1. TEMBANG MACAPAT
Kang perlu dingerteni ana ing kawruh tembang macapat yaiku Guru gatra,
guru wilangan lan guru lagu.
1) Guru tegese paugeran, wewaton, pathokan sing dianut.
2) Guru gatra yaiku wewaton gatra (larik) utawa cacahe larik saben sapada
(sabaite) tembang.
3) Guru wilangan yaiku wewaton cacahing wanda (suku kata) ing saben siji-
sijine gatrane (larike) tembang.
4) Guru lagu yaiku wewaton dhong-dhinge/tibane swara ing wekasane siji-
sijine gatrane (larike) tembang
5) Pupuh tegese kumpulan tembang sawarna.
6) Pada tegese bait .
Kang kalebu tembang macapat yaiku :
No Tembang Tegese Watake Gunane
1 Mijil Metu, medal, miyos Gandrung-gandrung,
prihatin, mituturi
Kanggo medharake
rasa susah, bukaning
crita/mangayubagya
2 Kinanthi Dikanthi, dituntun,
digandheng
Tresna asih, ngemu surasa
ngarep-arep gandrung,
seneng
Medhar piwulang,
seneng-seneng, nglipur
ati
3 Sinom Saka tembung si +
enom tegese remaja
Prasaja, susah, grapyak,
renyah, semanak
Kanggo sesorah, paring
pitutur
4 Asmaradana Saka tembung asmara
+ dana tegese weweh
utawa paring
katresnan
Sengsem, susah utawa
prihatin, kasmaran
Nelakake rasa tresna
asmara
5 Dhandhanggula Pangajab manis utawa
endah
Ngresepake lan luwes, sarwa
mathuk
Kanggo sesorah,
kanggo bawa gendhing,
medharake piwulang,
kanggo nelakake rasa
asmara (gandrung)
6 Gambuh Cocok, trep, ngerti Nggenah-nggenahake, wani
wanuh, kulina rumaket
Kanggo aweh pitutur
kanthi rada sereng,
amarga wis rumaket
7 Durma Mundur (ngendhaleni
hawa lan nafsu)
Galak, nesu, muntab sarta
sereng, nantang
Kanggo nelakake
kanepson, crita perang,
medharake rasa nesu,
muntab, tantang-
tantangan
8 Maskumambang Urip wis ngambang
antarane kadonyan lan
akherat
Nelangsa, susah, prihatin,
keranta-ranta
Kanggo nelakake rasa
pangrasa kang ngeres,
karanta-ranta lan
nelangsa
9 Pangkur Mangkur, ngungkuri
kadonyan
Gandrung, sereng, kejem,
nantang
Kanggo medhar pitutur,
gandrung
10 Megatruh Saka tembung megat +
ruh tegese mati
Sedhih lan rasa nglokro Kanggo nelakake rasa
getun, sedhih lan
2. nelangsa karanta-ranta
11 Pocung Dibuntel utawa
dipocong
Duwe surasa sakepenake,
sembrana pariena
Kanggo sembranan,
cangkriman crita lucu,
pitutur
MASKUMAMBANG Kembang tiba P.6
5 6 1̇ 1̇. 1̇ 2̇ 2̇ 2__̇ 3̇ 3̇ 1̇ 2̇ __1̇ 6 5 .0
Na-dyan si - lih ba-pa bi- yung ka - ki ni - ni
3̇ 3̇ 3̇ 3̇ . 2̇ __1̇ 2̇ __1̇ . 0
Sa-du-lur myang sa nak
5 5 5__1̇ 6__5 3 2 3 2__1 . 0
Ka -la- mun mu - ruk tan be - cik
1 2 3 5 6 4 4___5 6__.__5 . 0
No - ra pan- tes yen den nu - ta
Aja sira niru tindak kang tan becik,
Sanadyan wong liya,
Lamun pamuruke becik,
Miwah ing tindak prayoga.
Iku pantes yen sira tirua kaki,
Miwah biyung bapa,
Amuruk watek kang becik,
Kaki iku estokena.
(Wulang Reh anggitanipun Sri Pakubuwana IV)
Tegese tembung
Silih = genti genten
Kaki = simbah kakung, ngger, thole
Nini = simbah putri
Myang = lan
Sanak = sedulur
Muruk = mulang
Tan = ora
Den nuta = dienut
3. Gancarane :
1. Nadyan genti genten bapak ibu, embah kakung mbah putri sarta sedulur yen
mulang sing ora becik aja kok enut.
2. Kowe aja niru tumindak sing ora becik. Senajan wong liya, nanging menawa
anggone mulang becik lan tumindak sing prayoga
3. Iku pantes kok tiru ngger , luwih luwih yen sing mulang becik mau wong tuwamu,
estokna ya ngger.
Maskumambang Gathutkaca karuna (Serat Abimanyu Kerem)
1. Gereng-gereng Gathutkaca sru manangis,
Sambatira melas arsa,
Luhnya marawayan mili,
Gung tinameng astanira.
2. Daringaan mulat nganan mulat ngiri,
Ngulati arinya,
Kang wus kelem jroning warih,
Sakedhap-kedhap Guritna
3. Gogoh-gogoh tanapi slulup ing warih,
sarwi gung udrasa.
Sesambatira ngrerintih:
Dhuh-dhuh adhuh ariningwang.
(Serat Abimanyu Kerem, M. Sukir)
Arti kata :
Sru = sero
Melas arsa = mesakake
Marawayan = deleweran
Gung = tansah
Tinameng = ditadhahi
Daringaan = dengangakan
Mulat = nyawang
Kelem = klelep
Warih = banyu, toya, her, tirta, ranu, sindu
Guritna = Gathutkaca
Udrasa = tangis
Ari = adhi
ingwang = aku
Gancarane
1. Gathutkaca nangis gereng-gereng seru banget, sambate banget memelas,
eluhe daleweran mili, tansah ditadhahi tangane.
2. Dengangakan nyawang ngiwa nengen, nggoleki adhine, sing wis klelep ana
banyu, Gathutkaca sedhela-sedhela
3. Gogoh gogoh lan slulup ing banyu, karo nangis, sambate ngrerintih, dhuh-
dhuh adhiku Abimanyu.
