More Related Content Similar to Cham soc suc khoe(326) (20) Cham soc suc khoe(326)2. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 1
MUĂ
C LUĂ
C
SĂ CĂĂP ........................................................................................................................................ 2
DINH DĂĂĂNG CHO MOĂ
I NGĂĂĂI............................................................................................ 22
DINH DĂĂĂNG CHO TREĂ EM................................................................................................... 50
DINH DĂĂĂNG CHO PHUĂ
NĂĂ.................................................................................................. 74
DINH DĂĂĂNG CHO NGĂĂĂI COĂ TUĂĂI.................................................................................... 80
VĂĂ
SINH AN TOAĂN THĂĂ
C PHĂĂM........................................................................................... 86
3. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 2
SĂ CĂĂP
NGĂĂNG TUĂĂN HOAĂN, HĂ HĂĂP
NguyĂŻn nhĂȘn:
- Tai naÄn
- BiĂŻĂ«n chûång bĂȘĂ«t ngĂșĂą cuĂŁa möÄt bĂŻĂ„nh
TriïÄu chûång
Ngûùng tuĂȘĂŹn hoaĂąn: thĂ»ĂșĂąng baĂĄo hiĂŻĂ„u trĂŻn maĂĄy chiĂŻĂ«u Ă iĂŻĂ„n tĂȘm à öÏ
hoĂčĂ„c biĂŻĂu hiĂŻĂ„n lĂȘm saĂąng: bĂȘĂ«t tĂłnh, coĂĄ khi co giĂȘĂ„t; xanh taĂĄi toaĂąn
thĂȘn, da laĂ„nh; mĂȘĂ«t maĂ„ch beĂ„n vaĂą maĂ„ch caĂŁnh; khöng Ă o Ă Ă»ĂșĂ„c huyĂŻĂ«t
aĂĄp; ngûùng thĂșĂŁ à öÄt ngöÄt hoĂčĂ„c tûù tûù. Khi coĂĄ dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u à öÏng tûã 2 bĂŻn
giaĂ€n laĂą triĂŻĂ„u chûång töĂn thĂ»Ășng naĂ€o nĂčĂ„ng nĂŻĂŹ.
Xûã trñ:
YĂŻu cĂȘĂŹu:
- BaĂŁo Ă aĂŁm tuĂȘĂŹn hoaĂąn naĂ€o
- BaĂŁo Ă aĂŁm tiĂŻĂ«p oxy coĂĄ hiĂŻĂ„u quaĂŁ
- Chöëng nhiïßm toan
- PhaĂŁi cĂȘĂ«p cûåu bĂŻĂ„nh nhĂȘn ngay taĂ„i chöß khöng chĂȘĂ„m trĂŻĂź möÄt
giĂȘy phuĂĄt naĂąo.
- PhaĂŁi cĂȘĂ«p cûåu liĂŻn tuĂ„c, khöng giaĂĄn Ă oaĂ„n.
NguyĂŻn tĂčĂŠc höÏi sinh nöÄi khoa laĂą : KhĂȘĂn trĂ»Ășng, bĂČnh tĂŽnh, kiĂŻn
nhĂȘĂźn. HöÏi sinh trong hai giĂșĂą khöng coĂĄ kĂŻĂ«t quaĂŁ mĂșĂĄi nĂŻn thöi.
4. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 3
Xoa boĂĄp tim:
- ĂĂčĂ„t bĂŻĂ„nh nhĂȘn nĂčçm ngûãa trĂŻn möÄt nĂŻĂŹn cûång, Ă ĂȘĂŹu thĂȘĂ«p, chĂȘn
gaĂĄc cao.
- QuyĂą bĂŻn phaĂŁi bĂŻĂ„nh nhĂȘn, Ă ĂčĂ„t loĂąng baĂąn tay traĂĄi ĂșĂŁ 1/3 dĂ»ĂșĂĄi
xĂ»Ășng ûåc bĂŻĂ„nh nhĂȘn, khöng ĂȘĂ«n lĂŻn xĂ»Ășng sĂ»ĂșĂąn, loĂąng baĂąn tay phaĂŁi
Ă ĂčĂ„t trĂŻn baĂąn tay traĂĄi. DuĂąng sûåc maĂ„nh cuĂŁa 2 tay vaĂą cĂș thĂŻĂ ĂȘĂ«n maĂ„nh,
nhĂ”p nhaĂąng 60 lĂȘĂŹn/phuĂĄt. LûÄc ĂȘĂ«n phaĂŁi Ă uĂŁ cho xĂ»Ășng ûåc vaĂą löÏng ngûÄc
bĂŻĂ„nh nhĂȘn xeĂ„p xuöëng khoaĂŁng 4cm nhĂ»ng khöng quaĂĄ nĂčĂ„ng tuĂąy theo
thĂŻĂ traĂ„ng bĂŻĂ„nh nhĂȘn gĂȘĂŹy hoĂčĂ„c beĂĄo, löÏng ngûÄc to hay nhoĂŁ, chĂčĂŠc hay
mĂŻĂŹm maĂą xaĂĄc Ă Ă”nh lûÄc ĂȘĂ«n.
DĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u xoa boĂĄp coĂĄ hiĂŻĂ„u quaĂŁ:
- Mößi lĂȘĂŹn ĂȘĂ«n, sĂșĂą thĂȘĂ«y maĂ„ch beĂ„n Ă ĂȘĂ„p.
- Huyïët aåp à öÄng maÄch: 70-100mmHg.
- ĂöÏng tûã khöng giaĂ€n to do naĂ€o thiĂŻĂ«u maĂĄu.
- SĂčĂŠc mĂčĂ„t bĂŻĂ„nh nhĂȘn höÏng hĂșn.
Chöëng chĂł Ă Ă”nh xoa boĂĄp tim khi bĂŻĂ„nh nhĂȘn bĂ” vĂŻĂ«t thĂ»Ășng ĂșĂŁ löÏng
ngûÄc, ûå maĂĄu, chaĂŁy maĂĄu maĂąng ngoaĂąi tim, maĂąng phöĂi, khñ thuĂ€ng
phöĂi.
Biïën chûång cuãa xoa boåp tim:
- GĂȘĂźy xĂ»Ășng ûåc, vĂșĂ€ gan, vĂșĂ€ laĂĄch, chaĂŁy maĂĄu maĂąng ngoaĂąi tim,
maĂąng phöĂi... rĂȘĂ«t ñt gĂčĂ„p.
- GĂȘĂźy xĂ»Ășng sĂ»ĂșĂąn thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p hĂșn nhĂ»ng cĂȘĂŹn cöë traĂĄnh.
- TraĂąn khñ maĂąng phöĂi coĂĄ thĂŻĂ xaĂŁy ra nĂŻĂ«u à öÏng thĂșĂąi vûùa ĂȘĂ«n tim
vûùa thöĂi ngaĂ„t rĂȘĂ«t maĂ„nh.
ThöĂi ngaĂ„t
- QuyĂą bĂŻn traĂĄi, gĂȘĂŹn Ă ĂȘĂŹu bĂŻĂ„nh nhĂȘn.
- ChuĂȘĂn bĂ” bĂŻĂ„nh nhĂȘn: Ă Ă»ĂșĂąng khñ Ă aĂ„o cuĂŁa bĂŻĂ„nh nhĂȘn phaĂŁi
thöng suöët: lau saĂ„ch möÏm hoĂ„ng, lĂȘĂ«y hĂŻĂ«t dĂ” vĂȘĂ„t, rĂčng giaĂŁ, thûåc Ăčn,
Ă ĂșĂąm raĂ€i...; cöà ûĂșĂ€n töëi Ă a, à öÄn göëi dĂ»ĂșĂĄi cöà bĂŻĂ„nh nhĂȘn, keĂĄo maĂ„nh haĂąm
dĂ»ĂșĂĄi ra phña trĂ»ĂșĂĄc vaĂą lĂŻn trĂŻn cho lĂ»ĂșĂ€i khöng tuĂ„t ra sau bĂ”t khñ
quaĂŁn.
- TiĂŻĂ«n haĂąnh thöĂi ngaĂ„t:
BoĂĄp muĂ€i bĂŻĂ„nh nhĂȘn bĂčçng ngoĂĄn caĂĄi vaĂą ngoĂĄn troĂŁ.
5. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 4
ĂĂčĂ„t 1 lĂșĂĄp gaĂ„c moĂŁng ĂșĂŁ miĂŻĂ„ng bĂŻĂ„nh nhĂȘn Ă Ă»ĂșĂ„c giûÀ cho haĂĄ to.
Hñt vaĂąo thĂȘĂ„t sĂȘu, aĂĄp möÏm vaĂąo möÏm bĂŻĂ„nh nhĂȘn thöĂi maĂ„nh vaĂą
daĂąi hĂși, laĂąm sao cho löÏng ngûÄc bĂŻĂ„nh nhĂȘn nĂșĂŁ röÄng ra, mößi phuĂĄt thöĂi
15 lĂȘĂŹn, khi thöĂi thĂČ ngĂ»ĂșĂąi ĂȘĂ«n tim ngûùng ĂȘĂ«n (4 lĂȘĂŹn ĂȘĂ«n tim, 1 lĂȘĂŹn thöĂi
ngaÄt).
ThĂłnh thoaĂŁng lau Ă ĂșĂąm raĂ€i cho Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p luön Ă Ă»ĂșĂ„c lĂ»u
thöng.
NĂŻĂ«u ngĂ»ĂșĂąi cĂȘĂ«p cûåu chĂł coĂĄ möÄt mĂČnh thĂČ vûùa xoa boĂĄp tim vûùa
thöĂi ngaĂ„t, cûå 15 lĂȘĂŹn ĂȘĂ«n tim thĂČ 2 lĂȘĂŹn thöĂi ngaĂ„t liĂŻĂŹn, maĂ„nh vaĂą sĂȘu.
NĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn nön, co giĂȘĂ„t hoĂčĂ„c cûång haĂąm thĂČ coĂĄ thĂŻĂ thöĂi vaĂąo
muĂ€i, ĂșĂŁ treĂŁ nhoĂŁ coĂĄ thĂŻĂ thöĂi caĂŁ vaĂąo muĂ€i lĂȘĂźn möÏm.
TRUĂ
Y MAĂ
CH CĂĂP DO MĂĂT NĂĂĂC, MĂĂT MUĂĂI
NguyĂŻn nhĂȘn: do nön mûãa, Ăła chaĂŁy, bĂŻĂ„nh quaĂĄ nĂčĂ„ng maĂą bĂŻĂ„nh
nhĂȘn mĂŻĂ„t quaĂĄ khöng Ăčn uöëng Ă Ă»ĂșĂ„c.
Lûåa tuöĂi naĂąo cuĂ€ng coĂĄ thĂŻĂ bĂ”, nhĂ»ng tĂČnh traĂ„ng naĂąy xaĂŁy ra
nhanh vaĂą nguy hiĂŻĂm hĂșn ĂșĂŁ treĂŁ nhoĂŁ.
TriĂŻĂ„u chûång cuĂŁa mĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc:
- ĂaĂĄi ñt hoĂčĂ„c khöng coĂĄ nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu, nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu vaĂąng sĂȘĂźm.
- SuĂĄt cĂȘn à öÄt ngöÄt
- MiïÄng khö
- MĂčĂŠt loĂ€m, khöng coĂĄ nĂ»ĂșĂĄc mĂčĂŠt
- Da keĂĄm Ă aĂąn höÏi hay khöng cĂčng
- TreĂŁ sĂș sinh: thoĂĄp loĂ€m.
MĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc nĂčĂ„ng coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy truĂ„y tim maĂ„ch.
Xûã trñ:
- Cho bĂŻĂ„nh nhĂȘn nĂčçm Ă ĂȘĂŹu thĂȘĂ«p. NĂŻĂ«u trĂșĂąi laĂ„nh: sĂ»ĂșĂŁi ĂȘĂ«m, Ă ĂčĂŠp
chĂĂčn.
- Nïëu huyïët aåp töëi à a <80mmHg, maÄch nhanh nhoã:
6. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 5
TruyïÏn tÎnh maÄch dung dÔch NaCl 9%o 2-3 lñt töëc à öÄ 60
gioĂ„t/phuĂĄt, luĂĄc Ă ĂȘĂŹu coĂĄ thĂŻĂ truyĂŻĂŹn nhanh hĂșn.
Vitamin C 0,10g x 5 öëng.
Dung dÔch muöëi 10% 20-40ml tiïm tÎnh maÄch.
TuĂąy tĂČnh hĂČnh Ă iĂŻĂ„n giaĂŁi coĂĄ thĂŻĂ böà sung thĂŻm clorua kali, clorua
calci.
TrĂșĂ„ tim maĂ„ch: long naĂ€o nĂ»ĂșĂĄc 0,20g tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch 3 giĂșĂą möÄt
lĂȘĂŹn nĂŻĂ«u cĂȘĂŹn.
- NĂŻĂ«u huyĂŻĂ«t aĂĄp khöng lĂȘĂ«y Ă Ă»ĂșĂ„c, maĂ„ch khöng bĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c, Ă iĂŻĂŹu trĂ”
nhĂ» trĂŻn, thĂŻm:
+ Noradrenalin 1-2mg
+ Dung dÔch glucose 5% 250ml
TruyĂŻĂŹn tĂŽnh maĂ„ch XV-XX gioĂ„t/phuĂĄt. NĂŻĂ«u cĂȘĂŹn coĂĄ thĂŻĂ truyĂŻĂŹn 5
lĂȘĂŹn/ngaĂąy.
+ Depersolon 30mg x 1-2 öëng tiïm tÎnh maÄch.
+ DOCA 10mg x 1-3 öëng tiĂŻm bĂčĂŠp.
Nïëu coå triïÄu chûång nhiïßm toan: truyïÏn thïm dung dÔch natri
bicarbonat.
NĂŻĂ«u Ă iĂŻĂŹu trĂ” nhĂ» trĂŻn maĂą huyĂŻĂ«t aĂĄp vĂȘĂźn chĂ»a lĂŻn: truyĂŻĂŹn thĂŻm
plasma hoĂčĂ„c Dextran, Moriamin 500ml.
- NĂŻĂ«u coĂĄ Ă iĂŻĂŹu kiĂŻĂ„n theo doĂ€i söë lĂ»ĂșĂ„ng nĂ»ĂșĂĄc mĂȘĂ«t Ă i do Ăła chaĂŁy vaĂą
nön. Cûå 1 lñt nĂ»ĂșĂĄc mĂȘĂ«t Ă i do Ăła chaĂŁy phaĂŁi böà sung bĂčçng truyĂŻĂŹn tĂŽnh
maÄch:
* 750ml dung dĂ”ch glucose Ă ĂčĂšng trĂ»Ășng 5%,
* 4g NaCl
* 2g KCl
* 250ml dung dÔch Na bicarbonat.
NĂŻĂ«u cĂȘĂŹn coĂĄ thĂŻĂ cho thĂŻm carbonat bismuth, Elixir pareĂĄgorique,
atropin, khaĂĄng sinh tuĂąy theo nguyĂŻn nhĂȘn vaĂą khaĂĄng sinh à öÏ.
ĂĂŻĂŹ phoĂąng: NgĂ»ĂșĂąi bĂ” mĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc phaĂŁi uöëng nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc ngay tûù
ban Ă ĂȘĂŹu, khöng chĂșĂą tĂČnh traĂ„ng nĂčĂ„ng xaĂŁy ra. ĂiĂŻĂŹu naĂąy Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t quan
troĂ„ng à öëi vĂșĂĄi treĂŁ nhoĂŁ Ăła loĂŁng toaĂąn nĂ»ĂșĂĄc. Töët nhĂȘĂ«t laĂą duĂąng dung dĂ”ch
7. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 6
Oresol, nhĂȘĂ«p liĂŻn tuĂ„c cûå 5 phuĂĄt möÄt lĂȘĂŹn, kĂŻĂ caĂŁ khi bĂŻĂ„nh nhĂȘn coĂĄ nön
mûãa, cho Ă ĂŻĂ«n khi bĂŻĂ„nh nhĂȘn Ă i tiĂŻĂu bĂČnh thĂ»ĂșĂąng
CĂĂM MAĂU VĂĂT THĂĂNG
Khi bĂ” vĂŻĂ«t thĂ»Ășng chaĂŁy maĂĄu, cĂȘĂŹn:
- NĂȘng cao phĂȘĂŹn bĂ” thĂ»Ășng lĂŻn,
- DuĂąng khĂčn saĂ„ch (hoĂčĂ„c duĂąng tay nĂŻĂ«u khöng coĂĄ khĂčn) ĂȘĂ«n chĂčĂ„t
ngay vaĂąo vĂŻĂ«t thĂ»Ășng. GiûÀ chĂčĂ„t cho Ă ĂŻĂ«n khi maĂĄu ngûùng chaĂŁy,
- NĂŻĂ«u maĂĄu chaĂŁy khöng cĂȘĂŹm Ă Ă»ĂșĂ„c khi ĂȘĂ«n chĂčĂ„t vaĂąo vĂŻĂ«t thĂ»Ășng,
hoĂčĂ„c nĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn Ă ang mĂȘĂ«t nhiĂŻĂŹu maĂĄu:
* Cûå ĂȘĂ«n chĂčĂ„t vaĂąo vĂŻĂ«t thĂ»Ășng,
* GiûÀ cho phĂȘĂŹn bĂ” thĂ»Ășng giĂș cao lĂŻn, caĂąng cao caĂąng töët,
* BuöÄc ga rö tay hoĂčĂ„c chĂȘn caĂąng gĂȘĂŹn chöß vĂŻĂ«t thĂ»Ășng caĂąng töët.
XiĂŻĂ«t chĂčĂ„t vûùa Ă uĂŁ laĂąm maĂĄu cĂȘĂŹm laĂ„i. BuöÄc ga rö bĂčçng möÄt caĂĄi khĂčn
gĂȘĂ«p laĂ„i hoĂčĂ„c dĂȘy lĂ»ng röÄng, à ûùng bao giĂșĂą duĂąng möÄt dĂȘy thûùng
maĂŁnh, dĂȘy theĂĄp...
* ChuyĂŻĂn ngay naĂ„n nhĂȘn Ă ĂŻĂ«n cĂș sĂșĂŁ y tĂŻĂ«.
- ChuĂĄ yĂĄ:
* ChĂł buöÄc ga rö ĂșĂŁ chĂȘn hoĂčĂ„c tay nĂŻĂ«u maĂĄu chaĂŁy nhiĂŻĂŹu vaĂą ĂȘĂ«n
chĂčĂ„t trûÄc tiĂŻĂ«p vaĂąo vĂŻĂ«t thĂ»Ășng maĂą maĂĄu khöng thĂŻĂ cĂȘĂŹm Ă Ă»ĂșĂ„c,
* Cûå 30' laĂ„i nĂșĂĄi loĂŁng dĂȘy ga rö möÄt laĂĄt Ă ĂŻĂ xem coĂąn cĂȘĂŹn buöÄc ga
rö nûÀa hay khöng vaù à ïà cho maåu lûu thöng.
* NĂŻĂ«u maĂĄu chaĂŁy nhiĂŻĂŹu hoĂčĂ„c bĂ” thĂ»Ășng nĂčĂ„ng, Ă ĂŻĂ cao chĂȘn vaĂą
Ă ĂȘĂŹu thĂȘĂ«p Ă ĂŻĂ Ă ĂŻĂŹ phoĂąng söëc.
ĂIĂĂ
N GIĂĂ
T, SEĂT ĂAĂNH
DoĂąng Ă iĂŻĂ„n 110v coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy chĂŻĂ«t do rung thĂȘĂ«t. caĂĄc doĂąng Ă iĂŻĂ„n cao
thĂŻĂ« coĂąn laĂąm liĂŻĂ„t trung khu hö hĂȘĂ«p. SeĂĄt coĂĄ Ă iĂŻĂ„n thĂŻĂ« rĂȘĂ«t cao (trĂŻn 1
8. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 7
triĂŻĂ„u vön). BĂ” Ă iĂŻĂ„n giĂȘĂ„t nĂčĂ„ng coĂĄ thĂŻĂ vûùa laĂąm ngûùng tim, vûùa ngûùng
thĂșĂŁ. BĂ” Ă iĂŻĂ„n giĂȘĂ„t nheĂ„ coĂĄ thĂŻĂ bĂ” ngûùng tim möÄt thĂșĂąi gian ngĂčĂŠn, lĂŻn
cĂșn co giĂȘĂ„t, sau Ă oĂĄ naĂ„n nhĂȘn höÏi höÄp, mĂŻ saĂŁng... Chöß tiĂŻĂ«p xuĂĄc vĂșĂĄi
Ă iĂŻĂ„n bĂ” boĂŁng.
Xûã trñ:
NgĂčĂŠt doĂąng Ă iĂŻĂ„n. PhaĂŁi chuĂĄ yĂĄ Ă ĂŻĂŹ phoĂąng bĂŻĂ„nh nhĂȘn ngaĂ€ khi ngĂčĂŠt
Ă iĂŻĂ„n.
- NĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn ngûùng tim, ngûùng thĂșĂŁ: xem Ngûùng tuĂȘĂŹn hoaĂąn
hö hĂȘĂ«p
DuĂąng maĂĄy phaĂĄ rung thĂȘĂ«t vaĂą maĂĄy hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„. NĂŻĂ«u höÏi sûåc
chĂȘĂ„m coĂĄ kĂŻĂ«t quaĂŁ, tiĂŻm thĂčĂšng vaĂąo tim Ouabain 1/4mg x 1 öëng vaĂą tiĂŻĂ«p
tuÄc höÏi sûåc.
Khi naĂ„n nhĂȘn tĂłnh, chûÀa boĂŁng... ChuĂĄ yĂĄ theo doĂ€i viĂŻm öëng thĂȘĂ„n
gĂȘy toan maĂĄu.
- NĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn chĂł mĂŻ man bĂȘĂ«t tĂłnh nhĂ»ng vĂȘĂźn thĂșĂŁ vaĂą tim
vĂȘĂźn Ă ĂȘĂ„p: kñch thñch bĂčçng goĂ„i, giĂȘĂ„t toĂĄc, vaĂ€ nĂ»ĂșĂĄc vaĂąo mĂčĂ„t... Theo doĂ€i
maĂ„ch, nhĂ”p thĂșĂŁ, huyĂŻĂ«t aĂĄp.
CHĂĂT ĂUĂĂI, THĂĂT CĂĂ
Trong chĂŻĂ«t Ă uöëi, bĂŻĂ„nh nhĂȘn bĂ” ngaĂ„t cĂȘĂ«p do nĂ»ĂșĂĄc traĂąn vaĂąo phĂŻĂ«
nang gĂȘy nĂŻn 2 röëi loaĂ„n quan troĂ„ng: phuĂą phöĂi cĂȘĂ«p vaĂą thiĂŻĂ«u oxy.
Xûã trñ nhanh taĂ„i chöß khi mĂșĂĄi vĂșĂĄt ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc lĂŻn: vaĂĄc xöëc naĂ„n nhĂȘn
lĂŻn vai, Ă ĂŻĂ buĂ„ng tyĂą Ă uĂĄng vaĂąo vai, Ă ĂȘĂŹu döëc ngĂ»ĂșĂ„c xuöëng lĂ»ng ngĂ»ĂșĂąi
vaĂĄc, chaĂ„y taĂ„i chöß khoaĂŁng 20-30 bĂ»ĂșĂĄc cho nĂ»ĂșĂĄc ĂșĂŁ daĂ„ daĂąy, phöĂi, Ă Ă»ĂșĂąng
khñ Ă aĂ„o thoaĂĄt ra, à öÏng thĂșĂąi cuĂ€ng coĂĄ taĂĄc duĂ„ng nhĂ» laĂąm hö hĂȘĂ«p nhĂȘn
taĂ„o. Sau Ă oĂĄ Ă ĂŻĂ naĂ„n nhĂȘn nĂčçm Ă ĂȘĂŹu thĂȘĂ«p, moĂĄc saĂ„ch Ă ĂșĂąm raĂ€i, thûåc Ăčn,
dĂ” vĂȘĂ„t... thĂȘĂ„t khĂȘĂn trĂ»Ășng.
NguyĂŻn tĂčĂŠc:
- PhaĂŁi giûÀ thöng Ă Ă»ĂșĂąng thĂșĂŁ
- KiĂŻn nhĂȘĂźn höÏi sinh naĂ„n nhĂȘn
9. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 8
- NĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn coĂąn thĂșĂŁ vaĂą tim coĂąn Ă ĂȘĂ„p nhĂ»ng bĂȘĂ«t tĂłnh: cho thĂșĂŁ
oxy, thuöëc trĂșĂ„ tim maĂ„ch, duĂąng khĂčnchaĂą xaĂĄt cho noĂĄng ngĂ»ĂșĂąi, tiĂŻm
khaĂĄng sinh Ă ĂŻĂŹ phoĂąng viĂŻm phöĂi.
- NĂŻĂ«u ngûùng thĂșĂŁ nhĂ»ng tim coĂąn Ă ĂȘĂ„p:
ThöĂi ngaĂ„t
ĂĂčĂ„t nöÄi khñ quaĂŁn vaĂą thĂșĂŁ oxy bĂčçng maĂĄy hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„ baĂŁo Ă aĂŁm
trĂŻn 10 lñt/phuĂĄt vĂșĂĄi nhĂ”p Ă ĂŻĂŹu khoaĂŁng 16-20 lĂȘĂŹn. ChuĂĄ yĂĄ huĂĄt Ă ĂșĂąm raĂ€i.
DuĂąng thuöëc trĂșĂ„ tim maĂ„ch vaĂą khaĂĄng sinh nhĂ» trĂŻn.
- NĂŻĂ«u ngûùng thĂșĂŁ vaĂą ngûùng tim: xem Ngûùng tuĂȘĂŹn hoaĂąn hö hĂȘĂ«p
- TiĂŻm thĂčĂšng vaĂąo tim 1 öëng Ouabain 1/4mg
Khi naĂ„n nhĂȘn tĂłnh: tiĂŻm thuöëc trĂșĂ„ tim, giaĂ€n phĂŻĂ« quaĂŁn
GiûÀ thĂčng bĂčçng nĂ»ĂșĂĄc vaĂą Ă iĂŻĂ„n giaĂŁi. ChuĂĄ yĂĄ theo doĂ€i tĂčng gaĂĄnh vaĂą
phuĂą phöĂi cĂȘĂ«p. NĂŻĂ«u coĂĄ toan chuyĂŻĂn hoĂĄa cho THAM hoĂčĂ„c dung dĂ”ch
Bicarbonat.
Cho khaĂĄng sinh phoĂąng viĂŻm phöĂi.
BOĂNG
TaĂĄc nhĂȘn gĂȘy boĂŁng coĂĄ nhiĂŻĂŹu loaĂ„i:
- BoĂŁng do nhiĂŻĂ„t thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p nhĂȘĂ«t, chia thaĂąnh 2 nhoĂĄm: do nhiĂŻĂ„t
khö (lûãa, tia lûãa Ă iĂŻĂ„n, kim loaĂ„i noĂĄng chaĂŁy...) vaĂą do nhiĂŻĂ„t Ă»ĂșĂĄt (nĂ»ĂșĂĄc
söi, thûåc Ăčn noĂĄng söi, dĂȘĂŹu mĂșĂ€ söi, hĂși nĂ»ĂșĂĄc noĂĄng...)
- Boãng do doùng à iïÄn chia thaùnh 2 nhoåm: do luöÏng à iïÄn coå hiïÄu
à iïÄn thïë thöng duÄng (<1000V) vaù do luöÏng à iïÄn coå hiïÄu à iïÄn thïë cao
(>1000V). SeĂĄt Ă aĂĄnh cuĂ€ng gĂȘy boĂŁng do luöÏng Ă iĂŻĂ„n coĂĄ hiĂŻĂ„u Ă iĂŻĂ„n thĂŻĂ«
cao.
- BoĂŁng do hoĂĄa chĂȘĂ«t göÏm caĂĄc chĂȘĂ«t oxy hoĂĄa, chĂȘĂ«t khûã oxy, chĂȘĂ«t
gĂčĂ„m moĂąn, chĂȘĂ«t gĂȘy à öÄc cho baĂąo tĂ»Ășng, chĂȘĂ«t laĂąm khö, chĂȘĂ«t laĂąm röÄp
da... Trong thûÄc tĂŻĂ« lĂȘm saĂąng chia thaĂąnh 2 nhoĂĄm: nhoĂĄm acid vaĂą
nhoĂĄm chĂȘĂ«t kiĂŻĂŹm. BoĂŁng do vöi töi noĂĄng laĂą loaĂ„i boĂŁng vûùa do sûåc nhiĂŻĂ„t
vûùa do chĂȘĂ«t kiĂŻĂŹm.
10. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 9
- BoĂŁng do caĂĄc bûåc xaĂ„: tia höÏng ngoaĂ„i, tia tûã ngoaĂ„i, tia RĂșnghen,
tia laser, haĂ„t cĂș baĂŁn b, g .
LĂȘm saĂąng:
- ViĂŻm da cĂȘĂ«p do boĂŁng (viĂŻm vö khuĂȘĂn cĂȘĂ«p): boĂŁng à öÄ I.
- BoĂŁng biĂŻĂu bĂČ: boĂŁng à öÄ II
- BoĂŁng trung bĂČ thĂ»ĂșĂąng goĂ„i laĂą boĂŁng trung gian, boĂŁng à öÄ II sĂȘu,
boãng à öÄ III, boãng à öÄ IIIA, boãng à öÄ III nöng.
- BoĂŁng toaĂąn böÄ lĂșĂĄp da coĂąn goĂ„i laĂą boĂŁng à öÄ III, IIIB, III sĂȘu, boĂŁng
à öÄ IV). HoaĂ„i tûã Ă»ĂșĂĄt, hoaĂ„i tûã khö.
- BoĂŁng sĂȘu caĂĄc lĂșĂĄp dĂ»ĂșĂĄi da coĂąn goĂ„i laĂą boĂŁng à öÄ III, III sĂȘu, à öÄ IV
sĂȘu dĂ»ĂșĂĄi lĂșĂĄp cĂȘn, à öÄ IV, à öÄ V, à öÄ VI, à öÄ VII.
CoĂĄ nhiĂŻĂŹu caĂĄch tñnh diĂŻĂ„n tñch boĂŁng, trong thûÄc tĂŻĂ« lĂȘm saĂąng, Ă ĂŻĂ
dĂŻĂź nhĂșĂĄ, dĂŻĂź tñnh, thĂ»ĂșĂąng kĂŻĂ«t hĂșĂ„p caĂĄc caĂĄch sau:
- PhĂ»Ășng phaĂĄp con söë 9: Ă ĂȘĂŹu mĂčĂ„t cöà 9%, 1 chi trĂŻn 9%, ngûÄc
buĂ„ng 18%, lĂ»ng 18%, 1 chi dĂ»ĂșĂĄi 18%, böÄ phĂȘĂ„n sinh duĂ„c vaĂą tĂȘĂŹng sinh
mön 1%.
- PhĂ»Ășng phaĂĄp duĂąng baĂąn tay Ă»ĂșĂĄm (baĂąn tay ngĂ»ĂșĂąi bĂ” boĂŁng):
tĂ»Ășng ûång vĂșĂĄi 1% hoĂčĂ„c 1,25% diĂŻĂ„n tñch cĂș thĂŻĂ ngĂ»ĂșĂąi Ă oĂĄ.
- PhĂ»Ășng phaĂĄp tñnh theo con söë 1, 3, 6, 9, 18: diĂŻĂ„n tñch khoaĂŁng
1%: gan baĂąn tay (hoĂčĂ„c mu), cöĂ, gaĂĄy, tĂȘĂŹng sinh mön - sinh duĂ„c ngoaĂąi;
diĂŻĂ„n tñch khoaĂŁng 3%: baĂąn chĂȘn, da mĂčĂ„t, da Ă ĂȘĂŹu, cĂčĂšng tay, caĂĄnh tay,
möng (möÄt); diĂŻĂ„n tñch khoaĂŁng 6%: cĂčĂšng chĂȘn, 2 möng; diĂŻĂ„n tñch
khoaĂŁng 9%: Ă uĂąi, chi trĂŻn; diĂŻĂ„n tñch khoaĂŁng 18%: chi dĂ»ĂșĂĄi, lĂ»ng -
möng, ngûÄc - buÄng.
Xûã trñ:
- Khi bĂ” boĂŁng, cĂȘĂŹn tĂČm moĂ„i caĂĄch Ă ĂŻĂ sĂșĂĄm loaĂ„i trûù taĂĄc nhĂȘn gĂȘy
boĂŁng (dĂȘĂ„p lûãa, cĂčĂŠt cĂȘĂŹu dao Ă iĂŻĂ„n...). Ngay sau khi bĂ” boĂŁng, ngĂȘm
vuĂąng ngay vaĂąo nĂ»ĂșĂĄc laĂ„nh (16-20oC hoĂčĂ„c dĂ»ĂșĂĄi voĂąi nĂ»ĂșĂĄc chaĂŁy tûù 20-
30'. NĂŻĂ«u chĂȘĂ„m ngĂȘm laĂ„nh, seĂ€ ñt taĂĄc duĂ„ng. NĂŻĂ«u boĂŁng do hoĂĄa chĂȘĂ«t thĂČ
phaĂŁi rûãa caĂĄc hoĂĄa chĂȘĂ«t bĂčçng nĂ»ĂșĂĄc vaĂą chĂȘĂ«t trung hoĂąa. BĂčng eĂĄp vûùa
phaĂŁi caĂĄc vĂŻĂ«t thĂ»Ășng boĂŁng Ă ĂŻĂ haĂ„n chĂŻĂ« phuĂą nĂŻĂŹ, thoaĂĄt dĂ”ch huyĂŻĂ«t
tĂ»Ășng. Cho uöëng nĂ»ĂșĂĄc cheĂą noĂĄng, nĂ»ĂșĂĄc Ă Ă»ĂșĂąng, Oresol..., thuöëc giaĂŁm
Ă au. UĂ ĂȘĂ«m nĂŻĂ«u trĂșĂąi reĂĄt. VĂȘĂ„n chuyĂŻĂn nheĂ„ nhaĂąng, traĂĄnh va chaĂ„m gĂȘy
thĂŻm Ă au.
11. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 10
- Ăöëi vĂșĂĄi boĂŁng mĂčĂŠt, cĂȘĂŹn xûã trñ kĂ”p thĂșĂąi Ă ĂŻĂ baĂŁo vĂŻĂ„ mĂčĂŠt: rûãa mĂčĂŠt
nhiĂŻĂŹu lĂȘĂŹn bĂčçng nĂ»ĂșĂĄc laĂ„nh saĂ„ch, vö khuĂȘĂn vaĂą gûãi Ă ĂŻĂ«n chuyĂŻn khoa
mĂčĂŠt.
- CĂȘĂŹn chĂȘĂn Ă oaĂĄn sĂșĂĄm diĂŻĂ„n boĂŁng vaĂą à öÄ sĂȘu cuĂŁa boĂŁng Ă ĂŻĂ xûã trñ
phuĂą hĂșĂ„p. CoĂĄ thĂŻĂ duĂąng chĂł söë Frank Ă ĂŻĂ tiĂŻn lĂ»ĂșĂ„ng boĂŁng: cûå 1% diĂŻĂ„n
boĂŁng nöng laĂą 1 Ă Ășn vĂ”, 1% diĂŻĂ„n boĂŁng sĂȘu laĂą 3 Ă Ășn vĂ”. Khi chĂł söë
Frank tûù 30-70 laĂą söëc nheĂ„, tûù 70-100: söëc vûùa, trĂŻn 110: söëc nĂčĂ„ng vaĂą
rĂȘĂ«t nĂčĂ„ng. Ăöëi vĂșĂĄi treĂŁ em vaĂą ngĂ»ĂșĂąi giaĂą duĂą diĂŻĂ„n boĂŁng khöng lĂșĂĄn (<10%
diĂŻĂ„n tñch cĂș thĂŻĂ), vĂȘĂźn coĂĄ thĂŻĂ xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n caĂĄc röëi loaĂ„n bĂŻĂ„nh lyĂĄ cuĂŁa bĂŻĂ„nh
boĂŁng. VĂșĂĄi phuĂ„ nûÀ coĂĄ thai cĂȘĂŹn theo doĂ€i thai nhi, khaĂĄm saĂŁn khoa vaĂą
chuyĂŻĂn ngay Ă ĂŻĂ«n chuyĂŻn khoa boĂŁng.
- ĂiĂŻĂŹu trĂ” söëc boĂŁng ĂșĂŁ bĂŻĂ„nh viĂŻĂ„n cĂș sĂșĂŁ cĂȘĂŹn tiĂŻĂ«n haĂąnh ĂșĂŁ buöÏng höÏi
sûåc cĂȘĂ«p cûåu. PhuĂ„c höÏi kĂ”p thĂșĂąi vaĂą Ă uĂŁ khöëi lĂ»ĂșĂ„ng maĂĄu lĂ»u haĂąnh hûÀu
hiĂŻĂ„u bĂčçng caĂĄch truyĂŻĂŹn dĂ”ch theo Ă Ă»ĂșĂąng tĂŽnh maĂ„ch (dĂ”ch keo, dĂ”ch
Ă iĂŻĂ„n giaĂŁi, huyĂŻĂ«t thanh ngoĂ„t Ă ĂčĂšng trĂ»Ășng). CoĂĄ thĂŻĂ duĂąng caĂĄch tñnh:
dĂ”ch mĂčĂ„n Ă ĂčĂšng trĂ»Ășng 1ml x kg thĂŻĂ troĂ„ng x diĂŻĂ„n boĂŁng %; dĂ”ch keo
1ml x kg thĂŻĂ troĂ„ng x thĂŻĂ troĂ„ng x diĂŻĂ„n boĂŁng % vaĂą cöÄng vĂșĂĄi 2000ml
dÔch glucose 5%.
CaĂĄch tñnh thuĂȘĂ„n lĂșĂ„i cho ûång duĂ„ng lĂȘm saĂąng: trong 24 giĂșĂą Ă ĂȘĂŹu
lĂ»ĂșĂ„ng dich truyĂŻĂŹn chûÀa söëc boĂŁng khöng quaĂĄ 10% thĂŻĂ troĂ„ng. LiĂŻĂŹu
truyĂŻĂŹn trong 8 giĂșĂą Ă ĂȘĂŹu tûù 1/2-1/3 liĂŻĂŹu, 16 giĂșĂą sau: 1/3-1/2 liĂŻĂŹu. Trong
ngaĂąy thûå 2 vaĂą thûå 3 (nĂŻĂ«u coĂąn söëc), lĂ»ĂșĂ„ng dĂ”ch truyĂŻĂŹn chûÀa söëc boĂŁng
khöng quaĂĄ 5% thĂŻĂ troĂ„ng bĂŻĂ„nh nhĂȘn (cho mößi ngaĂąy).
- NĂŻĂ«u vö niĂŻĂ„u, duĂąng thuöëc lĂșĂ„i niĂŻĂ„u lasix, manitol, nĂŻĂ«u bĂ” toan
chuyĂŻĂn hoĂĄa, duĂąng dung dĂ”ch kiĂŻĂŹm natri bicarbonat.
Sau khi thoaĂĄt söëc, Ă iĂŻĂŹu trĂ” toaĂąn thĂȘn, chöëng nhiĂŻĂźm à öÄc boĂŁng
cĂȘĂ«p, dûÄ phoĂąng vaĂą Ă iĂŻĂŹu trĂ” nhiĂŻĂźm khuĂȘĂn taĂ„i vĂŻĂ«t boĂŁng vaĂą toaĂąn thĂȘn,
nĂȘng cao sûåc chöëng Ă ĂșĂ€ cuĂŁa cĂș thĂŻĂ bĂčçng truyĂŻĂŹn maĂĄu, duĂąng khaĂĄng
sinh, nuöi dĂ»ĂșĂ€ng, dûÄ phoĂąng vaĂą Ă iĂŻĂŹu trĂ” caĂĄc biĂŻĂ«n chûång.
- TaÄi vïët boãng: boãng nöng: duùng thuöëc taÄo maùng (cao voã xoan
traĂą, laĂĄ sim, sĂŻĂ«n, traĂąm, cuĂŁ nĂȘu...) sau khi laĂąm vö khuĂȘĂn. NĂŻĂ«u boĂŁng
sĂȘu, tûù tuĂȘĂŹn thûå 2 duĂąng thuöëc ruĂ„ng hoaĂ„i tûã, dung dĂ”ch khaĂĄng
khuĂȘĂn, khi coĂĄ mö haĂ„t möà gheĂĄp da caĂĄc loaĂ„i, duĂąng thĂŻm bĂčng sinh
hoĂ„c, da nhĂȘn taĂ„o nĂŻĂ«u boĂŁng sĂȘu, diĂŻĂ„n röÄng. VĂșĂĄi boĂŁng sĂȘu, diĂŻĂ„n khöng
lĂșĂĄn maĂą traĂ„ng thaĂĄi cĂș thĂŻĂ bĂŻĂ„nh nhĂȘn töët, coĂĄ thĂŻĂ möà cĂčĂŠt boĂŁ hoaĂ„i tûã vaĂą
gheĂĄp da sĂșĂĄm ĂșĂŁ caĂĄc cĂș sĂșĂŁ chuyĂŻn khoa.
12. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 11
- VĂșĂĄi caĂĄc di chûång boĂŁng (seĂ„o xĂȘĂ«u, seĂ„o dñnh, seĂ„o löÏi, seĂ„o co keĂĄo,
loeĂĄt lĂȘu liĂŻĂŹn...) cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c Ă iĂŻĂŹu trĂ” sĂșĂĄm bĂčçng phĂȘĂźu thuĂȘĂ„t taĂ„o hĂČnh Ă ĂŻĂ
phuĂ„c höÏi chûåc nĂčng vaĂą thĂȘĂm myĂ€. CaĂĄc seĂ„o boĂŁng nûåt neĂŁ, loeĂĄt nhiĂŻĂźm
khuĂȘĂn keĂĄo daĂąi cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c möà gheĂĄp da Ă ĂŻĂ traĂĄnh bĂ” ung thĂ» da trĂŻn
nïÏn seÄo boãng.
RĂĂN CĂĂN
CaĂĄc loaĂ„i rĂčĂŠn höà mang, rĂčĂŠn raĂĄo... (loaĂ„i Colubridae) coĂĄ à öÄc töë thĂȘĂŹn
kinh. Chöß rĂčĂŠn cĂčĂŠn khöng Ă au lĂčĂŠm nhĂ»ng chĂȘn tĂŻ baĂ„i, mĂŻĂ„t moĂŁi cao
à öÄ, buöÏn nguĂŁ, muöën ngĂȘĂ«t, nĂȘĂ«c, nön, töëi loaĂ„n cĂș troĂąn... MaĂ„ch yĂŻĂ«u,
huyĂŻĂ«t aĂĄp haĂ„, khoĂĄ thĂșĂŁ, hön mĂŻ röÏi tûã vong sau 6 giĂșĂą.
RĂčĂŠn luĂ„c (loaĂ„i VipeĂĄridae) coĂĄ à öÄc töë gĂȘy xuĂȘĂ«t huyĂŻĂ«t. ToaĂąn chi bĂ”
rĂčĂŠn cĂčĂŠn Ă au dûÀ döÄi, da Ă oĂŁ bĂȘĂŹm, coĂĄ nhûÀng Ă aĂĄm xuĂȘĂ«t huyĂŻĂ«t, chöß bĂ”
rĂčĂŠn cĂčĂŠn phuĂą (sau dĂŻĂź bĂ” hoaĂ„i tûã). Sau 30' Ă ĂŻĂ«n 1h: nön, Ăła loĂŁng, maĂ„ch
nhanh nhoĂŁ, huyĂŻĂ«t haĂ„, ngĂȘĂ«t.
NĂŻĂ«u bĂ” rĂčĂŠn cĂčĂŠn sau 15-30' maĂą vĂŻĂ«t cĂčĂŠn khöng Ă au, khöng phuĂą,
chi bĂ” cĂčĂŠn khöng tĂŻ baĂ„i thĂČ khöng phaĂŁi rĂčĂŠn à öÄc cĂčĂŠn.
Xûã trñ:
- ĂĂčĂ„t garo trĂŻn chöß rĂčĂŠn cĂčĂŠn: khöng thĂčĂŠt quaĂĄ chĂčĂ„t, khöng Ă ĂŻĂ
garö lĂȘu quaĂĄ 30'.
- RaĂ„ch nheĂ„ da ĂșĂŁ vĂŻĂ«t rĂčĂŠn cĂčĂŠn, huĂĄt maĂĄu bĂčçng öëng giaĂĄc..., rûãa vĂŻĂ«t
thĂ»Ășng bĂčçng dung dĂ”ch KMnO4 1%.
- TiĂŻm huyĂŻĂ«t thanh khaĂĄng noĂ„c rĂčĂŠn Ă ĂčĂ„c hiĂŻĂ„u hoĂčĂ„c toaĂąn nĂâąng
(öëng 5-10ml): 1 öëng xung quanh chöß rĂčĂŠn cĂčĂŠn, 1 öëng dĂ»ĂșĂĄi da ĂșĂŁ Ă uĂąi bĂ”
rĂčĂŠn cĂčĂŠn. TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p naĂ„n nhĂȘn Ă ĂŻĂ«n muöÄn, tĂČnh traĂ„ng thĂȘĂ„t nguy kĂ”ch
khöng thĂŻĂ trĂČ hoaĂ€n Ă Ă»ĂșĂ„c, coĂĄ thĂŻĂ tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch thĂȘĂ«t chĂȘĂ„m 1 öëng
(thûã phaĂŁn ûång trĂ»ĂșĂĄc nĂŻĂ«u xeĂĄt thĂșĂąi gian cho pheĂĄp).
NĂŻĂ«u khöng coĂĄ huyĂŻĂ«t thanh khaĂĄng noĂ„c rĂčĂŠn:
- TiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da xung quanh vĂŻĂ«t rĂčĂŠn cĂčĂŠn dung dĂ”ch KMnO4 1%
(vö truùng) 10ml.
- TruyïÏn tÎnh maÄch dung dÔch NaCl 9%o: 1500-2000ml.
13. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 12
- TiĂŻm huyĂŻĂ«t thanh khaĂĄng uöën vaĂĄn SAT 1500 Ă Ășn vĂ” dĂ»ĂșĂĄi da vaĂą
anatoxin 2ml cuĂ€ng tiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da, ĂșĂŁ vĂ” trñ khaĂĄc vaĂą bĂčçng möÄt bĂșm tiĂŻm
khaĂĄc.
- KhaĂĄng sinh: penicillin, streptomycin...
- TrĂșĂ„ tim maĂ„ch: long naĂ€o, coramin, uöëng nĂ»ĂșĂĄc cheĂą noĂĄng.
- Chöëng söëc vaù dÔ ûång: Depersolon 30mg x 1-2 öëng tiïm tÎnh
maÄch.
- NĂŻĂ«u coĂĄ tan huyĂŻĂ«t: truyĂŻĂŹn maĂĄu, vitamin C, Ca gluconat tiĂŻm
tÎnh maÄch.
- NĂŻĂ«u ngaĂ„t: thĂșĂŁ oxy, hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„.
NoĂ„c Colubridae giaĂŁi phoĂĄng nhiĂŻĂŹu histamin trong cĂș thĂŻĂ, phaĂŁi
chöëng dÔ ûång: tiïm pipolphen, promethazin...
- NĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn Ă au nhiĂŻĂŹu: cho thuöëc giaĂŁm Ă au nhĂ»ng khöng
duĂąng caĂĄc loaĂ„i opi vĂČ coĂĄ thïà ûåc chĂŻĂ« trung tĂȘm hö hĂȘĂ«p.
ONG ĂĂĂT
TriïÄu chûång:
- Ăau dûÀ döÄi vaĂą sĂ»ng Ă oĂŁ, phuĂą taĂ„i chöß bĂ” ong à öët.
- TriĂŻĂ„u chûång nĂčĂ„ng hĂșn nĂŻĂ«u bĂ” nhiĂŻĂŹu ong à öët möÄt luĂĄc hoĂčĂ„c noĂ„c
ong vaĂąo Ă uĂĄng maĂ„ch maĂĄu. CoĂĄ thĂŻĂ khoĂĄ thĂșĂŁ, tûåc ngûÄc, choĂĄng mĂčĂ„t,
maĂ„ch nhanh, huyĂŻĂ«t aĂĄp haĂ„, coĂĄ khi co giĂȘĂ„t (nhĂȘĂ«t laĂą treĂŁ em). CoĂĄ khi coĂĄ
phaĂŁn ûång dĂ” ûång: nöĂi mĂȘĂn, phuĂą Quinck...
- NĂŻĂ«u bĂ” à öët vaĂąo miĂŻĂ„ng, vaĂąo hoĂ„ng coĂĄ thĂŻĂ bĂ” ngaĂ„t thĂșĂŁ.
Xûã trñ:
- RuĂĄt kim chĂȘm cuĂŁa ong.
- Rûãa vĂŻĂ«t à öët bĂčçng dung dĂ”ch thuöëc tñm 0,1-0,2%.
- ChĂȘĂ«m vĂŻĂ«t à öët bĂčçng dung dĂ”ch amoniac hoĂčĂ„c möÄt dung dĂ”ch
kiĂŻĂŹm.
- Tiïm hydrocortisol 2-3ml taÄi chöß à öët.
- Chöëng söëc dÔ ûång.
14. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 13
- TrĂșĂ„ tim maĂ„ch: long naĂ€o, coramin...
- NĂŻĂ«u bĂ” ong à öët vaĂąo miĂŻĂ„ng gĂȘy phuĂą thanh mön: cho corticoid,
nĂŻĂ«u ngaĂ„t: mĂșĂŁ khñ quaĂŁn.
NgöÄ à öÄc thuöëc trûù sĂȘu phospho hûÀu cĂș
4 loaĂ„i phospho hûÀu cĂș Ă aĂ€ vaĂą Ă ang Ă Ă»ĂșĂ„c sûã duĂ„ng phöà biĂŻĂ«n ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc
ta laĂą:
- Thiophöët (Parathion) maĂąu vaĂąng, muĂąi toĂŁi, daĂ„ng nhuĂ€ tĂ»Ășng.
- Vöfatöëc (methyl parathion) maĂąu nĂȘu thĂȘĂźm (daĂ„ng nhuĂ€ tĂ»Ășng)
hoĂčĂ„c maĂąu Ă oĂŁ tĂ»Ăși (daĂ„ng böÄt) muĂąi coĂŁ thöëi.
- Dipterec daĂ„ng tinh thĂŻĂ, maĂąu trĂčĂŠng.
- DDVP (dichloro diphenyl vinyl phosphat) maùu vaùng nhaÄt.
Phospho hûÀu cĂș xĂȘm nhĂȘĂ„p vaĂąo cĂș thĂŻĂ qua Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p, da,
niĂŻm maĂ„c (nhĂȘĂ«t laĂą mĂčĂŠt) vaĂą chuĂŁ yĂŻĂ«u laĂą Ă Ă»ĂșĂąng tiĂŻu hoĂĄa (do baĂąn tay
dñnh thuöëc, Ăčn uöëng nhĂȘĂŹm, tûÄ tûã, Ă ĂȘĂŹu à öÄc...).
TriĂŻĂ„u chûång ngöÄ à öÄc phospho hûÀu cĂș: coĂĄ 2 nhoĂĄm triĂŻĂ„u chûång
chñnh:
- Giöëng muscarin: kñch thñch hĂŻĂ„ thĂȘĂŹn kinh phoĂĄ giao caĂŁm, gĂȘy:
* co à öÏng tûã (coĂĄ khi co nhoĂŁ nhĂ» Ă ĂȘĂŹu Ă inh,
* tĂčng tiĂŻĂ«t (vaĂ€ möÏ höi, nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc boĂ„t),
* tĂčng co boĂĄp ruöÄt: Ă au buĂ„ng, nön mûãa,
* co thĂčĂŠt phĂŻĂ« quaĂŁn: tñm taĂĄi, phuĂą phöĂi, coĂĄ thĂŻĂ liĂŻĂ„t hö hĂȘĂ«p,
* haÄ huyïët aåp.
- Giöëng nicotin: kñch thñch caĂĄc haĂ„ch thĂȘĂŹn kinh thûÄc vĂȘĂ„t vaĂą hĂŻĂ„
thĂȘĂŹn kinh trung Ă»Ășng.
* giĂȘĂ„t cĂș, co cĂș: co giĂȘĂ„t mi mĂčĂŠt, cĂș mĂčĂ„t, ruĂĄt lĂ»ĂșĂ€i, co cûång toaĂąn
thĂȘn...
* röëi loaĂ„n phöëi hĂșĂ„p vĂȘĂ„n à öÄng...
* hoa mĂčĂŠt, choĂĄng mĂčĂ„t, run, noĂĄi khoĂĄ, nhĂČn loĂĄa, nĂčĂ„ng thĂČ hön mĂŻ.
ThĂ»ĂșĂąng thĂČ chĂȘĂn Ă oaĂĄn khöng khoĂĄ, nĂŻĂ«u laĂą vö tĂČnh bĂ” ngöÄ à öÄc, thĂČ
triĂŻĂ„u chûång quan troĂ„ng vaĂą khaĂĄ Ă ĂčĂ„c trĂ»ng laĂą à öÏng tûã co nhoĂŁ, vaĂ€ möÏ
höi vaĂą nĂ»ĂșĂĄc boĂ„t tiĂŻĂ«t nhiĂŻĂŹu...
15. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 14
- XeĂĄt nghiĂŻĂ„m maĂĄu: hoaĂ„t à öÄ men cholinesterase bĂČnh thĂ»ĂșĂąng ĂșĂŁ
nam giĂșĂĄi laĂą 2,54 ± 0,53 micromol, nûÀ giĂșĂĄi: 2,18 ± 0,51 micromol.
Nïëu giaãm 30% laù nhiïßm à öÄc nheÄ, giaãm 50%: nhiïßm à öÄc vûùa, giaãm
trĂŻn 70% laĂą nhiĂŻĂźm à öÄc nĂčĂ„ng.
- XeĂĄt nghiĂŻĂ„m nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu Ă Ă”nh lĂ»ĂșĂ„ng paranitrophenol: chĂł coĂĄ
trong nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu ngĂ»ĂșĂąi ngöÄ à öÄc Thiöphöët vaĂą Vöfatöëc.
Xûã trñ: phaĂŁi rĂȘĂ«t khĂȘĂn trĂ»Ășng, sĂșĂĄm phuĂĄt naĂąo lĂșĂ„i phuĂĄt ĂȘĂ«y.
- NĂŻĂ«u uöëng phaĂŁi: bĂŻĂ„nh nhĂȘn coĂąn tĂłnh: ngoaĂĄy hoĂ„ng gĂȘy nön,
à öÏng thĂșĂąi cho uöëng nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc Ă ĂŻĂ hoĂąa loaĂ€ng chĂȘĂ«t à öÄc. Rûãa daĂ„ daĂąy
trĂ»ĂșĂĄc 6 giĂșĂą, mößi lĂȘĂŹn rûãa duĂąng khoaĂŁng 20-30 lñt nĂ»ĂșĂĄc saĂ„ch (Ă un ĂȘĂ«m
nĂŻĂ«u trĂșĂąi reĂĄt), sau 3 giĂșĂą phaĂŁi rûãa laĂ„i. HoĂąa vaĂąo mößi lñt nĂ»ĂșĂĄc 1 thĂČa caĂą
phĂŻ muöëi vaĂą 1 thĂČa to (20g) than hoaĂ„t tñnh. Sau mößi lĂȘĂŹn rûãa, cho vaĂąo
daĂ„ daĂąy 200ml dĂȘĂŹu parafin (ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn) vaĂą 3ml/kg thĂŻĂ troĂ„ng (treĂŁ em).
NĂŻĂ«u hĂȘĂ«p thuĂ„ qua da: boĂŁ hĂŻĂ«t quĂȘĂŹn aĂĄo bĂ” nhiĂŻĂźm vaĂą rûãa da bĂčçng
nĂ»ĂșĂĄc vaĂą xaĂą phoĂąng.
NĂŻĂ«u nhiĂŻĂźm vaĂąo mĂčĂŠt: rûãa mĂčĂŠt bĂčçng nĂ»ĂșĂĄc trong 10'.
- HöÏi sûåc: sulfat atropin liïÏu cao: giaãi quyïët triïÄu chûång nhiïßm
à öÄc giöëng muscarin. PhaĂŁi cho Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn, tiĂŻm ngay tûåc khĂčĂŠc khi xaĂĄc
Ă Ă”nh laĂą ngöÄ à öÄc phospho hûÀu cĂș. TiĂŻm atropin ngay sau khi Ă ĂčĂ„t nöÄi
khñ quaĂŁn vaĂą hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„.
* TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p ngöÄ à öÄc nĂčĂ„ng: tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch 2-3mg, sau Ă oĂĄ cûå
caĂĄch 10' laĂ„i tiĂŻm möÄt lĂȘĂŹn cho Ă ĂŻĂ«n khi à öÏng tûã bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu giaĂ€n thĂČ
chuyĂŻĂn sang tiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da, cûå caĂĄch 30' laĂ„i tiĂŻm 1-2mg cho Ă ĂŻĂ«n khi
tĂłnh laĂ„i vaĂą à öÏng tûã trĂșĂŁ laĂ„i bĂČnh thĂ»ĂșĂąng. TöĂng liĂŻĂŹu coĂĄ thĂŻĂ tĂșĂĄi 20-
60mg. LiĂŻĂŹu thĂ»ĂșĂąng duĂąng: 24mg/24h.
* NgöÄ à öÄc vûùa: tiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da 1-2mg, cûå 15-30' möÄt lĂȘĂŹn. TöĂng liĂŻĂŹu
10-30mg.
* NgöÄ à öÄc nheĂ„: tiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da 0,5-1mg, 2 giĂșĂą 1 lĂȘĂŹn. TöĂng liĂŻĂŹu 3-
9mg.
Theo doĂ€i chĂčĂ„t cheĂ€ naĂ„n nhĂȘn trong khi duĂąng atropin, chuĂĄ yĂĄ triĂŻĂ„u
chûång nhiïßm à öÄc atropin: khö niïm maÄc, da khö, à oã, à öÏng tûã giaÀn
to, nhĂ”p tim nhanh. NĂŻĂ«u nĂčĂ„ng: triĂŻĂ„u chûång kñch thñch maĂ„nh, mĂŻ
saĂŁng... thĂČ phaĂŁi ngûùng atropin.
- Dung dĂ”ch PAM 2,5% (biĂŻĂ„t dĂ»ĂșĂ„c Pralidoxime, Contrathion)
giuĂĄp phuĂ„c höÏi hoaĂ„t tñnh men cholinesterase. ChĂł duĂąng trĂ»ĂșĂĄc 36 giĂșĂą
kĂŻĂ tûù khi nhiĂŻĂźm à öÄc, duĂąng sau 36 giĂșĂą ñt hiĂŻĂ„u quaĂŁ.
16. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 15
LiĂŻĂŹu duĂąng: luĂĄc Ă ĂȘĂŹu tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch 1-2g, sau Ă oĂĄ nhoĂŁ gioĂ„t tĂŽnh
maĂ„ch mößi giĂșĂą 0,5g hoĂčĂ„c caĂĄch 2-3 giĂșĂą tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch 1 lĂȘĂŹn 0,5-1g.
TöĂng liĂŻĂŹu töëi Ă a laĂą 3000mg. TiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch rĂȘĂ«t chĂȘĂ„m 200-500mg
trong 5-10 phuĂĄt. DuĂąng Ă uĂĄng chĂł Ă Ă”nh vaĂą Ă uĂĄng liĂŻĂŹu, tiĂŻĂ«n triĂŻĂn töët rĂȘĂ«t
nhanh: giaĂŁm hön mĂŻ, vĂȘĂ„t vaĂ€, giaĂŁm mĂȘĂ«t phaĂŁn xaĂ„ vaĂą ruĂĄt ngĂčĂŠn thĂșĂąi
gian Ă iĂŻĂŹu trĂ”.
- TruyĂŻĂŹn dung dĂ”ch glucose, thĂșĂŁ oxy, hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„, chöëng co
giĂȘĂ„t, khaĂĄng sinh...
- Chöëng chó à Ônh: morphin, aminophyllin.
- ChĂŻĂ« à öÄ dinh dĂ»ĂșĂ€ng: kiĂŻng mĂșĂ€, sûÀa. Nuöi dĂ»ĂșĂ€ng qua Ă Ă»ĂșĂąng
tĂŽnh maĂ„ch trong vaĂąi ngaĂąy Ă ĂȘĂŹu. Khi bĂŻĂ„nh Ă aĂ€ öĂn Ă Ă”nh, coĂĄ thĂŻĂ cho Ăčn
Ă Ă»ĂșĂąng vaĂą Ă aĂ„m qua sonde.
NgöÄ à öÄc dĂȘĂŹu hoĂŁa, xĂčng
TriïÄu chûång:
- Ho, khoĂĄ thĂșĂŁ, nön, röëi loaĂ„n hö hĂȘĂ«p, höÄi chûång à öng Ă ĂčĂ„c ĂșĂŁ phöĂi.
- TriĂŻĂ„u chûång ho, khoĂĄ thĂșĂŁ vaĂą söët chûång toĂŁ chĂȘĂ«t à öÄc Ă aĂ€ vaĂąo phĂŻĂ«
quaĂŁn.
- ChoaĂĄng vaĂĄng, tñm taĂĄi, nhûåc Ă ĂȘĂŹu, co giĂȘĂ„t, ngĂȘĂ«t...
- TriïÄu chûång viïm daÄ daùy, ruöÄt nïëu uöëng phaãi.
Xûã trñ:
- NĂŻĂ«u hñt phaĂŁi: thĂșĂŁ oxy vaĂą khaĂĄng sinh.
- Nïëu uöëng phaãi: cho uöëng Ipeca 0,5-1,5g.
NoĂĄi chung chöëng chĂł Ă Ă”nh rûãa daĂ„ daĂąy khi uöëng phaĂŁi dĂȘĂŹu hoĂŁa,
xĂčng hoĂčĂ„c dĂȘĂźn xuĂȘĂ«t, chĂł Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t rûãa daĂ„ daĂąy trong trĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p uöëng
phaĂŁi möÄt lĂ»ĂșĂ„ng lĂșĂĄn coĂĄ khaĂŁ nĂčng gĂȘy nhûÀng biĂŻĂ«n chûång thĂȘĂŹn kinh
nguy kÔch.
- NĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn hön mĂŻ: Ă ĂčĂ„t nöÄi khñ quaĂŁn vaĂą hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„,
thöng khñ maĂ„nh coĂĄ taĂĄc duĂ„ng tĂčng Ă aĂąo thaĂŁi chĂȘĂ«t à öÄc qua phöĂi.
VĂșĂĄi treĂŁ em: nĂŻĂ«u khoĂĄ thĂșĂŁ tñm taĂĄi: cho thĂșĂŁ oxy trong lĂŻĂ«u, traĂĄnh
thĂșĂŁ oxy qua nöÄi khñ quaĂŁn vĂČ sĂșĂ„ gĂȘy traĂąn khñ maĂąng phöĂi.
- Nïëu huyïët aåp tuÄt: cho Metaraminol (Aramin) 1 öëng 1ml
(0,01g) tiĂŻm bĂčĂŠp.
- Nïëu röëi loaÄn thöng khñ quan troÄng: cho corticoid.
- Chöëng chĂł Ă Ă”nh tuyĂŻĂ„t à öëi caĂĄc thûåc ĂĂčn coĂĄ mĂșĂ€, sûÀa.
17. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 16
NGĂĂ
ĂĂĂ
C THĂT COĂC
TriĂŻĂ„u chûång chñnh: mĂŻĂ„t moĂŁi, laĂ„nh, nhûåc caĂĄc chi, chĂ»ĂșĂĄng buĂ„ng,
buöÏn nön. ĂĂčĂ„c Ă iĂŻĂm laĂą tim Ă ĂȘĂ„p rĂȘĂ«t chĂȘĂ„m: 40 lĂȘĂŹn/phuĂĄt, coĂĄ khi chĂȘĂ„m
hĂșn hoĂčĂ„c loaĂ„n nhĂ”p hoaĂąn toaĂąn.
Xûã trñ:
- GĂȘy nön, rûãa daĂ„ daĂąy bĂčçng dung dĂ”ch tanin 2%.
- Cho uöëng nĂ»ĂșĂĄc cam thaĂŁo, nĂ»ĂșĂĄc luöÄc à öß xanh, loĂąng trĂčĂŠng trûång.
- ĂiĂŻĂŹu trĂ” triĂŻĂ„u chûång.
- Khöng Ă Ă»ĂșĂ„c duĂąng Adrenalin, Ouabain.
NGĂĂ
ĂĂĂ
C SĂĂN
ChĂȘĂ«t gĂȘy à öÄc trong sĂčĂŠn laĂą acid cyanhydric, sĂčĂŠn caĂąng Ă ĂčĂŠng caĂąng
nhiĂŻĂŹu acid cyanhydric khöng nĂŻn Ăčn. VoĂŁ vaĂą Ă ĂȘĂŹu cuĂŁ chûåa nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t
à öÄc.
TriïÄu chûång chñnh:
- Ăau buĂ„ng, nön, Ăła chaĂŁy.
- Nhûåc Ă ĂȘĂŹu, choĂĄng mĂčĂ„t, noĂĄng bûùng mĂčĂ„t, uĂą tai, ngûåa, tĂŻ chĂȘn
tay...
- NgöÄ à öÄc nĂčĂ„ng: vĂȘĂ„t vaĂ€, run, co giĂȘĂ„t, chĂŻĂ«t.
ĂiĂŻĂŹu trĂ”
- Rûãa daĂ„ daĂąy vĂșĂĄi dung dĂ”ch KMnO4 1%o.
- Xanh methylen (Coloxyd, Glutylen) dung dÔch 1%, öëng 10ml
tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch chĂȘĂ„m. NĂŻĂ«u nĂčĂ„ng: caĂĄch 10-15' tiĂŻm 1 öëng, coĂĄ thĂŻĂ tiĂŻm
5-6 öëng trong 24h cho ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn.
CoĂĄ thĂŻĂ thay xanh methylen bĂčçng natri nitrit 1% 10ml tiĂŻm tĂŽnh
maĂ„ch chĂȘĂ„m, sau Ă oĂĄ tiĂŻm natri hyposulfit 20% 10-20ml tiĂŻm tĂŽnh
maĂ„ch chĂȘĂ„m.
- TruyïÏn dung dÔch glucose 30% 500ml vaù dung dÔch glucose
Ă ĂčĂšng trĂ»Ășng. Cho naĂ„n nhĂȘn uöëng nĂ»ĂșĂĄc Ă Ă»ĂșĂąng.
18. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 17
- TrĂșĂ„ hö hĂȘĂ«p vaĂą tim maĂ„ch: tiĂŻm long naĂ€o, cafein. lobelin.
- ThĂșĂŁ oxy, hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„ nĂŻĂ«u cĂȘĂŹn.
NGĂĂ
ĂĂĂ
C DĂĂA
NgöÄ à öÄc dûåa laĂą do dĂ” ûång vĂșĂĄi nĂȘĂ«m Candida trepicalis nĂčĂŠm ĂșĂŁ
nhûÀng mĂčĂŠt dûåa, nhĂȘĂ«t laĂą nhûÀng quaĂŁ dĂȘĂ„p naĂĄt.
TriïÄu chûång chñnh
- Nön mûãa, Ăła chaĂŁy, ngûåa, nöĂi mĂŻĂŹ Ă ay, coĂĄ khi khoĂĄ thĂșĂŁ nhĂ» hen
do co thĂčĂŠt phĂŻĂ« quaĂŁn.
- TraÄng thaåi söëc: da laÄnh, maÄch nhanh, huyïët aåp haÄ...
Xûã trñ:
- TruyĂŻĂŹn dĂ”ch tuĂąy theo tĂČnh traĂ„ng mĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc do nön mûãa vaĂą Ăła
chaĂŁy, nhĂ»ng cĂȘĂŹn lĂ»u yĂĄ truĂ„y maĂ„ch coĂąn do söëc dĂ” ûång, coĂĄ khi khöng
mĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc maĂą vĂȘĂźn truĂ„y maĂ„ch. NĂŻĂ«u cĂȘĂŹn, theo doĂ€i aĂĄp lûÄc tĂŽnh maĂ„ch
trung Ă»Ășng maĂą truyĂŻĂŹn dĂ”ch.
- ĂiĂŻĂŹu trĂ” söëc dĂ” ûång.
NGĂĂ
ĂĂĂ
C RĂĂĂ
U
BiĂŻĂu hiĂŻĂ„n lĂȘm saĂąng bĂčçng triĂŻĂ„u chûång kñch thñch, sau Ă ĂŻĂ«n triĂŻĂ„u
chûång ûåc chĂŻĂ« röÏi hön mĂŻ, hĂși thĂșĂŁ toaĂąn muĂąi rĂ»ĂșĂ„u, thĂșĂŁ nhanh nöng,
tim Ă ĂȘĂ„p nhanh, huyĂŻĂ«t aĂĄp haĂ„...
Xûã trñ:
- ĂiĂŻĂŹu trĂ” caĂĄc röëi loaĂ„n vĂŻĂŹ tri giaĂĄc, nĂŻĂ«u röëi loaĂ„n cao à öÄ coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy
liĂŻĂ„t hö hĂȘĂ«p.
- Chöëng toan chuyĂŻĂn hoĂĄa.
- ĂĂŻĂŹ phoĂąng haĂ„ Ă Ă»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t thûå phaĂĄt.
- Rûãa daĂ„ daĂąy bĂčçng dung dĂ”ch natri bicarbonat, khöng duĂąng
apomorphin.
19. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 18
- Cho uöëng tûù 1-2 gioĂ„t amoniac trong möÄt cöëc nĂ»ĂșĂĄc muöëi (hay caĂą
phĂŻ) hoĂčĂ„c cho hñt amoniac.
- TrĂșĂ„ tim maĂ„ch.
- LĂșĂ„i tiĂŻĂu: Lasix tiĂŻm tĂŽnh maĂ„ch.
- NĂŻĂ«u vĂȘĂ„t vaĂ€: cho an thĂȘĂŹn (cĂȘĂŹn thĂȘĂ„n troĂ„ng).
- TrĂ»ĂșĂąng hĂșĂ„p nĂčĂ„ng: thĂșĂŁ oxy, hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„ vaĂą cho thĂșĂŁ nhiĂŻĂŹu Ă ĂŻĂ
loaÄi nhanh cöÏn ethylic.
- TruyĂŻĂŹn glucose 10% 500ml, luĂȘn chuyĂŻĂn vĂșĂĄi dung dĂ”ch
bicarbonat 14%o - 2 giĂșĂą 1 lĂȘĂŹn.
- ĂĂŻĂŹ phoĂąng viĂŻm phöĂi nĂŻĂ«u hön mĂŻ (khaĂĄng sinh).
NGĂĂ
ĂĂĂ
C THUĂĂC NGUĂ
LiĂŻĂŹu gĂȘy chĂŻĂ«t cuĂŁa GacdeĂĄnal laĂą 5g nhĂ»ng coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi chĂł uöëng 1g
cuĂ€ng coĂĄ thĂŻĂ tûã vong; liĂŻĂŹu gĂȘy chĂŻĂ«t cuĂŁa cloran laĂą 10g.
TriïÄu chûång chñnh:
- NgöÄ à öÄc nheĂ„: nguĂŁ say, thĂșĂŁ vĂȘĂźn Ă ĂŻĂŹu, maĂ„ch vĂȘĂźn Ă ĂŻĂŹu vaĂą roĂ€, coĂąn
phaĂŁn ûång khi veĂĄo da, chĂȘm kim... caĂĄc phaĂŁn xaĂ„ gĂȘn vaĂą à öÏng tûã giaĂŁm
hoĂčĂ„c vĂȘĂźn bĂČnh thĂ»ĂșĂąng.
- NgöÄ à öÄc nĂčĂ„ng: hön mĂŻ sĂȘu, thĂșĂŁ chĂȘĂ„m vaĂą nöng, khoĂą kheĂą, maĂ„ch
nhanh, huyĂŻĂ«t aĂĄp haĂ„ hoĂčĂ„c khöng Ă o Ă Ă»ĂșĂ„c, à öÏng tûã co vaĂą giaĂŁm phaĂŁn
xaĂ„ vĂșĂĄi aĂĄnh saĂĄng, phaĂŁn xaĂ„ gĂȘn mĂȘĂ«t.
- TĂČm barbituric trong nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu (+).
NĂŻĂ«u Ă ĂŻĂ tĂČnh traĂ„ng keĂĄo daĂąi, sĂčn soĂĄc khöng töët, bĂŻĂ„nh nhĂȘn coĂĄ thĂŻĂ
liĂŻĂ„t trung tĂȘm hö hĂȘĂ«p, phuĂą phöĂi cĂȘĂ«p, viĂŻm phöĂi...
Xûã trñ:
- Theo doĂ€i maĂ„ch, nhiĂŻĂ„t à öÄ, huyĂŻĂ«t aĂĄp, nhĂ”p thĂșĂŁ.
- XeĂĄt nghiĂŻĂ„m nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu vaĂą chĂȘĂ«t nön tĂČm barbituric (cĂȘĂŹn 50ml
nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu).
- XeĂĄt nghiĂŻĂ„m Ă Ă»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t, ure huyĂŻĂ«t, amoniac huyĂŻĂ«t, dûÄ trûÀ
kiĂŻĂŹm, Ă Ă»ĂșĂąng niĂŻĂ„u, xeton niĂŻĂ„u Ă ĂŻĂ loaĂ„i caĂĄc nguyĂŻn nhĂȘn hön mĂŻ khaĂĄc.
20. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 19
- Rûãa daĂ„ daĂąy: nĂŻĂ«u uöëng thuöëc nguĂŁ chĂ»a quaĂĄ 6 giĂșĂą vaĂą bĂŻĂ„nh nhĂȘn
coĂąn tĂłnh. NĂ»ĂșĂĄc rûãa pha than hoaĂ„t tñnh: 30-40g trong 500ml nĂ»ĂșĂĄc.
NĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn hön mĂŻ sĂȘu: Ă ĂčĂ„t sonde nhoĂŁ vaĂąo daĂ„ daĂąy, bĂșm dung
dĂ”ch ngoĂ„t hoĂčĂ„c kiĂŻĂŹm vaĂąo daĂ„ daĂąy mößi lĂȘĂŹn khoaĂŁng 50ml röÏi ruĂĄt ra.
LaĂąm nhiĂŻĂŹu lĂȘĂŹn cho Ă ĂŻĂ«n khi saĂ„ch daĂ„ daĂąy.
- LoaĂ„i chĂȘĂ«t à öÄc: bĂčçng caĂĄch cho Ă i tiĂŻĂu nhiĂŻĂŹu.
Xûã trñ theo 2 nhoĂĄm lĂșĂĄn barbituric:
* Barbituric chĂȘĂ„m vaĂą rĂȘĂ«t chĂȘĂ„m: Phenobarbitan (Gacdenan),
Barbitan (Verian). CaĂĄc thuöëc naĂąy thaĂŁi qua thĂȘĂ„n vaĂą gĂȘy hön mĂŻ keĂĄo
daĂąi. Cho lĂșĂ„i tiĂŻĂu thĂȘĂm thĂȘĂ«u vaĂą kiĂŻĂŹm hoĂĄa bĂčçng truyĂŻĂŹn tĂŽnh maĂ„ch 6
lñt dung dĂ”ch phöëi hĂșĂ„p luĂȘn chuyĂŻĂn: dung dĂ”ch bicarbonat 14%o -
50ml, dung dÔch maniton 10% - 500ml, dung dÔch glucose 10% -
500ml, thĂŻm vaĂąo mößi chai 1,5g KCl. Ăöëi vĂșĂĄi phuĂ„ nûÀ vaĂą ngĂ»ĂșĂąi cĂșĂ€ nhoĂŁ
thĂČ giaĂŁm lĂ»ĂșĂ„ng dĂ”ch Ă i möÄt chuĂĄt.
NĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn coĂĄ bĂŻĂ„nh chöëng chĂł Ă Ă”nh cho lĂșĂ„i tiĂŻĂu thĂȘĂm thĂȘĂ«u
nhĂ» suy tim, suy thĂȘĂ„n thĂČ nĂŻn chaĂ„y thĂȘĂ„n nhĂȘn taĂ„o hoĂčĂ„c thĂȘĂm phĂȘn
phuĂĄc maĂ„c vĂșĂĄi caĂĄc dung dĂ”ch kiĂŻĂŹm.
* Barbituric nhanh hoĂčĂ„c trung gian: loaĂ„i thuöëc naĂąy thaĂŁi nhanh
qua gan gĂȘy hön mĂŻ ngĂčĂŠn nhĂ»ng nguy hiĂŻĂm hĂșn do coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy
ngûùng thĂșĂŁ nhanh. Xûã trñ gĂȘy Ă i tiĂŻĂu khöng coĂĄ lĂșĂ„i. ChĂł truyĂŻĂŹn dĂ”ch
Ă ĂŻĂ giûÀ thĂčng bĂčçng nĂ»ĂșĂĄc vaĂą Ă iĂŻĂ„n giaĂŁi, nhĂ»ng phaĂŁi sĂčĂ©n saĂąng hö hĂȘĂ«p
höß trĂșĂ„ bĂčçng maĂĄy hoĂčĂ„c thöĂi ngaĂ„t nĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn ngûùng thĂșĂŁ hoĂčĂ„c coĂĄ
röëi loaĂ„n nhĂ”p thĂșĂŁ.
NĂŻĂ«u khöng roc nhiĂŻĂźm à öÄc loaĂ„i barbituric gĂČ hoĂčĂ„c phöëi hĂșĂ„p nhiĂŻĂŹu
loaĂ„i thuöëc: chĂł coĂĄ caĂĄch laĂą cho lĂșĂ„i tiĂŻĂu thĂȘĂm thĂȘĂ«u vĂČ biĂŻĂ„n phaĂĄp naĂąy
khöng gĂȘy nguy cĂș gĂČ lĂșĂĄn.
- Chöëng truÄy maÄch: duùng Ouabain... nïëu huyïët aåp töëi à a
<80mmHg thĂČ truyĂŻĂŹn thĂŻm Noradrenalin 2-4mg cho mößi loĂ„ dung
dĂ”ch glucose 500ml (khöng pha vaĂąo caĂĄc dung dĂ”ch coĂĄ Na vĂČ
Noradrenalin seÀ bÔ phaå huãy.
- ThĂșĂŁ oxy ngĂčĂŠt quaĂ€ng tûùng 15' möÄt: luön luön giûÀ cho Ă Ă»ĂșĂąng thĂșĂŁ
lĂ»u thöng, thĂ»ĂșĂąng xuyĂŻn huĂĄt Ă ĂșĂąm raĂ€i, Ă ĂŻĂ bĂŻĂ„nh nhĂȘn nĂčçm Ă ĂȘĂŹu thĂȘĂ«p
vaĂą nghiĂŻng Ă ĂȘĂŹu cho Ă ĂșĂąm raĂ€i dĂŻĂź chaĂŁy ra... SĂčĂ©n saĂąng chöëng ngûùng
thĂșĂŁ, Ă ĂčĂ„t nöÄi khñ quaĂŁn vaĂą hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„ khi cĂȘĂŹn.
- Chöëng nhiĂŻĂźm truĂąng Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p: cho khaĂĄng sinh.
21. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 20
- TiĂŻm lobelin, vitamin...
- Theo doĂ€i dûÄ trûÀ kiĂŻĂŹm vaĂą Ă iĂŻĂ„n giaĂŁi à öÏ trong thĂșĂąi gian truyĂŻĂŹn
dung dÔch kiïÏm.
- ChuĂĄ yĂĄ viĂŻĂ„c nuöi dĂ»ĂșĂ€ng bĂŻĂ„nh nhĂȘn, chöëng loeĂĄt, giûÀ ĂȘĂ«m nĂŻĂ«u trĂșĂąi
reĂĄt hoĂčĂ„c thĂȘn nhiĂŻĂ„t thĂȘĂ«p.
NgöÄ à öÄc opi, morphin, codein, heroin, dolosan...
TriĂŻĂ„u chûång ngöÄ à öÄc bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu xuĂȘĂ«t hiĂŻĂ„n vĂșĂĄi liĂŻĂŹu 0,05g vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi
khöng nghiĂŻĂ„n, liĂŻĂŹu chĂŻĂ«t vaĂąo khoaĂŁng 0,25g. NhûÀng bĂŻĂ„nh nhĂȘn bĂŻĂ„nh
gan, phuĂą niĂŻm, Addison nhaĂ„y caĂŁm hĂșn vĂșĂĄi morphin.
TriïÄu chûång:
- NgöÄ à öÄc nĂčĂ„ng: hön mĂŻ, à öÏng tûã giaĂ€n, chĂŻĂ«t trong vaĂąi giĂșĂą.
- NgöÄ à öÄc nheĂ„ hĂșn: maĂ„ch nhanh, tim Ă ĂȘĂ„p nhanh, nön oeĂ„ liĂŻn
tiĂŻĂ«p, thiĂŻĂu niĂŻĂ„u, vĂȘĂ„t vaĂ€, mĂŻ saĂŁng, à öÏng tûã co. Sau vaĂąi giĂșĂą: maĂ„ch vaĂą
nhĂ”p thĂșĂŁ chĂȘĂ„m laĂ„i, huyĂŻĂ«t aĂĄp haĂ„, tñm taĂĄi tĂčng, co giĂȘĂ„t, giaĂ€n à öÏng tûã
baĂĄo hiĂŻĂ„u sĂčĂŠp tûã vong. TöĂn thĂ»Ășng trung khu hö hĂȘĂ«p coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy
ngûùng thĂșĂŁ vaĂą chĂŻĂ«t nhanh.
TiĂŻn lĂ»ĂșĂ„ng khaĂŁ quan nĂŻĂ«u naĂ„n nhĂȘn coĂąn phaĂŁn ûång duĂą rĂȘĂ«t nheĂ„
vĂșĂĄi caĂĄc kñch thñch bĂŻn ngoaĂąi.
Xûã trñ:
- Rûãa daĂ„ daĂąy bĂčçng thuöëc tñm 1%o, Tanin 1-2% kĂŻĂ caĂŁ ngöÄ à öÄc do
tiĂŻm vĂČ morphin thaĂŁi möÄt phĂȘĂŹn qua niĂŻm maĂ„c daĂ„ daĂąy.
- NĂŻĂ«u truĂ„y hö hĂȘĂ«p: hö hĂȘĂ«p höß trĂșĂ„ cĂȘĂ«p. ĂĂčĂ„t nhanh nöÄi khñ quaĂŁn
vaĂą duĂąng maĂĄy hö hĂȘĂ«p.
- Thuöëc giaãi à öÄc: tiïm Nallylnormorphin (Nalorphin) thuöëc
khaĂĄng caĂĄc loaĂ„i opi, coĂĄ taĂĄc duĂ„ng kñch thñch hö hĂȘĂ«p maĂ„nh, liĂŻĂŹu
0,25mg/kg tiĂŻm dĂ»ĂșĂĄi da 5-10mg.
- Kñch thñch hö hĂȘĂ«p: tiĂŻm lobelin, cafein, syntophylin.
- NĂŻĂ«u tuĂ„t huyĂŻĂ«t aĂĄp: truyĂŻĂŹn dung dĂ”ch glucose 5% vĂșĂĄi Aramin,
Noradrenalin, long naÀo.
- LĂșĂ„i tiĂŻĂu: lasix.
- Khaång sinh chöëng böÄi nhiïßm nïëu hön mï keåo daùi.
NĂŻĂ«u tĂČnh traĂ„ng thiĂŻĂ«u oxy khöng nĂčĂ„ng, bĂŻĂ„nh nhĂȘn khoĂŁi khöng
coå di chûång.
22. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 21
NGĂĂ
ĂĂĂ
C COCAIN
TriïÄu chûång:
- Kñch à öÄng, hoang tĂ»ĂșĂŁng, tim Ă ĂȘĂ„p nhanh, tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, giaĂ€n
à öÏng tûã, vaĂ€ möÏ höi, söët, coĂĄ khi lĂŻn cĂșn à öÄng kinh.
- Böi vaĂąo niĂŻm maĂ„c coĂĄ thĂŻĂ ngĂȘĂ«t.
Xûã trñ:
- Uöëng phaĂŁi: rûãa daĂ„ daĂąy, an thĂȘĂŹn, thĂșĂŁ oxy, trĂșĂ„ tim maĂ„ch, truyĂŻĂŹn
dung dĂ”ch glucose. NĂŻĂ«u ngĂȘĂ«t do böi thuöëc: tiĂŻm Adrenalin 1mg dĂ»ĂșĂĄi
da, thĂșĂŁ oxy, höÏi sûåc nöÄi khoa nĂŻĂ«u ngûùng tim ngûùng thĂșĂŁ.
23. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 22
DINH DĂĂĂNG CHO MOĂ
I NGĂĂĂI
CAĂI THIĂĂ
N BĂĂA ĂN GIA ĂĂNH
Gs. Tûù GiĂȘĂ«y
BûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh rĂȘĂ«t quan troĂ„ng vĂČ aĂŁnh hĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ«n sûåc khoeĂŁ cuĂŁa
toaĂąn gia Ă ĂČnh. Gia Ă ĂČnh Ă Ă»ĂșĂ„c Ăčn uöëng töët thĂČ sûåc khoeĂŁ cuĂŁa caĂŁ gia
Ă ĂČnh Ă Ă»ĂșĂ„c Ă aĂŁm baĂŁo. TreĂŁ em khöng bĂ” suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng. NgĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn Ăčn
keĂĄm, sûåc chöëng Ă ĂșĂ€ laĂ„i bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t yĂŻĂ«u, rĂȘĂ«t dĂŻĂź mĂčĂŠc bĂŻĂ„nh, sûåc lao à öÄng
suĂĄt keĂĄm, nĂčng suĂȘĂ«t khöng cao, thu nhĂȘĂ„p thĂȘĂ«p dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n caĂŁnh gia
Ă ĂČnh tuĂĄng thiĂŻĂ«u.
BûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh laĂą dĂ”p tĂȘĂ„p hĂșĂ„p moĂ„i thaĂąnh viĂŻn trong gia Ă ĂČnh
Ă ĂŻĂ coĂĄ thĂŻĂ trao à öĂi thöng tin, tĂȘm tĂ», tĂČnh caĂŁm.
BûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh laĂą thĂșĂąi Ă iĂŻĂm maĂą moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi trong gia Ă ĂČnh
mong Ă ĂșĂ„i Ă ĂŻĂ Ă Ă»ĂșĂ„c Ăčn nhûÀng moĂĄn Ăčn ngon truyĂŻĂŹn thöëng quen thuöÄc,
Ă ĂŻĂ Ă Ă»ĂșĂ„c chia seĂŁ nhûÀng niĂŻĂŹm vui, Ă ĂŻĂ Ă Ă»ĂșĂ„c nhĂȘĂ„n nhûÀng lĂșĂąi khuyĂŻĂ«n
khñch an uĂŁi, nhûÀng lĂșĂąi khen con caĂĄi hoĂ„c gioĂŁi tiĂŻĂ«n böÄ, biĂŻĂ«t choĂ„n baĂ„n
töët, nhûÀng lĂșĂąi à öÄng viĂŻn meĂ„ Ă aĂ€ töën cöng sûåc vaĂą tĂČnh caĂŁm Ă ĂŻĂ taĂ„o ra
caĂĄc moĂĄn Ăčn ngon Ă em laĂ„i nguöÏn vui cho caĂŁ gia Ă ĂČnh. BûÀa Ăčn laĂą chĂȘĂ«t
keo gĂčĂŠn boĂĄ moĂ„i thaĂąnh viĂŻn trong gia Ă ĂČnh laĂ„i vĂșĂĄi nhau. Cho nĂŻn cĂȘĂŹn
hĂŻĂ«t sûåc traĂĄnh mĂčĂŠng moĂŁ, riĂŻĂ«c moĂĄc con caĂĄi trong bûÀa Ăčn, traĂĄnh nhûÀng
lĂșĂąi noĂĄi bûÄc tûåc, bĂȘĂ«t à öÏng giûÀa böë meĂ„ lĂŻn Ă ĂȘĂŹu con caĂĄi trong bûÀa Ăčn.
TrĂșĂąi Ă aĂĄnh coĂąn traĂĄnh bûÀa Ăčn, xin moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi à ûùng coi thĂ»ĂșĂąng. CĂȘĂŹn
nhĂșĂĄ khi moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi trong gia Ă ĂČnh ngöÏi vaĂąo bûÀa Ăčn khöng coĂąn thĂȘĂ«y
hûång thuĂĄ nûÀa, chĂȘĂ«t keo cuĂŁa bûÀa Ăčn Ă aĂ€ mĂȘĂ«t hiĂŻĂ„u lûÄc kĂŻĂ«t dñnh thĂČ Ă oĂĄ
cuĂ€ng laĂą dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u baĂĄo sĂșĂĄm nguy cĂș tan raĂ€ cuĂŁa gia Ă ĂČnh.
CuĂŁng cöë vaĂą caĂŁi thiĂŻĂ„n bûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh Ă ang laĂą möÄt yĂŻu cĂȘĂŹu cĂȘĂ«p
baĂĄch vĂČ sûåc khoeĂŁ, sûÄ an toaĂąn vaĂą haĂ„nh phuĂĄc cuĂŁa caĂĄc gia Ă ĂČnh.
24. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 23
Muöën caĂŁi thiĂŻĂ„n bûÀa ĂĂčn gia Ă ĂČnh, moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi trong gia Ă ĂČnh Ă ĂŻĂŹu
phaĂŁi coĂĄ yĂĄ thûåc Ă oĂĄng goĂĄp vaĂąo taĂ„o nguöÏn thûÄc phĂȘĂm cho bûÀa Ăčn. ĂșĂŁ
nöng thön, moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi trong gia Ă ĂČnh, ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn, treĂŁ em, cuĂ„ giaĂą Ă ĂŻĂŹu
coĂĄ thĂŻĂ goĂĄp sûåc vaĂąo xĂȘy dûÄng ö dinh dĂ»ĂșĂ€ng Ă ĂŻĂ coĂĄ thĂŻm nguöÏn thûÄc
phĂȘĂm böà sung cho bûÀa Ăčn haĂąng ngaĂąy.
Ă dinh dĂ»ĂșĂ€ng laĂą caĂĄc hoaĂ„t à öÄng tröÏng troĂ„t, chĂčn nuöi nhĂčçm muĂ„c
tiĂŻu cung cĂȘĂ«p thûÄc phĂȘĂm böà sung haĂąng ngaĂąy cho bûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh
bĂčçng caĂĄch tĂȘĂ„n duĂ„ng caĂĄc maĂŁnh Ă ĂȘĂ«t thûùa ĂșĂŁ bĂșĂą ao, Ă ĂȘĂŹu nhaĂą, goĂĄc vĂ»ĂșĂąn,
quanh bĂŻĂ«p, nhûÀng khoaĂŁng Ă ĂȘĂ«t tröëng giûÀa nhûÀng haĂąng cĂȘy lĂ»u niĂŻn
mĂșĂĄi tröÏng, chĂ»a kheĂĄp taĂĄn.
ĂĂȘy laĂą rau ngoĂĄt laĂąm haĂąng raĂąo quanh vĂ»ĂșĂąn, laĂą mĂȘĂ«y luöëng rau
caĂŁi gĂȘĂŹn ao, buĂ„i chuöëi, cĂȘy öĂi, cĂȘy chanh trĂŻn bĂșĂą ao, beĂą rau muöëng
trĂŻn mĂčĂ„t ao, laĂą giaĂąn gĂȘĂ«c, giaĂąn mĂ»ĂșĂĄp, giaĂąn bĂȘĂŹu, giaĂąn Ă ĂȘĂ„u vaĂĄn, giaĂąn
hoa lyĂĄ ĂșĂŁ trĂ»ĂșĂĄc nhaĂą, ĂșĂŁ trĂŻn ao, ĂșĂŁ trĂŻn Ă Ă»ĂșĂąng tûù cöĂng vaĂąo. ĂĂȘy laĂą cĂȘy
bĂ»ĂșĂŁi ĂșĂŁ Ă ĂȘĂŹu nhaĂą, mößi nĂčm 2 thaĂĄng liĂŻĂŹn cung cĂȘĂ«p hĂ»Ășng quĂŻ thĂșm
maĂĄt, thanh khiĂŻĂ«t, nheĂ„ nhaĂąng vaĂą quyĂŻĂ«n ruĂ€. ĂĂȘy laĂą hai à öi chim cĂȘu
haĂąng thaĂĄng cung cĂȘĂ«p chim ra raĂąng cho gia Ă ĂČnh nĂȘĂ«u chaĂĄo vaĂą chuöÏng
gaĂą, chuöÏng vĂ”t caĂ„nh bĂŻĂ«p, trĂŻn mĂčĂ„t ao haĂąng ngaĂąy cung cĂȘĂ«p trûång böÏi
dĂ»ĂșĂ€ng cho treĂŁ em, ngĂ»ĂșĂąi giaĂą, phuĂ„ nûÀ coĂĄ thai hoĂčĂ„c Ă ang cho con buĂĄ.
ĂĂȘy cuĂ€ng laĂą caĂĄc loaĂ„i rau gia vĂ”, rau thĂșm, tña tö, kinh giĂșĂĄi,
xĂ»Ășng xöng, muĂąi taĂąu, rau rĂčm, haĂąnh, heĂ„, caĂĄc loaĂ„i cuĂŁ toĂŁi, gûùng,
giĂŻĂŹng, nghĂŻĂ„ tröÏng dĂ»ĂșĂĄi taĂĄn cĂȘy, ĂșĂŁ goĂĄc vĂ»ĂșĂąn, ĂșĂŁ bĂșĂą ao, caĂ„nh bĂŻĂ nĂ»ĂșĂĄc,
caĂĄc loaĂ„i rau cuĂŁ gia vĂ” laĂą nhûÀng saĂŁn phĂȘĂm giaĂąu khaĂĄng sinh thûÄc vĂȘĂ„t,
giaĂąu vitamin vaĂą khoaĂĄng chĂȘĂ«t, giaĂąu hĂ»Ășng liĂŻĂ„u kñch thñch Ăčn ngon
miĂŻĂ„ng. NhûÀng cĂȘy gia vĂ” naĂąy Ă Ă»ĂșĂ„c khuyĂŻĂ«n khñch tröÏng tûù thĂșĂąi nhaĂą
TrĂȘĂŹn Ă ĂŻĂ vûùa coĂĄ rau ĂĂčn, vûùa coĂĄ thuöëc sĂčĂ©n taĂ„i nhaĂą Ă ĂŻĂ chûÀa caĂĄc bĂŻĂ„nh
thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p, traĂĄnh bĂ” lĂŻĂ„ thuöÄc vaĂąo thuöëc bĂčĂŠc. TruyĂŻĂŹn thöëng naĂąy Ă ĂŻĂ«n
nay nhiĂŻĂŹu gia Ă ĂČnh ĂșĂŁ nöng thön vĂȘĂźn coĂąn giûÀ Ă Ă»ĂșĂ„c. ĂĂȘy cuĂ€ng laĂą möÄt
neĂĄt à öÄc Ă aĂĄo kĂŻĂ«t hĂșĂ„p Ăčn vĂșĂĄi thuöëc, nöng nghiĂŻĂ„p vĂșĂĄi y tĂŻĂ« cuĂŁa dĂȘn töÄc
ta.
Ă dinh dĂ»ĂșĂ€ng coĂąn thĂŻĂ hiĂŻĂ„n tĂČnh yĂŻu quñ Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc cuĂŁa dĂȘn töÄc
ta, tinh thĂȘĂŹn lao à öÄng cĂȘĂŹn cuĂą, chĂ”u khoĂĄ cuĂŁa nhĂȘn dĂȘn ta, coi tĂȘĂ«c Ă ĂȘĂ«t
laĂą tĂȘĂ«c vaĂąng. ĂĂȘy laĂą nguöÏn taĂąi nguyĂŻn bĂŻĂŹn vûÀng, khöng bĂ” hao huĂ„t
trong quaĂĄ trĂČnh khai thaĂĄc vaĂą coĂĄ sûåc taĂĄi taĂ„o vö haĂ„n.
Ă dinh dĂ»ĂșĂ€ng laĂą mö hĂČnh sinh à öÄng nhĂȘĂ«t cuĂŁa chiĂŻĂ«n lĂ»ĂșĂ„c taĂĄi
sinh. Khöng Ă ĂŻĂ möÄt maĂŁnh Ă ĂȘĂ«t naĂąo, duĂą nhoĂŁ, maĂą khöng Ă Ă»ĂșĂ„c sûã duĂ„ng.
Khöng Ă ĂŻĂ möÄt tia saĂĄng mĂčĂ„t trĂșĂąi naĂąo chiĂŻĂ«u xuöëng traĂĄi Ă ĂȘĂ«t maĂą khöng
25. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 24
Ă Ă»ĂșĂ„c khai thaĂĄc. Ă dinh dĂ»ĂșĂ€ng haĂąng ngaĂąy cung cĂȘĂ«p rau quaĂŁ tĂ»Ăși,
trûång tĂ»Ăși, caĂĄ tĂ»Ăși taĂ„i chöß cho bûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh, Ă Ă»ĂșĂ„c Ă aĂŁm baĂŁo an
toaĂąn tuyĂŻĂ„t à öëi vĂČ rau khöng bĂ” boĂĄn nhiĂŻĂŹu phĂȘn Ă aĂ„m, khöng bĂ” phun
nhiĂŻĂŹu hoaĂĄ chĂȘĂ«t trûù sĂȘu, khöng bĂ” tĂ»ĂșĂĄi bĂčçng phĂȘn tĂ»Ăși coĂĄ nhiĂŻĂźm giun
vaĂą vi truĂąng gĂȘy bĂŻĂ„nh hoĂčĂ„c nĂ»ĂșĂĄc tĂ»ĂșĂĄi coĂĄ pha nĂ»ĂșĂĄc thaĂŁi cöng nghiĂŻĂ„p
coĂĄ nhiĂŻĂŹu kim loaĂ„i nĂčĂ„ng à öÄc, thĂ”t cuĂ€ng Ă Ă»ĂșĂ„c Ă aĂŁm baĂŁo khöng coĂĄ hoaĂĄ
chĂȘĂ«t tĂčng troĂ„ng.
CaĂĄc gia Ă ĂČnh ĂșĂŁ nöng thön cĂȘĂŹn tĂȘĂ„n duĂ„ng moĂ„i maĂŁnh Ă ĂȘĂ«t thûùa
quanh bĂŻĂ«p, quanh nhaĂą Ă ĂŻĂ xĂȘy dûÄng ö dinh dĂ»ĂșĂ€ng. CaĂĄc gia Ă ĂČnh ĂșĂŁ
thaĂąnh phöë tuy khöng coĂĄ Ă ĂȘĂ«t, cuĂ€ng nĂŻn tĂȘĂ„n duĂ„ng moĂ„i khoaĂŁng khöng
cho pheĂĄp laĂąm vĂ»ĂșĂąn treo, Ă ĂčĂ„t chĂȘĂ„u caĂŁnh tröÏng caĂĄc loaĂ„i cĂȘy gia vĂ” -
thuöëc, thĂŻm maĂąu xanh vaĂą hĂ»Ășng vĂ” cho cuöÄc Ă ĂșĂąi.
NgoaĂąi hoaĂ„t à öÄng xĂȘy dûÄng ö dinh dĂ»ĂșĂ€ng, moĂ„i thaĂąnh viĂŻn lĂșĂĄn
trong gia Ă ĂČnh Ă ĂŻĂŹu cĂȘĂŹn hoĂ„c lĂȘĂ«y möÄt nghĂŻĂŹ Ă ĂŻĂ coĂĄ cöng Ăčn viĂŻĂ„c laĂąm, coĂĄ
thu nhĂȘĂ„p öĂn Ă Ă”nh, Ă oĂĄng goĂĄp phĂȘĂŹn tiĂŻĂŹn mua thûÄc phĂȘĂm cho bûÀa Ăčn
gia Ă ĂČnh.
Khöng thĂŻĂ töà chûåc bûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh hĂșĂ„p lyĂĄ nĂŻĂ«u khöng coĂĄ hiĂŻĂu
biĂŻĂ«t vĂŻĂŹ nhu cĂȘĂŹu dinh dĂ»ĂșĂ€ng cuĂŁa cĂș thĂŻĂ vaĂą giaĂĄ trĂ” dinh dĂ»ĂșĂ€ng cuĂŁa caĂĄc
thûÄc phĂȘĂm. ĂiĂŻĂŹu quan troĂ„ng trĂ»ĂșĂĄc mĂčĂŠt laĂą hoĂ„c ngay caĂĄch Ă aĂĄnh giaĂĄ
xem bûÀa Ăčn cuĂŁa gia Ă ĂČnh ta Ăčn coĂĄ hĂșĂ„p lyĂĄ khöng, coĂĄ Ă uĂŁ dinh dĂ»ĂșĂ€ng
khöng.
TrĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t cĂȘĂŹn xem moĂ„i thaĂąnh viĂŻn trong gia Ă ĂČnh cĂș Ă uĂŁ cĂșm, Ă uĂŁ
ngö, Ă uĂŁ khoai Ăčn khöng? CoĂĄ Ăčn Ă uĂŁ no khöng?
NĂŻĂ«u Ăčn no, ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn giûÀ Ă Ă»ĂșĂ„c cĂȘn, treĂŁ em cĂȘn Ă o phaĂĄt triĂŻĂn
Ă ĂŻĂŹu Ă ĂčĂ„n coĂĄ nghĂŽa laĂą Ă aĂ€ Ă aĂŁm baĂŁo Ă Ă»ĂșĂ„c bûÀa Ăčn Ă uĂŁ söë lĂ»ĂșĂ„ng.
VĂŻĂŹ mĂčĂ„t chĂȘĂ«t lĂ»ĂșĂ„ng cuĂŁa bûÀa Ăčn thĂČ khöng thĂŻĂ chĂł dûÄa vaĂąo thĂ”t caĂĄ
maĂą cĂȘĂŹn xem caĂĄc moĂĄn Ăčn bĂȘĂŹy ĂșĂŁ trĂŻn mĂȘm thûåc Ăčn.
Gia Ă ĂČnh coĂĄ thĂŻĂ laĂąm nhiĂŻĂŹu hoĂčĂ„c ñt moĂĄn nhĂ»ng cĂș baĂŁn ngoaĂąi cĂșm
bûÀa Ăčn phaĂŁi coĂĄ moĂĄn rau laĂą moĂĄn cung cĂȘĂ«p caĂĄc chĂȘĂ«t khoaĂĄng, vitamin
laĂą caĂĄc chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng rĂȘĂ«t cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t à öëi vĂșĂĄi cĂș thĂŻĂ. Rau coĂąn cung
cĂȘĂ«p chĂȘĂ«t xĂș giuĂĄp thaĂŁi boĂŁ khoĂŁi cĂș thĂŻĂ caĂĄc chĂȘĂ«t à öÄc, töÏn Ă oĂ„ng ĂșĂŁ öëng
tiĂŻu hoaĂĄ vaĂą goĂĄp phĂȘĂŹn chöëng taĂĄo boĂĄn. CaĂĄc cuĂ„ ta thĂ»ĂșĂąng mĂșĂąi khaĂĄch ĂșĂŁ
laĂ„i Ăčn bûÀa "cĂșm rau" vĂșĂĄi gia Ă ĂČnh. NhaĂą coĂĄ giöß, coĂĄ Ă aĂĄm cĂ»ĂșĂĄi cuĂ€ng loĂąng
thaĂąnh mĂșĂąi moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi Ăčn bûÀa "cĂșm rau". Rau laĂą moĂĄn Ăčn khöng thĂŻĂ
thiĂŻĂ«u Ă Ă»ĂșĂ„c trong bûÀa Ăčn kĂŻĂ caĂŁ trong caĂĄc bûÀa tiĂŻĂ„c. Rau quñ, böà coĂĄ
26. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 25
nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng laĂą caĂĄc loaĂ„i rau laĂĄ xanh: rau muöëng, rau ngoĂĄt,
rau dĂŻĂŹn, rau möÏng tĂși, rau Ă ay... vaĂą caĂĄc loaĂ„i rau gia vĂ”.
BûÀa Ăčn naĂąo cuĂ€ng phaĂŁi coĂĄ moĂĄn Ăčn giĂȘĂŹu Ă aĂ„m, beĂĄo. ChĂȘĂ«t Ă aĂ„m laĂą
vĂȘĂ„t liĂŻĂ„u xĂȘy dûÄng rĂȘĂ«t cĂȘĂŹn cho cĂș thĂŻĂ treĂŁ Ă ang trong thĂșĂąi kyĂą phaĂĄt
triĂŻĂn. ChĂȘĂ«t beĂĄo laĂą nguöÏn cung cĂȘĂ«p nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng quan troĂ„ng vaĂą giuĂĄp
taĂ„o ra caĂĄc moĂĄn Ăčn ngon. ĂeĂ„p vaĂąng son. Ngon mĂȘĂ„t mĂșĂ€.
MoĂĄn Ăčn giĂȘĂŹu Ă aĂ„m beĂĄo göÏm Ă ĂȘĂ„u phuĂ„, vûùng, laĂ„c, thĂ”t, caĂĄ trûång
sûÀa.
ĂĂȘĂ„u, vûùng, laĂ„c laĂą thûåc Ăčn nguöÏn thûÄc vĂȘĂ„t giaĂĄ reĂŁ, böà vaĂą dĂŻĂź tiĂŻu.
ThĂ”t rĂȘĂ«t böà nhĂ»ng trong luĂĄc tiĂŻu hoaĂĄ coĂĄ nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t à öÄc nĂŻn khi Ăčn
thĂ”t cĂȘĂŹn Ăčn nhiĂŻĂŹu rau Ă ĂŻĂ coĂĄ chĂȘĂ«t xĂș cuöën lĂȘĂ«y caĂĄc baĂ€ cuĂŁa thĂ”t Ă ĂŻĂ
nhanh choĂĄng Ă ĂȘĂy ra ngoaĂąi cĂș thĂŻĂ.
NĂ»ĂșĂĄc ta coĂĄ nguöÏn caĂĄ vaĂą thuyĂŁ saĂŁn phong phuĂĄ, cho nĂŻn chĂł Ăčn thĂ”t
ĂșĂŁ mûåc vûùa phaĂŁi maĂą nguöÏn Ă aĂ„m à öÄng vĂȘĂ„t nĂŻn dûÄa vaĂąo caĂĄ. ChĂł cĂȘĂŹn caĂĄ
nhoĂŁ, giaĂĄ reĂŁ, kho hai lûãa rûù, Ăčn caĂŁ xĂ»Ășng nhĂ» vĂȘĂ„y vûùa coĂĄ Ă aĂ„m, beĂĄo
vûùa coĂĄ canxi rĂȘĂ«t cĂȘĂŹn cho treĂŁ em Ă ang tuöĂi phaĂĄt triĂŻĂn vaĂą ngĂ»ĂșĂąi cao
tuöĂi Ă ĂŻĂŹ phoĂąng xöëp xĂ»Ășng.
Trong bûÀa Ăčn coĂąn cĂȘĂŹn coĂĄ moĂĄn canh böà sung nĂ»ĂșĂĄc vaĂą caĂĄc chĂȘĂ«t
dinh dĂ»ĂșĂ€ng. ĂĂșn giaĂŁn coĂĄ nĂ»ĂșĂĄc dĂ»a, nĂ»ĂșĂĄc rau. Canh coĂĄ nhiĂŻĂŹu loaĂ„i
canh rau, canh dûa, canh cua, caå, töm, thÔt...
Ăn phaĂŁi Ă i à öëi vĂșĂĄi uöëng. BûÀa Ăčn kĂŻĂ«t thuĂĄc phaĂŁi coĂĄ nĂ»ĂșĂĄc uöëng,
nĂ»ĂșĂĄc trĂčĂŠng hoĂčĂ„c nĂ»ĂșĂĄc cheĂą vaĂą coĂĄ moĂĄn ngoĂ„t traĂĄng miĂŻĂ„ng töët nhĂȘĂ«t laĂą
quaã chñn.
CaĂĄc moĂĄn Ăčn ngon ĂșĂŁ ViĂŻĂ„t nam thĂ»ĂșĂąng laĂą caĂĄc moĂĄn Ăčn hößn hĂșĂ„p
nhiĂŻĂŹu loaĂ„i thûÄc phĂȘĂm vaĂą coĂĄ nhiĂŻĂŹu gia vĂ” kñch thñch Ăčn ngon miĂŻĂ„ng.
ToĂĄm laĂ„i coĂĄ thĂŻĂ Ă aĂĄnh giaĂĄ bûÀa Ăčn:
- ĂuĂŁ söë lĂ»ĂșĂ„ng theo caĂŁm giaĂĄc moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi Ă Ă»ĂșĂ„c Ăčn cĂșm Ă uĂŁ no.
- ĂuĂŁ vĂŻĂŹ chĂȘĂ«t lĂ»ĂșĂ„ng: coĂĄ moĂĄn rau, moĂĄn giĂȘĂŹu Ă aĂ„m beĂĄo, moĂĄn canh,
gia Ă ĂČnh coĂĄ dûÄ trûÀ moĂĄn dĂ»a, loĂ„ muöëi vûùng, nöÏi caĂĄ kho.
- ChĂŻĂ« biĂŻĂ«n caĂĄc moĂĄn Ăčn thay à öĂi, hößn hĂșĂ„p nhiĂŻĂŹu loaĂ„i thûÄc phĂȘĂm,
coĂĄ nhiĂŻĂŹu gia vĂ”.
- ĂaĂŁm baĂŁo vĂŻĂ„ sinh: thûåc Ăčn khöng Ă Ă»ĂșĂ„c laĂą nguöÏn gĂȘy bĂŻĂ„nh
CĂȘĂŹn quan tĂȘm töà chûåc töët caĂĄi bĂŻĂ«p. Muöën caĂŁi thiĂŻĂ„n bûÀa Ăčn cĂȘĂŹn:
- Töà chûåc nhaĂą bĂŻĂ«p thoaĂĄng Ă aĂ€ng, ngĂčn nĂčĂŠp, saĂ„ch seĂ€.
27. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 26
- CoĂĄ trang bĂ” phĂ»Ășng tiĂŻĂ„n baĂŁo quaĂŁn thûÄc phĂȘĂm, duĂ„ng cuĂ„ cĂčĂŠt,
goĂ„t, dao sĂčĂŠc, thĂșĂĄt bĂčçng traĂĄnh dao cuĂąn thĂșĂĄt loĂ€m. NĂŻĂ«u coĂĄ Ă iĂŻĂŹu kiĂŻĂ„n
trang bĂ” tuĂŁ laĂ„nh, loĂą nĂ»ĂșĂĄng, nöÏi hĂȘĂŹm.
- CoĂĄ Ă uĂŁ nĂ»ĂșĂĄc taĂ„i chöß Ă ĂŻĂ rûãa tay, rûãa rau, rûãa baĂĄt.
ToĂĄm laĂ„i, muöën caĂŁi thiĂŻĂ„n bûÀa Ăčn gia Ă ĂČnh, gia Ă ĂČnh cĂȘĂŹn nhĂȘĂ„n
thûåc roĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c tĂȘĂŹm quan troĂ„ng cuĂŁa bûÀa Ăčn, Ă ĂȘĂŹu tĂ» vaĂąo viĂŻĂ„c xĂȘy dûÄng
nhaĂą bĂŻĂ«p nĂși Ăčn thoaĂĄng maĂĄt ngĂčn nĂčĂŠp, vĂŻĂ„ sinh moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi goĂĄp sûåc taĂ„o
nguöÏn thûÄc phĂȘĂm phong phuĂĄ cho bûÀa Ăčn haĂąng ngaĂąy. BûÀa Ăčn cĂȘĂŹn coĂĄ
böën moĂĄn cĂș baĂŁn Ă aĂŁm baĂŁo cho moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi Ă Ă»ĂșĂ„c Ăčn no, Ă uĂŁ chĂȘĂ«t dinh
dĂ»ĂșĂ€ng, ngon laĂąnh vaĂą tiĂŻĂ«t kiĂŻĂ„m.
DINH DĂĂĂNG HĂĂ
P LYĂ VAĂ LAO ĂĂĂ
NG
Gs. Haù Huy khöi
Con ngĂ»ĂșĂąi ta ĂșĂŁ tuöĂi lao à öÄng laĂą tuöĂi coĂĄ thĂŻĂ Ă aĂ€ trĂ»ĂșĂŁng thaĂąnh caĂŁ
vĂŻĂŹ thĂŻĂ chĂȘĂ«t vaĂą tinh thĂȘĂŹn, laĂą lûåa tuöĂi Ă oĂĄng goĂĄp nhiĂŻĂŹu nhĂȘĂ«t cho xaĂ€ höÄi
bĂčçng sûåc lao à öÄng saĂĄng taĂ„o cuĂŁa mĂČnh. Dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ laĂą nguyĂŻn
tĂčĂŠc söëng cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t Ă ĂŻĂ giûÀ gĂČn sûåc khoeĂŁ, bĂŻĂŹn bĂł, deĂŁo dai trong lao
à öÄng vaĂą ñt mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh maĂ€n tñnh khi Ă aĂ€ coĂĄ tuöĂi.
NgĂ»ĂșĂąi lao à öÄng, caĂŁ trñ oĂĄc vaĂą chĂȘn tay cĂȘĂŹn thûÄc hiĂŻĂ„n caĂĄc nguyĂŻn
tĂčĂŠc dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ chñnh sau Ă ĂȘy:
1. ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn cĂȘĂŹn Ă aĂĄp ûång nhu cĂȘĂŹu vĂŻĂŹ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng, Ăčn thiĂŻĂ«u vaĂą thûùa
à ïÏu coå haÄi.
Lao à öÄng tiĂŻu hao nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng, lao à öÄng caĂąng nĂčĂ„ng nhu cĂȘĂŹu
nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng caĂąng cao. ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn thiĂŻĂ«u nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng thĂČ cĂș thĂŻĂ mĂŻĂ„t
moĂŁi, nĂčng suĂȘĂ«t lao à öÄng thĂȘĂ«p, nĂŻĂ«u keĂĄo daĂąi thĂČ cĂș thĂŻĂ bĂ” suy dinh
dĂ»ĂșĂ€ng maĂą tĂŻn khoa hoĂ„c goĂ„i laĂą "thiĂŻĂ«u nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng trĂ»ĂșĂąng diĂŻĂźn". ĂșĂŁ
nĂ»ĂșĂĄc ta, nhiĂŻĂŹu chĂ” em phuĂ„ nûÀ ĂșĂŁ nöng thön do sinh Ă eĂŁ nhiĂŻĂŹu, lao
à öÄng nĂčĂ„ng nĂŻn bĂ” thiĂŻĂ«u nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng trĂ»ĂșĂąng diĂŻĂźn. NgĂ»ĂșĂąi thiĂŻĂ«u nĂčng
lĂ»ĂșĂ„ng trĂ»ĂșĂąng diĂŻĂźn sûåc khoeĂŁ keĂĄm, nĂčng suĂȘĂ«t lao à öÄng thĂȘĂ«p vaĂą sûåc Ă ĂŻĂŹ
khaĂĄng vĂșĂĄi bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t giaĂŁm. NgĂ»ĂșĂ„c laĂ„i, nĂŻĂ«u chĂŻĂ« à öÄ Ăčn quaĂĄ dĂ» thûùa
28. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 27
nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng keĂĄo daĂąi seĂ€ dĂȘĂźn tĂșĂĄi thûùa cĂȘn, beĂĄo chĂŻĂ„. NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo chĂŻĂ„ dĂŻĂź
mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, tiĂŻĂu Ă Ă»ĂșĂąng, xĂș mĂșĂ€ à öÄng maĂ„ch...
Ăöëi vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi lao à öÄng, cĂȘĂŹn theo doĂ€i cĂȘn nĂčĂ„ng thĂ»ĂșĂąng kyĂą Ă ĂŻĂ
xem mĂČnh coĂĄ bĂ” beĂĄo hoĂčĂ„c gĂȘĂŹy khöng? NgĂ»ĂșĂąi ta thĂ»ĂșĂąng duĂąng chĂł söë
khöëi lĂ»ĂșĂ„ng cĂș thĂŻĂ: cĂȘn nĂčĂ„ng (kg)/chiĂŻĂŹu cao (m)2, chĂł söë naĂąy ĂșĂŁ trong
khoaĂŁng 18.,5 - 25 laĂą bĂČnh thĂ»ĂșĂąng, cao hay thĂȘĂ«p quaĂĄ Ă ĂŻĂŹu khöng töët.
2. ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn cĂȘĂŹn cung cĂȘĂ«p Ă uĂŁ nhu cĂȘĂŹu caĂĄc chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng:
- TrĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t laĂą chĂȘĂ«t Ă aĂ„m (prötein): trong khĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn coĂĄ 10 -
15% nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng do protĂŻin cung cĂȘĂ«p, lao à öÄng caĂąng nĂčĂ„ng thĂČ lĂ»ĂșĂ„ng
prötĂŻin cuĂ€ng cĂȘĂŹn tĂčng theo. KhoaĂŁng 30 - 50% prötĂŻin nĂŻn laĂą prötĂŻin
nguöÏn göëc à öÄng vĂȘĂ„t. ChĂȘĂ«t Ă aĂ„m (protein) coĂĄ nhiĂŻĂŹu trong thûåc Ăčn
à öÄng vĂȘĂ„t (thĂ”t, caĂĄ, sûÀa, trûång...) vaĂą thûåc Ăčn thûÄc vĂȘĂ„t nhĂ» Ă ĂȘĂ„u, à öß,
laĂ„c, chĂȘĂ«t Ă aĂ„m cĂȘĂŹn Ă ĂŻĂ duy trĂČ sûåc maĂ„nh cuĂŁa caĂĄc cĂș khi lao à öÄng.
- ChĂȘĂ«t beĂĄo vaĂą chĂȘĂ«t böÄt laĂą nguöÏn cung cĂȘĂ«p nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng chñnh cho
khĂȘĂu phĂȘĂŹn. ChĂȘĂ«t beĂĄo chûåa nhiĂŻĂŹu nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng (gĂȘĂ«p à öi chĂȘĂ«t böÄt vaĂą
chĂȘĂ«t Ă aĂ„m) do Ă oĂĄ khi lao à öÄng nĂčĂ„ng coĂĄ thĂŻĂ ĂĂčn nhiĂŻĂŹu hĂșn Ă ĂŻĂ tĂčng
nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng maĂą khöng tĂčng nhiĂŻĂŹu thĂŻĂ tñch bûÀa Ăčn. Khöng nĂŻn chĂł Ăčn
chĂȘĂ«t beĂĄo à öÄng vĂȘĂ„t maĂą nĂŻn coĂĄ 1/3 laĂą chĂȘĂ«t beĂĄo nguöÏn göëc thûÄc vĂȘĂ„t coĂĄ
nhiĂŻĂŹu trong vûùng, laĂ„c, Ă ĂȘĂ„u à öß...
ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn cĂȘĂŹn Ă uĂŁ vitamin vaĂą chĂȘĂ«t khoaĂĄng: chuĂĄng ta biĂŻĂ«t rĂčçng
haĂąm lĂ»ĂșĂ„ng caĂĄc chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng trong thûåc Ăčn khöng Ă ĂŻĂŹu nhau. NguĂ€
cöëc coĂĄ nhiĂŻĂŹu gluxit (chĂȘĂ«t böÄt), caĂĄc thûåc Ăčn à öÄng vĂȘĂ„t coĂĄ nhiĂŻĂŹu protein
(Ă aĂ„m), dĂȘĂŹu mĂșĂ€ coĂĄ nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t beĂĄo (lipit), coĂąn caĂĄc loaĂ„i rau, quaĂŁ coĂĄ
nhiĂŻĂŹu vitamin vaĂą chĂȘĂ«t khoaĂĄng. NhĂ» vĂȘĂ„y, chĂŻĂ« à öÄ Ăčn hĂșĂ„p lyĂĄ cuĂŁa ngĂ»ĂșĂąi
lao à öÄng cĂȘĂŹn coĂĄ Ă uĂŁ rau, quaĂŁ.
3. CĂȘĂŹn thûÄc hiĂŻĂ„n möÄt chĂŻĂ« à öÄ Ăčn hĂșĂ„p lyĂĄ, cuĂ„ thĂŻĂ laĂą:
- BĂčĂŠt buöÄc Ăčn saĂĄng trĂ»ĂșĂĄc khi Ă i laĂąm bĂșĂŁi vĂČ bûÀa Ăčn saĂĄng cung cĂȘĂ«p
cho cĂș thĂŻĂ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng vaĂą caĂĄc chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t cho lao à öÄng
buöĂi saĂĄng sau möÄt Ă ĂŻm daĂąi buĂ„ng Ă oĂĄi. TĂČnh traĂ„ng giaĂŁm Ă Ă»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t
(do Ă oĂĄi) trong khi lao à öÄng coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy ra nhûÀng tai naĂ„n nhĂȘĂ«t laĂą khi
laĂąm viĂŻĂ„c trĂŻn cao.
- KhoaĂŁng caĂĄch giûÀa caĂĄc bûÀa Ăčn khöng quaĂĄ 4,5 giĂșĂą. NhiĂŻĂŹu khi do
chĂŻĂ« à öÄ laĂąm ca kñp thöng tĂȘĂŹm ngĂ»ĂșĂąi ta töà chûåc caĂĄc bûÀa Ăčn giûÀa giĂșĂą
(hoĂčĂ„c vaĂąo muĂąa thĂșĂąi vuĂ„ ĂșĂŁ nöng thön). CĂȘĂŹn chuĂĄ yĂĄ Ă ĂȘy laĂą caĂĄc bûÀa Ăčn
29. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 28
tuy nheĂ„, nhĂ»ng phaĂŁi cĂȘn à öëi chûå khöng chĂł giaĂŁi quyĂŻĂ«t vĂŻĂŹ nhu cĂȘĂŹu
nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng, Ă uĂŁ cho no buĂ„ng. TraĂĄnh cho bûÀa Ăčn giûÀa giĂșĂą (hay Ăčn
trĂ»a) quaĂĄ nĂčĂ„ng, gĂȘy buöÏn nguĂŁ, khöng duĂąng bia, rĂ»ĂșĂ„u vaĂąo caĂĄc bûÀa
naĂąy.
- NĂŻn cĂȘn à öëi thûåc Ăčn ra caĂĄc bûÀa saĂĄng, trĂ»a, töëi, Ă aĂŁm baĂŁo sûÄ cĂȘn
à öëi trong tûùng bûÀa Ăčn. BûÀa Ăčn töëi cĂȘĂŹn Ăčn trĂ»ĂșĂĄc khi Ă i nguĂŁ 2-3 giĂșĂą.
4. RĂ»ĂșĂ„u vaĂą lao à öÄng:
RĂ»ĂșĂ„u coĂĄ haĂ„i à öëi vĂșĂĄi sûåc khoeĂŁ do Ă oĂĄ cĂȘĂŹn phaĂŁi haĂ„n chĂŻĂ«. RĂ»ĂșĂ„u laĂą
chĂȘĂ«t dĂŻĂź hoaĂą tan trong caĂĄc chĂȘĂ«t beĂĄo cho nĂŻn sau khi vaĂąo cĂș thĂŻĂ haĂąm
lĂ»ĂșĂ„ng rĂ»ĂșĂ„u ĂșĂŁ töà chûåc naĂ€o (nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t beĂĄo) cao gĂȘĂ«p hai lĂȘĂŹn ĂșĂŁ maĂĄu.
LuĂĄc Ă ĂȘĂŹu rĂ»ĂșĂ„u gĂȘy hĂ»ng phĂȘĂ«n, kñch thñch nhĂ»ng sau Ă oĂĄ gĂȘy ûåc chĂŻĂ«
mĂŻĂ„t moĂŁi, buöÏn nguĂŁ. Do Ă oĂĄ, phĂȘĂŹn lĂșĂĄn caĂĄc tai naĂ„n Ă aĂĄng tiĂŻĂ«c trong khi
lao à öÄng vaĂą tai naĂ„n giao thöng (thĂȘĂ„m chñ chĂŻĂ«t ngĂ»ĂșĂąi) Ă ĂŻĂŹu liĂŻn quan
Ă ĂŻĂ«n rĂ»ĂșĂ„u. NgĂ»ĂșĂąi lao à öÄng, Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą ngĂ»ĂșĂąi laĂĄi caĂĄc phĂ»Ășng tiĂŻĂ„n vĂȘĂ„n
taĂŁi, lao à öÄng trĂŻn cao tuyĂŻĂ„t à öëi khöng Ă Ă»ĂșĂ„c uöëng rĂ»ĂșĂ„u, chñ ñt laĂą
trong ngaùy lao à öÄng.
Uöëng bia vûùa phaĂŁi, uöëng nhiĂŻĂŹu coĂĄ thĂŻĂ thûùa cĂȘn maĂą cuĂ€ng khöng
nĂŻn uöëng trong giĂșĂą lao à öÄng.
Duy trĂČ chĂŻĂ« à öÄ Ăčn uöëng hĂșĂ„p lyĂĄ cuĂąng vĂșĂĄi nĂŻĂ«p söëng Ă iĂŻĂŹu à öÄ, laĂąnh
maĂ„nh laĂą Ă iĂŻĂŹu cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t Ă ĂŻĂ giûÀ gĂČn khaĂŁ nĂčng lao à öÄng vaĂą sûåc söëng treĂŁ
trung ĂșĂŁ mößi ngĂ»ĂșĂąi.
DINH DĂĂĂNG HĂĂ
P LYĂ VAĂ SĂĂC KHOEĂ
Gs. Haù Huy Khöi
Con ngĂ»ĂșĂąi ta cĂȘĂŹn Ăčn Ă ĂŻĂ söëng. Ăn uöëng laĂą möÄt trong nhûÀng nhu
cĂȘĂŹu cĂș baĂŁn cuĂŁa con ngĂ»ĂșĂąi. Khoa hoĂ„c dinh dĂ»ĂșĂ€ng giuĂĄp chuĂĄng ta hiĂŻĂu
Ă Ă»ĂșĂ„c con ngĂ»ĂșĂąi cĂȘĂŹn gĂČ ĂșĂŁ thûåc Ăčn vaĂą tûù Ă oĂĄ xĂȘy dûÄng caĂĄc chĂŻĂ« à öÄ Ăčn hĂșĂ„p
lyĂĄ cho tûùng lûåa tuöĂi, tûùng traĂ„ng thaĂĄi sinh lñ, bĂŻĂ„nh lñ.
ChaĂĄu beĂĄ sĂș sinh sau khi ra Ă ĂșĂąi Ă aĂ€ coĂĄ phaĂŁn xaĂ„ buĂĄ. SûÀa meĂ„ laĂą
thûåc Ăčn Ă ĂȘĂŹu tiĂŻn vaĂą coĂĄ giaĂĄ trĂ” hoaĂąn chĂłnh nhĂȘĂ«t à öëi vĂșĂĄi treĂŁ. NgaĂąy nay
30. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 29
ngĂ»ĂșĂąi ta Ă aĂ€ biĂŻĂ«t sûÀa meĂ„ coĂĄ giaĂĄ trĂ” Ă»u viĂŻĂ„t nhĂȘĂ«t so vĂșĂĄi moĂ„i thûåc Ăčn
khaĂĄc, moĂ„i à ûåa treĂŁ Ă ĂŻĂŹu cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c buĂĄ meĂ„ hoaĂąn toaĂąn cho Ă ĂŻĂ«n 4 thaĂĄng.
Sau Ă oĂĄ tuyĂą theo tûùng giai Ă oaĂ„n phaĂĄt triĂŻĂn, cĂș thĂŻĂ coĂĄ nhu cĂȘĂŹu dinh
dĂ»ĂșĂ€ng khaĂĄc nhau nĂŻn cĂȘĂŹn coĂĄ caĂĄc chĂŻĂ« à öÄ Ăčn khaĂĄc nhau. VĂŻĂŹ giaĂą rĂčng
ruĂ„ng tiĂŻu hoaĂĄ keĂĄm, cĂȘĂŹn coĂĄ chĂŻĂ« à öÄ Ăčn thñch hĂșĂ„p Ă ĂŻĂ khöng bĂ” thiĂŻĂ«u
dinh dĂ»ĂșĂ€ng.
Dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ nĂȘng cao sûåc Ă ĂŻĂŹ khaĂĄng cuĂŁa cĂș thïà à öëi vĂșĂĄi
bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t. NhûÀng à ûåa treĂŁ bĂ” suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng dĂŻĂź mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh Ăła
chaĂŁy, viĂŻm nhiĂŻĂźm Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p vaĂą khi mĂčĂŠc bĂŻĂ„nh thĂ»ĂșĂąng nĂčĂ„ng hĂșn,
coĂĄ tyĂŁ lĂŻĂ„ tûã vong cao hĂșn.
ĂĂ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc ngheĂąo, keĂĄm phaĂĄt triĂŻĂn, caĂĄc bĂŻĂ„nh do thiĂŻĂ«u dinh
dĂ»ĂșĂ€ng thĂ»ĂșĂąng Ă i keĂąm vĂșĂĄi caĂĄc bĂŻĂ„nh nhiĂŻĂźm khuĂȘĂn - coĂąn phöà biĂŻĂ«n.
ThiĂŻĂ«u vitamin A gĂȘy bĂŻĂ„nh khö mĂčĂŠt dĂȘĂźn tĂșĂĄi muĂą loaĂą, thiĂŻĂ«u vitamin D
gĂȘy bĂŻĂ„nh coĂąi xĂ»Ășng, thiĂŻĂ«u vitamin B1 gĂȘy bĂŻĂ„nh tĂŻ phuĂą. ThiĂŻĂ«u caĂĄc vi
khoaĂĄng nhĂ» thiĂŻĂ«u iöët gĂȘy bĂŻĂ„nh biĂŻĂ«u cöà vaĂą röëi loaĂ„n phaĂĄt triĂŻĂn trñ tuĂŻĂ„,
thiĂŻĂ«u sĂčĂŠt gĂȘy bĂŻĂ„nh thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng.
Suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng treĂŁ em gĂȘy nĂŻn tĂČnh traĂ„ng chĂȘĂ„m tĂčng trĂ»ĂșĂŁng
vaĂą phaĂĄt triĂŻĂn (thĂȘĂ«p beĂĄ, nheĂ„ cĂȘn) coĂąn khaĂĄ phöà biĂŻĂ«n ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc ta. ĂoĂĄ laĂą
do chĂŻĂ« à öÄ Ăčn thiĂŻĂ«u protein vaĂą nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng cuĂąng vĂșĂĄi nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t dinh
dĂ»ĂșĂ€ng khaĂĄc.
NhaĂą nĂ»ĂșĂĄc ta Ă aĂ€ coĂĄ chĂ»Ășng trĂČnh muĂ„c tiĂŻu phoĂąng chöëng suy dinh
dĂ»ĂșĂ€ng treĂŁ em vaĂą thiĂŻĂ«u caĂĄc vi chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng.
NhĂ»ng khöng phaĂŁi chĂł cĂȘĂŹn Ăčn no Ă uĂŁ, thoaĂŁ thñch laĂą khöng coĂąn
vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ dinh dĂ»ĂșĂ€ng gĂČ Ă aĂĄng lo nûÀa. ThûÄc tĂŻĂ« cho thĂȘĂ«y thûùa Ăčn cuĂ€ng
nguy hiĂŻĂm khöng keĂĄm thiĂŻĂ«u Ăčn. Thûùa Ăčn nghĂŽa laĂą Ăčn quaĂĄ nhu cĂȘĂŹu -
gĂȘy tĂčng cĂȘn dĂȘĂźn tĂșĂĄi beĂĄo phĂČ. TreĂŁ em thûùa cĂȘn khi lĂșĂĄn lĂŻn dĂŻĂź trĂșĂŁ
thaĂąnh ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo. NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo dĂŻĂź mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh maĂ€n tñnh nhĂ»
tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, tiĂŻĂu Ă Ă»ĂșĂąng vaĂą nhiĂŻĂŹu bĂŻĂ„nh khaĂĄc. ĂĂ nĂ»ĂșĂĄc ta hiĂŻĂ„n nay
bĂŻn caĂ„nh caĂĄc bĂŻĂ„nh do thiĂŻĂ«u dinh dĂ»ĂșĂ€ng coĂąn phöà biĂŻĂ«n, Ă aĂ€ bĂčĂŠt Ă ĂȘĂŹu coĂĄ
sûÄ gia tĂčng caĂĄc bĂŻĂ„nh beĂĄo chĂŻĂ„, tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, tiĂŻĂu Ă Ă»ĂșĂąng... ChĂčm soĂĄc
y tĂŻĂ« cho caĂĄc bĂŻĂ„nh naĂąy rĂȘĂ«t töën keĂĄm, do Ă oĂĄ cĂȘĂŹn thûÄc hiĂŻĂ„n chiĂŻĂ«n lĂ»ĂșĂ„c
dûÄ phoĂąng trĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t thöng qua chĂŻĂ« à öÄ Ăčn hĂșĂ„p lyĂĄ.
CĂȘĂŹn quan tĂȘm chĂčm soĂĄc Ăčn uöëng cho ngĂ»ĂșĂąi Ă ang öëm vĂČ khi öëm
thĂ»ĂșĂąng keĂĄm Ăčn maĂą caĂĄc chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng phaĂŁi Ă Ă»ĂșĂ„c cung cĂȘĂ«p Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ.
NgoaĂąi ra, ĂșĂŁ möÄt söë loaĂ„i bĂŻĂ„nh cĂȘĂŹn coĂĄ chĂŻĂ« à öÄ Ăčn "kiĂŻng". Vñ duĂ„, ngĂ»ĂșĂąi
tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp chĂŻĂ« à öÄ Ăčn cĂȘĂŹn ñt muöëi, ĂșĂŁ bĂŻĂ„nh thĂȘĂ„n maĂ€n tñnh chĂŻĂ« à öÄ
31. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 30
ĂĂčn cĂȘĂŹn ñt Ă aĂ„m, ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi xĂș mĂșĂ€ à öÄng maĂ„ch chĂŻĂ« à öÄ ĂĂčn cĂȘĂŹn ñt caĂĄc chĂȘĂ«t
beĂĄo nguöÏn à öÄng vĂȘĂ„t... Ăöëi vĂșĂĄi nhiĂŻĂŹu loaĂ„i bĂŻĂ„nh, aĂĄp duĂ„ng möÄt chĂŻĂ« à öÄ
Ăčn hĂșĂ„p lyĂĄ laĂą Ă iĂŻĂŹu bĂčĂŠt buöÄc Ă ĂŻĂ bĂŻĂ„nh ñt biĂŻĂ«n chûång, Ă ĂșĂ€ phaĂŁi duĂąng
thuöëc.
MöÄt mĂčĂ„t quan troĂ„ng khaĂĄc cuĂŁa dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ laĂą thûåc Ăčn cĂȘĂŹn
Ă aĂŁm baĂŁo vĂŻĂ„ sinh, thûåc Ăčn cĂȘĂŹn chĂŻĂ« biĂŻĂ«n saĂ„ch seĂ€, khöng bĂ” öi thiu,
khöng chûåa caĂĄc chĂȘĂ«t coĂĄ haĂ„i cho cĂș thĂŻĂ.
Dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ, hĂșĂ„p vĂŻĂ„ sinh cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi thûÄc hiĂŻĂ„n,
trĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t ĂșĂŁ caĂĄc höÄ gia Ă ĂČnh. ĂoĂĄ laĂą möÄt trong caĂĄc chiĂŻĂ«n lĂ»ĂșĂ„c dûÄ phoĂąng
chuĂŁ à öÄng nhĂȘĂ«t nhĂčçm baĂŁo vĂŻĂ„ vaĂą nĂȘng cao sûåc khoeĂŁ Ă ĂŻĂ xĂȘy dûÄng gia
Ă ĂČnh haĂ„nh phuĂĄc, Ă ĂȘĂ«t nĂ»ĂșĂĄc phöÏn vinh.
CHĂĂ ĂĂĂ
ĂN TRONG BĂĂ
NH BEĂO PHĂ
HiĂŻĂ„n nay tĂČnh hĂČnh thûùa cĂȘn vaĂą beĂĄo phĂČ Ă ang tĂčng lĂŻn vĂșĂĄi möÄt
töëc à öÄ baĂĄo à öÄng khöng nhûÀng ĂșĂŁ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc phaĂĄt triĂŻĂn maĂą ĂșĂŁ caĂŁ caĂĄc
nĂ»ĂșĂĄc Ă ang phaĂĄt triĂŻĂn. ĂĂȘy thĂȘĂ„t sûÄ laĂą möëi Ă e doaĂ„ tiĂŻĂŹm ĂȘĂn trong
tĂ»Ășng lai. ĂĂ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc Ă ang phaĂĄt triĂŻĂn beĂĄo phĂČ töÏn taĂ„i song song vĂșĂĄi
thiĂŻĂ«u dinh dĂ»ĂșĂ€ng, gĂčĂ„p nhiĂŻĂŹu ĂșĂŁ thaĂąnh phöë Ă ang phaĂĄt triĂŻĂn beĂĄo phĂČ
töÏn taĂ„i song song vĂșĂĄi thiĂŻĂ«u dinh dĂ»ĂșĂ€ng, gĂčĂ„p nhiĂŻĂŹu ĂșĂŁ thaĂąnh phöë hĂșn
ĂșĂŁ nöng thön. ĂĂ ViĂŻĂ„t nam tyĂŁ lĂŻĂ„ thûùa cĂȘn vaĂą beĂĄo phĂČ khoaĂŁng 4% ĂșĂŁ HaĂą
nöÄi (1995) vaĂą thaĂąnh phöë HöÏ Chñ Minh (2000)10,7% ĂșĂŁ lûåa tuöĂi 15-49
vaĂą 21,9% ĂșĂŁ lûåa tuöĂi 40-49.
TyĂŁ lĂŻĂ„ beĂĄo phĂČ ĂșĂŁ treĂŁ hoĂ„c sinh tiĂŻĂu hoĂ„c HaĂą nöÄi laĂą 4,2% (1996), vaĂą
12,2% ĂșĂŁ thaĂąnh phöë HöÏ Chñ Minh (1997).
I. BeĂĄo phĂČ laĂą gĂČ?
BeĂĄo phĂČ laĂą möÄt tĂČnh traĂ„ng sûåc khoeĂŁ coĂĄ nguyĂŻn nhĂȘn dinh
dĂ»ĂșĂ€ng. ThĂ»ĂșĂąng thĂ»ĂșĂąng möÄt ngĂ»ĂșĂąi trĂ»ĂșĂŁng thaĂąnh khoeĂŁ maĂ„nh, dinh
dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p lyĂĄ, cĂȘn nĂčĂ„ng cuĂŁa hoĂ„ à ûång yĂŻn hoĂčĂ„c giao à öÄng trong giĂșĂĄi
haĂ„n nhĂȘĂ«t Ă Ă”nh. HiĂŻĂ„n nay Töà chûåc Y tĂŻĂ« thĂŻĂ« giĂșĂĄi thĂ»ĂșĂąng duĂąng chĂł söë
khöëi coĂĄ theĂŁ (BMI) Ă ĂŻĂ Ă aĂĄnh giaĂĄ tĂČnh traĂ„ng gĂȘy bĂŻĂ„nh cuĂŁa cĂș thĂŻĂ.
CĂȘn nĂčĂ„ng (kg)
BMI = ----------------------
ChiĂŻĂŹu cao2 (m)
32. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 31
NgĂ»ĂșĂąi ta coi chĂł söë BMI bĂČnh thĂ»ĂșĂąng nĂŻn coĂĄ ĂșĂŁ giĂșĂĄi haĂ„n 20-25,
trĂŻn 25 laĂą thûùa cĂȘn vaĂą trĂŻn 30 laĂą beĂĄo phĂČ.
MöÄt Ă iĂŻĂŹu cĂȘĂŹn chuĂĄ yĂĄ nûÀa laĂą vuĂąng chĂȘĂ«t mĂșĂ€ tĂȘĂ„p trung. MĂșĂ€ tĂȘĂ„p
trung nhiĂŻĂŹu quanh vuĂąng eo lĂ»ng taĂ„o nĂŻn daĂĄng ngĂ»ĂșĂąi "quaĂŁ taĂĄo taĂąu"
thĂ»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂ„c goĂ„i laĂą beĂĄo kiĂŻĂu "trung tĂȘm", kiĂŻĂu phĂȘĂŹn trĂŻn hay beĂĄo
kiĂŻĂu daĂĄng Ă aĂąn öng vaĂą mĂșĂ€ tĂȘĂ„p trung ĂșĂŁ phĂȘĂŹn haĂĄng taĂ„o nĂŻn voĂĄc ngĂ»ĂșĂąi
"hĂČnh quaĂŁ lĂŻ" hay coĂąn goĂ„i laĂą beĂĄo phĂȘĂŹn thĂȘĂ«p hay kiĂŻĂu daĂĄng Ă aĂąn baĂą. VĂČ
vĂȘĂ„y bĂŻn caĂ„nh theo doĂ€i chĂł söë BMI nĂŻn theo doĂ€i thĂŻm tyĂŁ söë voĂąng
buĂ„ng/ voĂąng möng, khi tĂł söë naĂąy vĂ»ĂșĂ„t quaĂĄ 0,9 ĂșĂŁ nam giĂșĂĄi vaĂą 0,8 ĂșĂŁ nûÀ
giĂșĂĄi thĂČ caĂĄc nguy cĂș tĂĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, bĂŻĂ„nh tim maĂ„ch, bĂŻĂ„nh Ă aĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng
Ă ĂŻĂŹu tĂĂčng lĂŻn roĂ€ rĂŻĂ„t.
BeĂĄo phĂČ khöng töët à öëi vĂșĂĄi sûåc khoeĂŁ, ngĂ»ĂșĂąi caĂĄc beĂĄo caĂĄc nguy cĂș
caĂąng nhiĂŻĂŹu. TrĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t, ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ dĂŻĂź mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh tĂĂčng huyĂŻĂ«t
aĂĄp, bĂŻĂ„nh tim maĂ„ch do maĂ„ch vaĂąnh, Ă aĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng, hay bĂ” caĂĄc röëi loaĂ„i daĂ„
daĂąy, ruöÄt, soĂŁi mĂȘĂ„t.
BeĂĄo phĂČ coĂĄ caĂĄc taĂĄc haĂ„i vaĂą nguy cĂș cuĂ„ thĂŻĂ laĂą:
1. MĂȘĂ«t thoaĂŁi maĂĄi trong cuöÄc söëng:
NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ thĂ»ĂșĂąng coĂĄ caĂŁm giaĂĄc bûãu böëi khoĂĄ chĂ”u vĂŻĂŹ muĂąa heĂą
do lĂșĂĄp mĂșĂ€ daĂąy Ă aĂ€ trĂșĂŁ thaĂąnh nhĂ» möÄt hĂŻĂ„ thöëng caĂĄch nhiĂŻĂ„t. NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo
phĂČ cuĂ€ng thĂ»ĂșĂąng xuyĂŻn caĂŁm thĂȘĂ«y mĂŻĂ„t moĂŁi chung toaĂąn thĂȘn, hay
nhûåc Ă ĂȘĂŹu tĂŻ buöët ĂșĂŁ hai chĂȘn laĂąm cho cuöÄc söëng thiĂŻĂ«u thoaĂŁi maĂĄi.
2. GiaĂŁm hiĂŻĂ„u suĂȘĂ«t lao à öÄng:
NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ laĂąm viĂŻĂ„c choĂĄng mĂŻĂ„t nhĂȘĂ«t laĂą ĂșĂŁ möi trĂ»ĂșĂąng noĂĄng.
MĂčĂ„t khaĂĄc do khöëi lĂ»ĂșĂ„ng cĂș thĂŻĂ quaĂĄ naĂ„ng nĂŻĂŹ nĂŻn Ă ĂŻĂ hoaĂąn thaĂąnh möÄt
à öÄng taĂĄc, möÄt cöng viĂŻĂ„c trong lao à öÄng, ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ mĂȘĂ«t nhiĂŻĂŹu thĂČ
giĂșĂą hĂșn vaĂą mĂȘĂ«t nhiĂŻĂŹu cöng sûåc hĂșn. HĂȘĂ„u quaĂŁ laĂą hiĂŻĂ„u suĂȘĂ«t lao à öÄng
giaĂŁm roĂ€ rĂŻĂ„t so vĂșĂĄi ngĂ»ĂșĂąi thĂ»ĂșĂąng.
3. KeĂĄm lanh lĂșĂ„i:
NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ thĂ»ĂșĂąng phaĂŁn ûång chĂȘĂ„m chaĂ„p hĂșn ngĂ»ĂșĂąi bĂČnh
thĂ»ĂșĂąng trong sinh hoaĂ„t cuĂ€ng nhĂ» trong lao à öÄng. HĂȘĂ„u quaĂŁ laĂą rĂȘĂ«t dĂŻĂź
bÔ tai naÄn xe cöÄ cuÀng nhû tai naÄn lao à öÄng.
4. Hai nguy cĂș roĂ€ rĂŻĂ„t ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ:
4.1. TyĂŁ lĂŻĂ„ bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t cao:
BeĂĄo phĂČ laĂą möÄt trong caĂĄc yĂŻĂ«u töë nguy cĂș chñnh cuĂŁa caĂĄc bĂŻĂ„nh
maĂ€n tñnh khöng lĂȘy nhĂ»: BĂŻĂ„nh maĂ„ch vaĂąnh, Ă aĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng khöng phuĂ„
thuöÄc insulin, soĂŁi mĂȘĂ„t.
33. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 32
ĂĂ phuĂ„ nûÀ maĂ€n kinh, caĂĄc nguy cĂș ung thĂ» tuĂĄi mĂȘĂ„t, ung thĂ» vuĂĄ
vaĂą tûã cung tĂčng lĂŻn ĂșĂŁ nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ, coĂąn ĂșĂŁ nam giĂșĂĄi beĂĄo phĂČ,
bĂŻĂ„nh ung thĂ» thĂȘĂ„n vaĂą tuyĂŻĂ«n tiĂŻĂŹn liĂŻĂ„t hay gĂčĂ„p hĂșn.
4.2. TyĂŁ lĂŻĂ„ tûã vong cuĂ€ng cao hĂșn: nhĂȘĂ«t laĂą trong caĂĄc bĂŻĂ„nh kĂŻĂ trĂŻn.
Thûùa cĂȘn vaĂą beĂĄo phĂČ coĂąn laĂąm giaĂŁm veĂŁ Ă eĂ„p cuĂŁa moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi.
II. NguyĂŻn nhĂȘn cuĂŁa beĂĄo phĂČ:
MoĂ„i ngĂ»ĂșĂąi Ă ĂŻĂŹu biĂŻĂ«t cĂș thĂŻĂ giûÀ Ă Ă»ĂșĂ„c cĂȘn nĂčĂ„ng öĂn Ă Ă”nh laĂą nhĂșĂą
traĂ„ng thaĂĄi cĂȘn bĂčçng giûÀa nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng do thûåc Ăčn cung cĂȘĂ«p vaĂą nĂčng
lĂ»ĂșĂ„ng tiĂŻu hao cho lao à öÄng vaĂą caĂĄc hoaĂ„t à öÄng khaĂĄc cuĂŁa cĂș thĂŻĂ. CĂȘn
nĂčĂ„ng cĂș thĂŻĂ tĂčng lĂŻn coĂĄ thĂŻĂ do chĂŻĂ« à öÄ Ăčn dĂ» thûùa vĂ»ĂșĂ„t quaĂĄ nhu cĂȘĂŹu
hoĂčĂ„c do nĂŻĂ«p söëng laĂąm viĂŻĂ„c tĂŽnh taĂ„i ñt tiĂŻu hao nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng.
Khi vaĂąo cĂș thĂŻĂ, caĂĄc chĂȘĂ«t protein, lipit, gluxit Ă ĂŻĂŹu coĂĄ thĂŻĂ chuyĂŻĂn
thaĂąnh chĂȘĂ«t beĂĄo dûÄ trûÀ. VĂČ vĂȘĂ„y, khöng nĂŻn coi Ăčn nhiĂŻĂŹu thĂ”t, nhiĂŻĂŹu
mĂșĂ€ mĂșĂĄi gĂȘy beĂĄo maĂą Ăčn quaĂĄ thûùa chĂȘĂ«t böÄt, Ă Ă»ĂșĂąng, à öÏ ngoĂ„t Ă ĂŻĂŹu coĂĄ thĂŻĂ
gĂȘy beĂĄo. ToĂĄm laĂ„i coĂĄ thĂŻĂ chia nguyĂŻn nhĂȘn vaĂą cĂș chĂŻĂ« sinh bĂŻĂ„nh cuĂŁa
beĂĄo phĂČ nhĂ» sau:
1. KhĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn vaĂą thoĂĄi quen Ăčn uöëng:
NĂčng lĂ»ĂșĂ„ng (calo) Ă Ă»a vaĂąo cĂș thĂŻĂ qua thûåc Ăčn thûåc uöëng Ă Ă»ĂșĂ„c
hĂȘĂ«p thu vaĂą Ă Ă»ĂșĂ„c oxy hoaĂĄ Ă ĂŻĂ taĂ„o thaĂąnh nhiĂŻĂ„t lĂ»ĂșĂ„ng. NĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Ăčn
quaĂĄ nhu cĂȘĂŹu seĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c dûÄ trûÀ dĂ»ĂșĂĄi daĂ„ng mĂșĂ€.
ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn giaĂąu chĂȘĂ«t beĂĄo (lipid) hoĂčĂ„c Ă ĂȘĂ„m à öÄ nhiĂŻĂ„t à öÄ cao coĂĄ liĂŻn
quan chĂčĂ„t cheĂ€ vĂșĂĄi gia tĂčng tĂł lĂŻĂ„ beĂĄo phĂČ. CaĂĄc thûåc Ăčn giaĂąu chĂȘĂ«t beĂĄo
thĂ»ĂșĂąng ngon ngĂŻn ngĂ»ĂșĂąi ta Ăčn quaĂĄ thûùa maĂą khöng biĂŻĂ«t. VĂČ vĂȘĂ„y,
khĂȘĂu phĂȘĂŹn nhiĂŻĂŹu mĂșĂ€, duĂą söë lĂ»ĂșĂ„ng nhoĂŁ cuĂ€ng coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy thûùa calo vaĂą
tĂčng cĂȘn. Khöng chĂł Ăčn nhiĂŻĂŹu mĂșĂ€, thĂ”t maĂą Ăčn nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t böÄt, Ă Ă»ĂșĂąng,
à öÏ ngoĂ„t Ă ĂŻĂŹu coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy beĂĄo. ViĂŻĂ„c thñch Ăčn nhiĂŻĂŹu Ă Ă»ĂșĂąng, Ăčn nhiĂŻĂŹu
moĂĄn saĂąo, raĂ€n, nhûÀng thûåc Ăčn nhanh nĂȘĂ«u sĂčĂ©n vaĂą miĂŻĂźn cĂ»ĂșĂ€ng Ăčn rau
quaĂŁ laĂą möÄt Ă ĂčĂ„c trĂ»ng cuĂŁa treĂŁ beĂĄo phĂČ. ThoĂĄi quen Ăčn nhiĂŻĂŹu vaĂąo bûÀa
töëi cuĂ€ng laĂą möÄt Ă iĂŻĂm khaĂĄc nhau giûÀa ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo vaĂą khöng beĂĄo.
2. HoaÄt à öÄng thïà lûÄc keåm:
CuĂąng vĂșĂĄi yĂŻĂ«u töë Ăčn uöëng, sûÄ gia tĂčng tĂł lĂŻĂ„ beĂĄo phĂČ Ă i song song
vĂșĂĄi sûÄ giaĂŁm hoaĂ„t à öÄng thĂŻĂ lûÄc trong möÄt löëi söëng tĂŽnh taĂ„i hĂșn, thĂșĂąi
gian daĂĄnh cho xem tivi, Ă oĂ„c baĂĄo, laĂąm viĂŻĂ„c bĂčçng maĂĄy tñnh, noĂĄi
chuyĂŻĂ„n qua Ă iĂŻĂ„n thoaĂ„i nhiĂŻĂŹu hĂșn.
34. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 33
KiĂŻĂu söëng tĂŽnh taĂ„i cuĂ€ng giûÀ vai troĂą quan troĂ„ng trong beĂĄo phĂČ.
NhûÀng ngĂ»ĂșĂąi hoaĂ„t à öÄng thĂŻĂ lûÄc nhiĂŻĂŹu thĂ»ĂșĂąng Ăčn thûåc Ăčn giaĂąu nĂčng
lĂ»ĂșĂ„ng, khi hoĂ„ thay à öĂi löëi söëng, hoaĂ„t à öÄng nhĂ»ng vĂȘĂźn giûÀ thoĂĄi quen
Ăčn nhiĂŻĂŹu cho nĂŻn bĂ” beĂĄo. ĂiĂŻĂŹu naĂąy giaĂŁi thñch beĂĄo ĂșĂŁ tuöĂi trung niĂŻn,
hiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng beĂĄo phĂČ ĂșĂŁ caĂĄc vĂȘĂ„n à öÄng viĂŻn sau khi giaĂŁi nghĂŻĂ„ vaĂą cöng
nhĂȘn lao à öÄng chĂȘn tay coĂĄ xu hĂ»ĂșĂĄng beĂĄo phĂČ khi vĂŻĂŹ hĂ»u.
3. Yïëu töë di truyïÏn:
ĂaĂĄp ûång sinh nhiĂŻĂ„t keĂĄm coĂĄ thĂŻĂ do yĂŻĂ«u töë di truyĂŻĂŹn. YĂŻĂ«u töë di
truyĂŻĂŹn coĂĄ vai troĂą nhĂȘĂ«t Ă Ă”nh à öëi vĂșĂĄi nhûÀng treĂŁ beĂĄo phĂČ thĂ»ĂșĂąng coĂĄ cha
meĂ„ beĂĄo, tuy vĂȘĂ„y nhĂČn trĂŻn Ă aĂĄ söë cöÄng à öÏng yĂŻĂ«u töë naĂąy khöng lĂșĂĄn.
4. Yïëu töë kinh tïë xaÀ höÄi:
ĂĂ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc Ă ang phaĂĄt triĂŻĂn, tĂł lĂŻĂ„ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ ĂșĂŁ tĂȘĂŹng lĂșĂĄp ngheĂąo
thĂ»ĂșĂąng thĂȘĂ«p (thiĂŻĂ«u Ăčn, lao à öÄng chĂȘn tay nĂčĂ„ng, phĂ»Ășng tiĂŻĂ„n Ă i laĂ„i
khoĂĄ khĂčn) vaĂą beĂĄo phĂČ thĂ»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂ„c coĂ„i laĂą möÄt Ă ĂčĂ„c Ă iĂŻĂm cuĂŁa giaĂąu coĂĄ.
ĂĂ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc Ă aĂ€ phaĂĄt triĂŻĂn khi thiĂŻĂ«u Ăčn khöng coĂąn phöà biĂŻĂ«n nûÀa thĂČ tĂł
lĂŻĂ„ beĂĄo phĂČ laĂ„i thĂ»ĂșĂąng cao ĂșĂŁ tĂȘĂŹng lĂșĂĄp ngheĂą, ñt hoĂ„c so vĂșĂĄi ĂșĂŁ caĂĄc tĂȘĂŹng lĂșĂĄp
trĂŻn.
ĂĂ nhiĂŻĂŹu nĂ»ĂșĂĄc, tyĂŁ lĂŻĂ„ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo lĂŻn tĂșĂĄi 30-40%, nhĂȘĂ«t laĂą ĂșĂŁ à öÄ tuöĂi
trung niĂŻn vaĂą chöëng beĂĄo phĂČ trĂșĂŁ thaĂąnh möÄt muĂ„c tiĂŻu sûåc khoeĂŁ cöÄng
à öÏng quan troĂ„ng. ĂĂ ViĂŻĂ„t nam, tyĂŁ lĂŻĂ„ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo coĂąn thĂȘĂ«p nhĂ»ng coĂĄ
khuynh hĂ»ĂșĂĄng gia tĂčng nhanh nhĂȘĂ«t laĂą ĂșĂŁ caĂĄc à ö thĂ”. ĂoĂĄ laĂą Ă iĂŻĂŹu cĂȘĂŹn
Ă Ă»ĂșĂ„c chuĂĄ yĂĄ Ă ĂŻĂ coĂĄ caĂĄc can thiĂŻĂ„p kĂ”p thĂșĂąi.
ThûÄc hiĂŻĂ„n möÄt chĂŻĂ« à öÄ Ăčn uöëng hĂșĂ„p lyĂĄ vaĂą hoaĂ„t à öÄng thĂŻĂ lûÄc Ă uĂĄng
mûåc Ă ĂŻĂ duy trĂČ cĂȘn bĂčĂ„ng öĂn Ă Ă”nh ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi trĂ»ĂșĂŁng thaĂąnh, Ă oĂĄ laĂą
nguyĂŻn tĂčĂŠc cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t Ă ĂŻĂ traĂĄnh beĂĄo phĂČ. CaĂĄc biĂŻĂ„n phaĂĄp cuĂ„ thĂŻĂ laĂą:
ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng (calo) thĂȘĂ«p, cĂȘn à öëi, ñt Ă oĂĄi, ñt Ă Ă»ĂșĂąng, Ă uĂŁ
à aÄm, vitamin, nhiïÏu rau quaã.
LuyĂŻĂ„n tĂȘĂ„p ĂșĂŁ möi trĂ»ĂșĂąng thoaĂĄng.
XĂȘy dûÄng nĂŻĂ«p söëng nĂčng à öÄng, tĂčng cĂ»ĂșĂąng hoaĂ„t à öÄng thĂŻĂ lûÄc.
III. ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn cho ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ:
GiaĂŁm nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng cuĂŁa khĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn tûùng bĂ»ĂșĂĄc möÄt, mößi tuĂȘĂŹn
giaĂŁm khoaĂŁng 300 kcal so vĂșĂĄi khĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn trĂ»ĂșĂĄc Ă oĂĄ cho Ă ĂŻĂ«n khi Ă aĂ„t
nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng tĂ»Ășng ûång Ă ĂŻĂ«n mûåc BMI.
35. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 34
BMI tûù 25-29,9 thĂČ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Ă Ă»a vaĂąo möÄt ngaĂąy laĂą 1500 kcal.
BMI tûù 30-34,9 thĂČ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Ă Ă»a vaĂąo möÄt ngaĂąy laĂą 1200 kcal.
BMI tûù 35-39,9 thĂČ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Ă Ă»a vaĂąo möÄt ngaĂąy laĂą 1000 kcal.
BMI >=40 thĂČ nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Ă Ă»a vaĂąo möÄt ngaĂąy laĂą 800 kcal.
Trong Ă oĂĄ tĂł lĂŻĂ„ nĂčng lĂ»ĂșĂ„Ă„ng giûÀa caĂĄc chĂȘĂ«t laĂą 15-16% protein, 12-
13% lipid, 71-72% glucid.
Ăn ñt chĂȘĂ«t beĂĄo, böÄt.
ĂuĂŁ chĂȘĂ«t Ă aĂ„m, vitamin, muöëi khoaĂĄn. CĂȘĂŹn böà sung viĂŻn Ă a
vitamin vaĂą vi lĂ»ĂșĂ„ng töĂng hĂșĂ„p.
TĂčng cĂ»ĂșĂąng rau vaĂą hoa quaĂŁ.
Muöëi, mĂČ chñnh: 6g/ngaĂąy. NĂŻĂ«u coĂĄ tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp thĂČ chĂł cho 2-
4g/ngaĂąy.
TaĂ„o thoĂĄi quen Ăčn uöëng theo Ă uĂĄng chĂŻĂ« à öÄ.
PHOĂNG CHĂĂNG THIĂĂU VITAMIN A
TĂȘĂŹm quan troĂ„ng:
Vitamin A Ă Ă»ĂșĂ„c biĂŻĂ«t Ă ĂŻĂ«n tûù rĂȘĂ«t lĂȘu nhĂ»ng cho Ă ĂŻĂ«n nay, thiĂŻĂ«u
Vitamin A vĂȘĂźn Ă ang laĂą möÄt vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ sûåc khoeĂŁ cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c giaĂŁi quyĂŻĂ«t.
NhiĂŻĂŹu chûåc phĂȘĂ„n quan troĂ„ng cuĂŁa Vitamin A à öëi vĂșĂĄi cĂș thĂŻĂ Ă aĂ€ Ă Ă»ĂșĂ„c
khoa hoÄc ngaùy caùng laùm saång toã. Vitamin A laù möÄt trong 3 loaÄi vi
chĂȘĂ«t (Iöët, Vitamin A, SĂčĂŠt) Ă ang Ă Ă»ĂșĂ„c quan tĂȘm vĂČ sûÄ thiĂŻĂ«u huĂ„t caĂĄc vi
chĂȘĂ«t naĂąy ĂșĂŁ caĂĄc nĂ»ĂșĂĄc Ă ang phaĂĄt triĂŻĂn Ă aĂ€ vaĂą Ă ang trĂșĂŁ thaĂąnh vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ coĂĄ
yĂĄ nghĂŽa à öëi vĂșĂĄi sûåc khoeĂŁ cöÄng à öÏng. Theo thöëng kĂŻ cuĂŁa Töà chûåc Y tĂŻĂ«
thĂŻĂ« giĂșĂĄi (WHO) trĂŻn thĂŻĂ« giĂșĂĄ coĂĄ khoaĂŁng 3 triĂŻĂ„u treĂŁ em bĂ” khö mĂčĂŠt
(töĂn thĂ»Ășng mĂčĂŠt do thiĂŻĂ«u Vitamin A dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n muĂą loaĂą) vaĂą coĂĄ tĂșĂĄi 251
triĂŻĂ„u treĂŁ bĂ” thiĂŻĂ«u Vitamin A nhĂ»ng chĂ»a tĂșĂĄi mûåc bĂ” khö mĂčĂŠc (thiĂŻĂ«u
Vitamin A cĂȘĂ„n lĂȘm saĂąng). ĂĂ ViĂŻĂ„t nam, trĂ»ĂșĂĄc Ă ĂȘy haĂąng nĂčm coĂĄ
khoaĂŁng 5000 â 6000 treĂŁ em bĂ” muĂą hoaĂąn toaĂąn do thiĂŻĂ«u Vitamin A.
ChĂł riĂŻng taĂ„i trĂ»ĂșĂąng treĂŁ em muĂą NguyĂŻĂźn ĂĂČnh ChiĂŻĂu (Tp. HöÏ Chñ
Minh) trĂ»ĂșĂĄc Ă ĂȘy Ă aĂ€ phaĂĄt hiĂŻĂ„n coĂĄ hĂșn möÄt nûãa söë treĂŁ bĂ” muĂą laĂą do
nguyĂŻn nhĂȘn thiĂŻĂ«u Vitamin A.
36. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 35
Trong nhûÀng nĂĂčm vûùa qua, nhĂșĂą triĂŻĂn khai töët chĂ»Ășng trĂČnh böĂ
sung Vitamin A liïÏu cao dûÄ phoùng trïn phaÄm vi toaùn quöëc maù
chuĂĄng ta Ă aĂ€ giaĂŁi quyĂŻĂ«t cĂș baĂŁn tĂČnh traĂ„ng khö mĂčĂŠt ĂșĂŁ treĂŁ, khöng coĂąn
möëi à e doaÄ muù loaù cho treã em chuång ta. Tuy nhiïn thiïëu Vitamin A
vĂȘĂźn coĂąn töÏn taĂ„i, mûåc Vitamin A trong maĂĄu vĂȘĂźn dĂ»ĂșĂĄi mûåc bĂČnh
thĂ»ĂșĂąng. YĂ nghĂŽa quan troĂ„ng cuĂŁa vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ laĂą ĂșĂŁ chöß: thiĂŻĂ«u Vitamin A
khöng chĂł gĂȘy khö mĂčĂŠt dĂȘĂźn tĂșĂĄi muĂą loaĂą maĂą noĂĄ coĂąn laĂąm tĂčng nguy cĂș
tûã vong, bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t vaĂą laĂąm giaĂŁm sûÄ tĂčng trĂ»ĂșĂŁng cuĂŁa treĂŁ. Chñnh vĂČ vĂȘĂ„y
tiĂŻĂ«p tuĂ„c quan tĂȘm phoĂąng chöëng thiĂŻĂ«u Vitamin A laĂą thiĂŻĂ«t thûÄc caĂŁi
thiĂŻĂ„n tĂČnh traĂ„ng dinh dĂ»ĂșĂ€ng vaĂą sûåc khoeĂŁ cho con em chuĂĄng ta.
Vai troĂą cuĂŁa vitamin A à öëi vĂșĂĄi cĂș thĂŻĂ
Vitamin A laĂą möÄt vi chĂȘĂ«t coĂĄ vai troĂą quan troĂ„ng Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t à öëi vĂșĂĄi
treã nhoã, göÏm 4 vai troù chñnh nhû sau:
TĂčng trĂ»ĂșĂŁng: GiuĂĄp treĂŁ lĂșĂĄn lĂŻn vaĂą phaĂĄt triĂŻĂn bĂČnh thĂ»ĂșĂąng. ThiĂŻĂ«u
Vitamin A treĂŁ seĂ€ chĂȘĂ„m lĂșĂĄn, coĂąi coĂ„c.
ThĂ” giaĂĄc: Vitamin A coĂĄ ai troĂą trong quaĂĄ trĂČnh nhĂČn thĂȘĂ«y cuĂŁa
mĂčĂŠt, biĂŻĂu hiĂŻĂ„n sĂșĂĄm cuĂŁa thiĂŻĂ«u Vitamin A laĂą giaĂŁm khaĂŁ nĂčng nhĂČn
thĂȘĂ«y luĂĄc aĂĄnh saĂĄng yĂŻĂ«u (quaĂĄng gaĂą).
BaĂŁo vĂŻĂ„ biĂŻĂu mö: Vitamin A baĂŁo vĂŻĂ„ sûÄ toaĂąn veĂ„n cuĂŁa caĂĄc biĂŻĂu mö,
giaĂĄc maĂ„c mĂčĂŠt, biĂŻĂu mö da, niĂŻm maĂ„c khñ quaĂŁn, ruöÄt non vaĂą caĂĄc
tuyĂŻĂ«n baĂąi tiĂŻĂ«t. Khi thiĂŻĂ«t Vitamin A, biĂŻĂu mö vaĂą niĂŻm maĂ„c bĂ” töĂn
thĂ»Ășng. TöĂn thĂ»Ășng ĂșĂŁ giaĂĄc maĂ„c mĂčĂŠt dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n hĂȘĂ„u quaĂŁ muĂą loaĂą.
MiĂŻĂźn dĂ”ch: Vitamin A tĂčng cĂ»ĂșĂąng khaĂŁ nĂčng miĂŻĂźn dĂ”ch cuĂŁa cĂș
thĂŻĂ. ThiĂŻĂ«u Vitamin A laĂąm giaĂŁm sûåc Ă ĂŻĂŹ khaĂĄng vĂșĂĄi bĂŻĂ„nh tĂȘĂ„t, dĂŻĂź bĂ”
nhiĂŻĂźm truĂąng nĂčĂ„ng Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą SĂșĂŁi, TiĂŻu chaĂŁy vaĂą viĂŻm Ă Ă»ĂșĂąng Hö hĂȘĂ«p
dĂȘĂźn tĂșĂĄi tĂčng nguy cĂș tûã vong ĂșĂŁ treĂŁ nhoĂŁ.
MĂșĂĄi Ă ĂȘy ngĂ»ĂșĂąi ta coĂąn phaĂĄt hiĂŻĂ„n Vitamin A coĂĄ khaĂŁ nĂčng laĂąm
tĂčng sûåc Ă ĂŻĂŹ khaĂĄng vĂșĂĄi caĂĄc bĂŻĂ„nh nhiĂŻĂźm khuĂȘĂn, uöën vaĂĄn, lao, sĂșĂŁi,
phoùng ngûùa ung thû...
NguyĂŻn nhĂȘn thiĂŻĂ«u vitamin A
CoĂĄ thĂŻĂ lĂȘĂ«y Vitamin A tûù thûåc Ăčn vaĂą Ă Ă»ĂșĂ„c dûÄ trûÀ chuĂŁ yĂŻĂ«u ĂșĂŁ gan.
ThiĂŻĂ«u Vitamin A chĂł xaĂŁy ra khi lĂ»ĂșĂ„ng Vitamin A Ăčn vaĂąo khöng Ă uĂŁ
vaĂą Vitamin A dûÄ trûÀ bĂ” hĂŻĂ«t. CaĂĄc nguyĂŻn nhĂȘn gĂȘy thiĂŻĂ«u Vitamin A
göÏm:
37. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 36
Do Ăčn uöëng thiĂŻĂ«u Vitamin A: CĂș thĂŻĂ khöng tûÄ töĂng hĂșĂ„p Ă Ă»ĂșĂ„c
Vitamin A maĂą phaĂŁi lĂȘĂ«y tûù thûåc Ăčn, do vĂȘĂ„y nguyĂŻn nhĂȘn chñnh gĂȘy
thiĂŻĂ«u Vitamin A laĂą do chĂŻĂ« à öÄ Ăčn ngheĂąo Vitamin A vaĂą Caroten (tiĂŻĂŹn
Vitamin A). NĂŻĂ«u bûÀa Ăčn Ă uĂŁ Vitamin A nhĂ»ng laĂ„i thiĂŻĂ«u Ă aĂ„m vaĂą dĂȘĂŹu
mĂșĂ€ cuĂ€ng laĂąm giaĂŁm khaĂŁ nĂčng hĂȘĂ«p thu vaĂą chuyĂŻĂn hoaĂĄ Vitamin A. ĂșĂŁ
treĂŁ Ă ang buĂĄ thĂČ nguöÏn Vitamin A laĂą sûÀa meĂ„, nĂŻĂ«u trong thĂșĂąi kyĂą naĂąy
meĂ„ Ăčn thiĂŻĂ«u Vitamin A seĂ€ aĂŁnh hĂ»ĂșĂŁng trûÄc tiĂŻĂ«p Ă ĂŻĂ«n à ûåa treĂŁ.
NhiĂŻĂźm truĂąng: TreĂŁ bĂ” nhiĂŻĂźm truĂąng Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą lĂŻn sĂșĂŁi, viĂŻm
Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p, tiĂŻu chaĂŁy vaĂą caĂŁ nhiĂŻĂźm giun Ă uĂ€a cuĂ€ng gĂȘy thiĂŻĂ«u
Vitamin A.
Suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng thĂ»ĂșĂąng keĂĄo theo thiĂŻĂ«u Vitamin A vĂČ cĂș thĂŻĂ
thiĂŻĂ«u Ă aĂ„m Ă ĂŻĂ chuyĂŻĂn hoaĂĄ Vitamin A.
NhiĂŻĂźm truĂąng vaĂą suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng laĂąm haĂ„n chĂŻĂ« hĂȘĂ«p thu, chuyĂŻĂn
hoaĂĄ Vitamin A à öÏng thĂșĂąi laĂąm tĂčng nhu cĂȘĂŹu sûã duĂ„ng Vitamin A,
ngĂ»ĂșĂ„c laĂ„i thiĂŻĂ«u Vitamin A seĂ€ laĂąm tĂčng nguy cĂș bĂ” nhiĂŻĂźm truĂąng vaĂą
suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng, nhĂ» vĂȘĂ„y seĂ€ taĂ„o thaĂąnh möÄt voĂąng luĂȘĂn quĂȘĂn laĂąm
bĂŻĂ„nh thĂŻm trĂȘĂŹm troĂ„ng dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n nguy cĂș tûã vong cao.
Ăöëi tĂ»ĂșĂ„ng dĂŻĂź bĂ” thiĂŻĂ«u vitamin A
TreĂŁ em dĂ»ĂșĂĄi 3 tuöĂi dĂŻĂź bĂ” thiĂŻĂ«u Vitamin A do treĂŁ Ă ang lĂșĂĄn nhanh
cĂȘĂŹn nhiĂŻĂŹu Vitamin A, ĂșĂŁ tuöĂi naĂąy do chĂŻĂ« à öÄ nuöi dĂ»ĂșĂ€ng thay à öĂi (giai
Ă oaĂ„n Ăčn böà sung, cai sûÀa) vaĂą dĂŻĂź mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh nhiĂŻĂźm truĂąng nĂŻn coĂĄ
nguy cĂș thiĂŻĂ«u Vitamin A.
TreĂŁ dĂ»ĂșĂĄi 5 tuöĂi bĂ” mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh sĂșĂŁi, viĂŻm Ă Ă»ĂșĂąng hö hĂȘĂ«p cĂȘĂ«p,
tiĂŻu chaĂŁy keĂĄo daĂąi vaĂąo suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng nĂčĂ„ng coĂĄ nguy cĂș thiĂŻĂ«u
Vitamin A.
BaĂą meĂ„ Ă ang cho con buĂĄ nhĂȘĂ«t laĂą trong nĂčm Ă ĂȘĂŹu, nĂŻĂ«u Ăčn uöëng
thiĂŻĂ«u Vitamin A thĂČ trong sûÀa seĂ€ thiĂŻĂ«u Vitamin A dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n thiĂŻĂ«u
Vitamin A ĂșĂŁ con. TreĂŁ khöng Ă Ă»ĂșĂ„c buĂĄ meĂ„ thĂČ nguy cĂș thiĂŻĂ«u Vitamin
A caĂąng cao.
Phoùng chöëng thiïëu vitamin A nhû thïë naùo?
BaĂŁo Ă aĂŁm Ăčn uöëng Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ:
ThĂșĂąi kyĂą mang thai vaĂą cho con buĂĄ baĂą meĂ„ cĂȘĂŹn Ăčn Ă uĂŁ chĂȘĂ«t, chuĂĄ yĂĄ
thûåc Ăčn giaĂąu Vitamin A, caroten, Ă aĂ„m, dĂȘĂŹu mĂșĂ€. Cho treĂŁ buĂĄ meĂ„ Ă uĂŁ
thĂșĂąi gian vaĂą chuĂĄ yĂĄ tiĂŻm chuĂŁng phoĂąng bĂŻĂ„nh cho treĂŁ.
38. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 37
BaĂŁo Ă aĂŁm nuöi dĂ»ĂșĂ€ng treĂŁ tûù khi Ăčn böà sung, bûÀa Ăčn cĂȘĂŹn coĂĄ Ă ĂȘĂŹy
Ă uĂŁ chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng vaĂą Vitamin A. CĂȘĂŹn sûã duĂ„ng nhiĂŻĂŹu loaĂ„i thûÄc
phĂȘĂm khaĂĄc nhau cho phong phuĂĄ vaĂą Ă a daĂ„ng, chĂŻĂ« biĂŻĂ«n hĂȘĂ«p dĂȘĂźn hĂșĂ„p
khĂȘĂu vĂ” seĂ€ goĂĄp phĂȘĂŹn laĂąm tĂčng hĂȘĂ«p thu. ChuĂĄ yĂĄ caĂĄc loaĂ„i thûÄc phĂȘĂm
giaãu Vitamin A vaù caroten nhû: Gan, trûång, sûÀa, caå, rau laå xanh
thĂȘĂźm, caĂĄc loaĂ„i quaĂŁ coĂĄ maĂąu vaĂąng, da cam. BûÀa Ăčn cĂȘĂŹn cĂȘn à öëi vaĂą coĂĄ
Ă uĂŁ chĂȘĂ«t Ă aĂ„m vaĂą dĂȘĂŹu mĂșĂ€ giuĂĄp tĂčng hĂȘĂ«p thu vaĂą chuyĂŻĂn hoaĂĄ Vitamin
A.
Böà sung Vitamin A dûÄ phoĂąng: ChĂ»Ășng trĂČnh Vitamin A triĂŻĂn
khai phĂȘn phöëi viĂŻn nang Vitamin A liĂŻĂŹu cao dûÄ phoĂąng trĂŻn phaĂ„m
vi toaĂąn quöëc cho tĂȘĂ«t caĂŁ caĂĄc à öëi tĂ»ĂșĂ„ng nhĂ» sau:
TreĂŁ em tûù 6-36 thaĂĄng tuöĂi. Mößi nĂčm uöëng hai laĂąn, mößi lĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c
uöëng 200.000 Ă Ășn vĂ” quöëc tĂŻĂ« (treĂŁ tûù 6-11 thaĂĄng tuöĂi chĂł uöëng
100.000 Ă Ășn vĂ”).
CaĂĄc baĂą meĂ„ trong voĂąng thaĂĄng Ă ĂȘĂŹu sau Ă eĂŁ cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c uöëng möÄt liĂŻĂŹu
Vitamin A (200.000 Ă Ășn vĂ”).
NgoaĂŁi ra, treĂŁ dĂ»ĂșĂĄi 5 tuöĂi bĂ” mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh sĂșĂŁi, viĂŻm hö hĂȘĂ«p cĂȘĂ«p,
tiĂŻu chaĂŁy keĂĄo daĂąi, suy dinh dĂ»ĂșĂ€ng nĂčĂ„ng ĂșĂŁ cöÄng à öÏng cuĂ€ng nhĂ» trong
bĂŻĂ„nh viĂŻĂ„n, treĂŁ nhoĂŁ dĂ»ĂșĂĄi 6 thaĂĄng tuöĂi khöng Ă Ă»ĂșĂ„c buĂĄ meĂ„ cuĂ€ng Ă ĂŻĂŹu
Ă Ă»ĂșĂ„c uöëng möÄt liĂŻĂŹu Vitamin A.
Sûã duĂ„ng caĂĄc thûÄc phĂȘĂm coĂĄ tĂčng cĂ»ĂșĂąng vi chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng: Muöëi
Iöët (Iöët Ă Ă»ĂșĂ„c tröÄn vaĂąo muöëi Ăčn Ă ĂŻĂ phoĂąng chöëng caĂĄc röëi loaĂ„i do thiĂŻĂ«u
Iöët). SĂčĂŠt Ă Ă»ĂșĂ„c tröÄn vaĂąo nĂ»ĂșĂĄc mĂčĂŠm Ă ĂŻĂ phoĂąng chöëng thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh
dĂ»ĂșĂ€ng. Vitamin A cuĂ€ng Ă Ă»ĂșĂ„c tröÄn vaĂąo möÄt söë thûÄc phĂȘĂm nhĂ» Ă Ă»ĂșĂąng,
myĂą Ăčn liĂŻĂŹn, baĂĄnh keĂ„o... Ă ĂŻĂ phoĂąng chöëng thiĂŻĂ«u Vitamin A. HiĂŻĂ„n nay
chuĂĄng ta Ă ang nghiĂŻn cûåu Ă Ă»a caĂĄc vi chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng vaĂąo thûÄc
phĂȘĂm. Trong nhûÀng nĂčm khöng xa thĂČ giaĂŁi phaĂĄp naĂąy laĂą quan troĂ„ng
Ă ĂŻĂ giaĂŁi quyĂŻĂ«t thiĂŻĂ«u Vitamin A ĂșĂŁ nĂ»ĂșĂĄc ta.
GiaĂĄo duĂ„c dinh dĂ»ĂșĂ€ng: Song song vĂșĂĄi caĂĄc giaĂŁi phaĂĄp noĂĄi trĂŻn cĂȘĂŹn
Ă ĂȘĂy maĂ„nh cöng taĂĄc giaĂĄo duĂ„c dinh dĂ»ĂșĂ€ng tĂșĂĄi moĂ„i ngĂ»ĂșĂąi dĂȘn Ă ĂŻĂ biĂŻĂ«t
caĂĄch sûã duĂ„ng caĂĄc nguöÏn thûÄc phĂȘĂm giaĂąu vitamin A sĂčĂ©n coĂĄ Ă Ă»a vaĂąo
bûÀa Ăčn haĂąng ngaĂąy cuĂŁa gia Ă ĂČnh vaĂą cuĂŁa treĂŁ nhoĂŁ.
39. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 38
DINH DĂĂĂNG TRONG BĂĂ
NH TĂNG HUYĂĂT AĂP
Theo Töà chûåc Y tĂŻĂ« ThĂŻĂ« giĂșĂĄi (WHO) vaĂą HöÄi tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp quöëc
tĂŻĂ« (1993) thĂČ tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp Ă Ă»ĂșĂ„c qui Ă Ă”nh nhĂ» sau:
TĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp:
- HuyĂŻĂ«t aĂĄp tĂȘm thu (HA töëi Ă a): Âł 140 mmHg
- HuyĂŻĂ«t aĂĄp tĂȘm chĂ»Ășng (HA töëi thiĂŻĂu): Âł 90 mmHg.
HuyĂŻĂ«t aĂĄp bĂČnh thĂ»ĂșĂąng:< 140/90 mmHg.
YĂŻĂ«u töë nguy cĂș chñnh cuĂŁa tai biĂŻĂ«n maĂ„ch naĂ€o laĂą tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp.
CaĂĄc nghiĂŻn cûåu Ă ĂŻĂŹu thĂȘĂ«y mûåc huyĂŻĂ«t aĂĄp tĂĂčng lĂŻn song song vĂșĂĄi nguy
cĂș caĂĄc bĂŻĂ„nh tim do maĂ„ch vaĂąnh vaĂą tai biĂŻĂ«n maĂ„ch naĂ€o.
ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn coĂĄ thĂŻĂ taĂĄc à öÄng Ă ĂŻĂ«n huyĂŻĂ«t aĂĄp à öÄng maĂ„ch qua nhiĂŻĂŹu
khĂȘu, Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą: Natri, kali, canxi, mĂșĂ€ à öÄng vĂȘĂ„t, Ă Ă»ĂșĂąng vaĂą chĂȘĂ«t xĂș.
Trong caĂĄc nguyĂŻn nhĂȘn gĂȘy tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, trĂ»ĂșĂĄc hĂŻĂ«t ngĂ»ĂșĂąi ta
thĂ»ĂșĂąng kĂŻĂ Ă ĂŻĂ«n lĂ»ĂșĂ„ng muöëi Ăčn (muöëi Natri) trong khĂȘĂu phĂȘĂŹn.
BĂŻn caĂ„nh muöëi Ăčn coĂąn coĂĄ möÄt söë muöëi khaĂĄc cuĂ€ng coĂĄ vai troĂą à öëi
vĂșĂĄi tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp. GĂȘĂŹn Ă ĂȘy ngĂ»ĂșĂąi ta nhĂȘĂ«n maĂ„nh vai troĂą cuĂŁa tyĂŁ söë
K/Na trong khĂȘĂu phĂȘĂŹn vaĂą cho rĂčçng chĂŻĂ« à öÄ Ăčn giaĂąu Kali coĂĄ lĂșĂ„i cho
ngĂ»ĂșĂąi tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp. TĂčng lĂ»ĂșĂ„ng Canxi trong khĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn coĂĄ aĂŁnh
hĂ»ĂșĂŁng laĂąm giaĂŁm huyĂŻĂ«t aĂĄp. SûÀa vaĂą caĂĄc chĂŻĂ« phĂȘĂm tûù sûÀa laĂą nguöÏn
canxi töët, caĂĄc thûåc Ăčn nguöÏn göëc thûÄc vĂȘĂ„t nhĂ» lĂ»Ășng thûÄc, khoai cuĂŁ,
Ă ĂȘĂ„u à öß vaĂą caĂĄc loaĂ„i rau quaĂŁ coĂĄ nhiĂŻĂŹu Kali. ThĂŻm vaĂąo Ă oĂĄ, khĂȘĂu phĂȘĂŹn
Ăčn nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t baĂ€o hoaĂą, khĂȘĂu phĂȘĂŹn Ăčn nhiĂŻĂŹu mĂșĂ€ à öÄng vĂȘĂ„t cuĂ€ng dĂȘĂźn
Ă ĂŻĂ«n tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp.
NhĂ» vĂȘĂ„y bĂŻn caĂ„nh muöëi Ăčn (muöëi Natri), nhiĂŻĂŹu thaĂąnh phĂȘĂŹn
khaĂĄc trong chĂŻĂ« à öÄ Ăčn cuĂ€ng coĂĄ aĂŁnh hĂ»ĂșĂŁng Ă ĂŻĂ«n tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, ngoaĂąi
ra möÄt söë yĂŻĂ«u töë khaĂĄc Ă Ă»ĂșĂ„c Ă ĂŻĂŹ cĂȘĂ„p tĂșĂĄi laĂą beĂĄo phĂČ vaĂą rĂ»ĂșĂ„u. TyĂŁ lĂŻĂ„ tĂčng
huyĂŻĂ«t aĂĄp ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo phĂČ cao hĂșn hĂčĂšn ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi khöng coĂĄ beĂĄo phĂČ Ă aĂ€
trĂșĂŁ thaĂąnh möÄt vĂȘĂ«n Ă ĂŻĂŹ cĂȘĂŹn quan tĂȘm trong chĂčm soĂĄc sûåc khoeĂŁ cöÄng
à öÏng. CĂș chĂŻĂ« tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp do beĂąo phĂČ coĂĄ thĂŻĂ do: TĂčng thĂŻĂ tñch tuĂȘĂŹn
hoaĂąn, tĂčng cung lĂ»ĂșĂ„ng tim, sûåc khaĂĄng ngoaĂ„i vi tĂčng. NhĂ» vĂȘĂ„y trong
dûÄ phoĂąng vaĂą Ă iĂŻĂŹu trĂ” tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp phaĂŁi kĂŻĂ«t hĂșĂ„p chĂŻĂ« à öÄ Ăčn chöëng
beĂĄo phĂČ vĂČ beĂĄo phĂČ coĂĄ liĂŻn quan chĂčĂ„t cheĂ€ vaĂą laĂą möÄt yĂŻĂ«u töë gĂȘy tĂčng
huyĂŻĂ«t aĂĄp.
40. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 39
Uöëng nhiĂŻĂŹu rĂ»ĂșĂ„u thĂČ huyĂŻĂ«t aĂĄp tĂĂčng lĂŻn khöng phuĂ„ thuöÄc cĂȘn
nĂčĂ„ng hoĂčĂ„c tuöĂi taĂĄc. ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp, boĂŁ rĂ»ĂșĂ„u thĂČ huyĂŻĂ«t aĂĄp tĂȘm
thu (huyĂŻĂ«t aĂĄp töëi Ă a) giaĂŁm tûù 4-8 mmHg, huyĂŻĂ«t aĂĄp tĂȘm chĂ»Ășng
(huyĂŻĂ«t aĂĄp töëi thiĂŻĂu) giaĂŁm ñt hĂșn.
MöÄt chĂŻĂ« à öÄ Ăčn haĂ„n chĂŻĂ« muöëi, giaĂŁm nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng vaĂą rĂ»ĂșĂ„u coĂĄ thĂŻĂ
Ă uĂŁ Ă ĂŻĂ laĂąm giaĂŁm aĂĄp ĂșĂŁ phĂȘĂŹn lĂșĂĄn à öëi tĂ»ĂșĂ„ng coĂĄ tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp nheĂ„. ĂșĂŁ
nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp nĂčĂ„ng chĂŻĂ« à öÄ Ăčn uöëng noĂĄi trĂŻn giuĂĄp giaĂŁm
bĂșĂĄt liĂŻĂŹu lĂ»ĂșĂ„ng caĂĄc thuöëc haĂ„ aĂĄp cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t. BĂŻn caĂ„nh Ă oĂĄ chĂŻĂ« à öÄ Ăčn nĂŻn
giaĂąu Canxi, Kali, thay thĂŻĂ« caĂĄc chĂȘĂ«t beĂĄo cuĂŁa thĂ”t bĂčçng caĂĄ vaĂą dĂȘĂŹu thûÄc
vĂȘĂ„t.
ĂĂ ViĂŻĂ„t nam, vaĂąo nhûÀng nĂčm 60, tyĂŁ lĂŻĂ„ tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp chĂł vaĂąo
khoaĂŁng 1% dĂȘn söë nhĂ»ng hiĂŻĂ„n nay, theo söë liĂŻĂ„u cuĂŁa ViĂŻĂ„n Tim MaĂ„ch
tĂł lĂŻĂ„ naĂąy cao hĂșn 10%, nhĂ» vĂȘĂ„y tĂčng huyĂŻĂ«t aĂĄp Ă aĂ€ trĂșĂŁ thaĂąnh möÄt vĂȘĂ«n
à ïÏ sûåc khoeã cöÄng à öÏng quan troÄng.
NguyĂŻn tĂčĂŠc xĂȘy dûÄng chĂŻĂ« à öÄ Ăč trong Ă iĂŻĂŹu trĂ” bĂŻĂ„nh tĂčng huyĂŻĂ«t
aĂĄp
Ăt Natri, giaĂąu Kali, lĂșĂ„i niĂŻĂ„u, giaĂŁm beĂĄo, giaĂŁm kñch thñch, tĂčng an
thĂȘĂŹn.
1. Ăt Natri, giaĂąu Kali, Ă uĂŁ canxi:
HaĂ„n chĂŻĂ« muöëi Ăčn (Natri clorua), giaĂŁm mĂČ chñnh (natri
glutamat). HaĂ„n chĂŻĂ« muöëi Ăčn vaĂą mĂČ chñnh dĂ»ĂșĂĄi 6g/ngaĂąy â CoĂĄ phuĂą,
suy tim, cho ñt hĂșn (2-4 g/ngaĂąy).
NhiĂŻĂŹu rau quaĂŁ Ă ĂŻĂ coĂĄ nhiĂŻĂŹu kali, trûù khi thiĂŻĂu niĂŻĂ„u.
BoĂŁ thûåc Ăčn muöëi mĂčĂ„n nhĂ» caĂą, dĂ»a muöëi, mĂčĂŠm töm, mĂčĂŠm teĂĄp...
2. HaĂ„n chĂŻĂ« caĂĄc thûåc Ăčn coĂĄ taĂĄc duĂ„ng kñch thñch thĂȘĂŹn kinh:
BoĂŁ rĂ»ĂșĂ„u, caĂą phĂŻ, nĂ»ĂșĂĄc cheĂą Ă ĂčĂ„c.
TĂčng sûã duĂ„ng caĂĄc thûåc Ăčn, thûåc uöëng coĂĄ taĂĄc duĂ„ng an thĂȘĂŹn, haĂ„
aĂĄp, thöng tiĂŻĂu: canh vöng, haĂ„t sen, ngoĂĄ sen, cheĂą sen vöng, hoa hoeĂą,
nĂ»ĂșĂĄc ngö luöÄc.
3. PhĂȘn böë tyĂŁ lĂŻĂ„ thaĂąnh phĂȘĂŹn thûåc Ăčn, thûåc uöëng hĂșĂ„p lyĂĄ:
ĂaĂ„m (protein): giûÀa mûåc 0,8 â 1,0 g/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ngaĂąy. ChuĂĄ yĂĄ
duĂąng nhiĂŻĂŹu protein thûÄc vĂȘĂ„t nhĂ» Ă ĂȘĂ„u à öß. NĂŻĂ«u coĂĄ suy thĂȘĂ„n, giaĂŁm
nhiĂŻĂŹu hĂșn (0,4 â 0,6 g/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ ngaĂąy).
41. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 40
ChĂȘĂ«t böÄt: 35 Kcal/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ ngaĂąy. NgĂ»ĂșĂąi beĂĄo quaĂĄ mûåc (BMI
trĂŻn 25) vaĂąo beĂĄo phĂČ (BMI trĂŻn 30) cho ñt hĂșn Ă ĂŻĂ giaĂŁm cĂȘn vĂČ giaĂŁm
cĂȘn laĂą möÄt yĂŻĂ«u töë haĂ„ huyĂŻĂ«t aĂĄp rĂȘĂ«t coĂĄ hiĂŻĂ„u quaĂŁ. Ăn ñt Ă Ă»ĂșĂąng, baĂĄnh
keĂ„o ngoĂ„t. Töët nhĂȘĂ«t laĂą Ăčn chĂȘĂ«t böÄt tûù caĂĄc haĂ„t nguĂ€ cöëc vaĂą khoai cuĂŁ.
ChĂȘĂ«t beĂĄo: Khöng quaĂĄ 30 g/ngaĂąy. Ăčn ñt mĂșĂ€, duĂąng daĂąu tûù caĂĄ, Ă ĂȘĂ„u
tĂ»Ășng laĂą töët nhĂȘĂ«t. ĂĂ ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo ñt dĂȘĂŹu mĂșĂą hĂșn. BoĂŁ thûåc Ăčn nhiĂŻĂŹu
cholesterol nhĂ» oĂĄc, loĂąng, tim gan, phuĂŁ taĂ„ng, Ăčn ñt trûång.
ChĂȘĂ«t khoaĂĄng, vi lĂ»ĂșĂ„ng, vitamin: Ă uĂŁ yĂŻĂ«u töë vi lĂ»ĂșĂ„ng vaĂą vitamin
Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą vitamin C, E, A coĂĄ nhiĂŻĂŹu trong rau quaĂŁ, giaĂĄ, Ă ĂȘĂ„u à öß.
Thûåc uöëng: CheĂą sen vöng, cheĂą hoa hoeĂą, nĂ»ĂșĂĄc ngö luöÄc, nĂ»ĂșĂĄc rau
luöÄc laĂą thñch hĂșĂ„p nhĂȘĂ«t vûùa thöng tiĂŻĂu, an thĂȘĂŹn, haĂ„ aĂĄp. BoĂŁ rĂ»ĂșĂ„u, bia,
caĂą phĂŻ, cheĂą Ă ĂčĂ„c.
CHĂĂ ĂĂĂ
ĂN TRONG BĂĂ
NH ĂAĂI THAĂO ĂĂĂĂNG
1. TĂČnh hĂČnh Ă aĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng hiĂŻĂ„n nay:
ĂaĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng (ĂTĂ) laĂą möÄt bĂŻĂ„nh röëi loaĂ„n chuyĂŻĂn hoaĂĄ rĂȘĂ«t
thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p. HiĂŻĂ„n nay noĂĄ khöng coĂąn laĂą möÄt bĂŻĂ„nh phöà biĂŻĂ«n taĂ„i caĂĄc
nĂ»ĂșĂĄc cöng nghiĂŻĂ„p phaĂĄt triĂŻĂn maĂą ngay caĂŁ nhûÀng nĂ»ĂșĂĄc Ă ĂșĂąi söëng coĂąn
thĂȘĂ«p cuĂ€ng Ă ang gia tĂčng. CoĂĄ thĂŻĂ Ă ĂȘy cuĂ€ng laĂą möÄt bĂŻĂ„nh xaĂ€ höÄi khöng
lĂȘy truyĂŻĂŹn cuĂŁa thĂŻĂ« kyĂŁ 21.
2. ChĂȘĂn Ă oaĂĄn vaĂą phĂȘn loaĂ„i:
ĂaĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂ„c liĂŻĂ„t vaĂąo nhoĂĄm röëi loaĂ„n chuyĂŻĂn hoaĂĄ. Do röëi
loaĂ„n chuyĂŻĂn hoaĂĄ Ă Ă»ĂșĂąng nĂŻn bĂŻĂ„nh nhĂȘn seĂ€ bĂ” tĂčng Ă Ă»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t, cuĂ„
thĂŻĂ laĂą tĂčng glucose trong maĂĄu vaĂą Ă ĂŻĂ«n möÄt mûåc naĂąo Ă oĂĄ thĂČ seĂ€ xuĂȘĂ«t
hiĂŻĂ„n Ă Ă»ĂșĂąng niĂŻĂ„u tûåc laĂą coĂĄ glucose trong nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu. ĂĂ giai Ă oaĂ„n Ă aĂ€
muöÄn naĂąy thĂČ caĂĄc triĂŻĂ„u chûång kinh Ă iĂŻĂn laĂą:
Uöëng nhiĂŻĂŹu - Ă aĂĄi nhiĂŻĂŹu - gĂȘĂŹy nhanh.
ĂĂ»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t tĂčng - coĂĄ Ă Ă»ĂșĂąng trong nĂ»ĂșĂĄc tiĂŻĂu.
BĂŻĂ„nh gĂȘy nhiĂŻĂŹu chûång quan troĂ„ng dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n taĂąn phĂŻĂ« vaĂą tûã vong.
42. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 41
CĂȘĂŹn phaĂĄt hiĂŻĂ„n ra sĂșĂĄm Ă aĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng Ă ĂŻĂ coĂĄ chĂŻĂ« à öÄ dinh dĂ»ĂșĂ€ng hĂșĂ„p
lyĂĄ, nhĂȘĂ«t laĂą ĂșĂŁ ngĂ»ĂșĂąi treĂŁ, tiĂŻĂŹn sûã gia Ă ĂČnh Ă aĂ€ coĂĄ ngĂ»ĂșĂąi bĂ” Ă aĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng
hoĂčĂ„c ĂșĂŁ nhûÀng ngĂ»ĂșĂąi lĂșĂĄn tuöĂi bĂ” beĂĄo quaĂĄ mûåc.
ĂaĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng coĂĄ thĂŻĂ laĂą:
ĂaĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng nguyĂŻn phaĂĄt: coĂĄ 2 loaĂ„i.
LoaÄi 1. PhuÄ thuöÄc insulin, chiïëm khoaãng 10%.
LoaĂ„i 2. Khöng phuĂ„ thuöÄc insulin, chiĂŻĂ«m khoaĂŁng 90%. Ăa söë laĂą ĂșĂŁ
ngĂ»ĂșĂąi beĂĄo nĂŻn coĂąn goĂ„i laĂą Ă aĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng thĂŻĂ beĂĄo.
ĂaĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng thûå phaĂĄt:
BĂŻĂ„nh ĂșĂŁ tuyĂ„: soĂŁi tuyĂ„, viĂŻm tuyĂ„, phĂȘĂźu thuĂȘĂ„t cĂčĂŠt tuyĂ„.
Do nöÄi tiĂŻĂ«t: BĂŻĂ„nh Cushing höÄi chûång cushing, u thĂ»ĂșĂ„ng thĂȘĂ„n.
Do duĂąng thuöëc: corticoid, thuöëc cheĂ„n beta, lĂșĂ„i tiĂŻĂu thaĂŁi kali.
Do röëi loaĂ„i böÄ phĂȘĂ„n nhĂȘĂ„y cĂȘĂm insulin hoĂčĂ„c do röëi loaĂ„n cĂȘĂ«u truĂĄc
insulin.
ĂaĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng thai ngheĂĄn: Do röëi loaĂ„n dung dĂ”ch naĂ„p glucose
trong thĂșĂąi kyĂą mang thai.
Do röëi loaÄi dung naÄp glucose.
3. ChĂŻĂ« à öÄ Ăčn trong bĂŻĂ„nh Ă aĂĄi thaĂĄo Ă Ă»ĂșĂąng:
ĂaĂĄi Ă Ă»ĂșĂąng loaĂ„i 2 thĂČ chĂŻĂ« à öÄ Ăčn laĂą biĂŻĂ„n phaĂĄp Ă iĂŻĂŹu trĂ” vaĂą phoĂąng
bĂŻĂ„nh. NguyĂŻn tĂčĂŠc trong chĂŻĂ« à öÄ Ăčn laĂą:
Ăn caĂĄc loaĂ„i thûÄc phĂȘĂm giaĂąu glucit phûåc hĂșĂ„p, giaĂŁm hĂčĂšn caĂĄc daĂ„ng
Ă Ă»ĂșĂąng ngoĂ„t nhĂ» fructose (trong mĂȘĂ„t ong, quaĂŁ ngoĂ„t), glucose, Ă Ă»ĂșĂąng
kñnh, mĂȘĂ„t.
TĂčng cĂ»ĂșĂąng chĂȘĂ«t xĂș.
HaĂ„n chĂŻĂ« chĂȘĂ«t beĂĄo nhĂȘĂ«t laĂą mĂșĂ€ vaĂą cholesterol, haĂ„n chĂŻĂ« rĂ»ĂșĂ„u, bia.
ĂuĂŁ vitamin, caĂĄc chĂȘĂ«t khoaĂĄng vaĂą vi lĂ»ĂșĂ„ng.
CuÄ thïà laù:
a. TöĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng cho möÄt ngaĂąy tñnh theo qui Ă»ĂșĂĄc:
NĂčçm Ă iĂŻĂŹu trĂ” taĂ„i giĂ»ĂșĂąng: 25kcal/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ngaĂąy.
HoaĂ„t à öÄng nheĂ„ taĂ„i nhaĂą: 30kcal/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ngaĂąy.
HoaĂ„t à öÄng vûùa: 35kcal/kh cĂȘn nĂčĂ„ng/ngaĂąy.
43. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 42
HoaĂ„t à öÄng nĂčĂ„ng: 40kcal/kg cĂȘn nĂčĂ„ng/ngaĂąy.
Vñ duĂ„: MöÄt bĂŻĂ„nh nhĂȘn nĂčĂ„ng 60 kg, hoaĂ„t à öÄng nheĂ„ taĂ„i nhaĂą thĂČ
mößi ngaĂąy cĂȘĂŹn: töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng = 30 x 60 kg = 1800 kcal.
b. TyĂŁ lĂŻĂ„ thaĂąnh phĂȘĂn cuĂŁa caĂĄc thûåc Ăčn trong ngaĂąy nĂŻn:
ChĂȘĂ«t böÄt Ă Ă»ĂșĂąng: 55 - 60% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng. Trong Ă oĂĄ Ă Ă»ĂșĂąng Ăčn
caùng ñt caùng töët.
NĂŻĂ«u bĂŻĂ„nh nhĂȘn quen Ăčn Ă Ă»ĂșĂąng thĂČ coĂĄ thĂŻĂ thay bĂčçng Ă Ă»ĂșĂąng
khöng sinh nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng (Aspartam).
ChĂȘĂ«t Ă aĂ„m (protein): 12-20% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng. Trung bĂČnh laĂą
15%. Ăn nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t Ă aĂ„m (protein) quaĂĄ dĂŻĂź laĂąm Ă ĂȘĂy nhanh quaĂĄ trĂČnh
xĂș hoaĂĄ cĂȘĂŹu thĂȘĂ„n, gĂȘy suy thĂȘĂ„n, möÄt biĂŻĂ«n chûång quan troĂ„ng cuĂŁa Ă aĂĄi
Ă Ă»ĂșĂąng.
ChĂȘĂ«t beĂĄo (lipid): Khöng vĂ»ĂșĂ„t quaĂĄ 30% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng. Trung
bĂČnh 20%.
GiaĂŁm caĂĄc chĂȘĂ«t beĂĄo tûù nguöÏn à öÄng vĂȘĂ„t nhĂ» mĂșĂ€, bĂș, khöng nĂŻn Ăâąn
caĂĄc loaĂ„i thûÄc phĂȘĂm coĂĄ nhiĂŻĂŹu cholesterol nhĂ» oĂĄc, loĂąng, tim gan, thĂȘĂ„n.
ChĂȘĂ«t xĂș: 40 g/ngaĂąy.
Vitamin, chĂȘĂ«t khoaĂĄng vaĂą yĂŻĂ«u töë vi lĂ»ĂșĂ„ng: coĂĄ nhiĂŻĂŹu trong rau,
quaĂŁ, Ă ĂȘĂ„u à öß.
c. PhĂȘn böë bûÀa Ăčn trong ngaĂąy Ă ĂŻĂ haĂ„n chĂŻĂ« tĂčng Ă Ă»ĂșĂąng huyĂŻĂ«t quaĂĄ
mûåc sau Ăčn vaĂą chia thaĂąnh 3 bûÀa chñnh vaĂą 1-3 bûÀa phuĂ„:
Ăn saĂĄng (6h30- 7h30): 20% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng.
Ăn trĂ»a (11h30 - 12h00): 30% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng.
Ăn töëi (18h30 -19h00): 30% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng.
Ăn nheĂ„ Ă ĂŻm (21h00): 20% töĂng nĂčng lĂ»ĂșĂ„ng.
PHOĂNG CHĂĂNG THIĂĂU MAĂU DINH DĂĂĂNG
ThiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng laĂą tĂČnh traĂ„ng bĂŻĂ„nh lyĂĄ xaĂŁy ra khi haĂąm
lĂ»ĂșĂ„ng huyĂŻĂ«t cĂȘĂŹu töë (Hb) trong maĂĄu xuöëng thĂȘĂ«p hĂșn bĂČnh thĂ»ĂșĂąng do
thiĂŻĂ«u möÄt hay nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t cho quaĂĄ trĂČnh taĂ„o
maĂĄu.
44. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 43
Theo söë liĂŻĂ„u Ă iĂŻĂŹu tra trong nĂ»ĂșĂĄc vaĂą trĂŻn thĂŻĂ« giĂșĂĄi thĂČ thiĂŻĂ«u maĂĄu
dinh dĂ»ĂșĂ€ng rĂȘĂ«t phöà biĂŻĂ«n, trung bĂČnh coĂĄ khoaĂŁng 30% dĂȘn söë thĂŻĂ« giĂșĂĄi
(khoaĂŁng 700-800 triĂŻĂ„u ngĂ»ĂșĂąi) bĂ” thiĂŻĂ«u maĂĄu. NhûÀng à öëi tĂ»ĂșĂ„ng hay bĂ”
thiĂŻĂ«u maĂĄu nhĂȘĂ«t laĂą treĂŁ em vaĂą phuĂ„ nûÀ coĂĄ thai. ĂĂ ViĂŻĂ„t Nam coĂĄ Ă ĂŻĂ«n
60% söë treĂŁ em ĂșĂŁ à öÄ tuöĂi 6-24 thaĂĄng vaĂą 30-50% söë chĂ” em coĂĄ thai bĂ”
thiĂŻĂ«u maĂĄu.
TaĂĄc haĂ„i cuĂŁa thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng
1- LaĂąm giaĂŁm khaĂŁ nĂčng lao à öÄng: khi thiĂŻĂ«u maĂĄu, khaĂŁ nĂčng vĂȘĂ„n
chuyĂŻĂn khñ oxy cuĂŁa höÏng cĂȘĂŹu bĂ” giaĂŁm, laĂąm thiĂŻĂ«u o xy ĂșĂŁ caĂĄc töà chûåc,
Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą tim, cĂș bĂčĂŠp, naĂ€o, gĂȘy nĂŻn caĂĄc hiĂŻĂ„n tĂ»ĂșĂ„ng tim Ă ĂȘĂ„p maĂ„nh,
hoa mĂčĂŠt choĂĄng mĂčĂ„t, cĂș bĂčĂŠp yĂŻĂ«u vaĂą cuöëi cuĂąng laĂą cĂș thĂŻĂ nhanh choĂĄng
moĂŁi mĂŻĂ„t, giaĂŁm khaĂŁ nĂčng lao à öÄng chĂȘn tay vaĂą trñ oĂĄc.
2- KhaĂŁ nĂčng hoĂ„c tĂȘĂ„p, phaĂĄt triĂŻĂn trñ tuĂŻĂ„ cuĂŁa hoĂ„c sinh bĂ” keĂĄm.
ThiĂŻĂ«u maĂĄu laĂąm giaĂŁm lĂ»ĂșĂ„ng oxy cuĂŁa töà chûåc naĂ€o vaĂą tim, laĂąm treĂŁ
nhanh bĂ” moĂŁi mĂŻĂ„t, hay nguĂŁ gĂȘĂ„t, khoĂĄ tĂȘĂ„p trung tĂ» tĂ»ĂșĂŁng dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n
keĂĄm tiĂŻĂ«p thu baĂąi giaĂŁng. NhûÀng dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u naĂąy thĂ»ĂșĂąng Ă Ă»ĂșĂ„c khĂčĂŠc
phuĂ„c sau khi böà xung viĂŻn sĂčĂŠt.
3 - LaĂąm tĂčng nguy cĂș Ă eĂŁ non, tĂčng tyĂŁ lĂŻĂ„ mĂčĂŠc bĂŻĂ„nh vaĂą tûã vong
cuĂŁa cuĂŁa meĂ„ vaĂą con khi sinh nĂșĂŁ, dĂŻĂź bĂ” chaĂŁy maĂĄu vaĂą bĂ” mĂčĂŠc caĂĄc bĂŻĂ„nh
nhiĂŻĂźm truĂąng ĂșĂŁ thĂșĂąi kyĂą hĂȘĂ„u saĂŁn.
NguyĂŻn nhĂȘn cuĂŁa thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng
ThiĂŻĂ«u maĂĄu coĂĄ thĂŻĂ gĂȘy ra do nhiĂŻĂŹu nguyĂŻn nhĂȘn khaĂĄc nhau: do
nhiĂŻĂźm kyĂĄ sinh truĂąng (giun saĂĄn söët reĂĄt), do mĂȘĂ«t maĂĄu, do bĂŻĂ„nh lyĂĄ vĂŻĂŹ
huyĂŻĂ«t sĂčĂŠc töë (Hb), hay do thiĂŻĂ«u dinh dĂ»ĂșĂ€ng. VĂŻĂŹ yĂĄ nghĂŽa sûåc khoeĂŁ
cöÄng à öÏng thĂČ thiĂŻĂ«u maĂĄu do thiĂŻĂ«u dinh dĂ»ĂșĂ€ng, Ă ĂčĂ„c biĂŻĂ„t laĂą thiĂŻĂ«u sĂčĂŠt,
thiĂŻĂ«u axit folic thiĂŻĂ«u vitamin B12 laĂą phöà biĂŻĂ«n hĂșn caĂŁ.
NguyĂŻn nhĂȘn thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p nhĂȘĂ«t laĂą do lĂ»ĂșĂ„ng sĂčĂŠt cung cĂȘĂ«p tûù Ăčn
uöëng khöng Ă uĂŁ nhu cĂȘĂŹu haĂąng ngaĂąy.
LĂ»ĂșĂ„ng sĂčĂŠt thûÄc tĂŻĂ« hiĂŻĂ„n nay cuĂŁa bûÀa Ăčn ngĂ»ĂșĂąi ViĂŻĂ„t Nam chĂł Ă aĂ„t
khoaĂŁng 30 Ă ĂŻĂ«n 50% nhu cĂȘĂŹu nhĂȘĂ«t laĂą ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng nöng thön, do vĂȘĂ„y tyĂŁ
lĂŻĂ„ thiĂŻĂ«u maĂĄu do thiĂŻĂ«u sĂčĂŠt ĂșĂŁ caĂĄc vuĂąng naĂąy thĂ»ĂșĂąng rĂȘĂ«t cao.
NhoĂĄm treĂŁ em vaĂą phuĂ„ nûÀ coĂĄ nhu cĂȘĂŹu rĂȘĂ«t lĂșĂĄn vĂŻĂŹ sĂčĂŠt nĂŻn duĂą Ăčn
uöëng töët cuĂ€ng khöng thĂŻĂ cung cĂȘĂ«p Ă uĂŁ; mĂčĂ„t khaĂĄc ĂșĂŁ nhiĂŻĂŹu vuĂąng nöng
45. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 44
thön do bûÀa Ăčn coĂąn ngheĂąo naĂąn, lĂ»ĂșĂ„ng thûåc Ăčn à öÄng vĂȘĂ„t coĂąn ñt, treĂŁ
em Ăčn sam chĂ»a Ă uĂĄng caĂĄch,... do Ă oĂĄ rĂȘĂ«t coĂĄ nguy cĂș bĂ” thiĂŻĂ«u maĂĄu.
NhûÀng nguöÏn sĂčĂŠt trong thûåc Ăčn
CoĂĄ thĂŻĂ chia nguöÏn sĂčĂŠt trong thûåc Ăčn ra laĂąm 2 loaĂ„i chñnh:
NhûÀng thûåc Ăčn coĂĄ nguöÏn göëc à öÄng vĂȘĂ„t nhĂ» thĂ”t, caĂĄ trûång... coĂĄ
nhiĂŻĂŹu sĂčĂŠt vaĂą sĂčĂŠt coĂĄ chĂȘĂ«t lĂ»ĂșĂ„ng cao, dĂŻĂź Ă Ă»ĂșĂ„c cĂș thĂŻĂ hĂȘĂ«p thu vaĂą sûã
duĂ„ng. VĂČ vĂȘĂ„y möÄt chĂŻĂ« à öÄ Ăčn coĂĄ ñt thûåc Ăčn à öÄng vĂȘĂ„t thĂ»ĂșĂąng hay bĂ”
thiĂŻĂ«u maĂĄu.
NhûÀng thûåc Ăčn nguöÏn göëc thûÄc vĂȘĂ„t nhĂ» nguĂ€ cöëc, gaĂ„o, ngö, möÄt
söë loaĂ„i rau coĂĄ nhiĂŻĂŹu chĂȘĂ«t xĂș (bûÀa Ăčn phöà biĂŻĂ«n ĂșĂŁ nöng thön hiĂŻĂ„n
nay)... thĂ»ĂșĂąng coĂĄ lĂ»ĂșĂ„ng sĂčĂŠt thĂȘĂ«p vaĂą sĂčĂŠt chĂȘĂ«t lĂ»ĂșĂ„ng keĂĄm, laĂąm cĂș thĂŻĂ
khoĂĄ hĂȘĂ«p thu vaĂą sûã duĂ„ng.
CoĂĄ möÄt söë rau quaĂŁ nhiĂŻĂŹu vitamin C, laĂ„i coĂĄ taĂĄc duĂ„ng höß trĂșĂ„ hĂȘĂ«p
thu sĂčĂŠt töët hĂșn
NhûÀng dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u nhĂȘĂ„n biĂŻĂ«t thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng
VĂșĂĄi treĂŁ em: thĂ»ĂșĂąng coĂĄ caĂĄc dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u da xanh xao, niĂŻm maĂ„c möi,
lĂ»ĂșĂ€i, mĂčĂŠt nhĂșĂ„t nhaĂ„t. TreĂŁ thĂ»ĂșĂąng keĂĄm hoaĂ„t baĂĄt, nĂŻĂ«u Ă aĂ€ Ă i hoĂ„c thĂ»ĂșĂąng
hoÄc keåm, hay buöÏn nguã. Dïß bÔ caåc bïÄnh nhiïßm truùng.
ĂĂ phuĂ„ nûÀ coĂĄ thai: thĂ»ĂșĂąng gĂčĂ„p laĂą da xanh, niĂŻm maĂ„c nhĂșĂ„t, mĂŻĂ„t
moĂŁi, khi thiĂŻĂ«u nĂčĂ„ng thĂ»ĂșĂąng coĂĄ dĂȘĂ«u hiĂŻĂ„u choĂĄng mĂčĂ„t, tim Ă ĂȘĂ„p maĂ„nh.
XeĂĄt nghiĂŻĂ„m maĂĄu seĂ€ cho chĂȘĂn Ă oaĂĄn chñnh xaĂĄc, xeĂĄt nghiĂŻĂ„m Ă Ășn
giaĂŁn nhĂȘĂ«t laĂą Ă Ă”nh lĂ»ĂșĂ„ng HuyĂŻĂ«t cĂȘĂŹu töë (Hb), lĂ»ĂșĂ„ng Hb giaĂŁm thĂȘĂ«p hĂșn
mûåc quy à Ônh laù bÔ thiïëu maåu.
PhoĂąng chöëng thiĂŻĂ«u maĂĄu dinh dĂ»ĂșĂ€ng
Phoùng chöëng thiïëu maåu bao göÏm möÄt söë biïÄn phaåp sau:
1- BiĂŻĂ„n phaĂĄp caĂŁi thiĂŻĂ„n chĂŻĂ« à öÄ Ăčn, Ă a daĂ„ng hoaĂĄ bûÀa Ăčn, Ăčn nhiĂŻĂŹu
loaĂ„i thûåc Ăčn khaĂĄc nhau nhĂȘĂ«t laĂą nguöÏn thûåc Ăčn à öÄng vĂȘĂ„t coĂĄ nhiĂŻĂŹu sĂčĂŠt
nhĂ» thĂ”t, gan, trûång, tiĂŻĂ«t, thûåc Ăčn giaĂąu vitamin C nhĂ» rau quaĂŁ.
2- Böà sung viĂŻn sĂčĂŠt cho caĂĄc à öëi tĂ»ĂșĂ„ng coĂĄ nguy cĂș cao
PhuĂ„ nûÀ lûåa tuöĂi tûù 13 trĂșĂŁ lĂŻn, cĂȘĂŹn Ă Ă»ĂșĂ„c uöëng viĂŻn sĂčĂŠt dûÄ phoĂąng,
mößi tuĂȘĂŹn uöëng möÄt viĂŻn Ă ĂŻĂ taĂ„o nguöÏn sĂčĂŠt dûÄ trûÀ Ă ĂȘĂŹy Ă uĂŁ cho cĂș thĂŻĂ.
46. CHĂM SOĂC SĂĂC KHOEĂ 45
Khi coĂĄ thai cĂȘĂŹn kĂŻĂ«t hĂșĂ„p Ăčn uöëng töët vĂșĂĄi uöëng viĂŻn sĂčĂŠt Ă ĂŻĂŹu Ă ĂčĂ„n, mößi
ngaĂąy möÄt viĂŻn (60mg sĂčĂŠt) trong suöët thĂșĂąi gian mang thai cho tĂșĂĄi
sau khi sinh 1 thaĂĄng.
Böà sung sĂčĂŠt cho treĂŁ em laĂą rĂȘĂ«t cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t, nhĂ»ng cĂȘĂŹn coĂĄ chĂł Ă Ă”nh
vaĂą theo doĂ€i cuĂŁa thĂȘĂŹy thuöëc.
3- TĂčng cĂ»ĂșĂąng sĂčĂŠt vaĂąo thûÄc phĂȘĂm: HiĂŻĂ„n nay nĂ»ĂșĂĄc ta Ă ang
nghiĂŻn cûåu tĂčng cĂ»ĂșĂąng sĂčĂŠt vaĂąo thûåc Ăčn nhĂ» baĂĄnh bñch qui, nĂ»ĂșĂĄc
mĂčĂŠm, nhĂčçm Ă Ă»a möÄt lĂ»ĂșĂ„ng sĂčĂŠt Ă uĂŁ cho nhu cĂȘĂŹu qua nhûÀng thûåc Ăčn
naĂąy.
4- Phöëi hĂșĂ„p vĂșĂĄi caĂĄc chĂ»Ășng trĂČnh chĂčm soĂĄc sûåc khoĂŁe ban Ă ĂȘĂŹu,
phoĂąng chöëng nhiĂŻĂźm khuĂȘĂn, vĂŻĂ„ sinh möi trĂ»ĂșĂąng, phoĂąng chöëng nhiĂŻĂźm
giun.
PHOĂNG CHĂĂNG RĂĂI LOAĂ
N DO THIĂĂU IĂT
Ts. NguyĂŻĂźn XuĂȘn Ninh
Iöët laĂą vi chĂȘĂ«t dinh dĂ»ĂșĂ€ng rĂȘĂ«t cĂȘĂŹn thiĂŻĂ«t cho phaĂĄt triĂŻĂn cuĂŁa cĂș
thĂŻĂ, cĂȘĂŹn cho töĂng hĂșĂ„p hoĂĄc mön giaĂĄp duy trĂČ thĂȘn nhiĂŻĂ„t, phaĂĄt triĂŻĂn
xĂ»Ășng, quaĂĄ trĂČnh biĂŻĂ„t hoĂĄa vaĂą phaĂĄt triĂŻĂn cuĂŁa naĂ€o vaĂą hĂŻĂ„ thĂȘĂŹn kinh
trong thĂșĂąi kyĂą baĂąo thai.
ThiĂŻĂ«u iöët seĂ€ dĂȘĂźn Ă ĂŻĂ«n thiĂŻĂ«u hoĂĄc mön giaĂĄp vaĂą gĂȘy ra nhiĂŻĂŹu röëi
loaĂ„n khaĂĄc nhau: bĂ»ĂșĂĄu cöĂ, röëi loaĂ„n bĂŻĂ„nh lyĂĄ khaĂĄc nhĂ» saĂŁy thai, thai
chĂŻĂ«t lĂ»u, khuyĂŻĂ«t tĂȘĂ„t bĂȘĂm sinh, thiĂŻĂu nĂčng trñ tuĂŻĂ„, Ă ĂȘĂŹn à öÄn,cĂș thĂŻĂ
chĂȘĂ„m phaĂĄt triĂŻĂn, mĂŻĂ„t moĂŁi, giaĂŁm khaĂŁ nĂčng lao à öÄng...
HiĂŻĂ„n nay, trĂŻn thĂŻĂ« giĂșĂĄi coĂĄ khoaĂŁng möÄt tyĂŁ rĂ»ĂșĂ€i ngĂ»ĂșĂąi söëng trong
vuĂąng thiĂŻĂ«u iöët vaĂą coĂĄ nguy cĂș bĂ” caĂĄc röëi loaĂ„n do thiĂŻĂ«u iöët. Trong Ă oĂĄ
655 triĂŻĂ„u ngĂ»ĂșĂąi coĂĄ töĂn thĂ»Ășng naĂ€o vaĂą 11,2 triĂŻĂ„u ngĂ»ĂșĂąi bĂ” Ă ĂȘĂŹn à öÄn.
ViĂŻĂ„t nam laĂą möÄt nĂ»ĂșĂĄc nĂčçm trong vuĂąng thiĂŻĂ«u iöët. TyĂŁ lĂŻĂ„ thiĂŻĂ«u iöt
rĂȘĂ«t cao vaĂą phöà biĂŻĂ«n toaĂąn quöëc tûù miĂŻĂŹn nuĂĄi Ă ĂŻĂ«n à öÏng bĂčçng. TrĂŻn
nhûÀng vuĂąng thûÄc hiĂŻĂ„n töët chĂ»Ășng trĂČnh phoĂąng chöëng bĂ»ĂșĂĄu cöà thĂČ tyĂŁ
lĂŻĂ„ bĂŻĂ„nh giaĂŁm Ă i Ă aĂĄng kĂŻĂ. LĂ»ĂșĂ„ng iöët töëi Ă»u cho cĂș thĂŻĂ ngĂ»ĂșĂąi trĂ»ĂșĂąng
thaĂąnh laĂą 200 mg/ngaĂąy, giĂșĂĄi haĂ„n an toaĂąn laĂą 1000 m g/ngaĂąy.