1. Tάζος A. Καπλάνης
kaplanis@ucy.ac.cy
Από ηο Διγενή ζηο Σολωμό:
Τι είναι οι Πρώιμες Νεοελληνικές Σποσδές

2. Σηςλιανόρ Καψωμένορ (1906-1978)
• Η λέα ειιεληθή θαη νη
δηάιεθηνί ηεο θαηάγνληαη
από ηε ιεγόκελε «Κνηλή»
ησλ ειιεληζηηθώλ-
ξσκατθώλ ρξόλσλ
• Απηό ζεκαίλεη όηη όια ηα
θύξηα ραξαθηεξηζηηθά
πνπ δηαζηέιινπλ ηε λέα
ειιεληθή από ηελ αξραία
ειιεληθή έρνπλ ήδε
δηακνξθσζεί ζηελ
ειιεληζηηθή-ξσκατθή
πεξίνδν, ζηα ρξόληα
πεξίπνπ ηνπ Χξηζηνύ

3. Γλωξίζκαηα ηεο Κνηλήο
πνπ ηε δηαθνξνπνηνύλ από ηελ αξραία ειιεληθή
(δεν παροσζιάζηηκαν όλα ζσγτρόνως)
• Β. Μνξθνινγία
εμαθάληζε δπϊθνύ αξηζκνύ
ε ηξίηε θιίζε ηωλ νπζηαζηηθώλ ηείλεη
πξνο εμαθάληζε/απινπνίεζε
ην ίδην θαη ηα ζε –κη ξήκαηα (θιίλνληαη
πιένλ θαηά ηα ζε –σ)
ε επθηηθή πέθηεη ζε αρξεζηία
πεξηνξίδεηαη δξαζηηθά ε ρξήζε ηνπ
απαξεκθάηνπ θαη ηωλ κεηνρώλ
πεξηνξίδεηαη ε ρξήζε ηεο δνηηθήο
ζπγρώλεπζε ανξίζηνπ/παξαθεηκέλνπ
• Γ. Σύληαμε
εμάπιωζε πξνζεηηθώλ θξάζεωλ ζε
βάξνο ηεο δνηηθήο
εμάπιωζε ηεο αηηηαηηθήο ωο
«ακαξθάξηζηεο» πξνζεηηθήοπηώζεο
εμάπιωζε παξεκθαηηθώλ πξνηάζεωλ
(πνπ εηζάγνληαη ι.ρ. κε ην όηη) ζηε
ζέζε ησλ παιαηώλ απαξεκθαηηθώλ ή
κεηνρηθώλ πξνηάζεσλ
γεληθά αλαιπηηθόηεξε ζύληαμε
• Α. Υπεξηεκαρηαθά ζη./Φωλνινγία
θαηάξγεζε ηνπ κνπζηθνύ, επηθξάηεζε
ηνπ δπλακηθνύ ηνληζκνύ
θαηάξγεζε δαζείαο (h) (ε ιεγόκελε
«ςίισζε» απνηεινύζε ραξαθηεξηζηηθό
ήδε ησλ πεξηζζόηεξσλ ησληθώλ
δηαιέθησλ)
θαηάξγεζε πξνζωδίαο (ηεο δηάθξηζεο
δειαδή καθξόρξνλσλ-βξαρύρξνλσλ
θσλεέλησλ)
κνλνθζνγγηζκόο παιαηώλ δηθζόγγωλ
(νη δίθζνγγνη αη, νη, εη γίλνληαη
κνλόθζνγγνη, δει. αη = ε, ελώ νη, εη = η)
ηωηαθηζκόο (ε = η)
ζπκθωλνπνίεζε ηνπ π ζηηο δηθζόγγνπο
απ θαη επ (όπσο θαη ζήκεξα αθ/αβ,εθ/
εβ, αλάινγα κε ηνλ επόκελν θζόγγν)
κεηαηξνπή ηωλ κέζωλ (β, γ, δ) θαη
δαζέωλ (θ, ρ, ζ) από ζηηγκηαία ζε
εμαθνινπζεηηθά (δειαδή δελ
πξνθέξνληαη πηα b, d, g ή ph, kh, th,
αιιά όπσο ζήκεξα)

4. Karl Krumbacher (1856-1909)
• Ο Krumbacher είλαη ν
άλζξσπνο πνπ θαζηέξσζε ηηο
Βπδαληηλέο ζπνπδέο ζηελ
Δπξώπε.
• Σηε β΄ έθδνζε ηεο Ιζηορίας
ηνπ ηης Βσζανηινής
Λογοηετνίας (Μόλαρν, 1897),
ε «δεκώδεο» ειιεληθή
ινγνηερλία εκθαλίδεηαη σο
θαηαιεθηήξην θεθάιαην κε ηνλ
ηίηιν ‘Vulgärgriechische
Literatur’. Σην θεθάιαην απηό
πεξηιακβάλνληαη όρη κόλν
«βπδαληηλά» αιιά θαη
αλαγελλεζηαθά θαη κπαξόθ
θείκελα (Δρωηόκριηος,
Δρωθίλη, θιπ.)

5. Λίνορ Πολίηηρ (1906-1982) Εμμανοςήλ Κπιαπάρ (1906-)
• Γηα ηνλ Πνιίηε, ε ιεγόκελε
«δεκώδεο βπδαληηλή» ινγνηερλία
είλαη ζαθώο λενειιεληθή (πξώηε
πεξίνδνο ηεο λενειιεληθήο
ινγνηερλίαο από ην Γιγενή (12νο
αηώλαο) κέρξη ηνλ Δρωηόκριηο (17νο
αηώλαο)
• Γηα ηνλ Κξηαξά, ε δεκώδεο
γξακκαηεία ηεο πεξηόδνπ 1204-1700
έρεη ραξαθηεξηζηηθά θαη κεζαηωληθά
θαη λενειιεληθά θαη γη’ απηό πξνηείλεη
λα ηελ νλνκάδνπκε
«πζηεξνκεζαηωληθή» θαη
«πξωηνλενειιεληθή» ηαπηόρξνλα

6. Μεξηθέο ζεκαληηθέο λεόηεξεο πξνηάζεηο
(δεθαεηία 1980 – ζήκεξα)
Σηςλιανόρ Αλεξίος (1921-)
Hans Eideneier (1937-)
Σηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, κε δηθή ηνπ
πξσηνβνπιία, ζεζκνζεηνύληαη ηα ζπλέδξηα
«Neograeca Medii Aevi» (= «λενειιεληθά
ηνπ κεζαίωλα»). Ο όξνο επηζηξαηεύεηαη γηα
ηελ πεξηγξαθή ηεο «δεκώδνπο» ειιεληθήο
γξακκαηείαο ηεο πεξηόδνπ 1100-1700.
Σηα 1991, αθνινπζώληαο ηηο απόςεηο ηνπ Karl
Krumbacher θαη, θπξίσο, ηνπ Hans-Georg Beck,
ππνζηεξίδεη όηη ε ινγνηερλία ηνπ 12νπ-15νπ αη.
πνπ είλαη γξακκέλε ζε δεκώδε γιώζζα ζα
πξέπεη λα ζεσξείηαη βπδαληηλή θαη λα νλνκάδεηαη
«δεκώδεο βπδαληηλή ινγνηερλία».

7. Μεξηθέο ζεκαληηθέο λεόηεξεο πξνηάζεηο
(δεθαεηία 1980 – ζήκεξα)
Γ. Π. Σαββίδηρ (1929-1995)
Νάζορ Βαγενάρ (1945-)
Σηα 1991 πξόηεηλε λα δηαθξίλνπκε ηε
κεζαηωληθή από ηε λεόηεξε
ειιεληθή ινγνηερλία κε θξηηήξην ηε
ρξνλνινγία εκθάληζεο ηνπ
πξώηνπ λενειιεληθνύ εληύπνπ
(= Απόκοπος Μπεξγαδή 1509)
Πξνηείλεη (2007) σο θξηηήξην δηάθξηζεο ηελ
αλάπηπμε εζληθήο ζπλείδεζεο (έκθαζε
ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ δεζκώλ
ζπγγέλεηαο ησλ Νενειιήλσλ κε ηνπο
αξραίνπο Έιιελεο)

8. Οη όξνη θαη ηα όξηα
• Δεμώδες βσδανηινή λογοηετνία (12ος-15ος αι.) –
νεοελλενική λογοηετνία (16ος αι. κε.)
• Μεζαιωνική ελλενική δεμώδες γραμμαηεία (1100-
1669) / σζηερομεζαιωνική-πρωηονεοελλενική
λογοηετνία (1204-1700) / νεοελλενικά ηοσ μεζαίωνα
(1100-1700) / σζηεροβσδανηινή, αναγεννεζιακή και
μεηαβσδανηινή δεμώδες λογοηετνία (1100-1700)

9. Πξώηε δηαπίζησζε:
ε δεκώδεο ινγνηερληθή παξαγσγή
πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο εληαίν
ζύλνιν
• Τα θείκελα από ην Γιγενή σο ηνλ Δρωηόκριηο
εκθαλίδνπλ κεηαμύ ηνπο νξγαληθή θαη
αδηάζπαζηε ζπλέρεηα όρη κόλν γιωζζηθή,
αιιά θαη εηδνινγηθή-γελεαινγηθή
(εκθάληζε λέσλ ινγνηερληθώλ εηδώλ,
δηαθεηκεληθόο δηάινγνο, ύπαξμε ζεκάησλ θαη
κνηίβσλ άγλσζησλ ζηε ιόγηα γξακκαηεία, ηα
νπνία, όκσο, ζπλαληάκε ζπρλά ζηε δεκώδε
παξαγσγή, γξαπηή θαη πξνθνξηθή)

10. Γιγενής Ακρίηης (α΄ κηζό 12νπ)
Τνλ Λίαλδξνλ εθώλαμελ θαη θέξλεη ηεο ηππάξηλ,
πεδά θαη θαβαιίθεπζε θαη παίξλεη θαη θνληάξηλ
θαη από καθξέα κ’ εθώλαδε: «Δδά ζε βιέπσ, Αθξίηε!».
Καη ην θνληάξη εκάθξπλε, ηελ θνληαξίαλ κε δώζε.
Σπαζέαλ ηεο θάξαο έδσθα απάλσ εηο ην θεθάιηλ·
ηα δύν κέξε εζρίζζεζαλ θη έπεζαλ παξακίαλ
ήηνλ θαη ε ζέια πάληεξπλνο, όιε θαηεδνπιίζηελ,
θαη απέκεηλελ ε Μαμηκνύ πεδή, ειεεηλή εηο ηνλ θάκπνλ.

11. Σηέθαλνο Σαριίθεο (1331-πξηλ
ην 1403. Πνίεκα ηνπ 1370)
Γακηέηαη ε Κνπηαγηώηαηλα θη ν ζθύινο ηεο γαβγίδεη
θαη θιαίζη ηα παηδάθηα ηεο θη εθείλε ραραλίδεη.
Η ρήξα ε Καςακπέιαηλα έλαη πνπ ηε καπιίδεη
θαη ηξώ’ ηελ σο ην θόθθαινλ, δηά λα ηε ζπξγνπιίδεη.
Σηνπ Κνπηαγηώηε ηελ απιή θέξαηα μεθπηξώλνπλ
θόπεινο έλ’ ζην ζπίηη ηνπ, δη’ απηνύλνλ εμεζηξώλνπλ
θαη ιέγνπλ ηεο: «Πνιηηηθή, δηαηί δελ ζε γθαζηξώλνπλ;».

12. Βηηζέληδνο Κνξλάξνο,
Δρωηόκριηος (πεξ.1600)
Tνπ θύθινπ ηα γπξίζκαηα πνπ αλεβνθαηεβαίλνπ
θαη ηνπ ηξνρνύ πνπ ώξεο ςειά θη ώξεο ζηα βάζε πεαίλνπ,
θαη ηνπ θαηξνύ η’ αιιάκαηα, πνπ αλαπαεκό δελ έρνπ,
κα ζην θαιό θη εηο ην θαθό πεξηπαηνύλ θαη ηξέρνπ,
θαη ησλ αξκάησ νη ηαξαρέο, όρζξεηεο θαη ηα βάξε,
ηνπ έξσηα νη εκπόξεζεο θαη ηζε θηιηάο ε ράξε,
απηάλα κ' εθηλήζαζη ηε ζήκεξνλ εκέξα
λ' αλαζηβάλσ θαη λα πσ ηά ’θάκαλ θαη ηά ’θέξα
ζ' κηά θόξε θη έλαλ άγνπξν, πνπ κπεξδεπηήθα νκάδη
ζε κηά θηιηάλ ακάιαγε, κε δίρσο αζθεκάδη.

13. Γεύηεξε δηαπίζησζε:
ε «δεκώδεο» ειιεληθή ηεο πεξηόδνπ
από ην 12ν αηώλα θ.ε. είλαη
«λενειιεληθή», έζησ «πξώηκε»
• νη ζρεηηθά κηθξέο δηαθνξέο πνπ ηε ρσξίδνπλ από
ηα ζεκεξηλά ειιεληθά είλαη αλακελόκελεο, αθνύ
ζα ήηαλ αθειέο λα πεξηκέλνπκε όηη ζηα
ελληαθόζηα πεξίπνπ ρξόληα πνπ καο ρσξίδνπλ
από ην 12ν αηώλα ε νκηινύκελε γιώζζα δε ζα
είρε αιιάμεη θαζόινπ.

14. Πξνηεηλόκελνο όξνο θαη όξηα:
πξώηκε λενειιεληθή
ινγνηερλία
(12νο-αξρέο 19νπ αη.)