Tembang Macapat

1. Tembang
Macapat
Andini Aulia Zanna
04/XI IPS 1
SMA NEGERI 1 PASURUAN

2. Daftar Isi
PangertenTembang
Macapat
FilosofiTembang
Macapat
AncaseTembang
Macapat
PaugeraneTembang
Macapat
Tabel Guru Gatra, Guru
Wilangan, lan Guru Lagu
UnsurKebasaan
TembangMacapat
i
01
06
07
08
09
i

3. 01
Pangerten Tembang Macapat
Pangerten Tembang Macapat
Tembang Macapat yaiku tembang cekak sing digubah
para wali lan pujangga kang kaiket anane 3 paugeran
yaiku guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
Masyarakat Jawa ngerteni "Macapat" minangka
"Kawruh" utawa ilmu filosofi Jawa. Wocoane kudu
ditembang lan diarani "Sekar Macapat". Sekar
Macapat kang nduweni Sekar alus, Sekar tengahan,
lan Sekar Ageng.

4. Filosofi Tembang
Filosofi Tembang
Macapat
Macapat
Maskumambang
1
Mijil
2
Ditegesi minangka wiji menungso wong lanang kang
tuwuh ing wedhah wong wedok banjur dadi bentuk
awak sing ngambang (emas ngambang). Para leluhur
masyarakat Jowo lan para Waliyullah ngadakake
upacara "Slametan"
Sawise fase maskumambang, ana fase laire
menungso kang diarani "Mijil". Anane menungso ing
dunyo diiringi 2 hal kang nduweni bedo. Kanggo
wong tuwa, mesem lan ngguyu seneng ngiringi
anane bocah ing dunyo. Dene gawe anak, kehadiran
ing dunyo ditandhani karo tangisane
02
Masyarakat Jawa ngerteni "Macapat" minangka "Kawruh"
utawa ilmu filosofi Jawa. Macapat sering ditegesi dadi yaiku nggolek
jatidiri menungso sing diubengi 4 nafsu dunyo. Saben menungso
dikarepake iso ngontrol lan dadi menungso sing sejatine menungso. Umume
Macapat nduweni 11 pola

5. Sinom
3
Kinanthi
4
Asmarandhana
5
Ing umur bocah, menungso mulai sinau
adaptasi diri. Fase iki diarani fase Sinom.
Sinom nduweni teges penggambaran masa
enom. Masa enom kang endah nduweni angen-
angen, dolan, lan kumpul bareng konco-konco
ambe ngolah ketrampilan mikir lan ati
Fase sing selanjute "Kinanthi", Saka tembung
kanthi utawa tuntun, kinanthi nduweni teges kene
mbutuhake bimbingan utawa jalan sing bener
supaya angen-angen e kene dadi nyata. Fase iki
wigati bangeta marga mbutuhake
2 guru, guru ing omah lan ing sekolah
Saking berkembange pola pikir menungso, ing
fase iki mulai ngroso rasa tresna utawa pola
asmoro sing mbentuk imajinasi logika lan
perasaan kang kacermin ing bait-bait
Asmarandhana. Fase iki ngisahake masa-
masa asmoro kang endah.
03

6. Fase iki nyritakake prasetya
perkawinan utawa bebrayan kanggo
nyawiji tresna ing keluwarga lan
mbentuk harmonis ing keluwarga
dening kaloro pasangan
Gambuh
6
Sawise fase Gambuh, ana fase
Dhandanggulo kang nggambarake legi
lan paite kahuripan nanging nduweni
makna
Dhandanggulo
7
Durma
Saka tembung darma/weweh, saben menungso
kudu nglakoni tindak tanduk kabecikan lan
nuduhake marang wong liyo. Fase iki negesi
jiwa tulung-tinulung lan tresna-tinresan
marang manungso liyo
8
04

7. Nduweni teges nyingkirake hawa nafsu
negatif. Menungso kudu bisa ngontrol
hawa nafsu lan nduweni kesadaran
diri marang uripe menungso ing
dunyo
Pangkur
9
Nduweni teges saking kata Megat (Pegat,
putus) dan ruh (roh, nyawa), yaiku
manungsa sampun tekan titi wancine
urip ing ndunya lan wayahe katemu
marang Maha Kuasa.
Fase menungso kaiket kain putih 5 lembar
kang diarani "Pocong". Fase iki nduweni
arti fase istirahat awak menungso lan
ruh menungso terus ing alam selanjute
miturut tumindake
Megatruh
10
11 Pocung
05

8. Ancase
Ancase
Tembang
Tembang
Macapat
Macapat
06
Ing jaman biyen, wongtuwo
migunakake Tembang Macapat iki
kanggo nuturi anak-anake.
Tembang Macapat mulai awal
digubah nganti saiki dimanfaatno
nde urip saben dina, kayata
kanggo kaendahan, pendidikan,
lan hiburan. Ono pisan sing
migunakake kanggo pentas
tradisional, surat-suratan,
mantra tolak bala, upacara
tradisi, uga filosofi siklus urip.

9. Paugerane
Paugerane
Tembang
Tembang
Macapat
Macapat
Guru
Gatra
Guru
Wilangan
Guru
Lagu
:
:
:
yaiku cacahing gatra
ing saben pada
yaiku cacahing wanda
ing saben gatra
tibaning swara ing
saben pungkasaning
gatra
07

10. 08
Tabel guru
Tabel guru
gatra, guru
gatra, guru
wilangan, lan
wilangan, lan
guru lagu
guru lagu

11. 09
Unsur Kebasaan
Unsur Kebasaan
tembang macapat
tembang macapat
Tembung Garba
Tembung garba yaiku tembung loro sing dirangkep dadi siji kanthi
nyuda cacahing wandane, lumrahe tinemu ing tembang, minangka
kanggo njumbuhake guru wilangan.
Tuladha:
Ana + Ing dadi Aneng
Arane + Iki dadi Aranireki
Sarwa + Endah dadi Sarwendah
Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku jenise tembung kang cak-cake winates ana ing
basa endah, umpamane kanggo ing kesenian kethoprak, wayang
lan acara liane kang gegayutan karo adat kejawen.
Tuladha:
Anggung = mesthi
Amerta = Urip
Anapi = Tapi
Tembung Dasanama
Tembung pirang-pirang kang duwe teges siji
utawa padha.
Tuladha:
Sira = kowe, sampeyan, panjenengan
Rina = rinten, siyang, awan
Sudra = papa, mlarat, sengsara, kere

12. 10
Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana ing
tembang macapat, lumrahe wujud jeneng asli
pengarage utawa panciptane tembang.
Tuladha:
Anggung aneng njero dodo
Dunyo kang wenehi arti amerta
Iki pangarepku marang Gusti Pangeran
Nanging nyatane ora lir sing diarepake
Ingkang kudu iklas nerimo
Anapi tan mesti kanyatane ala
Utamane lurung adya saking Gusti
Lir saran kang becik
Anane sing Kuoso karya kawula
Sandi Asmane: Andini Aulia
Sandi Asma

13. 11
Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana ing
tembang macapat, lumrahe wujud jeneng asli
pengarage utawa panciptane tembang.
Tuladha:
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas
Nalar mulur rinengga ambeg berbudi
Anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
Nyrambahi nuswantara
Sandi Karsa: Dina Pendidikan
Sandi Karsa

14. Maturnuwun