phát, trong khi Na máu cao (>142 mEq/l) thường là dấu hiệu gợi ý đái
tháo nhạt.
III. CHẨN ĐOÁN
Để xác định bệnh nhân tiểu nhiều cần giử nước tiểu 24 giờ, xác định khi thể tích nước
tiểu lớn hơn hay bằng 2,5 – 3 ml/kg cân nặng trong một giờ.
Tỷ trọng nước tiểu giảm: d < 1.005. Áp lực thẩm thấu nước tiểu giảm < 200 mosmol/kg.
Áp lực thẩm thấu máu tăng cao > 287 mosmol/kg, Natri máu tăng.
Chẩn đoán phân biệt đái tháo nhạt và các trường hợp uống nhiều tiểu nhiều khác bằng
nghiệm pháp nhịn nước
Cần chẩn đoán nguyên nhân đái tháo nhạt nếu có.
NGHIỆM PHÁP NHỊN NƯỚC
Cách thực hiện:
Bênh nhân nằm tại giường, không uống nước, ăn thức ăn khô trong suốt thời gian làm
nghiệm pháp.
Lấy cân nặng, mạch, huyết áp trước khi làm nghiệm pháp. Theo dõi mỗi giờ lượng nước
tiểu, mạch, huyết áp, cân nặng của bệnh nhân.
Theo dõi cân nặng, ion đồ máu, áp lực thẩm thấu nước tiểu, áp lực thẩm thấu máu mỗi 1
– 2 giờ. Trong trường hợp đái tháo nhạt trung ương, số lượng nước tiểu vẫn tăng, áp lực thẩm
thấu nước tiểu tăng không đáng kế, áp lực thẩm thấu máu tăng dần. Khi dùng desmopressin bệnh
nhân đáp ứng rất rõ, áp suất thẩm thấu nước tiểu tăng ít nhất 50 %, thường 200% - 400%, nước
tiểu giảm nhanh.
Trong đái tháo nhạt do thận, áp lực thẩm thấu nước tiểu tăng không đáng kể sau dùng
desmopressin. Ngược lại bệnh nhân uống nhiều tiên pháp thì nước tiểu sẽ giảm dần, áp lực thẩm
thấu máu tăng, áp lực thẩm thấu nước tiểu tăng dần, nước tiểu cô đặc (tỉ trọng tăng) khi làm
nghiệm pháp nhịn nước. Chẩn đoán phân biệt không khó giữa các trường hợp điển hình, tuy
nhiên khi bệnh nhẹ hay đái tháo nhạt bán phần thì việc chẩn đoán không dễ dàng, có khi phải
thực hiện nghiệm pháp nhịn nước nhiều lần mới chẩn đoán được.
Ngưng nghiệm pháp khi có 01 tiêu chí sau đây:
- Cân nặng bệnh nhân giảm 3 – 5 % so với ban đầu.
- Na máu => 145 meq/L hay ALTT máu => 295 mosmol/kg

13. - Tỉ trọng nước tiểu => 1,020
- ALTT nước tiểu => 600 mosmol/kg
Thời gian làm nghiệm pháp thay đổi theo từng bệnh nhân, có khi lên đến 18 giờ.
Tiêu chí đánh giá nghiệm pháp đáp ứng
Có đáp ứng Không đáp ứng
- Thể tích nước tiểu giảm dần
- ALTT nước tiểu sẽ tăng gấp 2-4 lần ALTT
huyết tương khi nhịn nước
- ALTT nước tiểu không tăng
khi nhịn nước
Khi ngưng nghiệm pháp, chích 5 đơn vị ADH ngoại sinh dưới da hay xịt mũi 10µg
desmopressin, sau đó 60 phút lấy một mẫu nước tiểu đo áp lực thẩm thấu. Bình thường: ALTT
nước tiểu sẽ tăng < 10% sau xịt. Thiếu ADH do nguyên nhân trung ương: ALTT nước tiểu sẽ
tăng > 10% sau xịt so với ALTT nước tiểu trước xịt.
Dựa vào các xét nghiệm đo áp lực thẩm thấu nước tiểu và máu, nghiệm pháp nhịn
nước… có thể chẩn đoán xác định đái tháo nhạt theo bảng sau.
ALTT
huyết tương
(mosmol/kg)
ALTT
nước tiểu
(mosmol/kg)
Nghiệm pháp
nhịn nước
ALTT nước
tiểu sau xịt ADH
Nguyên nhân
< 285 Giảm Có đáp ứng Không tăng
hoặc tăng < 10 %
Uống nhiều tiên
phát
Tăng Giảm Không đáp
ứng
tăng > 50% Đái tháo nhạt
trung ương hoàn toàn
Tăng Giảm Không đáp
ứng
tăng > 10% Đái tháo nhạt
trung ương một phần
Tăng Giảm Không đáp
ứng
Không tăng Đái tháo nhạt do
thận
Trên bệnh nhân đái tháo nhạt trung ương, MRI với hình ảnh mất điểm “bright spot” do
giảm dự trữ ADH, nhưng hình ảnh này hiện nay cũng không còn đặc hiệu. Trong giai đoạn sớm,
đái tháo nhạt trung ương bán phần cũng còn hiện diện “bright spot”, ngoài ra dự trữ thùy sau
tuyến yên còn có hormone Oxytoxin, nên trong một số trường hợp đái tháo nhạt trung ương vẫn
còn hiện diện “bright spot”. Một số nghiên cứu trên người bình thường cũng mất “bright spot”,
đặc biệt trên người lớn tuổi. Do đó không có “bright spot” trên MRI cũng không chẩn đoán đái
tháo nhạt trung ương.
7. U TUYEÁN YEÂN

14. Khoái u tuyeán yeân (KUTY) laø nhöõng khoái u phaùt trieån töø moâ tuyeán yeân hay töø caùc di tích
cuûa phoâi (tuùi Rathke).
Phaân loaïi beänh
KUTY goàm
 caùc khoái u laønh töùc adenom (u tuyeán) tuyeán yeân phaùt trieån töø caùc thaønh phaàn lieân baøo
tuyeán
 caùc khoái u aùc tính töùc u thöôïng moâ :
- u thöôïng moâ nguyeân phaùt raát hieám ; thöôøng laø thöù phaùt do di caên cuûa moät ung thö noäi
taïng, ñaëc bieät laø ung thö vuù vaø ung thö phoåi
- caùc khoái u loaïn saûn nhö caùc u soï-haàu phaùt trieån töø di tích daây nguyeân thuyû haàu-yeân (xem
Nhaéc laïi phoâi hoïc)
- caùc khoái u hieám coù : u quaùi, u daây soáng, cuïc söøng thöôïng bì
ADENOM TUYEÁN YEÂN
Adenom tuyeán yeân laø daïng hay gaëp nhaát cuûa KUTY. Caùc adenom tuyeán yeân naøy coù theå coù
bieåu hieän noäi tieát hay laø khoâng.
Adenom tuyeán yeân khoâng bieåu hieän noäi tieát chieám 20% toång soá adenom. Treân kính hieån vi
quang hoïc ñoù laø caùc teá baøo kî maøu kinh ñieån.
Adenom tuyeán yeân coù bieåu hieän noäi tieát, coøn goïi laø adenom chöùc naêng, cuõng coù hai loaïi :
 Nguyeân phaùt : caùc adenom tuyeán yeân naøy tieát quaù moät/nhieàu hormon tuyeán yeân
- Adenom tuyeán yeân tieát PRL
- Adenom tuyeán yeân tieát GH
- Adenom tuyeán yeân tieát ACTH, MSH, LPH, endorphin
- Adenom tuyeán yeân tieát TSH
- Adenom tuyeán yeân tieát LH-FSH
 Thöù phaùt : do moät tuyeán ngoaïi vi bò suy, thí duï suy tuyeán giaùp laâu ngaøy khoâng ñieàu trò
coù theå gaây ra moät adenom tuyeán yeân tieát TSH.
CAÙC KHOÁI U TUYEÁN YEÂN (KUTY) KHAÙC
KUTY luoân coù hai hoäi chöùng : hoäi chöùng noäi tieát vaø hoäi chöùng khoái u.
Laâm saøng caùc KUTY ñöôïc ñaëc tröng baèng hai hoäi chöùng noäi tieát vaø khoái u.
Hoäi chöùng noäi tieát
thöôøng laø bieåu hieän ñaàu tieân. Baèng laâm saøng vaø caän laâm saøng xaùc ñònh coù tình traïng suy
hay cöôøng tuyeán yeân, hay coù hoäi chöùng thaàn kinh haï ñoài.

15. Adenom tuyeán yeân khoâng tieát hormon :
Loaïi naøy theo moâ hoïc kinh ñieån laø loaïi teá baøo kî maøu ; nhöng ñoâi khi phaùt hieän ñöôïc caùc
haït tieát baèng phöông phaùp hoaù mieãn dòch teá baøo. Thöôøng gaëp treân ngöôøi lôùn vaø coù theå laø
nguyeân nhaân cuûa suy tuyeán yeân toaøn phaàn hay töøng phaàn do nguyeân nhaân taïi tuyeán yeân,hay
haï ñoài- tuyeán yeân khi maø khoái u phaùt trieån leân phía treân. Tieán trieån cuûa khoái u thöôøng laø chaäm
vaø raát deã taùi phaùt sau ñieàu trò .
Adenom tuyeán yeân tieát hormon (u tuyeán chöùc naêng) :
Coù nhieàu loaïi tuyø theo hormon ñöôïc tieát ra :
- PRL
- GH
- LPH, ACTH :
- nguyeân phaùt : beänh Cushing coù trieäu chöùng saïm da
- thöù phaùt : hoäi chöùng Nelson hay laø adenom tuyeán yeân xaûy ra sau khi caét boû thöôïng thaän
caû hai beân vì coù hoäi chöùng Cushing
- TSH
- nguyeân phaùt : cöïc hieám
- thöù phaùt : phaûn öùng xaûy ra sau moät suy giaùp laâu ngaøy khoâng ñieàu trò / ñieàu trò keùm.
- LH-FSH : cöïc hieám vaø laø nguyeân phaùt hay phaûn öùng do moät suy sinh duïc raát laâu ngaøy
vaø khoâng ñöôïc ñieàu trò .
U thöôïng moâ :
U thöôïng moâ nguyeân phaùt cuûa tuyeán yeân raát hieám vaø laø nguyeân nhaân sinh ra suy tuyeán
yeân ñaøy ñuû hay khoâng ñaøy ñuû.
U thöôïng moâ thöù phaùt hay gaëp hôn; thí duï di caên vaøo tuyeán yeân gaëp trong 25% ung thö vuù.
Thöôøng noù khoâng coù bieåu hieän noäi tieát, tuy nhieân noù cuõng coù theå gaây ra ñaùi thaùo nhaït vaø sau
ñoù coù trieäu chöùng cuûa suy tuyeán yeân .
U SOÏ HAÀU
Phaùt trieån töø caùc di tích baøo thai cuûa tuùi Rathke. U naøy thöôøng naèm treân hoá yeân, nhöng coù
15% naèm trong hoá yeân.
Noù thöôøng laø nguyeân nhaân gaây ñaùi thaùo nhaït hoaëc suy tuyeán yeân - haï ñoài
HOÄI CHÖÙNG KHOÁI U
Thay ñoåi tuyø theo kích thöôùc khoái u.
Khoái u trong hoá yeân :

16. Neáu laø loaïi adenom tuyeán yeân nhoû thì laâm saøng hoaøn toaøn im laëng, neáu laø adenom tuyeán
yeân lôùn nhöng coøn trong hoá yeân, hoaëc laø adenom tuyeán yeân nhoû tieán trieån seõ coù daáu hieäu nhöùc
ñaàu phía sau nhaõn caàu do taêng aùp löïc trong hoá yeân
Khoái u laán ra ngoaøi hoá yeân :
Söï phaùt trieån coù khi laø töø töø hay ñoät ngoät. Neáu ñoät ngoät thöôøng bieåu hieän baèng moät trong
caùc daáu hieäu nhö xuaát huyeát maøng naõo, muø, lieät nhaõn caàu. Nguyeân nhaân thöôøng laø xuaát huyeát
trong khoái u, tieáp theo sau laø hoaïi töû khoái u.
Khoái u laán xuoáng döôùi :
Khoái u phaùt trieån qua xoang böôùm vaø coù theå gaây ra chaûy maùu muõi, roø ræ dòch naõo tuyû qua
muõi. Noù cuõng coù theå gaây vieâm maøng naõo do xoang böôùm vaø hoác muõi deã nhieãm khuaån.
Khi khaùm TMH thaáy voøm hoïng bò ñaåy xuoáng, vaø ñoâi khi khoái u coù theå laán xuoáng tôùi hoác muõi.
Khoái u laán sang beân :
- Laø xoang hang vaø KUTY coù theå gaây lieät caùc daây thaàn kinh III, IV vaø VI
- Côn ñau daây thaàn kinh ôû maët do cheøn eùp reã daây thaàn kinh V
- Loài maét moät beân.
Laán leân treân :
- Tröôùc giao thò :
+ gaây muø goùc tö, hay muø nöûa maét phía thaùi döông 2 beân
+ maát muøi do cheøn eùp giaûi khöùu giaùc
+ trieäu chöùng khoái u thuyø traùn, do cheøn eùp maët döôùi thuyø traùn, vôùi caùc trieäu chöùng roái
loaïn taùc phong.
- Sau giao thò: thöôøng laø naëng vì coù theå gaây caùc cheøn eùp vôùi caùc hoäi chöùng :
+ thaàn kinh-haï ñoài do cheøn eùp saøn naõo thaát III (xem Suy tuyeán yeân )
+ taêng aùp löïc trong soï do toån thöông coáng Sylvius vaø loã Monroe
+ thaân naõo
Khoái u laán leân treân-sau-beân :
Töùc laø veà phía thuyø thaùi döông, neân coù theå gaây ra :
+ côn co giaät hoaëc ñoäng kinh thaùi döông
+ muø nöûa maét cuøng beân
+ roái loaïn thaàn kinh maët-tay

17. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Mai Theá Traïch, Nguyeãn Thy Khueâ (2007). ). Noäi tieát hoïc ñaïi cöông –Suy tuyeán yeân
tröôùc, Nhaø xuaát baûn y hoïc, 97 - 107.
2. Andrew A. Toogood, MD (2008). “Hypopituitarism: Clinical Features, Diagnosis,
and Management”. Endocrinol Metab Clin N Am 37: 235–261
3. Kronenberg (2008). Williams textbook of endocrinology, 11th ed. Saunders, an
imprint of elsevier. Chapter 8 – anterior pituitary, pp.512 - 560
4. Schneider. H, Aimaretti. G (2007), “Hypopituitarism”, Lancet Vol 369 April 28,
1461 – 1470
5. Shlomo melmed (2011). The pituitary, third edition. Academic Press is an imprint of
Elsevier. Chapter 10: anterior pituitary failure, pp. 338 – 368.